Skip to main content

Full text of "Claudii Claudiani Carmina"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 



m 

/ 








HARVARD 
COLLEGE 
"""^BRARY 




F- ' 



\- 






CLAUDII CLAUDIANI 



CARMINA 



KECOGNOVIT 



JULIUS EOCH 




LIPSIAE 

IN AEDIBUS B. G. TEUBNERI. 
MDCCCXCill. 



j_ '^^. /oo. 5^^ 



( harvard 
university>. 

LIBRARY 



LIFSIAS: TTPIS B. O. TEX7BNXBI. 

Hrinted in Qermany 



PRAEFATIO. 



Claudii Claudiani poetae, cuius cannina Birtius 
nuper in Mon. Germ. Hist. auct. ant. tomo decimo 
anno MDCCCXCII emisso ea mole recensuit, ut com- 
parare sibi tantum librum aut possent aut vellent pau- 
ciores, editionem minorem, quia ipse vir egregius repu- 
diavit, ego suscepi ab ipsius disciplina olim profectus 
quique in studiis his eo duce sat multum operae con- 
locarim. Itaque tantum abest, ut illi meam operam 
opponere et cum eo in certamen ire velim, ut in gra- 
vissimis potius eum secutus sim atque in lioc ipso 
labore consiliis eius uti liaud raro mihi licuerit, id 
quod grato animo confiteor. Sunt tamen quibus dififerat 
haec parva recensio ab maxima illa. De quibus in 
proximis exponam. 

Manuscripta iisdem siglis indicavi quibus Birtius. 
Novos Ubros sive iUi minus cognitos non adhibui nisi 
duos ad deteriorem greffem plane adgregandos, de 
quibus breviter referam.^) 

1) Cod. Rodomensis 1040 saecl. XTTT. Descripsit 
et saeculo XTT tribuit Omont in catalogi niss. Rodo- 
mensium tomo I p. 261.^) Ipse ex part6 contuli. Incipit 
in foUo 55'. col. 1: Prefacio in librum Claudii Claudiani, 



1) Ex antiquis bibliothecarum catalogis exemplorum 
Olaudiani memorias nuper collegit Manitius in Musei Ehenani 
tomo XLVn a. MDCCCXCII suppl. p. 103 sqq. 

2) 'Catalogue g^n^ral des manuscrits des bibliotheques 
pnbUques de France' tome premier. 



^* 



IV PRAEFATIO. 

Incipit liher prinins in JRnfinum, Continet carmina 
maiora a Rufino usque ad Bell. Gothicum ordine eo, 
quem secutus sum (cf. Birtii praef. p. CXXTXsqq.)* 
Ruf. II praef. Bello Gildonico antecedit. Deinde minora 
carmina item eo ordine, quem repraesentat liaec editio. 
Desunt disticlion 'De laoaario' fcf. Bi. ') p. CXXXVm), 
Raptus, Panegyricus Probini et Olybrii. Ad classem y et 
praecipue ad weum pertinere docent lectiones bae: Ruf. I 
pf. 2 rogo pro iitgo, 4 tingueret, 7 speciosis, 11 iopan (sic)^ 
13 dulci, 17 angustis. Ub. I 5 annique, 8 divisOj 25 sti- 
mulis quondam, 44 rapidis. Ruf. 11 pf. 12 Gildonis; 
lib. n 22 remittat, 23 fudit, 45 nam, 62 summaeque a 
culmine turris, 63 certamina, 71 Preceptis, 72 cibnuit, 
135 metdllis. III cons. Hon. pf. 1 non aquilis fas est, 
3 saluit . . germine; III cons. 22 scuta, 49 portare. IV 
cons. Hon. 20 tantam, 21 seriem gentis, 117 Prospera, 
126 temerata. Nupt. pf. 15 renatos; Nupt. 1 Manserat, 
2pronoqu£. Gild. 19 teiste, 518 muros, 519 omnia. Manl. 
Tbeod. 9 quaesitus consul, 322 augmentatus. Eutrop. 1 51 

offidumpatris; II 18 Arescat t7fe. Stil. I 66 virga 

i/ransfigere, 67 medus tihi cessit, 94 t;i505, 95 propontiy 
222 5a?m5 (!)•, H 473 amV?e^; HI 57 lassis. Bell. Gotk 
pf. 18 libri. Bell. Gotli. 18 fowaW (! cf. C). VI cons. 
Hon. pf. 17 iunctfus vel uinctus, 19 Qaem laetus; VI 
cons. 79 teneris . . . annis, 115 materne. c. m. XXV 28 
C%t/e /wiY turhata comas, intecta capillos. c. m. XXX 1 cwr 
tantum in tempore, 25 c?em5 a^we wwi cui tanta. c. m. 
XXXT 1 primo .... numine. c. m. LIII 3 ce^t^, 6 crehriy 
12 voluere, 14: pudes (sic; cf. R), 16 Sendat, 17 Cogno- 
scat, 19 gwae, 54 -wwKis (om. gwe), 55 feZZws w?i>^, 60 ruenti, 
61 ^ra de(?i^ his etheriis, 67 conexis, 71 erorat, 84 m«o- 
rwm, 95 m formam, 98 lam ^arfe, 99 gmd torpor, 101 
lamasf (sic), 104 miratur, 108 it^, 109 Palladiis, 113 
vivendo, 115 porfurion, 120 cuncto, 126 rogant. Patet 
tamen non prorsus spemendam esse lianc membranam; 



1) sic Birtii editionem citabimns. 



PRAEFATIO. V 

liabet enim, ut vidisti, Stil. I 94 uisos, habet ib. 222 
salius, Bell. Gotli. 18 tonari; III cons. pf. 3 saluit; III 
cons. 22 scuta. 

2) Codex Musei Britannici collect. Egerton 
n. 2627 saec. XII (?) ^). Conlationis exempla quae sequun- 
tur summa cum liberalitate milii suppeditavit Fridericus 
Lobr, Wiesbadensis gymnasii professor, cui etiam hoc 
loco gratias agere non praetermittam. Incipit manu- 
scriptum in libro primo *In Rufinum' continetque car- 
mina maiora eo ordine, quo expressimus; Ruf. II praef. 
bello Gildonico antecedit. Deinde sequuntur carmina 
minora eo ordine, quem sub B Birtius composuit 
p. CXXXV, nisi quod in initio deest carmen Fesc. III 
quod ibi solet iteratum extare. Tum adnectitifr Raptus 
Proserpinae; Panegyricus Probini et Olybrii non inest. 
Et primum de Raptu Proserpinae referam. Pertinet 
liic codex in Claudiano minore ad codicum classem 11, 
quam Bi. distinxit. Nam deest praefatio ^Omnia quae 
sensu' ante librum III; desunt in libro I versus 139 
— 215, cum versus 138 sic decurrat: flava Ceres. raptus- 
que timens en caeca futuri, deinde sequatur curarum 
secreta i. e. versus 216. In libro III desunt versus finales 
438 — 448, item versus 280 — 360 et horum vice fiingi- 
tur interpolatus unus hic Omnis honos eqs. Differt 
tamen liaec membrana a classe II liac sola re, quod 
in libro 11 non solum versus ille commenticius 118, 
sed omnino versus 111 — 184 desiderantur. Lectionum 
in Raptu specimen hoc propono: I pf. 1 primum secuit 
qui, 8 tendere {"pro pand^e)] lib. I 13 astricta, 14 Erepti, 
15 ternas .... figuras, 18 nodos, 19 machaoniis figit . . 
iyrsis, 43 reduso, 53 pensis, 59 letum vitamque, 74 obiecit, 
75 ad claustra, 81 compescuit undis, 96 rapta quies, 99 
grati quod, 103 thdlamis, 105 flumina, 113 dicto, 118 
volutat; lib. 11 pf. 42 non cervam volucres; lib. II 7 
praesagium (sed i deletum); lib. III 423 arvis, 431 via- 

1) cf. Catalogne o/Additions eqa. 1^%^— ^T (^«i^.mSJ^ ^.^^^. 



YI PRAEFATIO. 

rum, Quae omnia qui ventilaverit, nuUius fere pretii 
in Raptu librum liunc esse facile sibi persuadebit, habet 
nonnulla peculiaria cum S, alia cum V communia. — 
Sequitur ut quid valeat in reliquo corpore carminum^ 
demonstremus. Vide igitur lectiones: Ruf. I pf. 4 
tinguerety 7 spadosis, 13 dulci; lib. I 44 ra/pidis, 47 quo 
(cf. P), 50 celo iupiter arcet, 54 de nostra; lib. II pf. 12 
Gildonis; lib. 11 22 remittat, 23 fudit, 45 nam, 62 sumr 
moque a culmine, 63 certamina, 135 mstallis; III cons. 
22 scuta, 49 portare; IV cons. 117 aspera, 126 teme- 
rata; Nupt. 2 pronoque, 25 Zma; Bell. Grild. 518 mu/ros, 
519 o6t;ia; Manl. Theod. 9 consul qumsitus, 45 dorida 
cum, 322 augmentatus, 323 iuncim; Eut. II 19 vivere, 
20 arescdt . . «7fe; Stil. I 40 m armis, 94 visos, 95 jjro- 
^ow^*, 96 Vanternos (cf. P), 222 salius; 11 473 arridet; 
Bell. Goth. 18 few^i (cf. P); VI cons. pf. 17 vincimque; 
VI cons. 115 materne; c. m. XXV 28 w^wa fuit inter- 
iecta comas turhata capillos, 29 assurgit; c. m. XXX 1 
cur tantum in tempore, 25 Penelope decus atque uni cui; 
c. m. XXXT 1 primum . . . numine, c. m. LIII 3 ceiu, 
17 cognoscat, ib. curribus, 18 mr, 19 ww?Zis, 35 stringat, 
47 trepidosque, 71 exornat. Sed taedet plura adscribere; 
satis elucet ex iis quae dedimus, ad genus Ubrorum w 
(nj A et P ex parte) hanc membranam esse adnumerandam. 

Parvi pendo, quae adhuc ad maioris editionis appa- 
ratum supplementa adtuli. Momenti paullo maioris 
esse duco, quae ad Isengrinianam editionem recte plane- 
que cognoscendam conferre possum. 

Editio Isengriniana quid in Claudiano recensendo 
valeat, et inter eos fere notum est qui hasce res tractant 
et expositum a Birtio p. CLXXXVIIsqq. Nam non 
solum versus nonnullos Claudianeos, in nullo fere 
scripto libro usque adhuc detectos, soli huic editioni 
debemus, sed etiam nobiles lectiones sat frequenter 
ipsa profert. Nihilo minus textu Isengriniano pro 
teste confidenter uti vix licebit nisi ibi, ubi plures 
testes accedunt in eandem lectionem conspirantes. 



PRAEFATIO. VII 

Lnino vero plurima insimt, quae ut singularitate ex- 
cellunt ita interpolatori temerario ac saepe stupido 
sine haesitatione tribuimus. 

Est autem operae pretium totum fer^ harum 
lectionum thesaurum in conspectu habere, quem qui- 
dem ita eruimus, ut Isengrinium cum Camerte con- 
feramus; ille enim quae apud hunc non invenit, ex 
antiqua sua membrana iniecisse videtur. Qua ratione 
Bentinus, Isengriniani exemplaris editor, officio fimctus 
sit, proditur exemplo Eutr. I 44, ubi Camers ediderat 
Coepit saepe tamen; ille verba transponenda esse in- 
specto codice suo intellexit, sed prave rem gessit 
scribens Sa^e coepit tamen; in codice enim fuerat sine 
dubio Sa^e tamen coepit Duos codices ab eo esse 
adhibitos nescio an commendetur considerato loco 
Eutr. II praef. 27, ubi Camers substratus, Bentinus duas 
lectiones praebet, prostratus in versu, suistitit in mar- 
gine; item Bell. Gild. 124 Camers ferales, Bentinus in 
versu ferialis, in mg. feralis Adlia pugfim; Eutr. 1 195 
Camers non, Bentinus in mg. nuc vel num, Sed non- 
nullas lectiones ipsum Bentinum audacius excogitasse 
negari vix poterit. 

Et de III et IV consulatu Honorii Birtius rem 
absolvit nec ^on sat egit fere de BeUo Gothico, de libris 
in Rufinum, de Raptu Proserpinae, denique de Panegy- 
rico Probini et Olybrii. Perraro vir doctissimus erravit 
eo, quod quas varias lectiones Camers in appendice 
editioni suae adnexuit, non contulit; patet enim ex 
hac Camertis appendice sumptas esse Isengrinianas 
scripturas has: IV cons. Hon. 284 quod, 291 inuideant, 
425 infida, 614 Grutunni, Ruf. I 201 regis (hanc suam 
coniecturam esse Camers plane indicat), Bell. Goth. 
643 gentis, Panegyr. Prob. 83 i/riumphatis, 208 omina, 
Rapt. III 320 uaUata. ^ 

1) Memorabile in Camerte hoc dico, qnod in appendice 
illa ad Aponum v. 9 et 10 adnotat : leqi tn 'uetustmmo e,xe'^\at% 
sic Tioec duo carmina: 



Yin PRAEFATIO. 

Sequitur lectionuin quas promisi catalogus plenus 
sed ita institutus, ut et orthograpliica praetermitterem 
>€t eos locos, ubi apud Isengrinium typographicos 
Gamertis errores correctos esse patebat. Plerumque 
Bentinum novas lectiones in suum textum inseruisse, 
rarius in margine imprimendas curasse scito. Denique 
«as Isengrinianas scripturas, quas non adfero, iam apud 
Gamertem extare omnino teneas. Exeinpli causa Bell. 
Gild. 298 Birtius ne dedit ex Isengrinii margine; sed 
Isengrinius id sumpsit ex Gamerte; item Gild. 301 sedj 
quod iam Gamers habet in textu; item ex critica 
Camertis appendice haec adsumpsit Bentinus: Bell. 
Gild. 5 armis, 281 animus; Eutr. I 491 Omina, 11 172 
unday 347 naso (!), ib. 231 infernis (cum Gamers 1. 1. 
offerat infrenis)] Manl. Theod. 63 studiiq^. Sed iam 
rem agamus. 

In Rufinum II praef. 12 Grildonis. Bellum 
Gildonicum 19 rwra, 24 lassata, 57 parilem, 78 cd- 
tempta, 92 Marium uinctumq^j 99 perfert, 104 dedistis, 
124 feralis Acilia pugnas, 125 permittite, 130 Gybele 
sicco, 136 rescissae, 143 laxatis, 151 Dipsas, 172 Accitos, 
193 degener, 208 Separat, 214 gerens, 219 artem, 220 
motat, 222 ostendunt hella dracones, 240 a fratre recedit, 
244 erat, ib. ms non, 24:6 puhe, 248 defenso, 253 0, 
ik pra^reptus, 264 recepta, 267 Hoc, 270 prodidere, 271 
Fyrrho, 276 Traditwr Jiic, 281 animus nutauerit, 282 
seeum Libyam, 287 Deprecor, 298 qaod, 301 Et, 313 
Vos opibus iunctos conspirantesq^, 314 cadat, 322 luhens, 
336 /acto, 339 rehellem, 356 wmes destringere, 369 &ire- 



Huc g. tot populis jniolat ore locu. 

Ergo in textu constituendo yetuBtissimo exemplari se usum 
esse Camers hoc quoque loco testificatur; qui quidem liber a V 
distabat faciebatque hoc loco cum E (et PA); nam etiam E 
habet provolat; neque vero codex Veronensis, quo hodie uti- 
mur, illud yetustissimum exemplar fuit, cum in eo desit Aponus 
^t defaiBBe iam tunc videatur (cf. Bi. praef. p. XCIII et CLilV). 



PRiEFATIO. IX 

mes, 377 AlteriuSj 379 contra cui, 381 Auferet, 382 de- 
cernet, 387 factu, 402 Hinc, 408 lachrymisq^, 410 J^Twm; 
quoquenunc, 411 -Nkwc, 413 tremiscat, 418 Heradeam (sic), 
428 a^e, 428 Bomm, 430 weces, 437 Aosfe, 442 wZK, 
461 r2*ra, 488 mm uellite, 492 cap^, 496 concussa, 513 
Fltictibus, 518 suicos. In Eutropium I 16 ruptone, 
17 JBe*r5wm, 22 canant, 29 dlium, 41 ignari, 42 Zpos, 
44 iSoepe coeptY tamm, 45 Debita, 48 mollire, 49 ingusn, 
51 officium patris, 57 grandior, 63 Aranfheo, 74 nititwr, 
77 auitum, 87 mandasse, 91 ^, 96 sme?, 112 finduntur, 
114 desecta, 129 inuita, 146 irrepere, 156 primumque , . 
produxit, 172 sa^s, 184 fer^a, 188 natisue, 193 mri5, 
194 neglectaque, 195 wwc weZ wi^m, 196 Peccet, 201 ^a- 
few^, 212 fewea^, 223 Succedunt, 226 spoliis, 227 w^ef, 
233 /S& a(?to5, 235 ignominia, 237 Aggerat, 238 Aversa, 
250 Assyriis feruet, 253 superare, 265 tunicas, 272 me- 
(Ki5 . . . praelia (et in mg. Quidam saevi ca'pi legunt), 
291 Thebas, 296 Sawc, 297 quodcun^^, 301 ornare, 
302 JmZw^i 330 JR, 337 wrJes, 340 we, 353 %a, 373 
dignahimur, 381 ragres, 386 defensante (et in mg.: ^i^i- 
dawe defensata legunt), 393 ^isfe, 401 suspecta, 405 5wc- 
ces5i^ aristis, 420 tutum, 430 noctu/rna, 434 formare, 
447 tranauit, 462 uerendas, 474 W6, 475 JVi?2i, 478 
Arisfhei, 479 aequdlis, 486 auerte, 493 geramus, 495 
lutura seges, 502 cadi^, 504 -4^ wir agnoscit In Eutro- 
pium n praef. 8 iZfe, 14 awZa, 27 prostratus (et in 
mg. suhsistit), 48 Ouius^ tot, 52 ^«*itZ 5i6i 5t^6, 65 sede; 
lib. n 8 omina uestri, 12 orfes, 18 runcantur (sic), 37 
Ohstitit, 38 fefe, 46 fatidici, 48 gwi, 50 g^wam, 61 coewa, 
85 plaustrum, 109 Quassauit, 126 a Tyhride, 129 cfe/br- 
matasq^, 164 excuUt, 170 ar«^is, 183 induta . . . redu^tas, 
192 gwem iioma, 205 concessaq^, 207 pertentas, 216 
amictus, amicos, 231 infernis, 239 Bithyno, 240 Zaewa, 
250 6rraio iam, 255 cecinit, 263 Sangarius, 268 Molli- 
tur, 272 pecorum, 273 cetZi^ m, 274 Gethis populantihus, 
275 Fromisere, 276 Irrupit, 279 rupibus, 280 Oyhele^ 
285 imo, 286 tacitas, 293 implorat, 2^^ w>yi ^^tx^^^^'^ 



X PRAEFATIO. 

latromm, 308 Ad sontes, 310 uallibus, 313 uolat, 316 
Quem, 329 Venerem, 340 ohruit, ahluit,^) 350 uulnere, 
355 ieHisque relictis, 357 nequicquam, 360 procerum, 
363 ^Aoro, 377 Cyclopea, 386 Praebuerit, 399 tumidum, 
407 infamto, AlA-diris, 416 Ancvramiq^, 422 Angustas 
ignoto, 430 defensa, 458 carmine, 483 Bupturasq^, 487 
Infensos, 496 condidit, 507 ^oc, 508 Aoc, 513 jproturhet, 
526 cessisse, 528 wec flammea uultum, non lumine Sfmto, 
531 0(3 wowi^, 543 fratrisq^, 556 uertere, 558 dignosque 
sodales, 564 %es, 566 squ^Uehit, 581 Froditioq^, 582 
subegit, 584 wom^. Fescennina I 38 traderet; 11 17 
Quirine, 29 flamineo; IV 6 iam pacata, 22 assidue, 24 
Altertmi, 25 careat, 37 efe«(j^Y. Epitlialamium Honorii 
praef. 7 misceret, 9 gradlem, 14 poterat; Epithal. 7 
wwZto gwos /iwici^, wwi!ww5 gwoc? /?ici#, 18 idfem, 19 poUice, 
56 fundit, 60 prata, 70 corrumpit, 76 hahitu, 83 pennis, 
96 nwo, 103 Multifidum, 122 remmit, 143 detrectat, 
146 tendehat, 153 uolucer, 157 Alternis, 161 Tartesia, 

163 caeruleae .... leaenae, 171 wwdoe caieruat, 198 

terrihiles, 243 wova, 244 cew, 264 proprior, 267 wiwdo, 
iw5^o, 281 donabere, 286 sacram, 293 accensis, dOSpen" 
sat, 314 desidet, dissidet, 335 ^iJi iam. Panegyricus 
Manl. Theodori praef. 10 afe; panegyr. 2 Fortunae, 
24 iwra, 57 Occasu, 63 studiiq^, 80 Jmwiew5wm, 82 £B, 
95 propius, 109 creentur, 110 fl^a, 112 cowefew, 121 
woifaf, 125 plantis, 129 cattsisq^, 167 ohtundat, 196 
pluuiis, 237 miwm^r, 246 jpwfe^^, 247 remoto, 272 Cow- 
cinm^ /cKic, 279 J5^ /asces Sfuhiisse lihet, 293 coRa, 296 
deferat, 316 auenae, 322 curribus, cruribus, 325 5par- 
gfew^ ardua, 331 inuersa, De consulatu Stiliconis 
I 4 Sopierat . . . triumphos, 50 reddidit, 55 Fersarum, 
64 50cii5, 71 nataq^, 90 cewseif, 123 ^edl>wa5, 148 ^i? 
i6i, 157 iSace^, 161 §i*(?^, 184 flammis, 188 rapidis, 190 
W05, 200 i^itwwinewm, 254 Jt*6a, 258 Poewis, 263 i^Zew- 



1) Ubi sic duas iuxta adfero lectiones, utramque Isengrfnii 
propriam SBBe teneas. 



PRAEFATIO. XI 

dent, Pendenty 263 jpharetrae, 276 cmiuratus, 287 quam, 
308 ferant, 316 Emieuit, 328 tot iam per, 335 W€, 336 
suspedo, 350 effoetos, 355 Intorquet, 373 fuerant, 380 
fte?Za, 384 adorea laurus; 11 3 actore, 4 concesserit, 16 
infensus, 21 mm, 22 ^i^se, 23 Das, 25 coherces, 30 50- 
ron5, 43 facilis, 64 contentus, 83 odiisq^, 97 /?(?e, 115 
poscit, 123 e^ wwwgt^am meriti, 137 drcumlinit, 145 i!as- 
5an#, 181 ^mcM^m, 186 limite, 197 cet?i^, 202 Zacen, 
212 ew56, 214 cubilia, 225 annuerit, 226 /brre, 230 ^ 
^ram, 280 Omatas, 285 me^5, 311 credidimus, 312 ma- 
nauerit, 328 circumfluit, 331 Te certum est, 339 gremioq^, 
346 (fe stamine, 350 fumantem, fucantem, 362 gerendum, 
374 coZZa, 375 propiusq^, 388 ftaZ/ogi:, 389 JDepulsa, 392 
oma5, 406 conspidam, 423 coronatus, 442 superhis, 459 
wec, 465 Scorpius, 471 ?w^; III praef. 1 ductus, 5 fes^, 
8 Ugilms; III 12 /!??ia;, 13 pacator, 30 ^on,* 34 J/i?c, 
37 gravis, 41 pereant, 57 /essis, 64 Aic Stilicho, 77 5o- 
Zwm, 88 fastos, 91 flfegi; etiam, 95 -^w^riKwm wow ^Ra 
5^65, 99 Sbc, 100 Libyae, 141 /a^is, 147 feriret, 167 
Numae est, 171 depulsurus, 173 fea?^Y, 181 pignore, 182. 
^ /l«da, 201 drcundent, 249 Leontodame, 253 Hecaerge, 
266 urfee, 290 Germinat, 304 Leontodame, 308 Hecaerge . . 
faMgetj 317 qmdcunq^, 329 montanis . . . triumphis, 344 
fwto, 358 wsgtie, 368 saliuntq^. De sexto consulatu 
Honorii praef. 23aequatus; YI consAO sibi, 23prima, 
4A tonantis, 48 2>W2)pe, 68 Imhuit, 107 ueniens e, 109 
negatis, 118 parentahs, 147 ingentes, 158 sonoris, 168 
Fuhwq^, 203 J.s^ (Camers Hastae), 213 strepuisse, 
214 hboris, 230 tentdbat, 234 lumina, 238 consedit in 
imo, 244 ^es, 271 eirpes, 289 geminumq^, 291 J?mc, 
298 charasq^, 302 Bettudit, 314 wwZZws we, 315 infensi, 
320 tetendit, 334 urhem, 337 ^wm dnxere fo^es, 343 
fumante, 359 uultuq^ .... corusco, 364 decernens, 369 
frenaham, 372 dicabam, 400 Fharsalica, 411 J7Zmc, 
422 Siic, 433 cret?i^, 438 /Si /ama nondum patuit, 440 
/mY, 455 Exderant, 468 o6wm, 473 penetrauerit^ 48T 
Tarjwinw), 489 transna/ret, 491 certamme, t^QV '^^aej^r^Kr^'^. 



XII PRAEFATIO. 

502 arte, 514 imitari, 523 ora, 524 propiore, 538 foe- 
dauerat, 597 ales, 626 tane, 628 acutum, 629 rcsultans, 
630 concentus, 631 submissa, Deprecatio ad Hadria- 
num 14 Victrices, 41 ^o fronde, 47 wwo, 50 flecteris, 

53 insigni. De Senatore Veronensi 1 propriis. De 
Phoenice 2 Eurumq^, 8 solusq^, 21 Zephyros, 22 5wper, 
28 fuerint, 30 I^if^wc, 46 e^ supplice, 52 fecfe, 56 missoq^, 
59 steUis, 64 remittant, 90' Titana, 93 uulneratus, 107 
annus. De Magnete 6 Commoueat, 8 uerum, 12 siw- 
^e*?a, 15 Jndte^s . . . scrutaJbur, 17 ^ . . ito^c, 30 fhalamos, 
43 Materiam, 54 se^rw. De Aponis balneis 13 J.r- 
dentis, 14 Perforat, 23 effossi, 33 fe^ niteret, 45 saeua, 
46 Zei^is, 47 Cahaturq^, 52 exiluisse, 53 fluuio, 70 iw- 
empta, 72 mfe^, 78 utrumq^; 84 Jwfer. De ISTilo 20 
effrenis, 30 aestus, 39 seseq^ patentHms. In Alethium 
quaestof em 13 ipsa, 19 Ignoscat. Gigantomachia 6 
nondumq^, 8 gemino, 17 Agnoscat, 18 cwr, 21 Aiwc, 23 
jffiwc, 57 giiof, 69 /bwfe, 76 Odrysios, 82 ternm, 89 wiro 
^fe, 108 J(iam, 115 ri^mpere, 120jErc?amaw^, 127mo5^os... 
5mi*s, 128 succwrre roganti (post feror). De Christo 
Servatore 11 fudere. De mulabus Gallicis 12 ro- 
2)w?a5, 13 ordine currum, limite gressum. In lacobum 12 
J.^we tom vincant dolia fusa sitim. Torpedo 1 mirae, 
2 J.w{?i^ ef emerito, 3 oinixa nataiu, 10 jfftwj confisa 
iacet Ad Serenam 1 ^imi^m, 2 ferto, 13 JE? J^tTo, 

54 Coniugis eiusdem, 60 posteriora. De muneribus 2 
fdbricdbat, 9 decernit. De equo Honorii 4 natantem. 
Laus Serenae 1 miAi, 10 meZia, 12 redempto, 25 Pen^- 
Z6)pe efems ai^we 5wwm, 28 5ic, 51 fewaf, 77 tiomiY, 82 
^wm, 83 agebat, 87 «wroe, 89 quocunq^, 90 Beptares, 98 
Tlieudosius, 106 propius, 111 delectus, 128 Inducit, 135 
rediret, 146 cf, 151 Capaneia, 160 aukm, 161 Jncertis, 
167 prouidus, 187 /a^, 190 delectus, 199 Aspiceres, 
205 pauere. De Crystallo I 2 Zapis; V 4 6ina. Ad 
Probinum 14 ^ra^. De birrhyi disccre. Ad Aeter- 
nalem 3 /i?rf. Hystrix 29 partusq^, 34 fe^^, 35 ^m, 
^^ mittere, 46 Cyconas. Ad Maximum 1 ^ii me^ 



PRAEFATIO. XIII 

Maxime semper. De piis fratribus 3 Lustra, 6 At- 
tollant . . accelerentci^, 8 clara . . implicuere, 12 aere timor, 
15 dextram erigit, 23 animos. Epithalamiuin Pal- 
ladii praef. 4 ille; epith. lliacent, 37 tentabat, 38Dissi' 
mUi, 43 relinques, 49 edissere, 62 successit, 106 Fermul' 
cent . . mw^w, 119 CoUectas. 

Igitur quae Birtius disputavit etiam hoc scriptura- 
rum quem instituimus catalogo fere comprobatur. Pauca 
addam, in Bello Gildonico et primo libro in Eutropium 
me continens. 

Ac primum optima simul cum V (P) et C (E), id 
est cum X et y, dissidente z, Isengrinius tradidit: Bell. 
Gild. 130 Cybele sicco, 244 me non, 281 animus nutar 
uerit, 282 secum Libyam, 313 Vos opibus iunctos con- 
spirantesque, 314 cadat, 381 Auferet, 518 sulcos; In 
Eutropium I 44 Saepe tamen coepit (cf. supra), 74 ni^ 
titur, 146 irrepere, 166 primumq^, 201 patenti, 227 urget, 
233 Sic actas, 250 Assyriis fervet, 291 TA^ta^, 302 7n- 
duto, 337 wr665, 381 re^es, 386 defensante, 420 tutum^ 
447 tranauit, 475 -Ni?w. Nonnumquam liber Capitonis 
lectiones y (C et E) confirmat obstante V (et P) : BeU. 
Gild. 104 dedistis, 264 recepta, 409 Adherial; Eutr. 1 1-7 
rursum, 51 officium patris, 401 suspecta. Saepius cum 
V (P) facit obluctantibus C et E: Bell. Gild. 57 i^an- 
lem, 126 permittite, 151 Dipsas, 193 degener, 214 gerens, 
356 m5ws destringere, 402 jffiwc, 411 ^wnc, 488 lam 
uellite, 496 coneussa; Eutr. I 42 ?om, 87 mandasse, 96 
seme?, 495 ?a^wm se^es. 

Quodsi Bell. Gild. 253 et P et Isengrinius tra- 
dunt, cum ibi membrana V deficiat, de libro V ex P 
et Isengrinio conclusio conceditur. Cum solo P praebet 
noster Eutr. I 91 jEJ, 434 formare (unde quid P sibi 
voluerit, intellegitur); cum PB Bell. Gild. 410 Nunc; 
ib. 442 P nulli, Is. ulli. 

Barus cum peioribus consensus: cum 77 Eutr. I 45 
Debita, 212 praelia, 301 ornare (cf. A); cum B: Bell. 
Gild. 240 a fratre, 287 Deprecor, m facta, ^^\it.V 



XIV PRAEFATIO. 

223 Succedunt, 235 ignominia; cum 77B Bell. Gild. 
298 quod, 

Quae vero maxime singularia ofiFert Isengrinius 
quaeque admirationem captare videntur, futtili hario- 
lationi Bentini tribuenda esse dixi. Talia sunt aperte: 
Bell. Gild. 92 Marium uinctumq^, 124 feralis Adlia 
pugnas, 220 motat, 222 ostendu/nt iella dracones, 244 erat, 
246 puie, 248 defenso, 270 prodidere (foede vitiato 
metro), 271 Fyrrho (apertissimum glossemapro domino), 
276 Traditur hic, 418 Heracleam, 430 neces; Eutr. I 29 
alium, bl grandior, 77 auitum, 129 inuita, 172 satis, 
193 cwris, 226 spoliis, 253 superare, 260 tunicas, 272 
mediis . . . praelia, 430 noctwrna, 462 werendlas, 504 J.^ 
^ia? agnosdt, et adde Eutr. 11 274 Gethis populanti- 
bus (sic). 

His ac simiUbus ne quis credat opitulari se posse 
Claudiano; immo neminem fogiet summam legem hac 
in re esse cautionem.. Quae cum ita sint, ut sub finem 
ea componamus, quae Isengriniana auctoritate aliqua- 
tenus corroborari videri possint, haec habe: Bell. Gild. 
253 0* (cf. supra), 339 rebeUem, 428 age (legatur agi) ; 
Eutr. I 235 ignominia, 11 399 tumidum; Nupt. 83pennis; 
Stil. n 186 limite, III 167 Numae est; VI cons. Hon. 
315 infensi, ib. 597 ales; c. m. XVllI 13 limite gres- 
sum; c. m. XXVIII 20 effrenis, ib. 39 sesequepatentibus; 
c. m. XLIX 3 obnixa natatu. 

Ex solo autem Isengrinio Quot recepimus Stil. 1 161; 
soli Isengrinio haud scio an etiam fonte illud debeatur 
c. m. LIII 69. Quod vero ibidem versus mancus 128 
expletus est En iterum conuulsa feror. Su,ccurre roganti, 
ad interpolationes procaces adscribe. 

Denique moneo c. m. XyJY 17 has non Scaligero 
deberi, sed libro Isengriniano; quodsi reputas in eodem 
versu de lectione haec pabula inter VP et Isengrinium 
esse concordiam, etiam has in VP extare, quamvis 
taceant Birtii conlationes, proclivis coniectura est (cf. 
hunc ipsam ad L). 



PRAEFATIO. XV 

Atque haec quidem de valore libri Isengriniani — 
non sine fructu aliquo sicut spero — addenda mihi 
visa sunt. 

NH In pretio taxando membranarum et in textu con- 
texendo per electionem agendum esse fere adsentior 
editoribus prioribus. Inde autem factum est, ut haud 
ita raro alia eligenda mihi viderentur quam ilKs. 
Neque de mea ratione iudicandi habeo quae moneam 
nisi haec. Et ubi stirpium x et y quae Bi. vocavit 
testes gravissimi consentiunt, aut V cum C aut V cum E, 
horum consensui nobis utique obtemperandum esse, 
nisi forte sensus ipse in viam contrariam cogat, quam 
maxime consentaneum erit. Itaque lectiones VC prae- 
tuli exempli gratia Bell. Gild. 473 nec . . . aut, Eutr. I 
155 primtimque, ib. 211 quo, ib. 267 ineptus, ib. 11 235 
viderat, VE Manl. Theod. 243 Largior et, Stil. I 114 
retimderet, ib. 203 Fendent 

Ceterum excerptonmi E (et e) auctoritatem quod 
extenuavit Bi., non sine plausu meo id factum esse 
confiteor; immo vero saepius ego quidem libro V fidem 
habui sinceram, lectiones E saepius eieci; ita e. g. 
cum V edidi Ruf. I 128 catervas, Gild. 41 An, ib. 201 
ni, ib. 488 VeUite proclamant socii^, iam vellite funem, 
Eutr. I 366 ingenio. Est tamen etiam ubi E pabnam 
tulerit, cf. Ruf. 11 49, 350, 371. 

Contra E steti e. g. Nupt. 276 I, ib. 361 qu^m, 
Manl. Theod. 171 veni. 

C eiusdem classis cuius E testis est; huius aesti- 
matio ut in Bello Gothico auctore Birtio increvit, ita 
etiam in reliquis canninibus paullo magis ego eius 
scripturis indulgendum esse censui; cf. exempla Ruf. I 
142 debent, ib. 324 famosius, Gild. 441 oneri, Eutr. II 62 
ferat, ib. 303 torvi la^crimis. Sic ex C etiam indicem 
De JBeHo Gothico confidenter adsumpsi. 

iki vero de € dubito, num omnino eum sequi liceat, 
ubi lectionem propriam solus offert, ne E quidem con- 
spirante. Ego certe, ut exempla pomm, x^^Y^^^t^ ^^^ 



XVI PRAEFATIO. 

ausus sum Eutr. I 309 domini, ib. II 185 retinente, 
Neque habeo ubi necessariam esse aiam lectionem e 
nisi in c. m. XVII 15 exerit Ceterum in III cons. Hon., 
quippe in quo meliores scripti libri deficiant, illud 
tegmine adprobavi praef. v. 3. 

Denique in carminibus Claudiani eorum quae fere 
novaverim, aut ad manuscripta aut ad priores editores 
aut ad coniecturam confagiens, rationem dedi in ad- 
notationibus quas in proximis paginis praemisi. Sub 
ipso margine carminum codicum varietates non ad- 
ferebam; has enim Bi. ubertim ministraverat ; sed con- 
iectanearum lectionum auctores nominare ibi satis esse 
duxi, ita ut codicum lectionem sine nota iuxta ponerem. 

De ordine carminum quem ex auctoritate librorum 
exhibuimus, erat cum dubitarem; certe enim aptissime 
inter Panegyricum Probini et libros in Rufinum ador- 
nari potuit Raptus Proserpinae; ftiit enim hic inter 
prima conamina Musae Claudianeae et illum locum 
sibi adrogat etiam tempore ipso, quo natus est. Item 
a Graecis carminibus Musa haec' exordium sumpserat; 
debebant ergo haec in primis paginis exprimi. Praeterea 
testibus aut optimis aut bonis certe eo deduci possis, 
ut BeUum Gildonicum post BeUum Gothicum coUoces 
(cf. Bi. praef. p. CXXXI). Sed tamen his cogitationibus 
ego obsequi nolui, ut ne ordinem carminum, quo 
leepius a Gesnero, Birtius a leepio discrepat, denuo 
ipse quoque inmutarem. 

In orthographicis et interpunctione quatenus a 
Claudiano maiore hic minor recesserit, ipsi videbunt 
qui inspicient. 

Scribebam Ostiae ad Saravum mense Maio MDCCCXCIII. 



ADNOTATIONES CRITICAE. 



Ad panegyricuin Probini et Olybrii. 

Notae librorum: 

W: cod. Antverpiensis III 69 membr. saec. XII. 
R: cod. lat. bibl. Arras n. 438 membr. saec. XII — XIII. 
L: cod. Laorentianus pl. 33 cod. 4 membr. saec. XIII. 
F: cod. Florentinus bibl. nationalis VII 144 membr. saec. XIII. 
P: cod. Parmensis bibl. regiae n. 2504 (olim n. 616) membr. 

saec. XIII. 
B : cod. Neapolitanus IIII E 47 membr. saec. Xin. 
€1 excerpta GjraJdina in margine Aldinae exemplaris Lugdu- 

nensis 767 G 2. 

9 Amnicidae] scripsi Prudentium c. Sjmmaclium I 548 secutus. 

17 servantia] cf. Verg. Aen. X 340: hasta servat tenorem. 

22 aethram'] arcton, quod praebent fere omnes, noctem valere 
posse collato Propertii loco difficillimo (II 22, 25) mihi non 
constat. sed magis etiam offendit vox tradita, quia iam 
V. 25 sequitur Arctitriis et v. 26 ipsum sidus Arctos. itaque 
leepius arcem temptavit, quod verbum absolute pro 'caelo' 
dici nequit; cf. lU cons. Hon. 107 aK/ratas astrorum arces^ 
IV cons. Hon. 198 possessi arce poli, VI cons. Hon. pf. 13 
poli stellantis in arce, ego ipso Claudiano duce aethram 
conieci atque recipere ausus sum coll. Bell. Gild. 468, Manl. 
Theod. 116, cons. Stil. II 17. 

32 quam] praetuli, quamquam uni tantum codici B haec lectio 
debetur. 

36 Maeotia'] ^Maeotica' falso intrudebant librarii etiam VI 
cons. Hon. 338; quod nomen vel adiectivum vel substanti- 
vnm Cl. ignorat. cf. Bi. indicem s. v. 'Maeoticus'. 

^4 Nec] melius traditum cur reiciamus non video. 

80 Hydaspen] adsumpsi ex s; cf. Buf. II 243. 
113 exhamto] sic PWR, exacto LFB; illud magis poeticum 
esse comprobatur Vergilii exemplo Aen. IV 14, X 57, XI 
266, Ovid. Met. XH 161. 
128 consors ac dicta Tonantis] sic elegantissime Birtius locum 
correxisse mihi videtur, cum addicta quod \!Lia3a^^^ ^^^^. 

CiiAypxAjri Opp.f ed. Kooh. \i 



XVm ADNOTATIONES CRITICAE. 

et dativum poscat necesse sit neque per asyndeton postcon- 
iuncta quae praecedunt attributa quarto in loco poni possit» 
quae autem Buechelerus apud 61. proponit, nimis artificipsa 
puto, ut vix intellegi possint. adducta LB sine sensu. 

132 Cauros] ex V suo restituit leepius, quem vide sub Bell» 
Gild. 496. 

167 iudice] uindice (BWs) repudiavi, quia in pace rectorem 
gentium fuisse Frobum atque ^ad summi luris yestigia' 
venisse y. 57 — 60 a poeta ipso edocemur; uindicis autem 
notio magis ad res gestas spectaret. ceterum de Frobi 
honoribus vide Bi. praef. p. TH. 

198 Graia] Heinsius pro graeca; sic enim scripsit ipse noster 
IV cons. Hon. 398 Graia vetuMas eemperque utitur voce 
Graius, ita ut ab adiectivo 'Graecus' abhorruisse videatur. 

211 fragor] pro plausu hominum etiam legitur Senec. de tranqu, 
an. II 13. 

226 Tyhrt] pro Tihri edidi ; Graecarum enim formarum Claudianus 
amantissimus erat cf. Bi. indicem s. v. aliter res se habet 
V. 98, ubi rei metricae ratio Tiheris lectionem commendat. 

227 interfluit] 'interluit' postea commendavit Bi. in ind. s. v. 
'interfluere'. 

231 Unanimi] contra omnes libros inculcavi, non solum ut evi- 
tarem cacophoniam duorum verborum in -es terminantium, 
sed quia illius vocis formam secundum tertiam declinationem 
flexam Cl. non adhibuisse existumo. sic u/nanitni tradunt 
III cons. 189 omnes mss., Bapt. II 368 complures, Buf. 1.105 
unanimos flrmat C consentiente A^; c. m. Vll 3 autem quod 
Birtius cum solo F Ufumimes edidit, valde miror. quodsi 
hoc in loco repugnantibus omnibus libris audacius lectionem 
me mutavisse putaveris, non ita bonis codicibus panegyri- 
cum Frob. traditum esse contra moneo. 

232 foras] cf. adnotationem apud Bi. 

260 Galaesus] scripsi secutus auctoritatem Vergilianorum codd. 

cf. Georg. IV 126 (Ribb.). 
267 annus] cum plerisque retinui; bene enim in exclamatione 

nominativus pro vocativo poni potest neque agnosco ca- 

cophoniam, immo exaggerationem quandam in tempus 

V. 266 et annus v. 267. 

Ad Claudianum maiorem. • 

Notae librorum: 

V: codex Vaticanus n. 2809 membr. saec. XII. 
F: codex Farisinus lat. 18, 552 membr. saec. XIU. 
C: codex Bruxellensis n. 5381 saec. XI. 
Em: excerpta Florentina margini editionis Vicentinae adscripta. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XIX 

E: eiusdem maoius, cui debentur excerpta Florentina, cor- 

recturae in eodem Yicentinae exemplari extantes. 
A: editio Yicentina. 
(A^: manus prima ab Em et E diversa in eodem Vicentinae 

exemplari.) 
{A^: manus ibidem secunda, et quidem quae eadem fuisse 

videtur atque Em et E.) 
(A^: manus ibidem tertia. hae tres A^ A^ A^ fere non ob- 

servantur nisi in libris ad Eufinum.) 
J7: codex Parisinus lat. 8083 membr. saec. XIII. 
B : codex Neapolitanus Farnesianus IV E 47 membr. saec. Xni. 
A: codex Ambrosianus S 66 sup. membr. saec. XV. 
s: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu- 

nensis 767 G. 2. 
€: codices deteriores. 
M: codex Ambrosianus M 9 sup. membr. saec. XII/XIII, unus 

ex g, raro adhibitus. 

In Rufinum. 

I 5 mari . . . annis] cf. IV cons. Hon. 304 praescriptos homini 

. . . fines, 
47 corrupit] Y optimus et^ JT, corrumpit Bi. cum reliquis mss., 
quod mmus placuit; perit enim in versu sequenti perfecti 
vice fungatur necesse puto. 
51 TheodosiiAs'] hanc omnium librorum scripturam tenendam 
esse docet versus ille in C. I. L. ni 737: 'Omnia Theodosio 
cedunt subolique perenni.' 

126 catervas'] ex solo V recepi; nam lectio figu/ras nihil aliud 
valet atque simulacra quae praecedunt speciemque inter- 
polationis sive glossematis prae se fert. 

131 sentit] A solus, quod propter quatit quod sequitur ipsi 
Birtio magis placuisse yidetur quam sensit; cf. eius notam 
ad 1. et praef p. CXVL 

141 patriis] omnes excepto V, cuius scripturam patriisque Bi. 
praetulit. 

142 sq. dehent . . . parat] debent C consentientibus fV* necnon 
et ^*, cuius lectio dedent ex debent per errorem fluxisse 
mihi quidem videtur; donent reliqui, quod pro ^donatura 
sint' non facile acceperis. contra debent elegantia quadam 
singulari adridet, quippe cum parat v. 143 etiam C tradi- 
derit. et ne quem indicativus in interrogatione obliqua 
offendat, mitto ad c. m. XXIX v. 2 sq. , ubi vel uno in 
enuntiato et indicativo et coniunctivo promiscue poeta utitur. 

161 sq. gramine . . . gramina] de loco desperato vide Birtii 
adnotationes. 



XX ADNOTATIONES CRITICAE. 

154 litavi] cf. quae exposui in dissertatione 'De codicibus 

Cuiacianis' (Marp. MDCCCLXXXIX) p. 59 et Bi. ind. s. y. 
173 Instabilesque] que omiserunt V JT et proximua editor; vix 

autem deesse potest copula secundum Claudiani consue- 

tudinem cf. Bi. praef. CCXX. 
219 Nec . . nec] quamquam solus A ^ praebet probante sane A *, 

tamen edidi quadruplicis iterationis voculae non taedio 

captus yariandique studio adlectus. 
230 caesa] obstantibus V et C, qui libri caesi (uel ce^sti C) 

legunt, praetuli grammatices regulas non sine causa gra- 

yissima neglegi debere ratus. 
238 parum est] est omisit Birtius contra omnium librorum 

consensum, obseryationibus quas de Claudiani sermonis 

consuetudine fecit, nimis ut reor indulgens ; cf. eius praef. 

p. CCXXIV. 
253 Syllae] scribendum esse mss. monent et sic Bi. restituit 

YI cons. Hon. 383; cf. eius adnotationem ad I. 

287 cum pressa matre rebellis] cvm pressa duce C edidi; reheUis 
omnes libri (nam idem certe vult C reueUis scribens) ex- 
cepto V ^ qui rebellas tradit, quam lectionem sine necessi- 
tate, si quid video, Bi. io rebeUans mutavit; cf. eius praef. 
p. CIV sq. cum pressa matre rebellas Mommsenus com- 
mendat, quod placeret, si interiectio o ante plenum enun- 
tiatum posita tolerari posset. 

314 domare] pro domari recepi Birtium seculus cuius vide 
notam ad I. 

324 famosius] CIIY^A^, animosius Bi. ex V^ consentiente A^^ 
quod cum in laudes Hunorum accipi deberet reiciendum 
est; turpitudinem enim gentis illius vividis coloribus nec 
sine odio depingit poeta. 

343 rapidos] trepidos Bi. ex V qui habet tepidos et IsengrhjkT; 
quos tamen sequi nolui, quamquam haud inepte equos 
duce Formidine trepidos vocari posse concedo. 
371 non] etsi solus B praebet concordante A^^ refeci nimis 
offensus illo et . . nec uili quod recepit Bi. non vili pro 
'ne vili quidem' positum esse adparet. ceterum adtendas 
velim, quam eleganter adludat poeta ad exitum Bufini, 
cuius scilicet corpus laniatum laceratum discissum se- 
pultura onmino caruerit. 

II praef. 2 promissis] proponit Bi. (praef. p. CV), ut pleonasmus 
quo verba permissis . . . licet ire choris laborant evitetur. 

n49 fatis] Em*>f; catcsts reliqui; sed brevis causa vix dici 
posse contendo. porro autem sensus ipse ut hrevibus 
fatis pro 'brevi tempore' legatur plane flagitat, id quod 
docent versus 62 et 63. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXI 

56 Cdlchedonias] sic scribendum esse ipse monet Bi. in indice 

8. V. Chdlcedon. 
74 potestas] omnes exceptis VEms, qai praebent facultas, 

illam lectionem cur praetulerim, mspecta Birtii adnota- 

tione adparebit. 
76 stipatur] V solus, stipatus cum reliquis Bi. sed cum soli 

Eufino castra hostium patuisse y. 73 videamus, quae se- 

quuntur v. 76 — 77 ex iactdbat pendere nequeunt; itaque 

etiam interpunctionem mutayi. 

86 tu/ni vultus] sic VJT nec aliter vitium, quod habet C 
tumultus, oriri potuit; librorum igitur optimorum VC con- 
spirationem hic agnoscere debemus, quam ubicumque licuit 
secutus sum. 

87 ne'] quod Bi coniecit ipso codice C fortasse consentiente, 
recipere non dubitavi. 

106 Amplexm] cum optimis libris VCEm^ lego; reliqui et Bi. 

Complexus. 
141 faciem'] contra rahiem, quod praebent A^sY^, unice tenen- 

dum esse ex ipsa Birtii adnotatione elucet. 

149 volitat] ^herumschwdrmV non tantum ofFensionis habet ut 
ad coniecturam confugiendum sit. 

159 fruatur] haec lectio, etsinon ita firma auctoritate(jr*M'-4 
necnon et Em^) sustinetur, tamen magis placuit quam 
fruetur; quae enim antecedunt v. 156 — 158, praesens tempus 
poscunt, non futurum. 

160 Thracam] scripsi; partem codd. depravatum locum quomodo 
sanare possem, diu mecum consideravi, sed traditam lectio- 
nem quippe sensu cassam textui denuo inserere nolui. 
Thracam, quod proponere atque edere ausus sum, fortasse 
eo commendabitur, quia Hostem ex Illyricis finibus Con- 
stantinopolim adgressurum Thraciae instare consentaneum 
est. de forma vocis quamvis rara tamen non insolita 
cf. e. g. Hor. Ep. I 3, 3. Birtius postmodo sic legi iubet: 
Quid aperta invadere temptat? 

167 undas] ex solo V optimo libenter accepi; reliqui umbras. 

168 quantas hic versus moverit difficultates , videas in Birtii 
adnotatione. spurium esse non puto, quia si deesset acumen 
summum et elegans desideraretur. sensum peroptatum 
adsecutus esse mihi videor, si legam: Nec mea sola meus 
ridehit funere victor. inutilia ad hunc locum adnotavit vir 
doctus in ^Litterar. Centralbl.' a. 1893 n. 3 p. 83. 

289 qua\ quo AII^^ quorum auctoritatem curBi. sequi maluerit, 

non video. 
246] figat] E solus, quod praetuli; si enim figet legimus^ sequi 

deoet ^haec patria erit'. 



XXII ADNOTATIONES CRITICAB. 

265 demissaque lumina velat'] de hoc loco ad Iliad. lib. XVII 
V. 136 recte me misit Skutschius; hic enim vir doctissi- 
mus eximia comitate etiam ^lagulas huius editionis per- 
legit, nomiulla monuit perutiliter. 

270 Ckm] lam codd., quod sine uUa dubltatione aspematus 
sum, cum haec particula in ipso initio enuntiati regentis 
extet neque nisi aperto calami errore hic inrepserit. contra 
Clam ad sensum aptissime quadrare mihi persuasit locus 
Marcellini Comitis chronographi, qui his de rebus sub anno 
CCCXCV sic refert: Rufini^ Fatridm Archadio prindpi 
insidias tendens Alaricum Gothorum regem missis clam 
pecu/niis infestum reipublicae fecit. quae de ratione inter 
poetam nostrum et Marcellinum Comitem intercedente 
equidem cogitarem, in Mus. Bhen. tom. XLIV p. 599 
praetereundo adumbravi, mox autem si dis placet publici 
iuris faciam. 

290 Haemus] Em et €, quos sequendos putavi. nam primum 
fluvius 'percurri' vix potest; deinde Hehrus (sic enim Bi. 
cum ceteris mss.) in Thracia est et in Bhodopes latere 
orientali; itaque primum deseri Ehodopen memorandum 
fuisset, dein in Thraciam tendi, ultimo Hebrum percurri. 
ergo Haemum restitui, nam Bhodopen quasi Haemi partem 
inductam licentiae poetae facile adtribuomus. 

312 novis] nunc bono animo edidi pro ^advenis' accipiens. 
olim conieci apud Bi. meis, quod vel propterea displicet, 
quia in sequenti versu eadem vox occurrit. ceterum ad 
usum huius verbi Claudianeum cf. IV cons. Hon. 36 ubi 
novis idem valet atque ^usque adhuc non visis'. 

323 quae quisque petat] cum solo Em scripsi; si enim quas 
iegis, pleonasmus . molestus oritur. 

S60 limite] rursus quod praebent Em et e, magis placuit, quam 
tramite, quo haud ita apte terrae linguam in mare pro- 
iectam signiflcari credo. 

^71 extendere] Ec, qaod etiam Bi. postea adprobavisse videtur, 
qui in indice hunc locum etiam s. v. extendere adnotaverit ; 
ipse in contextu habet intendere. cur autem illud praetu- 
lerim, sensus ipse docet; praeterea verbis incolumes v. 370, 
intendere v. 371, insperatoque v. 372 oriri cacophoniam 
putavi. 

^93 rumore] eleganter excogitavitleepius; mucrone omnesmss., 
cui lectioni interpretatione Buecheleri quamvis perspicua 
auctoritatem speciemque adcrescere negaverim. manet enim 
difflcultas, quae est in ipsa verborum compositione ; manet 
etiam repetitio nimis ingrata, cum idem iam valeant verba 
quae antecedunt: seges tmdique ferri circumfusa micat. 
porro si diligentius comparationem poeticam, qua hic locus 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXIII 

omatus est, persequaris, Yitium illud traditionis agnoscas 
necesse est. tertium enim quod dicitur comparationis in 

yerbis Hla pavet strepitas et tanti miratm sihila vulgi 

XK>situm esse quis non concedet? desiderari ergo in yersu 393 
Yocem talem qualem ^clamore' in propatulo est, id quod 
confirmant y. 384 sq. verba vox desuper ingens infremuit, 
itaque ad coniecturam delegatf, quin leepio adsentiremur, 
facere non potuimus. 
526 ipsum^ue] Birtius proposuit, nostrumque codd., quod an iure 
repudiayerim , nunc dubito. cf. enim Eapt. I 27 sq. Fro- 
serpina . . possedit dotale Chaos. 



De Bello Gildonico. 

54 alerent'] sc. Libya Nilusque. Birtius quare alerem ex P* 
solo reciperet, non satis declaravit. 

57 Pharium'] Skutschius contulit Stat. Theb. UI 222: Qiaec 
navis) prima Diearcheis Pharium gravis intulit annum. 

59 — 62 interpunxi duce Mommseno. 

69 praeda] praedo Bi. ex IIB, quos testes minoris pretii sequi 
nolui. ceterum bene ipsa praeda dicitur id reliquisse, quod 
ex praeda relictum est. 

88 sq. hellis . . . agehant] hello quamquam VP commendare 
possunt, propter numerum pluralem clades et saecula reieci 
eademque de causa agehat displicet, praesertim cum haec 
lectio non nisi libris JIA debeatur. 

91 Syphacem] de huius nominis mensura insolita cf. quae ex- 

posuit proximus editor in praef. p. CCXI. 
130 Oyhele sicco] hunc verborum ordinem confidenter cum op- 
timis VC retineo; quod enim Bi. in reliquorum librorum 
scriptura sicco Cyhele magis gratam atque poeticam esse 
dixit verborum conlocationem (cf. p. CXIV), non summi 
momenti est; ceterum oppositioni membrorum nec-nec 
particulae sufficiunt. 
188 reddlens] scripsi, redolent codd. mixtos redolent unguenta 
cruares coniecit Bi., quod mea quidem sententia recusandum 
est. sic enim totius loci compositionem intellego: poeta 
postquam saevam crudelitatem Mauri satis depinxit, inde 
a versu 182 turpissimarum libidinum, quas Gildo eiusque 
sectatores exercebant, mentionem facit. itaque v. 183 vocis 
'sanguinis' vel 'cruoris' repetitio neque ullo modo desi- 
deratur neque omnino optata videtur; nam in praecedenti- 
bus amplissime de sanguinolenta saevitia Gildonis trans- 
actum est. iam vero cum quae de novo genere libidinia 
nunc dicenda sunt, versibus 184sc\c\,. ex^^^^^i^Yv ^.^^^x^x^^ 



:XXIV ADNOTATIONES CRITICAE. 

si enuntiatum regens efficeretur verbis mixtis . . . coronis, 
inexpectatum ingratumque existumavi. quod qui reputa- 
verit, fortasse scripturam quam obtuli probabit. 

201 n{] VPiT; nisi reliqui. 

241 Infirmo] Bi. proposuit ac defendit in praef. p. CIV n. 2. 
In primo enim, quod habent omnes libri, quis sanum esse 
sibi persuadeat? vel quis Gesnero pro ^primum in genitore' 
accipienti adsentiatur? 

247 petisset] liunc manuscriptorum consensum ut desereret 
Birtium locus Alcimi Aviti c. VI 269 movere non debuit; 
ibi enim verba ^signa petunt' habent sibi accusativum 
dependentem 'adversarios' , hic autem si legas Si signa 
petissent ohvia, traditam lectionem vix emendaveris; nisi 
quod sane transitiva sine obiecto satis in deliciis habuit 
poeta (Bi. praef. p. CCXXV). 

299 patre remoto] quid habeat offensionis hic locus quaque via 
medelam adsecutus sim, apud Bi. iam expositum est. de 
participii 'remotus' in fine versus positi usu praeamato 
cf. praeter locum illic adhibitum etiam Manl. Theod. 247, 
Nupt. 42 et 325, Rapt. I 219, Bell. Goth. 421, VI cons. 
Hon. 447; nec fortasse sine &uctu conferendus est epi- 
taphius Constantii Chlori hoc ipso anno a Mommseno in 
Hermae tomo XXVIH editus, ubi versus 17 : tristes stant acies 
magno ductore remoto, 

330 devictos tenuit fiducia Mauros] sic plerique et optimi libri, 
contra qaos devictis tummt dementia Mauris Birtius sine 
necessitate praetulisse videtur; cf. etiam eius adnotationem. 

347 Servati^ hac voce offensus Bi. Devicti excogitavit, ego 
rectissimam lectionem traditam puto; ut enim Firmus 
Theodosio, ita Gildo Honorio ad vincendum servatus (i. e. 
reservatus) est, quo melior fulgeat gloria domus Theodo- 
siorum. ceterum eodem sensu vocem ^servare' adhibuit 
poeta in Eutr. H 36 sq.: QiMm, numina, poenam servatis 
sceleri? 

395 Occidit] JTBA, Ohtruncat cum VCf Birtius, sed ipse, quia 
per totum enuntiatum .tempus praeteritum obtmet, de 
lectione optimae librorum classis dubitabat (p. CCXXIII). 

402 Hic] Hinc V ^P; sed illud cum C maxime restitui, Gesnerum 
secutus cuius verba adpono: ^8ed excusationis aliquid 
habuit Atreus, qui se Thyestae adulterium, in coniuge bua 
A&rope admissum, ultum ierit.' Hic autem i. e. ^apud 
Firmum' odium, non poena fuit. 

414 dum] contra VP qui praebent cum, recepi; illud enim 
semper, hoc rarius indicativum postulat. 

441 oneri] ovium Y solus, quam lectionem etsi sagaciter de- 
fendere proximus editor conatus est, tamen accipere nolui. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXV 

verba enim quae sunt Arma oneri^ fuga praesidio uon in- 
compositam repetitionem, sicut animadyertit Bi., sed totius 
&ententiae, qua de armatura et pugnandi consuetudine 
Maurorum agebatur, quasi conclusionem non ineptam 
continere equidem censeo. Arma autem telis iaculisque, 
hoc est levi armaturae opposita esse memento. denique 
libro V — licet optimus sit — multo minorem fidem haben- 
dam esse in versibus et aliis et his ipsis Gild. 420 — 445 
infra ad Fescenn. 1, 3 pluribus demonstrabo. 

473 nec mons aut silva] cum optimis libris VPC consentienti- 
bus retinui. 

488 totum versum VP secatus edidi, cum reliqui libri legant: 
^Solviteiam, 80cii\ clamant *aut rumpite funem\ quod prae- 
tulit Birtius et festinationem classiariorum verbis Solvite . . 
aut rumpite praeclare depinctam esse autumat. ego in 
contrarias partes transii, cum debilis potius ac parum 
apta haec gradatio esse nimisque glossatorem in synonymis 
ludentem resipere roihi quidem videretur. contra in verbis 
ab mss. V P traditis anaphoram efficacem et poeta nostro 
vere dignam agnoverim. 

In Eutropium. 

I 6 visasque] omnes libri praeter B, cuius lectionem hinasque 
Bi. probavit et adsumpsit coll. Plinii Hist. Nat. II c. 99; 
sed idem locus Plinianus docet in talium prodigiorum de- 
scriptione verbum 'videre' magnopere usitatum esse neque 
igitur est, cur librorum consensum fere omnium recusemus. 
ceterum lulius Obsequens 31 : interdiu etiam d/uae lunae 
visae; et similia idem saepius. 

13 interpunctionem post fibris a Birtio et Mommseno propo- 
sitam cave ne sequaris et ipse Bi. bene cavit. verba enim 
quae sunt Quae nova portendant superi ad tria illa quae 
praecedunt enuntiata, non ad vocem nefas solam adposita 
esse sine dubitatione contendo. porro aequabilem senten- 
tiarum illarum constructionem quis tangere audeat? 

20 diras] de hoc loco vide quae exposui 'De codicibus 
Cuiacianis' p. 68. 

23 Sic omnia nohis] cf. ibidem p. 59 et 62 (sub Addendis). si 
quis vero de lectione etiamnunc dubitet, locum adferam 
ita concinentem, ut iam desinat dubitatio, VI cons. 297: 
Sed pignora nohis Bomanus carasque nurus praedamque 
tenehat! amat scilicet Claudianus sua ipsius verba repetere. 

31 u/no] uni P^H ex coniectura ortum videtur ideoque rei- 
ciendum; domino , . . u/no pro ablativo absoluto accipio. 
similia contulit Gesnerus ad I. 



XXVI ADNOTATIONES CRITICAE. 

74 nitimwr] praeclare conservaverunt JT^ V *, cum reliqui nititur 
tradant, quod recepit Birtius. sed post sententias generales, 
quae versibus 72 et 73 continentur, nunc de se ipso sfiique 
similibus eunuchum loqui iam verba Nos Ludna fugit 
apertissime docent. deinde si verba nec . . . amor in unum 
enuntiatum constringas, sequentia defloruit oris gratia bre- 
vitate laborant et incomposite iniecta sunt. 
91 E gemino ditata mari] E pro Et solus P\ quod ita pla- 
cuit Birtio, ut in textum reciperet, fecitque hoc certe suo 
iure; neque ipso mari ditatur Lais, sed iuvenibus e mari 
utroque Corinthum venientibus. 
93 tactu'] iactu nulla auctoritate adiutus Hauptius conmien- 
dabat, pellectus loco illo Horatii. sed ibi fenestrae quatiuntur 
iactibus, hic de ianua agitur; neque iactus pertinet nisi 
ad remotiora. 

108 rapidol ne quis rahido legendum putet, conferatur locos 
Vergilii Ecl. II 10, quem aperte noster imitatus est: et 
rapido fessis messorihiis aestu, 

165 primumquel cum plerisque et optimis membranis retinui. 
Abundantius enim Eutropium primum exitium sibi produxit, 
tum rei publicae. 

156 nihil in hoc versu mutandum est. neque enim ad summos 
honores trabere debemus genetivum thalami, sed spectant 
haec ad summos magistratus, quibus potitus est Eutropius, 
quem et consulem et praefectum praetorio et magistrum 
militum fuisse a Birtio edocemur (p. XXX n. 6 et in indice 
sub nomine). verba autem quae sunt db imis thalamis ex- 
plicationem habent iis quae v. 105 — 109 de munere eunuchi 
poeta prompsit. 

172 vota patt] ofiPendebatur his Birtius; sed vota alii quod pro- 
ponit iam eo intolerabile videtur, quia elisionem in hanc 
sedem hexametri per coniecturam inferre vix licet. hoc 
autem recte v. d. monuit, agi non de votis et sonmiis 
Eutropii sed aliorum, itaque vertendum est: was fOr die 
Wimsche der Menschen u/nertrdglich und selbst fHr ihre 
Trdume umLUsdenkhar ist. idem Bi. in indice p. 553 pati 
defendit conlato Ruf. II 7; IV cons. 177. cexte satis quod 
habet Isengrinius nemini placebit. 

175 Buechelerus verba Qui . . . disstmulat in unam sententiam 
comprehendi iubet. at vero illud tantum v. 174 prorsus 
exigit, ni fallor, ^ibi opponi vocem nihil, quae extat in 
sequenti versu. 

178 gemescu^] E et C, quod recepi, quia E summam in re 
orthographica habet auctoritatem ; cf. 'tremescere' in codd. 
Vergilianis, similia. itaque etiam in Baptu IH 130 geme- 
scunt restitui. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXVII 

195 Claustra remoUrt] cf. Statii Theb. X 527. 

211 Quo] non guod adsumpsi, quia illud optimia utriusque 
classis libns, V et C, fulcitur. 

238 aversaque] adversague F, quod commendari possit loco 
Statiano Theb. V 367, quem adtulit Bi. sed recte ille 
aversaque edidit; hic enim malevolentia deorum in Eutro- 
pium, magistrum militum, exprimi debuit, quod qui in- 
tellexit Baehrensius etiam in Statii cognatum locum averso 
inferri iussit. 

267 ineptus] sic optimi libri V et C, quod ideo retinendum 
putavi. 

281 quin] iure Bi. offensus est versibus 281 — 284 (Geminam . . . 
decet)j quippe qui nuUo vinculo cohaererent cura praece- 
dentibus. nempe versibus 234 — 281 expositum est de 
Eutropio magistro militum, qui barbaroram devictionem 
sibi adrogat; proponitur ut potius Cybeben quam Martem 
colat. nunc subito de insidiis agitur, quibus Gildonem 
Orienti conciliaverit odiumque inter principes excitaverit. 
interrogativum quid speciem prae se fert quasi haec artis- 
sime conexa sint cum antea memoratis et quasi nunc de 
re eadem agatur de qua in prioribus. itaque quoniam 
spurii versus vix esse possunt — quis enim credat? — 
mihi persuasi vitium inesse in ipso quid. scripsi quin, 
qtiod pro quin etiam legitur Eutr. U 526, Stil. II 160 

309 domiims] domini quod praebet solus testis s, recipere non 
ausus sum, quia deest E, qui nisi consentit, de e dubitari 
possit. domintis de Arcadio accipiatur necesse est, quem 
caute ignominia perstringere videtnr poeta; idque adden- 
dum esse puto ad ea, quae conlegit Birtius in praef. p. XLI. 

357 Ittdaunsljaihil mutaadum est; cf. Birtium in Mus. Bhen. 
tom. XLV p. 491. 

367 Quod libet ingenio] versui lucem addidit Birtius ^Zwei 
politische Satiren' p. 45 adn. sensumque quem postulavit 
prorsus probo; tamen ego in optimorum librorum lectioni- 
bus insistens sensum non mutavi dum scribo: Quod libet 
ingenio, auhigit ... de ingenio confer illud ingenium Veneris 
lib. II pf. 60. dativus autem qui exigitur ex antecedenti 
poscentibus facile supplendus est. 

392 non longinqu>a] coniungendum esse monet Skutschius; cf. 
Birtium ad locum. 

412 repens] optimi tres mss.EVC, quos cur relinquamus nulla 
cansa est; sic repens clades scripsit Livius XXII 7, 4 et 8, 1. 
apud Claudianum repens adiectivi vice fungitnr, quod ex 
copula sequenti terrorisque elucet. itaque Weissenbomium 
probo, qui etiam apud Livium repens pro adiectivo, non 
pro adverbio accepit. 



XXVni ADNOTATIONES CRITICAE. 

« 

445 igne^ cf. Birtii indicem s. v. ignis. 

450 socium aversatiis] removere noiui, cum consulto poeta voci 

adservahantur in v. 448 hanc cum iucundo ludo verborum 

opposuisse videatur; et adtendas velim ad adsonantiam 

aversatm Averno, 

456 sv/rgas\ Birtius; surgat codd.; illud cur placuerit, primo 

obtutu adparet. 
499 ritu^i sistro Em s, quod probaver nnt omnes fere post Heinsium ; 
sed Bi. de lectione dubitationem movit in praef. p. CXII, 
refutavitque rectissime iam Gesneras argumenta Heinsii. 
sensus enim hic est: regnet sterilitas, desinant conubia, 
vivatur denique, sicut vixerant Amazones, sub imperio 
muliebri et sine conubiis i. e. Amazonio ritu. 
504 JEurus] non Hebrus legendum esse defendi in Fhilologi 

tom. XLIX p. 567 sq. 
Ilpraef. 16 procumbit] plerique et optimi libri; procumhunt BA, 
quod correcturam doctilibrarii sapit (cf Bi.p.CCXXIV). 
32 facit] quibus de causis scripserim, expositum in- 

venies loco modo citato p. 568. 
40 iam] cum optimis edidi; scilicet t^a^es tui iam somnia 
non vident, sed pervigilant a somno et somnio alieni. 
II 15 hic locus ipse ulcus habere videtur, quod adhuc frustra 
sanare viri docti conati sunt. sanatus autem esset, si ex 
Stil. II 206 vulnus tectura hic inculcare quispiam auderet. 
ceterum ulcera eruperu/nt etiam legitur apud Senec. de 
tranqu. an. II 12. 
62 ferat] ex C restitui propter praedilectum apud Claudianum 
praedicati numeram singularem, qua de re confer Birtii 
praef. p. CCXXIV; et adnotandum est Pulmanni codicem 
unum, Plantinianum J, hoc loco exhibuisse refert, quod 
licet de fide libri dubites, certe tamen eodem tendit. 
83 videhant] quod initio scripserat P ^, Buechelerum secutus 

restituendum putavi poetae. 
149 move] bene proposuit Birtius propter verte et sume, quae 

sequuntur. 
176 alae] ex aulae summa cum vi persuadendi olim restituit 

Rubenius. 
185 redeimte^j Bi. ex s solo induxit retinente, quod certe prae- 
stat comecturis leepianis. attamen sine dubio acquiescen- 
dum est in lectione redetmte, cuius optima fides; scilicet 
mitra redit circa caput in orbem; sic ex Quintiliano 
enotant: ille qui in se redit orhis; itemque Vergilius 
Georg. n 401: redit agricolis lahor actus in orhem; alia. 
231 infernis] ex solo A recepi; neque enim inielle^eretur, qua 
lege alae ipsae infernae dicerentur, requintque etiam 
tenehris suum epitheton. 



ADNOTATIONES CBITICAE. XXIX 

236 viderat] optimi testes VC, quorum auctoritatem cur re- 
pellamus non yideo. 

303 torvi lacrimis] duce C fcransposuif quia amat poeta ad- 
iectiyum conlocare ante penthemimeren, si substantivum 
in fine positum est. 

337 quod Bi. Mimditiae interpungendo separayit, minus placet; 
ego rursus coniunzi minimeque viriles munditiae, hanc 
Yocem autem de orationis munditia sive venustate inter- 
pretor, quod yix opus est exemplis commendare. sic tandem 
excusatur, quod inter asyndeta semel intermissa est co- 
pula que in minimeque^ quo offendebatur Birtius (cf. praef. 
p. CCXXI); est enim mtmditiae alterum subiectum et ipsum 
quoque ad praedicatum lau^ maxima pertinet. 

340 . ohruat] Birtius, quod ad sensum unice quadrat. de varie- 
tate scripturarnm yide eius apparatum criticum. ceterum 
defenditur quod edidi etiam versibus huius libri 37^ — 39, 
ubi poeta Constantinopolim pro criminibus Eutropii Neptuno 
concedit. 

361 defossi] V*y, sed o V^ in litura, defessi ^. defossi iure 
defendit Trumpius, neque enim terga defessi dici possunt 
homines illi, qui principum munere funguntur, sed habent 
sane in tergis verberum vestigia i. e. defossa terga 
verberibus. 

397—399 praestantium codicum EC scripturam fu/rorem eo 
magis restituendam putavi, quo faciliorem esse videbam 
errorem reliquorum m finale omittentium. unde quid lu- 
cremur, in propatulo est; tota enim harum sententiarum 
compositio concinnior facta est, ubi accusativos Tarhi^ilum 
et Gruikungos separare iam non iubemur. itaque mt^r- 
punctionem mutavi. porro timidum ex omnium fere con- 
sensu praetuli qnippe quod attributum aptissimam rela- 
tionem habeat ad oves quae sequuntur; et optime in ore 
Leonis, militis gloriosi, timidus audit adversarius. 

471 puppibus] spectari e puppihus V similiterque ut videtur P*, 
quod displicet propter elisam i vocalem. infeliciter etiam 
Heinsius e rupihus coniecit; nam nautas esse, qui nunkio& 
de incendiis adferant, maxime conligitur ex v. 473, ubi in 
pelago favilla velis inhaerens observatur. denique locum 
sic explico ut puppihus sit dativus: puppes ipsae in navi- 
gando spectant urbes accensas. 

489 rerum] quod praebent codices, ferre nequeo, quia eventus 
rerum certe magister non est; nec si rerum ad eventus 
trahas, id satis placet; nam eventus absolute positus est 
apud Livium XXII 39, 10 {eventus stultorum iste magister 
est) et apud Ovidium Heroid. 11 85 sq. {ca/reat successihuSy 
opto, quisquis ah eventu fa>cta notaifida putatY x^^^^^K^g^J^ 



XXX ADNOTATIONES CRITICAE. 

Birtii coniecturam elegantem serum, id quod non longe 

abest a lectione tradita et sane probatur coll. v. 500 sq. 
520 proiectis] contra solimi V^, qui habet prostratis, retinui. 
667 At] ex C potissimum refeci, nam V^ deficit; Sed non bene 

iteraretur ex v. 665. 
692 Has, Stilicho, tendo lacrimmj hanc sinceram poetae esse 

scripturam mihi persuasit Birtius praef.p. CCX adn. 5 et p. C V. 

Fesceimina de nuptiis Honorii Augusti. 

1 2 doctior] Horatii loco I 29, 9 pellectus cum solo V edidi — 
et ita ediderat leepius, r- sed nunc ipse an iure fecerim, 
dubito, cum non solum codicis V auctoritatem in Fescenni- 
nis minorem esse eluceat ex iis quae adnotat Bi. (p. XCV), 
sed etiam lectionem certior exquisiti aliquid habere equi- 
dem concedam. 

Et de minore auctoritate, qua hac in parte V utitur, 
paullo copiosius agam. illam membranam clarissimam qui 
perscripsit librarius principalis omisit simul Belli Giid. 
V. 420 — 446 et Ruf. 11 v. 627 et Fescennina et Nupt. praef. 
V. 1 — 16; neque vero idem librarius fuit, sed corrector ve- 
tustus, qui alia manu et Gild. 420—446 et Fescennina et 
Nupt. 1 — 16 in folio adiecto una supplevit. haec quae 
dixi supplementa quid tandem valeant diiudicare nosbrum 
est. et certo prava sunt haec: Gild. 490 adeo festinant, 
Fesc. I 18 pitis, 22 ibit (pro uret) et in (cum P), 26 horridis 
(pro acerhis), 27 9 (pro cum). 31 tu, 37 que; II 13 micius- 

c _ 

que, 14 spadus, 30 rhaT (pro stemma)^ 31 hoothe, 32 intu- 
mescit, 41 aquihne; III 6 Gratus, 8 prius; IV 5 Nec (cum B) 

• 

et agredi (cum B), 13 Qu^od om., 14 hoc quotiens mdepP 
(m ex corr.), 24 hanelitus, 26 tirias; Nupt. pf. 6 chiton (sed 
corr.), 16 renatos (ct JT et P). quae depravationum longa 
sane caterva est eoque magis scrupulos inicit, quia in P 
plerumque veriorem scripturam servatam videmus. 

Contra commendatur V his tantum scriptionibus , de 
quibus dubitari vix possit: Fesc. I 23 Quot (cum B); II 3 
herilis (cf. in E erilis); IV 37 ducit (cum JTA contra P); 
denique Fesc. I 18 voles (cum A et M); ego vero his om- 
nibus consideratis iam etiam de ipso voles haesito; fieri 
enim potest, ut potius E sequendus sit, egregius auctor, 
ex quo petes traditur. 

Denique hae sunt lectiones, de quibus in diversas partes 
discedi possit: Nupt. praef. 11 non (quod ego nonc quidem 
eo confidentius reicio); Glld. 441 ovium (de quo dictum est 
ad locum); Fesc. I 2 doctior quae mazime lectio in causa est. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXXT 

Librum P artissimo vinculo cum V ligari Birtius evicit; 
itaque haud scio an duce P conligi possit veram manum 1 
in V nonnumquam lectiones P exhibituram fuisse, e. g. 
Gild. 423 leonis, 424 itu>ru>S', 433 fremitus (et 14 ipsum 
recipiatnr velim non obstante nisi C); Fesc. I 29 Qui 
(pro Quis)] II 17 tyhris (pro tibris)-, II 31 uirecta. 
11 Freno] Fraedo Bfi et E. quis tamen venantem Honorium 
praedonem dixerit? profectus autem ex hac lectione 
Heinsius Fraeno proposuit, qua mutatione fere nihil 
mutatur nisi littera d, pertinet autem hic ablativus ad 
reges (cf. Stil. II 371). quod vero in reliquis codicibus 
exhibetur Praeda, hanc scripturam ex illo JPraedo ortam 
esse existumo. certe Gesnerus verum non adsecutus est 
explicans odore praedae cornipedem esse citatum. immo 
^equus citatus' sine ablativo solet poni, quod exemplis 
firmare opus vix est neque nisi hoc unum adpono ex 
Vergilio Aen. XII 372 sq. spumantia frenis ora citatorum 
dextra detorsit equorum. vides hoc ipso loco Heinsii 
coniecturam adeo commendari, ut recipi queat vel debeat. 
rV 22 adsiduo] assiduis VP vel propter terminationem moleste 
repetitam displicet praetereaque eo suspicionem evo- 
cat, quod pro mutuis perversam lectionem nundi illi 
duo tradunt. ex hac scriptura assiduis haud scio an 
fluxerit Birtii coniectura adsidui scribentis. sed ac- 
quiescendum putavi in reliquorum testimonio, quo legi- 
tur adsiduo neque causam idoneam video, qua hoc ad- 
verbium removeamus. 



De imptiis Honorii. 

praef. 13 Centauri Fawnique] quid sibi velint, aperuit Birtius 
in indice s. v. Centau/rus. 

19 nectebat pollice] sic meliores VP et E (nam nectebat A 
quod E adprobasse videtur), quos testes principales 
ntriusque classis manuscriptorum sequi malui. patet 
enim eos libros, qui pectebat offerunt, eti^m falso pectine 
offerre, ex quo concluditur in iis grassatum esse inter- 
polatorem. Birtius autem adlitteratione speciosa pel- 
lectus diversa coniunxit ex alteris pectebat adsumens, ex 
alteris pollice (cf. praef. p. CCXIX). 

47 plaeidaeque'] pro placidegue redintegravi; neque enim 
Amor hoc loco ^placide volare' dici potest, quia in versu 
sequenti iactcmtior audit. 

62 candentes] cum plerisque edidi vel propter c. m. XL 15: 
Candescet . . Meroe . . pruinis. 



XXXII ADNOTATIONES CRITICAE. 

52 sq. hos yersus cur transposuerin], apud Birtium indicatum 
invenies; et vide eius indicem sub neque, 

108 rapitur] de hoc loco cf. quae exposui in Philologo 
tom. XLIX p. 669. 

126 solvitl hac voce complures editores necnon et Birtius offensi 
sunt et hic quidem silvis esse legendum coniecit. attamen 
solvit teneri posse puto cum Gesnero, qui similia iam con- 
tolit. confer etiam apud nostrum Ruf. U 345 solvebat colla 
et imprimis Stil. II 9 chaos Clemcntia solvit, de lectione 
autem fulmina quamvis debile sit librorum testimonium, 
dubitatio moveri nequit. 

135 sparsa diversi] sjparsi diuisa JT* et Birtius, quod paruni 
habet auctoritatis; sparsi diuersa plerique, quod vix suffi- 
cienter explicari potest; pars aduersi de plebe V% quae 
verba sicut sunt, sane sensu cassa sunt, sed prozime ac- 
cedunt ad ea, quae legebat in codice (eodem?) Yaticano 
Livineius (cf. Burmanni ed. p. 795) quaeque ita speciosa 
mihi videbantur, ut textui insererem (conferas quaeso 
sparsa diversi cum (s)pars ad(ijversi de, quod habet V^). 

160 volutol ex VP restitui, pisce voluto pro 'ea monstri parte, 
quae piscis erat, in altum erecta' interpretans. hoc verum 
esse praeclare docet Monacensis illa imago marmorea 
clarissima Nereidum in monstris marinis vehentium, quam 
quidem ad Scopam referebant viri docti. haec enim 
monstra, ut sedere possit Nereis, partem suam pisceam in 
altum volvunt. sic igitur etiam tigris haec pisce voluto 
sublevat Nereidem. vide etiam sarcophagi eculpturam apud 
Clarac Mus. Pl. II 208; alia. 

165 onerant] ornant Bi. ex S^; illud tamen tenendum puto et 
accipiendum pro 'splendide et super modum donare' uber- 
schaUen. eodem prorsus sensu hoc verbo uti solet Livius, 
cf. e. g. XXXV 11, 16 et quae ibi conlegit Weissenbomius. 

167 Psamathe'] Birtius; pigmea VP, spatcde reliqui, quorum 
neutrum nomen est Nereidis. lectio Psamathe ad litteras 
traditas propius accedit quam Panope, quod excogitavit 
leepius. fateor tamen me diu haesisse dubitantem, an 
hunc in miodum corrigere liceret nomina. Skutschius ut 
in nomine Doto v. 169 adlusionem quandam ad da/re, ita 
in spatale ad graecam vocem aTtatdXri agnoscit. 

190 nostri] hac voce frustra editores nonnulli turbati sunt. 
Venus agm>en suum adfatur, hoc agmen praeciptie de 
Amoribus interpretandum esse patet, quorum numerus cum 
paene millenarius esset, certe praevalebat Gratiis et Nymphis. 
cf. etiam v. 163 Prosequitu/r . . . comitatus Amorum, 

243 modo] gravissimus huius lectionis testis estP; itaque etiam 
de V, qui in his versibus deficit, conclusionem facere licet. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXXm 

276 0] oinnes praeter Es qui tradunt J, quod recepit Bi; sed 
ego repudiavi, ueque enim iam hoc loco ut eat admonetur 
Maria sequunturque exclamationes quae alio tendunt; 
deinde in cubiculo ipso puella omatur. ceterum lectionem i 
ortam esse ex voce ibts quae sequitur versu 279 creden- 
dum est. 

292 notos . . amnes] nihil mutandum esse Vergili locus XI 
492 sqq. (ubi flwnine noto) ab ipso Birtio accitus apertis- 
sime docet. 

316 guem] quam Em et Bi., sed recte ille adnotat, si quam 
legatur, desiderari copuJam velut 'etquam' vel ^autquam'. 
propterea ego quem ex reliquis adsumpsi. 

318 clamet'] ex VJI praetuli, nam hypothetice dictum est. 



De tertio consulatu Honorii. 

praef. 3 e sdsso . . tegmine] cur scripserim, expositum est in 
Philologo tom. XLIX p. 569. 
2 Terque tuas] dubitationem quam moverat Birtius in ad- 
notatione, ipse removit in praef. p. CXXVIII. 
97 cui militat aether] imitatio apertissima Propertii, apud 
quem lY 6, 39 ApoUo ad Augustum haec fatur: tibi militat 
arcus (sc. meus). 

108 oneris venturz] magis placuit, licet etiam dativus defensionis 
aliquid habeat. 

118 In te] Uenti quod olim conieceram (cf. loco modo citato 
p. 670), pro vera poetae scriptura venditare non audeo. 
*simillimum enim praepositionis in usum inveni lY cons. 
Hon. 603, c. m. XXVI 94 et c. m. XXYII 110. itemque 
firustra vocem carmina tangere L. Muellerus conabatur ca- 
cumina offerens; nam oraculorum mentionem quis hoc loco 
desiderare voluerit? 

156 soerusque] sociaque o}, quod quo sensu acciperem, frustra 
quaesivi; neque enim, si quid video, aula imperatoria 
Stiliconis magistri militum socia nominari poterat. mea 
scriptura socrusque novutn acumen inferre mihi videtur; 
iam enim regina ipsa ^socrus' vocatur sicut v. 158 Theodosius 
ipse 'socer'. deinde iucundum est cpntra poni socrum et 
nurum, taliaque praeamasse nostrum docent exempla haec : 
YI cons. Hon. Ut , . . vices pro prindpe consul impleret 
generoque socer et Epith. Pall. praef. 7 Carmen amor 
generi, soceri reverentia poscit. 

193 tnntifneml prorsus retinendum esse arbitror et ipse contra 
se ipsum iBi. defendit in indice s. v. 

GiiATDXAJVT Opp^ ed. Koch. t 



XXXIV ADNOTATIONES CRITICAE. 

De quarto consulatu Honorii. 

30 prosimt] restitui Yeterem lectionem, cum auctoritas libri 71 
possimt Bcribentis contra consensum reliquorum mibi non 
satisfaceret cumque scriptura Tulgaris aptissima yideretur; 
scilicet ad prosu/nt suppiendum est 'incolis, qui tamen a 
■Romanis debellantur'. 
33 cumulos] tumulos iterum solus 17, quod eadem de causa 
reieci; cf. etiam *Gallorum cumulos' apud Livium X 29,19. 

107 permixtis] cf. Birtii praef. p. CXII. 

109 ibis] de hoc verbi ire usu cf. Bi. indicem s. v. 

156 difficultates quas hic locus viris doctis comparaverat, 
dissolvisse mihi videor in Mus. Rhen. tom. XLIV p. 587 sq. 

169 mutatwr] libros plerosque et meliores secutus sum ideoque 
interpunctionem mutavi. 

188 cum lu/na lateret] ne quis forte cum Eoenigio in re astro- 
nomica offensus subditicios hos versus arbitretur, moneo 
vertendum esse: wahrend dock selbst der Mond wnsicht- 
har war, 

190 Arctis] astris co, quod quibus de causis reiciendum putarem, 
exposui in Philologo tom. XLIX p. 745 sq. 

233 geminas] frustra difficultates moveruntviridocti; rectissime 
enim Eoenigius ad geminas supplevit mentes, etenim tres 
partes animi 'tres mentes' vocavit poeta, perinde atque 
Cicero Tusc. I 10 secundum Flatonem animum triplicem 
i. e. animos tres esse tradit. atque memorabile puto in 
verbis nonnullis ita concinere nostrum cum Ciceronis loco, 
ut fortasse ipsum inspexisse dicendus sit. alter enim 
rationem in capite sicut in arce posuit, alter capitis fun^avit 
in arce; alter cupiditatem supter praecordia locavit, sflter 
inferius coUo . . locavit; denique Cicero duas partes ei 
parere voluU, Claudianus geminas . . . praecepta mmmae 
dod/rinae passuras. ceterum de Claudiano Ciceronis imita- 
tore cf. Birtii praef. p. CCII adn. 

266 ConsuliPur] cf. Stoeckeri libellum qui inscribitur *De Clau- 
diani rerum Romanarum scientia' Marp. 1889 p. 75, quam- 
quam non taceri debet apud Sallustium Cat. 51, 6 hanc 
locutionem div^rso sensu esse positam. 

278 susfectus] pro suspicax accipiendum esse recte monuit Bi^ 
in mdice s. v. 

296 censesque] ex librorum praeter 77 consdnsum non recipere^ 
nolui. 

847 Pertemptet] edidi duce E praecipue; cum enim ante ad- 
positum sit^ lectio Praetemptet nullam habet necessitatem. 

372 Necdum decimas emensus aristas] cf. quae exposni in Mus. 
Rhen. loco citato ad v. 156. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXXV 

389 imhuit'] dubitationes suas ipse 6i. removit in indice, con- 
ferens Rapt. 11 93. 

402 Mettt] cf. Stoeckerum 1. 1. p. 29 — 31. porro ad lectionem 
receptam ducere videntur corruptelae nec tu in P et mechi 
in B. 

471 sqq.] transpositio versuum 471 — 473 post versum 483 com- 
mendatur et argumento quod Bi. protulit et hac ratioci- 
natione: yersibus enim 466—470 de quanam gente agatur, 
omnino in incerto relictum est. debuit igitur iam ipsa 
gens induci. denique v. 476 vocibus per te Honorium 
poeta adloquitur, quod facilius tolerabimus, si non prae- 
cedit invocatio et evocatio Epbyres et totiua Graeciae 
v. 471 sqq., quae vocativi paene vim habent. 

481 arcu'] sic *PB quod praeoptavi; actu enim, quod meliorem 
auctoritatem habet, quid sibi velit minus adsequor nec 
alibi de. aquae ductu usurpatam reperio. 

500 ef] de hac scriptura non est dubitahdum; nam quod ex 
Isengrinio es adfertur, hoc ille sumpsit ex Camerte, qua 
re fere oninis auctoritas lectionis tollitur cf. Bi. praef. 
p, CXC n. 3. 

622 Bomanaque vota moratur] ad ea, quae apud Bi. adnotavi, 
adde etiam Stil. II 226. 

604 duhitassent] sic E cum PA non frustra tradidit; turpis 
enim esset iteratio nimia clausularum in transferret, duhi- 
tarent, furerent, irent. eic etiam e. g. Stil. I 178 sqq. iuxta 
leguntur quaterent et penetrassent, ceterum contra ea, 
quae Buechelerus apud Birtium proposuit, moueo subiecti 
notionem ad duhitassent desiderari non posse; semper enim 
in harum sententiarum compositione subiecta expressa vi- 
demus: Lydia, Nysa, hlandae tigres. 

626 Odothaeus\ rescripsi; cf. Birtii indicem s. v. 

PanegyricTis Manlii Theodori. 

praef. 1 tantae] ex solo V ipse quoque recepi; doctae y; 
doctrina vero in his viris ut per se intellegebatur, 
ita ne postea quidem v. 7 et 8 a poeta memoratur, 
sed sola maiestas. 
18 vohis] maiestas coetus illius, cui praelegit poeta car- 
men suum, quasi thema totius praefationis dicenda 
est neque usquam consulum vel consulatus Manlii his 
in versibus mentio fit. itaque voce vohis concilium 
augustum sine dubio adloquitur poeta cf. quae Bi. 
exposuit in praef. p. XIX et XXXIV adn. 3. 
paneg. 8 ad rura] egregie ni fallor aliquis veterum coniecit; 
libri a rwre, patet, siquidem coiicvxfli^ \oq^ ^O^^"^ 



XXXVI ADNOTATIONES CRITICAE. 

poeta, hoc exprimendum fuisse: sicut Honor ambit et 
vestigat Virtutem consulque ipse in mediis quaesitu^ a/rcUris 
dicitur, ita lictor quoque fuit, qui vestigavit ambivit quae- 
sivit consulem futurum; ergo non a rure revertens, sed 
ad rura proficiscens inducendus fuit. 

16 honori] scripsi Birtium secutus, non honore; nam animo et 
honore ablativi vicem habere uequeunt, quia ablativus qu>o 
ex nihil pendens antecedit. virtus autem animi bonum est, 
splendor honoris. 

18 Struxit] iure tradita lectione Traxit viri docti turbati sunt; 
nam vita traxit iter neque ex usu scriptum est neque satis 
convenienter; inest enim despectus in voce. de emenda- 
tionis quam conabantur propositis vide Birtium, quorum 
nullum persuadendi vim habere mihi videbatur, quippe 
cum a litteris traditis nimis abessent. contra Struxit quod 
scripsi proxime ad lectionem vulgarem accedit et proba- 
bilitatem capit ex locutionibus similibus apud Senecam 
Thyeat. 810 via struitur, apud Plinium paneg. c. 75 non 
instruendum illis iter ad honam famam, apud Tacitum 
Hist. in 49, 2 viami sibi ad potentiam struere. 

59 de hoc versu vide quae monui in editione magna. 

66 imponit] confer Bi. indicem s. v. 

67 secreta] offensionis nihil habet coll. v. 84 Graiorum obscu- 
rOrS . . . oHes, Stil. I 62 secreta Beli, Plinii Hist. Nat. pf. 17 
ex lectione voluminum, guorum pama admodum studiosi 
attingu/nt propter secretum materiae, 

69 agmina] ne quis dogmata inferat, memiuerit quam parce 
Graecis vocabulis usus sit Claudianus cf. Bi. praef. p.VIII adn. 4. 
102 choros] boc contra V retinui, qui quidem chaos; sed de 
chao, quomodo impulsum sit, hic non disseri elucet eo, 
quod haec quaestio quae vis impulerit artissime per copu- 
lam que nexa est quaestioni praecedenti quae vis anima- 
verit astra, numquam enim novam quaestionem nisi per 
asyndeton poeta inducit. de astris autem choros aptissime 
poni notum est et conferendum Napt. Hon. pf, 16 et StH. 
I 84. chororum autem mentione indicatur ^ ccq(iovia, quam 
in sideribus animatis valere e. g. docet Plotinus IV 4, 8. 

108 fracta] hoc verbum audacissime positum Birtium seduxit, 
ut fcu^ ex B Bolo inculcaret. est autem audacia haec: 
tonitrua orinntur dum nubes frangitur vento; hic autem 
ipsa tonitrua vento fracta audiunt, in quo cernitur putidus 
poetae amor omnia detorquendi. 

109 Quis] ad ventum qui praecedit trahendum mihi persuasi 
ideoque interpunctionem muta?i. 

111 rutilos tractus] de hoc loco Birtius haec mecum communi- 
cavit: ^fortasse legendum arcus; certe hic locus de pluvio 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXXVII 

arcn interpretandus est, nam conferenda sunt cum quaestio- 
nibus hisce Claudiani capita Aetii UI 3 tisqI Pqovt&v, &ctQa' 
Tt&v, nSQavv&v; III 4 tcsqI vscp&v, 'bst&v, %i6va}v, %aXai&v\ 
III 5 nsQl tQidog et liic quidem Metrodoro auctore docemur 
orav dia vstp&v ijXios dLaXdfiilJij, tb (ihv vi(pog 'nvaviisiv, r^v 
S' a^byriv iQV^Qalvs6^ai. ninc igitur rutilus ille color*. 

129 causisque] pausisque Buechelerus rei convenienter, sed grae- 
cam Yocem vix admisit poeta. ego camis ita dictum putem^ 
ut c. m. XXIX 3 quae causa iubet pdllescere solem. itaque 
ca/usis pro 'certis causis' fortasse accipiendum est. 

130 indicai] signet quod praebent sB valde adridere debet; 
tollit enim hiatum molestiorem; tamen aspematus sum, 
quia signantem praecedit v. 126. 

173 redi] restitui, quamquam sic cacophonia oritur (cf. Bi. 

praef. p. CCXIX) et quamquam E discrepat. hoc enim 

acumen est poetae, iterum venire debere Theodorum i. e. 

redire et quidem ndbiscwm, quia lustitia Pax Fides re- 

dierunt (cf. Eoenigium ad 1.) itemque in sequenti versu 

reverii ponitur. 
1 75 longe] pro diu bene adservavit V ^. cf. Bi. indicem s. v. 
180 et] iterum V solum secutus edidi, ^ut reliqui. sed copulam, 

non disiunctionem quisque expectabit. 
201 Libpas] quod primus edidit Scaliger, commendatur simili- 

tudme litterarum; nam lydos vel lidos codd., quod intole- 

rabile est. 
205 lumina rerum^j sic interpretor: ut Eoma ipsa Eomanis 

lumen rerim i. e. totius orbis terranun visa est, ita quat- 

tuor illae Italiae dioeceses, quas mode descripsit poeta, 

non inepte lumina rerum dici possunt. 
215 decori} ex V ^ magis placuit quam decora, 
234 de hoc versu conter quae adnotavi apud Birtium. 

237 lassisqi4£] nihil mutandum, nam lassi facti sunt pontes im- 
petu ruentis aquae. 

238 et volvant] bene Birtius restituit ex B, qui praebet et vol- 
vat; cf. eius praef. p. CCXX. 

248 Largior et] cum optimis V et E edidi cf. v. 234. 

261 Cresca/nt] ex Y malui propter modi concinnitatem; sequitur 
enim floreat, quod artissime per copulam coniunctum est 
cum antecedentibus. huc accedit, quod lectionem crescite 
ortam esse ex surgite, quod sequitur v. 264, probabile 
videtur. 

280 En] sic cum E scripsi; si enim versus 279 spurius est, de 
quo nullus dubito (cf. Birtii praef. p. CV), Et versu 280 
non sufficit. quod si pro vel esset accipiendum, id quod 
Bustinet Buechelerus, non video cur non ipsimi vel a poeta 
positum sit. 



XXXVni ADNOTATIONES CRITICAE. 

300 rttdant] de hac lectione vide Birtii adnotationem , quae 
etiam eo commendari videtur, quod leonem, qui perfossus 
rait, non pallebunt homines ; pallent, si audiunt rudentem. 

311 — 324 de horum versuum compositione et conezu cf. quae 
exposui in Philologo tom. XLIX p. 744 sq. 



. De consulatu Stilichouis. 

I 16 plus spUndetj ex 11 recipiendum existumavi; respondet 

enim sic optmie versui sequenti, ubi pliis egit inermis; 

atque etiam v. 14 verbis quodcumque relinquam, maius erit 

commendatur comparativus. 

82 gerebat] ne quis legeret regebat, monuit Bi. in praef. p. CXI. 

109 JVecl praetuli quippe magis concinnum. V* deficit, sed 
ex r ' conici debet etiam in V extitisse Nec. 

114 rettmderet'] VE qui gravis testium consensus sic legendum 
esse milii persuasit, non reconderet quod habent reliqui. 
et illud confirmat res ipsa. nam ensem, quem strinxerat 
Stilico contra barl^aros, recondere quidem Bufinus non 
potuit; condit enim gladium is solus, qui gerit. sed 
nebetabat vel retundebat Bufinus Stiliconis ensem eo, 
quod moras obstruebat et foedera obsessis praebebat.. 

174 nullum] quod ex H A recepi, etiam adridebat Birtio ; nullis 
reliqui, quod durius et intolcrabile videtur. erant enim 
Cerauniae rupes ob ipsos nimbos famosae. ad nuUum 
autem 'militum tuorum' ex versibus 170 sq. facile supplebis. 

226 Albim] sufficienter explicavit Birtius in indice s. v. Gallicus, ' 

263 Pendent] meliores libri VP concinente Em, Splendent re- 
liqui; sed cum pharetra saepius et aptissime coniimgit 
poeta vocem penidere cf. Bi. indicem s. v. pharetra. 

300 ingentes] cum librorum consensu retinui coll. VI cons. 
Hon. 147 sq. ingentes . . curas volvebat. 

303 Quae] veram esse lectionem nec vero non, id est inter- 
rogativam esse amplam hanc sententiam persuadetur mihi 
intuenti v. 309 sqq. ubi est gpwt . . oculi . . sufficerent? 
itemque iudicasse videtur Buechelerus (cf. apud Bi.). quae 
cum ita sint, improbatur libri E auctoritas neque iam 
■speciem veri habet versum 304 foetum esse interpolatoris. 
ita enim concluditur: si E illud non falso scripsit, ne in 
versu 304 quidem omittendo fides ei haberi potest, immo 
Kbrarius vetustus, quia hic versus interciderat^ negationem 
non inepte inculcavit. 

806 posset] V cum plerisque, quod praetuli. 

331 BomvJeas leges rediisse fatemwr] cf. quae de lectione, 
quam E ofiert, censuit Birtius p. CXI. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XXXIX 

384 laurus] libris repugnantibus scripsi pro lau/ros; illum enim 

accusativum poeta semper praetulit cf. Bi. indicem s. y. 

II 8 medio] sic dedi melioribus libris V^PJT obsequens, cum 

reliqui haberent mediam. illud autem exquisitius yidetur 

habetque analogiam apud Vergilium nocte volcU medio 

caeli terraeqtte. et paulo audacius apud nostrum legimus 

• VI cons. Hon. 212 belli medio Padus arbiter ibat i. e. 

belli et Romae medio ^tn der Mitte zwischen Kriegsschatt- 

platz imd Itoin\ 

62 Theodosium'] cf. quae adnotayi ad paneg. Prob. 51. 

69 sqq. de horum yersuum sensa longius exposui apud Birtium 

ad y. 71. 
S9 smaragdo] rectissime cum E legit Birtius, ut yitetur mo- 
lestus in fine trium yersuum sigmatismus (y. 88 bads, 
V. 89 smaragdis, y. 90 hyadnthis). 
90 red/wndantes] cum VPH praetuli, quia fortius est et magis 

poeticum; rewidentes cp. 
136 Interius'] cf. Birtium p. CXI. 

154 sub te quod] ^BA, quae conlocatio yerborum multo ele- 
gantior magisque ex usu poetae esse yidetur potestque E 
adprobasse in A. 
183 hoc] sic onmes boni libri, quod retinendum putayi. 

185 optant] sic libri praeter VP, qui praebent aptant; sed 
illud commendatur conlato Persio V 2. itaque sensus hic 
est: legati praesente Honorio laudationem Stiliconis habi- 
turi solemni exordio utuntur, utinam centenas yoces habe- 
remus ! sicut ipse poeta noster in Pan. Prob. y. 55. similia 
composuit lalmius in ed. Persii. 

186 limite] idoneos testes non habet haec lectio, nisi quod 
yerisimillimum est limine in VP ex ipsa originem cepisse. 
militem autem inermem umquam dictum esse negaTerim. 

191 possideant] hunc coniunctiyum propter solam rei metricae 
rationem poetam posuisse adparet. 

197 huius versus sensum sufEcienter iam Gesnerus explicasse 
mihi yidetur; ceterum Skutschius Catullum XXXI 5 con- 
ferendum esse monet. 

198 JEocsectisque] de iteratione copulae necessaria cf. Birtii 
praef. p. CCXU, quem secutus sum. 

225 4idnuerit] recte recepit proximus editor, quod omissis eis, 
quae ille iam exposuit, probatur yel temporum contempla- 
tione; nempe coniunctiyus perfecti yel futurum exactum 
exigitur. ii vero manuscripti, qui alteram personam ob- 
ferunt, coniunctiyum habent temporis imperfecti anmteres 
eoque falsi coarguuntur. 

240 dominis] sic E cum adseclis, quod praetuli cum Gesnero, 
quia fortius est. 



XL ADNOTATIONES CRITICAE. 

304 fractorurn] scripsi; factorum EJT, fatorum tp, quod plane 
sensu cassun]. qua yia coniecturam meam adsecutus sim^ 
facile videbit, qui horum versuum inde a v. 292 sensum 
perspexerit. cavere enim vult Dea Boma, ne Stilico hono- 
rem sibi oblatum contemnat quippe poUntum ab Eutropia 
eanuclio. quomodo autem illum Orientalis ministri statum 
castigare et mordere Claudianus amet, satis notum* est 
lectoribus ex libris in Eutropium. atque eodem tendimt 
apertissime in v. 303 sq. adtributa turpia ad exempla et castis 
ad aurihus posita; quibus impulsus lectionem fractorum 
sine dubio refeci. hanc autem vocem bene quadrare ad 
spadonem docet Hieronymus ep. 79, 9 histrio fractus in 
feminam. 

331 Posse queas] ex ABA praeoptavi, non solum ut vitarem 
molestam elisionem, quae est in ceterorum lectione Te 
certum est, sed etiam quia illud exquisitius videbatur mi- 
nusqne interpolatorem redolet. exempla vide apud Birtium, 
qui ipse quidem lectionem receptam commendat p. CCXXV. 

340 Minervae] Minervam edebant duce E. mihi contra por- 
suasum est melius scriptum esse in Yaticano et aliis: 
insigne Minervae spirat opus i. e. das ausgezeichnete Werh 
der Webkunst (Minervae) scheint zu atmen vel wirTdiches 
Leben zu hdben. sequuntur enim personae descriptae quasi 
vivae: infansvagiens, Serena pallescens, equitans Eucherius. 

348 Stilicho] ad hunc locum cf. quae animadverti in Mus. Bhen. 
tom. XLIV p. 586 adn. 

360 fu^oMtem] quod praebent S, subesse videtur ipsi scripturae 
fugantem in V optimo. idem re ipsa commendari adparet 
itaque recepi. 

392 ames] ex E potissimum reficiendum esse Birtius me monet 
itemque defendit coninnctivum Skutschius coll. Horat. 
c. I 2, 60. 

397 vulgi] ad milia traxi; rarissime enim fortius interpungitur 
in pedis sexti initio. 

402 interpunxi Buechelerum prioresque secutus; nam quae ipse 
apud Bi. exposui, nunc uimis artificiosa mihi videntur, 
quam ut sustineam. 

420 et] Yn(J^), cui reliqui; sed dativus minug placuit; neque 
enim in honorem Fhoenicis redolet eius bustum.' 

424 genti] de hac emendatione, qua verum adtigisse videtur 
Aoenigius, vide ipsum. atque etiam hoc contra vulgatam 
menti adferri potest, speluncam illam fabulosam, de qua 
verba facit poeta, ipsius menti non imperviam fuisse; 
aliter non descripsisset. 

436 cum legibus] sic accipe ut apud Lucanum I 642 errat nulla 
cum lege mu/ndus. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XLI 

467 ortus] lianc optimorum scripturam non est cur deseramus. 
de hortis Sohs (sic enim Yulgo) nihil compertum haheo 
neque video, quo iure hortorum mentio vallem prae- 
cedat. contrarie enim primum yallis memoranda fuit, 
deinde hortos in ea sitos esse. sufficit quod edidi; nam 
Sol noYum annum suscepturus Orientem ut adiret ne- 
cesse fuit. 
m 41 oUm] contra V7T, qui praehent altumj tennndum puto; 
nam desideratur notio sempitemi vel longi temporis, 
quae respondeat voci nonmmquam quae praecedit. extra- 
ordinarium enim sicut in stellis est, quod numquam 
pereunt, ita in loye, quod eius regnnm tam diutumum 
est. contra altum detrita yox est et in hoc conexu 
otiosa. 

121 sic] hanc voculam quia meliori auctoritati dehetur, re- 
feci; hene enim etiam inseryit anaphorae. 

139 profecta] quamquam profectas in E extare docuit Bi., 
tamen yemm hoc esse non consentio; immo yoces orta 
y. 138 et profecta inter se plane respondent. 

157 limis] cf. Bi. indicem s. y. 

169—171 Bacchus falso ah Ee cum B hic importari nunc 
ipse 6i. me monet; facile enim ohseryatur non nisi eos 
deos a Claudiano hoc loco commemorari, quomm cultus 
aut genuinus Eomanus erat aut puhlica auctoritate 
Bomam translatus est, unde firmaretur Bomae aeter- 
nitas. illuc pertinent luppiter, Minerya, Yesta, huc 
Magna Mater et Aesculapius. e contrario Bacchanalia 
senatum semper coercuisse satis constat. deinde yersu 171 
ultro me ita offendebat, ut cum XBA hospes reficerem; 
nec enim u^tro Aesculapius Bomam yenit, sed arcessitus 
est. qoae cum ita sint cumque duas falsas lectiones E 
hoc loco praehere yideamus, quis defensurus cum Em 
scribere velit? ego depulsmtM restitui. 

281 vicit] plerique et optimi. 

235 quot] cur ediderim, ex Birtii adnotatione satis elucet. 

277 eat] quamquam sane molesti aliquid habet iuxta ire 
quod sequitur in eodem yersu, tamen 77 soli erit legenti 
ohtemperare ausus non sum. * 

326 fUmos] retinui; fmstra enim Bi. p. CX f/miis^ quod 
praebet B concinente fortasse E, defendere conabatur; 
neque enim necesse est vertamus per fluvios 'durch die 
FlHsse^, sed ihat liberius dictum est pro vehehatwr; quod 
si substituimus , illud per non sensum habet localem, 
sed instrumentalem, sicut etiam in loco Ausonii cognato, 
id quod recte Bi. explicavit I. I. 

347 sq. de his versibus cf. Bi. p. CCXVII. 



XLn ADNOTATIONES CRITICAE. 

357 Classis torva] sic optime difficultates , quam movet lectio 
tradita, sustulisse Bi. videtur, quem vide p. CXI. 

358 Ad] ex Em et A unice recipieudum esse docent verba in 
puppe quae praecedunt. 

De sexto consulatu Honorii. 

48 Arvaque] quibus de causis pro aeraque coniecerim, 6xposi-> 

tum invenies in Philologo tom. XLIX p. 746. 
64 miratus] supple es; cf. de ellipsi verbi esse Bi. praef. 

p. CCXXIV. 
96 seniore'] cf. Bi. indicem s. v. 

168 sorores] vix abstinere potui, quin ex V reciperem sonoris; 
sic enim si praedicantur chori, novi aliquid sensui ad- 
crescit. contra sorores nihil est nisi solemne et decantatum 
ornamentum Nympharum. abstinui tamen, nam videtur 
sane sofiores corruptela in P indicare sorores primariam 
lectionem fuisse, inde sonoris esse effectum. 

204 Hic rursus dum] de interpunctione buius loci exposui loco 
modo citato p. 747. 

238 consedit] considit ab E scriptum esse Bi. testis est; tamen 
praetuli perfectum; certe enim eam verbi finiti formam, 
quae artissime huic de quo agitur verbo nexa est, movere 
V. 246 in eodem perfecti tempore positam videmus. 

291 Haec] sic dedi, quamvis minima librorum auctoritate fultus. 
nam postquam Appenninum montem per excursum fusius 
descripsit Alaricus, ubi narrationem redintegrat, ad montem 
respicere non poterat vocibus per iuga nisi addebat demon- 
strativum haec. 

297 sq. Interlocutoris esse verba sed pignora . . . tenehat graviore 
interpunctione indicare conatus sum. de nohis cf. ad Eutro- 
pium I 23. 

310 atque] o utinam meliores YPJT, quahm quidem hiatum 
post exclamationem nusquam alibi sibi concessit poeta cf. 
de hiatu Bi. praef. p. CCXV. 

320 tetendit] quod multo meliore auctoritate innititur, non est 
cur reiciamus. 

36^ numine\ hoc primus Gesnerus contra librorum consensum 
tacite supposuisse videtur, quod leepium adeo fefellit, ut 
id ipsum pro librorum manuscriptorum lectione venditaret. 
habent certe omnes libri impressi quos inspexi maximeque 
HeinsiuB et Burmannus nomine neque apud Clerqium differre 
lectionem adnotatur. nomine autem nimis obscure de im- 
peratore praedicatur, quem lucem sc. mundi antea v. 364 
praeclare dixerat poeta. numine si legitur, iam nemo, de 
quo id dictum sit, dubitabit. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XLni 

405 iustis] fuUusque quod ex E elicuerunt, propter adliteratio- 
nem placuit Birtio, immerito. iustia enim quam proprie 
et ipsi rei convenienter scriptum sit, vel unus locus Gellii 
(Y, 6, 21) demonstrat, ubi exponitur non triumphari nisi 
cum bella ^cum iusto hoste' gesta sint. cf. Mommseni ius 
publ. Eom. tom. I* p. 133. 

460 admndd\ hoc satis tutatus esse mihi videor apud Birtium. 

463 veX\ hoc loco pro et poeitum esse apparet, nam et gentes 
barbaras (arma extera) et legiones Eomanas Stilico ad 
bellum arcessiverat. de hoc verbi vel apud Claadianum 
usu cf. Bi. indicem s. v. 

468 prostemem ohvid] omnia V et P, quod quamquam tolerari 
potest, iUud tamen defenditur coU. Stil. 11 20 obvia prostemcis. 

470 tihi] ex Yil praetuli, cum Eomam adloquatur Honorius, 
Bomae autem, non Honorii vates esse dicuntur; cf. y. 492, 
ubi vatnm ingeuia ttui i. e. Romae propria vocata sunt. 

477 ecce vinm] *sic o>, quod valde offendit hanc ob causam, 
quod neque ecce neque en umquam aliter adhibuit Cl. nisi 
ut sequatur nominativus. exempla non conligo, unusquisque 
invenire potest apud Bi. in indice. exceptio una esse crede- 
batur in Paneg. Prob. v. 203, ubi cum traderetur 'et duplici . . . 
matrem*, coniectatum est 'en duplici' eqs., quod incertum 
est. expectatur igitur nostro loco 'ecce vir' atque cor- 
ruptum locum esse credo, quamquam emendatio plausibilior 
mihi non obtigit. cogitavi de ecce vir, en. 

491 certamine] sic optimus V cum aliis. intellege doctos choros 
de poesi Claudianea; haec docta dicitur certamine laudis 
Stiliconis, quia ante annum 404 iam multa carmina panxit 
ille in ducis laudem. 

497 retuso] secu/ndo omnes editores inde ab Heinsio, iniuria; 
neque respexeiunt exigi ad nunc amne vocabulum opposi- 
tum voci redeunte quae sequitur. agitur enim de aestuum 
recessu et accessu, quod retuso (sic enim in V et M) ita 
exprimit, ut veri speciem maximam prae se ferat. recte 
emm iam Heinsius adtulit Lucani exemplum Y 601. 

512 tmdas] sic fons librorum VP habuisse videtur; umbras q>. 
illud recte praelatum est; si enim umhras legeretur, similes 
snpervacaneum foret; omnes scilicet corporis ijmbrae eius 
similes sunt. contra undas in hac sententia eum locum 
habet, quem flu/mina in sequenti versu 514 respondentque 
inter se haec nomina. 

585 cumctos] sic testes meliores, et cf. etiam v. 616 sq. totis 
septenis arcihtis. 

645 undare] umo ore, quod praebent ^BA, vel propter duriorem 
elisionem ante quintam arsim improbatur cf, Bi. praef. 

p. ccxvn. 



XLIV ADNOTATIONES CRITICAE. 

550 aditu] neque Tiahitu quod leepius neque actu quod ego 
coniecimus, necessitatem habet. apertum enim est sena- 
tum impetrasse ab Honorio, ne comitarentur eius curram, 
quod nimirum non impetravissent nisi clemens aditu^ononxiB 
fnisset vel nisi facilem aditum petentibus iis praebuisset. 
clemens igitur aditu, quia pectore imperator dicitur. 

556 praestat'] cum YFII, 

557 curva] Birtius, quem vide ad locum. 

565 cernens] ne quis sicut Burmannus coniecturis indulgeat, 
cf. Nupt. 108 dum singula cemit. 

569 chalybe] sic fere onmes; nam in V calihem dutos ex calibe 
indutos oriundum videtur; ergo accusativi solus testis 
est s; huius autem lectiones ubi non consentit E (Em), 
cum magna suspicione accipiendae sunt. Obtque etiam 
lenior elisio ablativi. 

577 suh aurato] bene distinxit editor maior; fortasse tamen 
potius aerato ex V recipiendum. • 

601 votis] ab hac lectione, quae fere regnat in libris, recedere 
non ausus sum; vota scilicet fuerant Symmachi eiusque 
partium; id enim optaverant, ut Yictoria reduceretur; haec 
vota nunc completa sunt (cf Bi. praef. p. LVII); nec sine 
causa sequitur promittit, nempe ab his ad nova vota pro- 
cedit Victoria. 

612 genius] species, quod offerunt VPBA, fortasse non parvam 
commendationem habet coll. Stil. II 402 antiqui species 
Bomana seruitus. 

622 haec] cf. Bi. praef. p. LXVI adn. 

631 wna] quidquid coniecerunt viri docti, tamen wm scripsisse 
poetam persuasum habeo. sequitur enim v. 632 partitis 
inde catervis, itaque antea onmem phalangem unam fuisse 
vel in unum coercitam memorandum fuit. 

De bello Gothico. 

Hunc titulum solum verum esse puto et propterea restitui; 

argumenta ipse Birtius dedit in praef. p. CVHI et CCH adn. 

praef. 9 hic] falso apud Bi. ad ipsam domum Fythiam traxi, 
cum ad Romam solam respiciat. adnuit Romae prin- 
ceps titulum i. e. ut titulus Romae vel hic esset. 

B.G. 17 muti] cfL Bi. praef. p. CXIII. • 

20 sed] frustra Bi. sic coniecisse existumo. nimirum quamvis 
non idem est quod licet v. 14 nullaque grammatica 
relatio inter hasce coniunctiones intercedit; neque licet 
hoc loco coniunctionis vicem habet; itaque gravius, ut 
priores, punxi v. 19 fine. sententiae autem sic con- 
tinuantur: Den Dichtern steht es ja frei, diese tmd jene 



ADNOTATIONES CRITICAE. XLV 

Wunder von der Argo zu erzahlen. Aber (sed v. 19) wenn 

sie au^h all ' dies Fabelhafte verdoppeln^ so erreichen sie 

doch nicht die gegenwdriige WirklichJceit 
48 nuibesve^ C, nubesqu>e reliqui ; sed ve, non ^us praeferendum esse 

credo in sententia negativa, praesertim cum sequatur aut. 
91 si] vulgatam bene defendit, ut opinor, Buechelerus ; confer 

etiam, quod proxime ad manum est, v. 140 si rite recordor» 
109 currus] frustraBi. dubitationem movit et ad coniecturam con- 

fugit. ni enim currus plaustra sunt oneraria, quae in triumpho 

numquam deerant cf. Mommseni ius publ. Hom. I ^ 394 n. 3. 
113 furoris] cf. Bi. praef. p. CXV. 
153 belloque] offensionem habere hanc vocem concedo; de vera 

emendatione mihi minus constat. sensus fere exigit Latioque. 
167 totiensque'] totidemque quod E tradit, reieci et quia adverbia 

numeralia totiens et ter decies v. 166 inter se respondent 

et quia magis magisque testi E diffidere coepi. 
174 rura] ex rerum qua via refecerim, expositum habes in 

Philologo tom. XLIX p. 747. 
180 inta>ctum] haudquaquam tangere debebant viri docti coll. 

ManL Theod. v. 206-210. 
233 Territat] iterativa satis rara apud Claudianum inveniuntur 

(cf. Bi. praef. p. CCXII); tamen hanc textus emendandi 

causam idoneam esse non credo. 
278 nactt] nancti C; eadem varietas apud Vergilium, ubi 

Bibbeckius codicem Bomanum maxime secutus hanc par- 

ticipii fdrmam in textu posuit, cum Hauptius daret formam 

breviorem. 
321 prastervolat] pauUo audacius dictum pro pervolat, sed cf. 

Sil. Ital. X 114 hasta praetervolat auras. 
329 parat] sic ? duo apud Burmannum^ p. 899, quod adsumpsi, 

quia respondet hic locus compafationis versui 313 dum 

redeo . . . referens. 
360 UU] hoc iam placuerat Heinsio neque fortasse reiecisset 

leepius, si id ipsum in E extare compertum habuisset. 
365 et Norica ru/ra tenebant] cf. Ovid. Met. III 2 Dictaeaque 

rura tenebat, certe nihil mutandum. 
384 longe sermonepetito] longo C ; praeterea Bi. in sensu offensus est 

et coniecturam proposuit; ego acquievi in recepta lectione, 

longe petito pro longo accipiendum esse ratus. plura ex- 

empla adferre potuisset longius petens, sed unum tantum 

adfert. ceteram cf. Gildo v. 326. 
394 gerewti] de hoc et sequentibus recte disputavit Stoeckerus 

^De Claudiani poetae veterum rerum Romanarum scientia' 

Marp. 1889 p. 57 et 58. 
407 va/rios] olim quod hila/ros conieci, non solent hoc verbum 

ponere poetae; nunc laetos piopOTiO, \sai'^^ ^t^Xi^st ^'^sfo,- 



XLVl ADNOTATIONES CRITICAE. 

cinnitatem recuperatam etiam adliteratio nascitur non in- 
iucunda. yim maiorem non in singultu sed in laetitiae 
signis inesse voluisse poetam docet etiam versus 411, ubi 
in comparatione boyes gaudmt fideles reddere mugitus. 

415 Vandalicis] unice legendum esse Birtius in praef. p. XLVIII 
demonstravit; cf. ibidem p. CVI. 

436 diffudit] sic meliores, quod retinui; perfectum enim et ad 
exclamationem aptius videtur et praecedit mutata quod 
est vice perfecti et v. 437 redit contractam formam per- 
fecti esse posse notissimum est. denique versus 449 item 
perfectum offert traxit. 

441 reddidit] vitae desiderari monuit Birtius, quod quidem 
possis reponere velle v. 440 pro verbo spretae. tamen 
iUam elipsin quam maxime Claudianeam esse probari puto 
ipso verbo simplici da/re, quo pro luci i. e. vitae dare sive 
edere usus est poeta Fesc. v. 6 Te Leda mallet quam dare 
Castorem. itemque absolute postea legimus restituit v. 445. 

465 temptans] qua de causa ex temptat Bi. refecerit, primo ob- 
tutu videndum est. 

466 humilisque] cf. quae adnotavi de copula que ad v. 48. 
471 — 474] de horum versuum lectione ex C emendata cf. Birtium 

p. CXIII sq. 

505 nescioquam] de lectione ne dubites; tamen paene inepte 
adfectat orator Bomae ignorationem. idem enim v. 507 sqq. 
be|ie novit urbem et de historia eius refert. 

541 servire dati] haec lectio sane satis debile est.* quid enim 
mirum, subiugatos servire? non sine iure igitur proximus 
editor servare dati conatus est; quamvis hoc satis durum 
esse videatur pro m auxilium dati. ego acquiesco in tradita 
lectione eo sensu, ut quale servitium sit, in sequentibus 
exponatur. 

548 Huc iter usque datwr] haec etiam verba traxit ad oraoulum 
Birtius. hoc ut sensu aliqnatenus commendari videtur, 
tamen minus placet, quia oraculum finiri hemistichio satis 
incredibile est. praeterea animadvertendum est in versi- 
bus 546 et 547 litterarum lusum eius aevi proprium et maxime 
in aenigmaticis receptum sententiis inesse; scilicet ipsum 
nomen ROMA per acrostichon et telestichon latet lus in 
versibus. 

582 petendam] hanc lectionem ut restituerem Skutschius me 
monuit; gentis enim fides suspecta dicitur v. 591; sed dux 
ille praeclarus docuit mortem pro Latio' esse petendam 
fidemque sic recuperavit. 

683 prctefectu^] sic Vaticanus quintus apud Clerqium, quod cum 
magna duDitatione recepi; praeclarus enim quod co, into- 
lerabile esse fere consentient omnes. 



ADNOTATIONES CRITICAE. XLVII 

586 resdssaqtie] cf. de codd. Cuiac. p. 58. 

599 et 600. in loco difficillimo Birtium sequi minus possum, 
qui fwndator originis coniuimt et separavit; haec autem 
tautologia molestissima est. praeterea qtiantum dederit 
mihi quidem- non sufficeret; desideraretur enim genetivus 
ex qiMntum pendens. itaque olim temptabam quam vim 
pro quantum, quod tamen cur reiciam unusquisque sentiet. 
denique paene persuasit mihi Gesnerus suae originis ad 
quantum ita trahens, ut intellegeret ingenium sive natu- 
ram, fatendum vero est hanc vocis originis notionem 
aJiunde me firmare non posse. de structura verbi dare 
cf. c. m. XVII 43. 

634 amisit in awnis] vide Philologi tom. XLIX p. 747. cf. etiam 
Stil. I 196. 

Carmma Minora. 

Conspectus notarum. 

G: cod. Sangallensis n. 429, membr. saec. IX, non pertinens 

nisi ad Gigantomachiam. 
B>: cod. Yeronensis 163, membr. saec. IX. 
E: cod. Mediceus plut. 33 cod. 9, chartac. saec. XV. 
s: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu- 

nensis 757 G 2. 
V: cod. Vaticanus n. 2809, membr. saec. XIL 
P: cod. Parisinus lat. 18, 552, membr. saec. XIII. 
J: cod. Cantabrigiensis coll. Trinitatis, 0, 3, 22, membr. 

saec. XIIL 
A: cod. Ambrosianus S. 66 sup., membr. saec. XV. 
M: cod. Ambrosianus M 9 sup., membr. saec. XII/XIII, rarius 

adhibitus. 
S": codices deteriores.* 

I Inscriptionem Ad Stilichonem ex E restitui. 
VI 2 recte JBirtius coniunxit pro cuspide ferri cwncta volant. 
volare enim unice quadrat ad cuspidem, et tollitur uni- 
formitas,* qua singulae sententiae singalos yersus com- 
plebant. 
VII de divisione huius carminis cf. Birtii praef. p. LXII. 
debuisset ilie vir doctus alteram partem numero VIII 
signare eaque ratione numerationem carminum sequen- 
tium mutare. quod nunc ne ego quidem feci, ne novi 
numeri lectoribus offerrentur. 
3 Una/nimt] cum EA refeci, qua de re cf. quae exposui ad 
Prob. 231. 
IX 29 tumar'] tim>or meliores, quod non sufficit. 
83 servatque tenorem] cf. paneg. PrO\). '^. VI. 



XLVni ADNOTATIONES CEITICAE. 

XI 3 interpiinxi Buechelerum secutus. 
XIII in titulo sua pro eius accipe; patet has inscriptiones 
non positas esse ab ipso poeta. 

XVII 15 Dextram exerit ille] editur secundum s; eregit R, quod 

fere idem valeret. neutrum sensui sufficere videtur. 
cum enim nihil sine causa in artificio sit vel descri- 
batur, si sola laeva pater portatur, dicendum fuit, 
quem ad finem dextra exeratur. iam vero ubi vestes 
Yolantes descriptae sunt, saepissime solet manus ho- 
minis yesti quam retineat adplicari. ne plura ad- 
feram, in memoriam revoco locum Moschi Europae 
y. 126 sqq., quem imitatus est Oyidius, ubi puella dum 
altera manu se sustentat, altera TfOQtpvQeriv ^^Xitov 
nzv%a sHqvs . . . v,oXic6i%^ 8' &vs[iotai nsitXog %rX. itaque 
expecto: reiectas vento chlamides dextra adripit ille. 
sufficeret autem haec lectio: reiectae vento chlamides; 
dextra adripit ille (sc. eas). fieri tamen potest, ut 
poeta scribens dextram exerit ille tacite mente supple- 
yerit adrepttmis chlamides, 
20 m^ruere} cf. Philologi tom. XLIX p. 748. 

28 numina] hoc ne quis tangat, conferat y. 2 divino me- 
ritos semper honore coli. 

85 patri] reposui ex A, quod quam necessarium sit, docet 
sequens versus. de elisione hac in sede.versus non 
sohim permissa sed etiam non insolita cf. quae con- 
tulit Bi. in metricis quas instituit observationibus 

p. ccxvn. 

XVIII 3 mu/rmura] haec lectio libri V et sola sensum praebet 

hoc in loco et fulcitur coll. IV cons. Hon. 65. 

9 Absentis] cf. Birtii praef. p. LXII. 
XIX 2 Accola] scripsi Barthium secutue; Incola codd. 

9 querellae] hac voce efficitm* ne Birtium quidem (praef. 
p. XI sq.) prorsus sufficienter hoc carmen enarrasse. 
scilicet non solum covmcia dixerat poeta (v. 10\ quae 
fortasse hodie extant in carmine minore XXI, sed etiam 
querellas ad ipsum Hadrianum detulerat. sic porro 
explicatur vox dolor (v. 6), ubi Heinsius calor; ipse 
Claudianus antea ab Hadriano laesus fuerit necesse 
est, unde ad querellas illas impulsus est. qualis ille 
dolor fuerit, ne suspicari quidem potest. addo vero, 
ne hac quidem via id contingere, ut timor quod ple- 
rique scribunt v. 7 defendamus. 

29 calent] ex V optimo et A recepi propter rdbiem quae 
praecedit v. 27. 

33 insignis . . . triumphus] sic edidi E secutus; insignes 
triumphos reliqui. primum enim in exclamatione ac- 



ADNOTATIONES CRITICAE. XLIX 

cnsatiTum poni in Claudiano non memini; deinde in 

duabus sententiis v. 53 et 54, quia per aoaphoram 

iunctae sunt, eadem constructio exigitur. nimirum ad 

^ insignis supplendum est erit, cui respondet omdbere. 

ilY de hoc carmine cf. Buechelerum apud Birtium praef. 

LXXX n. 6. 
XY 5 tmisto sudantem ventilat uvam] lectionem stabilivit Bi. 
nec inutiliter conferatur antnologia latina ed. Biese 
c. 578 y. 3: musto gravidas . . uvas, 

13 vagantes] Heinsium secutus recepi; namvagantur, quod 
praebent libri omnes, asyndeton efficit, quod quantum 
potest evitat poeta in tali compositione sententiarum 
per copulas coniuncta. ceterum Heinsii elegantissima 
coniectura aliquantum tollitur molesta repetitio ver- 
borum in y/r terminantium. 

28 papillas] hanc vocem solus P testatur, cuius testimo- 
nium auctoritate eo increscit, quod V* in hoc versu 
deest, solet autem P cum V^ conspirare. capillorum 
mentio post comas certe molestissima videtur, quam- 
quam simDiter peccavit Seneca apotheosis c. 4 v. 3: 
at Lachesis redimita comm, ornata capillos. papillas 
memorari commendat etiam versus 7, ubi pectus exutum. 
legitur. 

30 quaerit] omnes praeter E, qui habet poscit. sed qua>e- 
ritu/r Hymenaeus, quia latet, et guaesitum eum esse, 
non postulatum, docet versus 34 ubi invenitur vel con- 
spicitur tandem. denique praepositio inter v. 29 melius 
cum qua^ere quam cum poscere coniungitur. 

70 matris] Heinsius patris. tam gravem mutationem ut evite- 
mus, in Celerinae parentes accuratissime excussis poetae 
verbis inquirendum erit. et primum maximi momenti 
hoc esse videtur, quod Celerinae patris nomen prorsus 
tacetur v. 83 (genitor). cur taceatur, nescimus sane. 
iam vero Celerina Tomis nata est et accola Danuvii 
V. 70, et indole Scytica v. 135; ergo haud veri dissi- 
militer conieceris patrem ipsum fuisse Scythicum i. e. 
aut Gothum aut similis originis. id firmatur v. 127, 
ubi Hister patrius dicitur i. e. ad patrem pertinens. 
porro de patre legimus cognomina sumpsit plena ducum, 
in quibus premenda est vox sumpsit, scilicet barbaros 
et homo novus nobilitatem ducalem ipse acquisivit 
defueratque nobilitas eius genti. quae interpretatio 
si non improbabilis est, intellegitur, quo iure Claudia- 
nus Celerinae sponsae nobilitatem v. 70 ex matre de- 
duxerit. pater barbarus in matrimonium duxerat 
Celerini neptem aut proneptem nometvfl^*^ Cl^\K«sia. 

Cla VDXAirx Opp.f ed, Koch. ^ 



L ADNOTATIONES CRITICAE. 

ipsa acceperat a matris avo, ea via fortasse ut etiam 
mater pueUae vel avia idem Celerinae nomen ha- 
buisset. conferas notissimum exemplum Agrippae, 
cuius filia Agrip^ina, neptis item Agrippina nomi- 
nata erat. — denique si quaeris, cur v. 83 genitoria 
nomen tam anxie taceatur, fortasse in dactylico 
yersu poni non potuit nomen barbarum. 

74 caro] cf. Birtii praef. XL V n. 6 ; simiUime in nomine 
Carm lusit Ovidius ex Pont. IV 13, 2: . . . quique, 
quod es vere, Care, .voearis, ave. 

86 Mectorwm] sic VP; regnorum , quod in reliquis, pro 
'provinciarum' vel ^dioeceseon' ut dici posset, Birtius 
conlato Eut. I v. 212 mihi non persuasit. econtra e 
locis vocem ^rector' contineotibus (cf. Bi. ind.) in- 
primis ex XVII 49 sq. lectio quam recepi commendatur 
atque adprobatur. 
132 animas] ex M sic adrisit, ut recipere auderem. 
XXVI 9 ludihrium] non sine aliqua offensione esse concedo^ 
nimium enim est. attamen hoc loco librum V Fequi 
non licet, quippe qui in sequentibus plane inter- 
polatus sit offeiens tadUmque (repetitum ex versu 9) 
pro a vate, quod nimirum desiderari nequit; neque 
enim ab aliis sed a semet ipso (vate) non celebra- 
tum esse fontem indicare vuit poeta. 

16 perfodii] libri perforat, quod prave repetitum ex 
versu 14. coniecturam variationis gratia proposui. 

46 levis exili cortice] cf. levior cortice Horat. III 9 , 22 ; 
structura autem ablativi apud Claudianum offendit; 
conieci igitur: Et levior vili cortice terra natat. 
cf. etiam Bi. ad locum. 

49 Facta marm credas] in interpunctione a Birtio re- 
cessi, nam Facta obiectum esse vocis credas necesse 
videtur. numquam enim credas vel similis forma 
parenthetice ponitur. cf. Bi. ind. s. v. credo, 

76 pares] sic meUores omnes, quod reicere non ausus sum. 
XXVII 21 sq.] quidquam mutare nolui coU. c. m. XLVII 11, ubi 
zona variata colorum floribus legitur. Birtius iridem 
in aUs Phoenicis apud Lactantium v. 133 recte com- 
paravit; idem nunc hauc suspicionem mecum cora- 
municat: quas Iridis ambit flore color, ut flos Iridis 
ab exemplo plantae cognominis sumptum sit. 

24 sui] cum VA necnon et P tenendum putavi coU. 
V. 95 et 101. 

53 coactum] suf&cienter expUcatum est in Birtii indice s. v. 

91 TTiehano] sic boni omnes Ubri; thaheo A. illorum 
testimonium deserere non ausus sum, quamvis 



ADNOTATIONES CRITICAE. LI 

insaetum sit hoc adiectiyuin de Thebaide Aegyp- 
tiaca. 
96 mirata relucent limvna\ cf. quae exposui in ^codd. 

Cuiacianis' p. 60. 
98 nares] hae non inepte ex YP receptae sunt; con- 
feratur e. g. lulius Valerius p. 217 (ed. Kuebler): 
iamque ex sacris excesseramm arhorihus, sed adhuc 

etiam odore twris nares verherahantur. 

XVm 21 Gyrraeus] cf. Bi. indicem s. v. Girraeus. 

34 m!adido8] vox nimis abundat quidem nec sine qua- 

dam specie maHhus Bi. proposuit; tamen de maris 

deminutione non agit poeta, sed fluyiorum tantum. 

XXX 4 Et] aut solus Y, quod praeferrem, si statuendum 

esset gemmas non ori^inem habere ex Eubro mari. 

21 armavit] potuit Claudianus in versu ponere 'arma 

habuit' idque sensus requirebat, sed summa audacia 

eodem sensu armavit periclitatus est. 

25 de hoc yersu ex Y constituendo sententiam dixi 'de 

codd. Cuiac' p. 67. 
72 Turia] Duria omnes libri; sed cf. Stoeckerum 1. 1. p. 78. 
87 Napaeae] quo iure sequerer Heinsii lectionem, ex- 

plicayi *de codd. Cuiac' p. 61. 
90 fulgere] flux&re mss.; exigitur infinitiyus historicus, 
nam sequitur nasci. ad lectionem receptam cf. Qyid. 
Amor. II 6, 37 : Quale rosae fulgent inter sua lilia mixtae. 
101 et 102J interpunctionem a Birtio noyatam grato animo 
recepi. primum enim regni omen in yerbis multo 
planius fuit, si illud imjperat hic semper separatim 
effertur. deinde ne imperat quidem Theodosius 
auferre Serenam, sed ipse aufert; cf. y. 99 ferehat. 
ergo auferre ex imperat non pendet. denique quod 
y. 101 syntaxis manca et quasi abrupta est quid me 
auferre, aperte depingere yoluit poeta ipsam in- 
fantiam paryae puellae, quam expresse memorat 
y. 103. praeterea quid sibi yult error in yersu 102, 
nisi error ille est grammaticus? haec perstrinxit 
Birtius in libeUo ^De amorum in arte antiqua simu- 
lacris' (Marp. 1892) p. XXXVI. 
112 intendit] V quod recipere malui. 
139 fateri] cf. Birtium ad locum et eius indicem s. y. 
176 flumina] nihii mutandum; non insolitum enim est 
*pallescere flumina' cf. quae exposui in Philol. 
tom. XLIX p. 668. 
193 ad hunc yersum cf. Bi. praef. p. XXVII n. 4. 
206 a et 206 b] yersum205b praeter S" solus offert V, quo 
ego carere nolim, quamquam dif^(i\)\\ai^^ «^ss^^x^^i^Rj^ 



LII ADNOTATIONES CRITICAE. 

sentio. scilicet in loco, qualem constituerunt editores 
priores, aegre fertur, quod deest verbum finitum, cum 
praedicati vicem habeant contenti et confessi omisso 
sunt. praeterea optime legitur Unitis imperiis tradwnt; 
respondent enim praecise verba v. 208 sq. wims eligitw 
ductor, quae cum ita sint, tamen nescio, quomodo 
defendam vocem confessae v. 206, nisi forte poeta 
summa cum audacia hanc sententiam subesse vole- 
bat: procellae confessae sunt artem (sc. gubematoris) 
pavore (sc. nautarum), ita ut pro confitendi notione 
supponendum esset ^demonstrantes' sive ^testatae'. 
214 lumine vuUus] numina sive deos in hunc locum in- 
ferre non placuit; limina quod habet Yaticanus, quid 
sibi velint, non adsequor. denique ne lumina quidem 
sive oculos Stiliconis apte respectabat mulier; aptius 
vultus. itaque hoc rescripsi, utpote cum adiectivum 
m^idido quod praecedit melius cum Itmine quam cum 
vultu coniungendum esse facile concesseris. 

XXXI 47 perficeret] sic RV testes optimi, quorum auctoritatem 

cur deseram non video. 
53 quam] qua>e A, quem solum sequi non debemus. 

XXXII 4 tu] ex optimis praetuli. cf. etiam quae adnotavi ad v. 7. 
5 numen] scripsi; mentem quod proposoit Birtius, rei- 

ciendum puto propter Mente, quod praecedit v. 3. 
7 hunc versum non solum V omisit, sed etiam codex 
ille Yindobonensis saec. X, in quo extant cum aliis 
Aldhelmi epistolae et, insertum est c. ^De Salvatore' ; 
cf. Bi. praef. p.LXXX n. 7. certe omisit eum ibi versum 
laff^, non omisit Gilesius editores ; illi vero fides habenda 
esse videtur. spurium hunc versum, quem ego ex- 
pressi ex R, esse iam senserunt Heinsius et Barthius ; 
quas difficultates Birtio paraverit, videas in eius ad- 
notatione et in praef. I. I. et p. CCXVIII. accedit, 
quod misere claudicat structura, si v. 4 qui et v. 7 
guem legitur; totum enim carmen in sequentibus non 
enuntiata per relativum subordinata, sed primaria et 
coordinata continet. denique ex verbo tummre quo- 

• modo accusativus pendere possit, nuUo pacto video. 
ergo V. 4 tu refeci ducibus RVP et ipso illo codice 
Vindobonensi; versum 7 expunxi. 

16 sujf^licii] cf. ^de codd. Cuiac' p. 60. 

Adicio ad hoc carmen conspectum lectionum codicis 
Vindoboneosis eius quem dixi, earum scilicet, quibus 
discrepat a textu huius editionis. deprompsi autem 
ex lanei Monumentis Moguntinis p. 35: 1 Oriste, 
2 fmdity 4 domusHy 5 corpore mundum, 6 adfarique . . . 



^NOTATIONES CRITICAE. LIII 

homineque, 7 omisit, 9 areano, 11 polum . , . repetor, 

16 quinec, 19 perpetes pro repetens, luce (an te htce?), 

20 ut se pedihus, 21 J.nwwo8 in (pro ulnni^ sanccri). 

XXXIII 2 Et fit] cum peioribus edidi coU. c. m. XXX v. 190. 

sed cf Birtium ad locum. 
XXXVI 1 porrectam] solus V, quod recepi. 

6 auxit] Sirius ardens in V ex Ruf. I 241 inlatum puto ; 
nec sufficit axis, quomodo enim ardor Sirii con- 
etringere sive minuere potest aquam undique clau- 
sam? sensus autem, si quid video, hic est: umor ille 
in crystallo hieme quidem sive frigore non minuitur, 
aetate qua glacies dissolvi solet non augetur, denique 
temporis vi, qua omnia adroduntur, omnino non te- 
nuatus est. itaque auxit elegantissime excogitatum 
videtur. 
XL 4 Cicerone'] ne dcerona legeretur, Birtius praecavit in 
praef. p. IX adn. 

XLIII 5 dilata] delata Heinsius; agnosco potius summam 
audaciam Claudianeam; sensus enim aperte hic est: 
pater poenam non dedit, nunc dat filius. itaque In 
prolem rmmt periu/ria patris sensum habet quasi 
hostilem pro 'periuriorum poena ruit in prolem'; 
haec poena igitur dilata est, ipsa periuria dilata 
dixit poeta. 
10 eadem] cf. Philolog. tom. XLIX p. 748; interpretan- 
dum est : has opes idem membrum quod paravit, i. e. 
lingua refundit. 

XLIV 6 fuit] haec vocula frustra exercuit ingenia criticorum; 
quam eodem iure scripsit Claudianus quo erat versu 4. 

XLVI 4 factura] de Thetide non recte posita esset haec vox; 
itaque ad antra dei trahendam puto. 
XLVIII 7 versare] magis placuit quam vexare ; tolerabile 
utrumque. 

XLIX 6 armata] crux haec est interpretum, emendationum 
autem nuUam cognovi quae non iustam dubitationem 
admittat. molestum sane est vocis armandi repetitio 
cf. V. 6. nihilominus acquiesco in interpretatione tra- 
ditae lectionis hac: frigus quo cuncta, sc. torpedinis, 
i. e. cuncta membra eius armata rigent h. e. et ar- 
mantur et rigent. 
10 subit] suo libri. hiatum ingratum fortasse tolerarem, 
ferri nequit duplex participium extenta confisa, cum 
desit verbum finitum. leepius su>o est^ sed aphaeresin 
talem post o vocalem non admisit Claudianos cf. Bi. 
praef p. CCXVI. suhit autem optime respondet verbo 
quod sequitur resurgit 



LIV ADNOTATIONES CRITICAE. 

L 5 et 6] transposui hos yersus propterea, quia pluralis 
sanctortm sine nomine non nisi in initio stare potuit. 
refero sanctorum ad nomina Pauli et Fetri. sic etiam 
bene barbarus inrumpens primo loco memoratur. 
LI 6 Syracusius] cf. Birtii praef. p. CCXI. 

13 insontem] egregie tutatur Cerherus insons apud Hor. 
c. n 19, 29. 
LIII13 in] ad YG; illud tamen 'hortari in' Yergilianum est 
et magis poeticum. 

45 ipse] huius vocis quam dubii testes sint non ignoro. 
exigitur vero quia per gradationem a Manibus et Pro- 
serpina ad Plutonem ipsum procedit narratio et cf. 
Ovid. Met. V v. 356: rex pavet ipse silentum. 

69 fonte] sic traditum in nullis quod sciam manuscriptis 
nec o> nec g. praebet autem iam luntina a. MDXIX. 

88 revelaio] turpi cum vitio prosodiaco relevato ex mss. 
imprimendum dedit leepius. proficiscendum est vide- 
licet ex lectione libri Y quam exbibui. hanc ne emen- 
datione quidem egere credo, sed interpretatione. insulam 
Lemnum, cuius magnitudine os Mimantis quasi velo 
tectum sive velatum est, pro iaculo torquet et elevat 
supra caput; qua actione iam os revelatum est, ut cuspide 
Martis feriri possit. 
109 Falleneus] cf. Bi. indicem s. v. 

De raptu Proserpinae. 

Conspectus notarum. 

F: cod. Florentinus bibl. St. Crucis, pl. XXIV sinistr. n. 12, 

membr. saec. XII. 
W: cod. Antverpiensis m 59, membr. saec. Xm. 
D: cod. Musei Britannici 6042, membr. saec. Xm. 
A: cod. Oxoniensis Bodleianus Auct. J. 2. 16, membr. saec. Xm. 
C: cod. Cantabrigiensis coll. Corporis Christi n. 228, membr. 

saec. XIII. 
B: eiusdem codicis pars tertia. 
S: cod. Parisinus lat. n. 15005, membr. saec. XIV. 
T: cod. Antverpiensis N 71, membr. saec. XIV, non ubique 
adhibitus. 
8: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu- 

nensis 757 G 2. 
S^: codd. deteriores. 
I praef. mihi dum praefationes reliquas Claudiani contemplor, 
animus semper eo trahitur, ut huius praefationis finem 
deesse putem. solet enim ad se reflectere poeta. sed 



ADNOTATIONES CRITICAE. LV 

quoniam imperfectom a poeta relictmn esse totmn carmen 
invictis argamentis a Birtio demonstratum est, etiam de 
praefatione idem valere facile credideris. 
8 pcmdere vela] cf. Propertius II 21, 14 (apud Lachm.). 

I 1 nic yersus extat etiam in codice Santeniano saec. IX et 
Bcriptum habet adflata; cf. Bi. praef. p. LXXXI et CCVIl. 

20 favMdatwr] numerus singularis positum est ea lege, quam 
observavit Birtius praef. p. CCxXIV. ceterum necessarius 
yidetur, ne relativa quae sequuntur falso trahantur ad 
wdgus iners, cum ad Di pertineant videlicet. 
122 Hewnaeae'] JSnme AC^ enmae s, Ethnee omnes fere reliqui. 
haec scripturarum yanatio inter yerba Henna^eus et AstnaeuiS 
non solum apud multos auctores solemnis est, qua de 
re fuse egit Drakenborchius ad Silium Italicum I 93 (cf. 
etiam ibidem ad II 304), sed etiam apud nostrum com- 
pluribus locis in discrimen yocatur, utrum Henna,eu8 an 
Aetnaeus siye Henna an Aetna lectionem praeferre yolueris. 
qua de causa ne singulis postea locis eadem de re longius 
tractandum sit, totam quaestionem nunc si fieri possit 
peragere liceat. difficultas autem sane haud parya haec 
est: cum Hennam, famosam illam Cereris sedem, in medio 
Siciliae insulae sitam fuisse constet (conferatur e. ^. testis 
grayissimus Cicero Verr. IV 48 tmbilicus Siciliae), Claudia- 
num saepius ita narrationem instituere yidemus, quasi in 
regione qnae circa Aetnam montem sita est, Ceres filiam 
abdiderit. attamen poetam nostrum illius fabulae locum 
famosissimum Hennam ignorasse ipsamque deam Cererem 
Aetnaeam yocare potuisse quis facile sibi persuaserit? ac 
re yera si libri secundi yersus 101 sqq. diligentius per- 
spexeris, iam omuis, quo de loco agat poeta, dubitatio 
tollitur. neque enim cum Froserpinam cum deabus per 
prata ludentem depingat, montem altum siye eius cliyos 
memorat Claudianus, sed molliter editam fuisse illam re- 
gionem et planitiem non nisi in collem creyisse expressis 
yerbis describit, quam descriptionem mirum in modum 
congruere cum Ciceronis illa modo citata inyenies. huc 
accedit, quod ipse poeta y. 112 Pergi lacus illius 
mentionem facit, quem haud procul ab Henna abfuisse' 
notum est. nunc igitur sine uUa dubitatione statuendum 
est his de quibus modo a^ebatur yersibus Claudianum 
Hennaeam regionem depinxisse Hennamque ipsam quasi 
sedem illius fabulae u^^urpasse. itaque primum yersu 72 
libri secundi Henna^ ib. y. 289 tua Henna, nostro loco 
1 122 Hennaea^ a Birtio rectissime legitur; deinde autem 
ni 85 Hennae (cum Pulmanno) et ib. 220 Hewnaea (cum 
Farrhasio) restituatur necesse est. uftC!^^ -^x^^^ ^Q^^eiNssss..^ 



LVI ADNOTATIONES CBITICAE. 

quae exposuit Birtius in praef. p. CLIV, utique Aetna sive 
Aetnaeus lectionem reficiendam proponens. quod autem 1 160 
a codice F solo Henneos pro Aetnaeos traditum videmus, id 
nullius momenti est; nam illo loco de Aetna et de eius 
regione agere poetam in propatulo est. denique prius- 
quam huius disquisitionis finem faciam, qua re haec inter 
yarias lectioues diiudicandi difficultas mea quidem sen- 
tontia augeatur, non taceam. Claudianus enim sive ne- 
glegentia siye licentia quadam poetica abductus saepius 
rem ita narrat, quasi Hennaea regio eadem atque Aetnaea 
sit aut paulum tantum ab ea abfuerit. sic de vicinitate 
horum locorum exponit III 122 sq. et 186 sq. ; sic Aetnaeae 
regionis descriptione illa peracta (1 160 — 178) pergere audet : 
Hic ubi servandum mater fidissima pignus abdidit, eqs. 
quae poetae incuriositas confusionem de qua actum est 
paravisse mihi quidem videtur; habet autem ex parte ex- 
cusationem, si reputaveris apud scriptores Aetnaeus voca- 
bulum latiore significatu pro Siculm haud raro positum 
esse (cf. Drakenb. ad Sil. II 304). 

124 sq.] in interpunctione Buechelerum secutus sum. 

143 iu/ncta] magna W; tma reliqui, ex quo ima refici iubet 
Heinsius. eadem de lectione proficiscens iuncta Birtius 
proposuit conlato Sallusti loco cognato (Hist. lY 20). quam 
coniecturam iam pridem mihi adridentem nunc egregie 
confirmari invenio loco Ovidi (Met. XV 290 sqq.) , quem si 
comparaveris nostrum ante oculos habuisse fortasse mihi 
concedes. itaque plenum exprimere liceat: 

Zancle quoque iuncta fuisse 
Dicitur Italiae, donec confinia pontus 
Ahstulit et media tellurem reppuUt unda. 

quibus versibus si Claudiani locum contra posueris nihil 

iam addendum erit: 

Trinacria quondam 
Italiae pars iuncta fuit; sed pontus et aestus 
Mutavere situm. Bupit confinia Nereus eqs. 

195 tibi] recepi, quia meliore auctoritate utitur quam cui, 
208 tumidas] cum FW, non timidas legendum esse puto; ne- 

cesse enim est bacchari etiam Gargara cum silvis. hoc ut 

exprimeret poeta, tumidas silvas inclinari dixit i. e. ex- 

ultantes venerantur deam. 
244 cingit\ hanc plurimorum librorum scripturam ut reicerem, 

Lucani locus conlatus me non adducere potuit. vesHt S et W. 
260 iustis] iussis A solus, quod non necessarium. loca enim 

quae iussa sunt, etiam iusta erunt elementorum. 



ADNOTATIONES CRITICAE. LVH 

II praef. 39 ducis] incommoda yox, quia in yersu praecedenti 
quamyis diyersa mensura legitur ducis ah orhe 
greges, nec hoc satis; sed etiam v. 52 ducis in 
orhe choros. itaque de corruptela co^tayi. nam 
etiam littera 8 in yersu 39 iniucunde iteratur. ac- 
cedit, quod mirum est Geryonem ducem praedicari, 
quasi ad militiam aevi Constantinorum pertinuerit. 
quodsi legere yelis tergeminique viri, possis ad 
Oyidium proyocare, qui ita scripsit Trist. IV 7, 16. 
42 nec] praetuli, etiam adlitterationis ratione habita. 

n 18 diruni] libri FSC, quod dudum exhibent, id ex du/rum 

yidelicet ortum est et inde haec lectio maiorem auctori- 

tatem nanciscitur. tamen dirum magis sensum iuyat; sic 

enim praedicari solent res inferorum. 

23 hunc yersum qua yia refecerim, indicatum habes apud 

Birtium. 
26 ^ofee*] id recte restitutum puto; nam erat, quod in pleris- 
que mss., ofPendit iam propter temporis yerbi inmutatio- 
nem; praesentia enim et antecedunt et sequuntur. 
62 adwnds] hoc yerissimum puto, quamquam ademptis meliore 
fide traditum est. placeret sane, si scriptum esset positis 
peltis sicut 8t4>ppositi8 apud Statium Ach. II 85. at yero 
ademptis id non significat, sed designaret arma yi erepta 
esse. ergo statuendum est Amazonas post bellum belli- 
cosam quandam saltationem non sine peltis fecisse. 
72 Hemta'] cf. quae exposui ad I 122. 
80 ahnuat] abneget S, aJbnegat A^, ahnuat reliqui, quod prae- 

tuli coll. VI cons. 594 et Ruf. 11 72. 
84 "kto] Heinsium eo libentius secutus sum, quia extant in 
carmine illo de Phoenice y. 52 haec: proprio soles puhe- 
scere leto. ceterum cf. Birtii adnotationem. 
91 medioque . . sereno] sufficienter locum explicayit Gesnerus 

quem yide. 
132 germina] praetuli, quia non apte flores illi amoeni, de 

quibus agitur, gramina dici possunt. 
229 pacificas] pa^ciferas quia solus F praebet, in textu ponere 
nolui cf. Bi. praef. p. CL VIII. attamen etiam pa^cifer apud 
Claudianum recepta yox est; cf. Bapt. II praef. 10. 
249 tendit] recte Birtius, non rumpit. nam illa yox est propria 

Claudianea qua de re cf. indicem. 
256 non] cum FA praetuli anaphorae inserviens. 
300 vestigia] cf. Bi. praef. p. CLVII. 

306 Sitque ratum] Sit fatum quamquam fere omnium consensus 
firmat, tamen nimis diBpIicuit qvxia ^^C!^\W \xi ^<^\^^ 



LVIII .ADNOTATIONES CRITICAE. 

versa haec fatus et quia praecedunt v. 305 famulas 
et V. 304 fateri, 

840 opaci] de hac voce despero. 

345 Orine hihuMt^ ad ea quae apud Birtium exposui, Skutschius 
addit male in Statii Sily. V 1, 27 vulgo choris legi pro 
comis confertque ib. V 3, 278, Theb. I 90, 115; Lucan. 
IX 670; Martial. VII 1, 2. 
III 11 reverendaqus] iure receptum puto ; certe quod antea 
regnabat et lucida, praeterquam quod ad sensum mi- 
nime quadrat, etiam sonum habet nimis similem yoci 
pladdus quae praecedit. 
37 qui] cwr FC, sed illud multo melius. etenim sensus 
causalis est explicaturque, cur luppiter parcus dictus 
sit: quippe qm campos horrere situ , . velit, 
48 adeo] huic yoci aptissima gradatio inest; ideo quod 
praebent FS certe ex ideos ortum est quod sequitur 
proximo versu. 
85 Hennae] cf. quae exposui ad 1 122. 

105 Si tua nata, Ceres] cf. Bi. praef. p. CXLV n. 9. 

143 aMatura] non recte Birtius cum assftuM coniunxisse yi- 
detur; fuisset enim potius dicendam 'aestnat adferens 
cibos'. quid sit, de quo aestuat, indicatur y. 144 sq. 
ego adlatu/ra ex commiserit pendere yolo, quod quam 
aptum sit, unusquisque yidet. 

156 interceptas] cum omnium fere consensu contra F solum 
repugnantem confidenter retinui; satis enim libri F 
auctoritatem Bi. ipse deminuit. interruptas quod habet F, 
eo magis displicet, quia abrumpit legitur y. 160, potest- 
que ortum cepisse ex similituaine syllabarum rutas in 
y. 155. 

177 effusa comas et pulvere cano] difficultates quas hic locus 
yiris doctis parayerat, egregie dissolyi yidentur conlato 
loco Vergiliano Georg. IV 837, ubi scriptum extat: nym- 
phae . . . effusae caesariem per colla. sic re yera quod 
optimis* libris firmatur etiam nostro in loco tenendum est 
effusa comas et deinde cum A pulvere cano, quod ipsum 
quidem tutatui* ipse Claudiauus cf. I 187 (et adde Stat. 
Sily. II 2. 7). sic etiam molestissima tautologia tollitur, 
quam effecerunt yerba infusa et sordida, neque quis- 
quam negayerit ex hac quam recuperayimus lect^one 
multo efficaciorem eyadere sententiam. 

180 Laxavit frenosque dolor] hic Skutschius me mittit ad 
Stat Silv. II 6, 18, ubi legitur rumpat frenos dolor, cf. 
Birtium ad locum. 

189 es] commendatur yel Ovidi loci comparatione. 

SIB veiitamgue] cf. quae dixi apud Birtium. 



ADNOTATIONES CRITICAE. LIX 

214 de hoc versu, qaem emendatiorem praestitit Isengrinius, 
mitto ad Bi. praef. p. CXCIII. 

220 HenMcieaque] cf. quae exposui ad I 122. Parrhasius autem 
num lectionem ex libris manuscriptis sumpserit, mihi non 
constat; est tamen veri simile. 

241 decrescere'] retinendum est; frastra enim apud Bi. conieci mar' 
cescere, cum iam v. 247 legatur marcehant cumque decrescere 
vox non insolita apud Claudianum sit cf. Bi. indicem. 

249 guis] cum fere omnibus libris recepi idque dici posse ipse 
Bi. ostendit in indice s. v. quis. 

262 VuUu'] elisionem excusare conatus est Bi. p. CCXYIII; 
emendationem librorum S ultro paene probaverim. sed 
praeamat CI. componere 'lumina' et 'vnltum' cf. ind. s. v. 

267 nimiumgue'] in hoc quoque loco difficiliore eo deveni, ut 
lectionem traditam servarem. iamiamque Cuiacianus Claverii, 
cuius auctoritatem satis profligavi; vioumque Bwihius, item 
fortasse ST nonnulli, quod plane otiosam est. timidumque S 
solus, non ita male, sed tamen ut verum esse diffidam; 
praecedit enim v. 265 tremebwndus^ quod iam idem valet, 
neque est cur timor viri urgueatur. restat lectio tradita 
quam dixi. coniungatur nimium profundo, accipiatur ni- 
mium pro 'valde', intellegatur 'ore profundissimo'. 

312 hunc versum deesse nolo. habet enim relationem ad ver- 
sum311, quae verba querelis Cereris omnino non inter- 
posuisset Claudianns essentque plane supervacanea, nisi in 
sequentibus adluderetur, ut me monet Birtins. 

347 Coei] cf. Bi. praef. CXCVm n. 8. 

395 aversa] cum fere onmibus rescripsi, nam pulchre hoc et 
graphice descriptum videtur, quod Ceres in hac re frontem 
avertit. 

431 rotarum] recte ex S recepit Bi.; vianm enim vel displicet 
propter v. 440. 

Carminum minorum appendix. 

Conspectus codicum. 

R: cod. Veronensis 163 membr. saec. IX. 
V: cod. Vaticanus n. 2809 membr. saec. XII. 
M: cod. Ambrosianus M 9 sup. membr. saec. XII/XIII. 
Bi schedae Peirescianae codicis Yaticani 9135. 
H : cod. Heidelbergensis 358, 44®, chartac. saec. XVII. 
Camers: editio Claudiani Viennensis 1510. 
Claverius: editio Parisina 1602. 
Isengrinius: editio Basileeusis 1534. 
Aldina: editio Aldina 1523. 



LX ADNOTATIONES CRITICAE. 

n 6 sq. hos versus, quos quam foede traditos habeamus in magna 
editione yidendum est, Birtium maxime secutus rescripsi. 
nam et faveg^m v. 6 illius coniecturae debetur et Mmte 
facile adsumi poterat ex Gellii loco a Birtio citato, ubi 
(XV 2, 8) refovere animum scriptum est. Hippocrenaeon 
accusativum esse confido. 

10 Bomana] permirum hoc, tamen tangere non ausus sum; 
fortasse enim ad cultum Herculis Komanum respiciebat 
poeta et in fine carminis eam rem explicatius tractaturus 
fuit; finis nempe deest. 

12 Cui super^ cum Livineio et Bnechelero praetuli; Cui semper 
enim praebet R vetustissimus. 

32 Ta/rdata\ A. Riese ex Tardatam quod lepitur apud R. 
Tardata sine dubio ad pars pertinet. possis eodem sensu 
Ta/rda tamen a Birtio recipere; certe autem post spiris 
interpungendum non est. 

45 num^n quroe'] ex numengue refeci, ut servarem vulgatam 
creasset, qui coniunctivus pro 'creavit' vel 'creaverit' tali 
in carmine ofFendere non debet. ceterum ipse codex 
Yeronensis commutationem quam suscepi, comprobat et 
commendat nomenque^ scribens (qu§ — quae). 

59 relevans] Birtius, ad sensum certe aptissime. equidem 
in locum desperatum nova conamina inferre destiti. 
Skutschius quod livens ex R ad pondu^ trahere vult, id 
impossibile mihi videtur. 

64 geminos inermis et unu>s] cum vitio metrico traditur, qualia 
plura hoc in carmine. 

80 apros] defenditur ope Aldhelmi cf. Bi. praef. p. CLXV. 
102 nuUi] non pro genetivo, sed pro dativo acceperim: agri 
nulli resonant fletibus i. e. sie geben Niemandem Widerhall 
auf sein Klagen i. e. Niemand Ma^. 
116 vinci] Birtius vinctum, quod dispficet propter participia 
duo asyndeta. fortasse locus sic emendari potest, ut 
legas : 

Atque supinando mirantem lumina vincis (a vinciendo) 
Argolici victor portans suh tecta tyranni, 

124 dextro] cum Buechelero retinendum putavi cf. Birtii ad- 
notationem. 

ni b hoc epigramma recepi atque hoc signo ab Ula distinxi. 

traditum est in schedis Peirescianis quae vocantur sive 

in folio inserto codici Vaticano 9185 (B); cf. Bi. praef. 

p. CLXVn et CLXIX. 
V in hoc carmine quod tantum naufragium passum est, 

quantum debeatur virorum doctorum coniecturis, suis 

Jocis indicatum invenies. 



ADNOTATIONES CRITICAE. LXI 

4 solidare] post ea, quae Bi. ad locum disputavit, nihil 

mutare ausus sum. 
61 e^] retinui; Bi. aes pulclire quidem, sed non necessarium; 

et sequitur aeratas v. 62. 
63 foUigenis] hoc ex Aldhelmo defendit Bi. p. CLXVIII. 
79 jpotito] cum omnibus rescripsi; neque enim hoc passivum 
in tali carmine quemquam offendet. 
YII 4 vincli] monente Skutschio Heinsium secutus edidi ; nempe 
secma esto Venus vincnlorum Lemniorum illorum, 
quae extant apud Claudianum Bapt. III 275. 
XII4 sqq. parenthesim institui; agitur nempe de bahieo Pontico 
cf. V. 2. Hic autem v. 7 referendum est ad cui v. 6; 
quodsi cui ex latex v. 5 penderet, versus 7 — 10 de balneo 
Gai agerent (cf. v. 4), non de Pontico. sequitur ut cui 
illud coniungamus cum imdas v. 2. 
XXI a de titulo cf. quae adnotavi sub margine. 
XX de titulo quem restitui cf. Birtium p. CLXXI sq. 

Carmina Graeca. 

De horum carminum traditione cf. quae disputavit Birtius 

in praefatione p. LXXsqq. quatenus autem in textu 

huius editionis emendando viros doctos secutus sim, in 

margine suis locis indicatum videbis. 

Tty. fr. n versum quem eleganter Birtius in initio huius frag- 

menti interpolare conatus est, tamen recipere ausus 

non sum. 

60 TtaTsvavtL] hanc formam cum in LXX extare lexica doceant, 

tutatus simi. 
68 avv totg tb] fortasse tolerari potest in carmine hoc serae 

graecitatis. 
72 mg neQl ©i/JQag] aptissime ex nsgl dijgas Buechelerus refe- 
cisse videtur. nam Theram insulam olim montem flammas 
eructantem tulisse notum est, cum quo bene comparatur 
yiyag ald^^fisvog. 
V 2 interpunxi Birtium secutus. cf. eius praef. p. LXXIIE. 



CLAUDII CLAUDIANI 



CARMINA 



PANEGYRICVS DICTVS PROBINO ET 
OLYBRIO CONSVLIBVS. 

(I-) 

Sol, qui flammigeris mundum complexus habenis 
Volvis inexliausto redeuntia saecula motu, 
Sparge diem meliore coma crinemque repexi 
Blandius elato surgant temone iugales 
Efflantes roseum frenis spumantibus ignem. 5 

lam nova germanis vestigia torqueat annus 
Consulibus, laetique petant exordia menses. 

Scis genus Auchenium, nec te latuere potentes 
Amniadae; nam saepe soles ductoribus illis 
Instaurare vias et cursibus addere nomen. 10 

His neque per dubium pendet Fortuna favorem 
Nec novit mutare vices, sed fixus in omnes 
Cognatos procedit honos. Quemcumque require 
Hac de stirpe virum: certum est de consule nasci. 
Per fasces numerantur avi semperque renata 15 

Nobilitate virent, et prolem fata sequuntur 
Continuum simili servantia lege tenorem. 
Nec quisquam procerum temptat, licet aere vetusto 
Floreat et claro cingatur Boma senatu, 
Se iactare parem; sed, prima sede relicta 20 

Aucheniis, de iure licet certare secundo: 
Haud secus ac tacitam Luna regnante per aethram 
Sidereae cedunt acies, cum fratre retuso 
Aemulus adversis flagraverit ignibus orbis; 



9 Amniadae] scripsi; Anniadae. 22 aethram] scripsi; 

arcton. 

CLA.yDiANi Opp., ed. Kooh. \ 



2 CLAVDII CLAVDIANl 

Tunc iubar Arcturi languet, tunc fiilva Leonis 2& 

Ira perit, Plaustro iam rara intermicat Arctos 
Indignata tegi^ iam caligantibus armis 
Debilis Orion dextram miratur inertem. 

Quem prius adgrediar? Veteris quis facta Probinf 
Nesciat aut nimias laudes ignoret Olybri? 30 

Vivit adbuc completque vagis sermonibus aures 
Gloria fasa Probi, quam non ventura silebimt 
Lustra nec ignota rapiet sub nube vetustas. 
Illum fama vehit trans aequora transque remotas 
Tethyos ambages Atlanteosque recessus. 35 

Audiit et gelido si quem Maeotia pascit 
Sub love vel calido si quis coniunctus in axe 
Nascentem te, Nile, bibit. Virtutibus iUe 
Fortunam domuit numquamque levantibus alte 
Intumuit rebus; sed mens circumflua luxu 40 

Noverat intactum vitio servare rigorem. 
Hic non divitias nigrantibus abdidit antris 
Nec tenebris damnavit opes; sed largior imbre 
Sueverat innumeras hominum ditare catervas. 
Quippe velut denso currentia mimera nimbo 45 

Cemere semper erat, populis undare penates, 
Adsiduos intrare inopes, remeare beatos. 
Praeceps illa manus fluvios superabat Hiberos 
Aurea dona vomens, si quis tellure revulsa 
SoUicitis fodiens miratur coUibus aurum, 60 

Quantum stagna Tagi rudibus stiUantia venis 
Effluxere decus, quanto pretiosa metaUi 
Hermi ripa micat, quantas per Lydia culta 
Despumat rutilas dives Pactolus harenas. 

Non, mihi centenis pateant si vocibus ora 55 

Multifidusque ruat centum per pectora Phoebus, 
Acta Probi narrare queam, quot in ordine gentes 
Rexerit, ad suiomi quotiens fastigia iuris 
Venerit, ItaUae late cum frena teneret 



36 Maeotia] Claverius; meotica. 



(L) PANEGYR. DICTVS PROBINO ET OLYBRIO COSS. 3 

lUyricosque sinus et quos arat Africa campos. 60 

Sed nati vicere patrem solique merentur 
Victores audire Probi. Non contigit illi 
Talis honor, prima cum parte viresceret aevi, 
Nec consul cum fratre fait. Vos nulla fatigat 
Cura diu maiora petens, non anxia mentem 66 

Spes agit et longo tendit praecordia voto: 
Coepistis quo finis erat. Primordia vestra 
Vix pauci meruere senes, metasque tenetis 
Ante genas dulces quam flos iuvenilis inumbret 
Oraque ridenti lanugine vestiat aetas. 70 

Tu, precor, ignarum doceas, Pamasia, vatem, 
Quis deus ambobus tanti sit muneris auctor. 

Postquam folmineis impellens viribus hostem 
Belliger Augustus trepidas laxaverat Alpes, 
Roma Probo cupiens dignas persolvere grates 75 

Sedula pro natis dominum flexura rogando 
Ire parat. Famuli currum iunxere volantem 
Impetus horribilisque Metus, qui semper agentes 
Proelia cum fremitu Romam comitantur anhelo, 
Sive petat Parthos seu cuspide turbet Hydaspen. 80 
Hic ligat axe rotas; hic sub iuga ferrea nectit 
Comipedes rigidisque docet servire lupatis. 
Ipsa, triumphatis qua possidet aethera regnis, 
Adsilit umuptae ritus imitata Minervae. 
Nam neque caesariem crinali stringere cultu 85 

Colla nec omatu patitur mollire retorto; 
Dextrum nuda latus, niveos exerta lacertos, 
Audacem retegit mammam, laxumque coercens 
Mordet gemma sinum; nodus, qui sublevat ensem, 
Album puniceo pectus discriminat ostro. 90 

Miscetur decori virtus pulcherque severo 
Armatur terrore pudor, galeaeque minaci 
Flava cmentarum praetenditur umbra iubarum, 
Et formidato clipeus Titana lacessit 
Lumine, quem tota variarat Mulciber arte: 95 

Hic patrius Mavortis amor fetusque notantur 

1* 



4 CLAVDE CLAVDIANI 

Romulei; pius amiiis inest et belua nutrix; 
Electro Tiberis, pueri formantur in auro; 
Fingunt aera lupam; Mavors adamante coruscat. 

jtam simul emissis rapido velocior Euro 100 

Fertur equis; strident Zephyri cursuque rotarum 
Saucia dividuis clarescunt nubila sulcis. 
Nec traxere moras, sed lapsu protinus uno, 
Quem poscunt, tetigere locum: qua fine sub imo 
Angustant aditum curvis anfractibus Alpes 105 

Glaustraque congestis scopulis durissima tendunt, 
Non alia reseranda manu, sed pervia tantum 
Augusto geminisque fidem mentita tyrannis. 
Semirutae turres avulsaque moenia fumant; 
Crescunt in cumulum strages vallemque profundam 
Aequavere iugis; stagnant inmersa cruore iii 

Corpora; turbantur permixto funere inanes. 

Haud procul exhausto laetus certamine victor 
Caespite gramineo consederat arbore foltus 
Adclmes umeros; dominum gavisa coronat 115 

Terra suum, surguntque toris maioribus herbae. 
Sudor adhuc per membra calet creberque recurrit 
Halitus et placidi radiant in casside vultus: 
Qualis letifera populatus caede Gelonos 
Procubat horrendus Getico Gradivus in arvo; 120 

Exuvias Bellona levat, Bellona tepentes 
Pulvere solvit equos, inmensaque comus in hastam 
Porrigitur tremulisque ferit splendoribus Hebrum. 

Vt stetit ante ducem discussas Boma per auras, 
Conscia ter sonuit rupes et inhorruit atrum 125 

Maiestate nemus. Prior hic: *0 numen amicum' 
Dux ait ^et legum genetrix longeque regendo 
Circumfasa polo consors ac dicta Tonantis, 
Dic agedum, quae causa viae? cur deseris arces 
Ausonias caelumque tuum? dic, maxima reruml 180 
Non ego vel Libycos cessem tolerare labores 



128 ac dicta] BvrtitAS; addicta, adducta. 



(I.) PANEGYB. DICTVS PEOBINO ET OLYBBIO COSS. 5 

Sarmaticosye pati medio sub frigore Cauros, 

Si tu, Boma, velis; pro te quascumque per oras 

Ibimus et nulla sub tempestate timentes 

Solstitio Meroen, bruma temptabimus Histrum'. 135 

Tum regina refert: *Non me latet, inclite rector, 
Quod tua pro Latio yictricia castra laborant 
Nec quod servitium rursus Furiaeque rebelles 
Edomitae paribus sub te cecidere triumphis. 
Sed precor, hoc donum cum libertate recenti 140 

Adicias, si vera manet reverentia nostri. 
Sunt mihi pubentes alto de semine fratres, 
Pignora cara Probi, festa quos luce creatos 
Ipsa meo fovi gremio. Cunabula parvis 
Ipsa dedi, cum matris onus Lucina beatum 145 

Solveret et magnos proferrent sidera partus. 
His ego nec Decios pulchros fortesve Metellos 
Praetulerim, non, qui Poenum domuere ferocem, 
Scipiadas Gallisque genus fatale Camillos. 
Pieriis pollent studiis multoque redundant 150 

Eloquio; nec desidiis dapibusve paratis 
Indulgere iuvat nec tanta licentia vitae 
Adripit aut mores aetas lasciva relaxat: 
Sed gravibus curis animum sortita senilem 
Ignea longaevo frenatur corde iuventus. 155 

Hlis, quam propriam ducunt ab origine, sortem 
Oramus praebere velis annique faturum 
Devoveas venientis iter. Non improba posco, 
Non insueta dabis: domus haec de more requirit. 
Adnue: sic nobis Scythicus famuletur Araxes, 160 
Sic Bhenus per utrumque latus, Medisque subactis 
Nostra Semiramiae timeant insignia turres; 
Sic fluat attonitus Bomana per oppida Ganges'. 

Ductor ad haec: ^Optata iubes ultroque volentem, 
Diva, rogas; non haec precibus temptanda faissent. 
Vsque adeone meam condunt oblivia mentem, 166 

Vt pigeat meminisse Probi, quo iudice totam 
Vidimus Hesperiam fessasque resurgere gentes? 



6 CLAVDII CLAVDIANI 

Ante dabunt hiemes Nilum, per flumina dammae 
Errabunt glacieque niger damnabitur Indus, 170 

Ante Thyesteis iterum conterrita mensis 
Intercisa dies refagos vertetur in ortus, 
Quam Probus a nostro possit discedere sensu'. 

Dixerat et velox iam nimtius advolat urbem. 
Extemplo strepuere chori coUesque canoris 175 

Plausibus impulsi septena voce resultant. 
Laetatur veneranda parens et pollice docto 
lam parat auratas trabeas cinctusque micantes 
Stamine, quod moUi tondent de stipite Seres 
Frondea lanigerae carpentes veUera sUvae, 180 

Et longum tenues tractus producit in aurum 
Filaque concreto cogit squalere metaUo: 
Qualis purpureas praebebat candida vestes 
Numinibus Latona suis, cum sacra redirent 
Ad loca nutricis iam non errantia DeU, 186 

lUa feros saltus et desolata reUnquens 
Maenala lassato certis venatibus arcu, 
Phoebus adhuc nigris rorantia tela venenis 
Extincto Pythone gerens; tunc insula notos 
Lambit amica pedes ridetque Aegaeus alumnis 190 
Lenior et blando testatur gaudia fluctu. 

Sic Proba praecipuo natos exomat amictu: 
Quae decorat mundum, cuius Bomana potestas 
Fetibus augetur. Credas ex aethere lapsam 
Stare Pudicitiam vel sacro ture vocatam 196 

Iimonem Inachiis oculos advertere tempUs. 
Talem nuUa refert antiquis pagina Ubris 
Nec Latiae cecinere tubae nec Graia vetustas. 
Coniuge digna Probo; nam tantum coetibus extat 
Femineis, quantum supereminet iUe maritos. 200 

Ceu sibi certantes, sexus quid possit uterque, 
Hunc legere torum. Taceat Nereida nuptam 



198 Graia] Heinsius; grata, graeca. 201 quid] Cla- 

verius; qui. 202 torum] Claverius; ad herum. 



(I.) PANEGYR. DICTVS PROBINO ET OLYBRIO COSS. 7 

Pelion. duplici fecundam consule matrem 
Felicemque uterum, qui nomina parturit annis! 

Vt sceptrum gessere manu membrisque rigentes 
Aptavere togas^ signum dat suromus hiulca 206 

Nube Pater gratamque facem per inane rotantes 
Prospera vibrati tonuerunt omina nimbi. 
Accepit sonitus curvis Tiberinus in antris 
Ima valle sedens. Adrectis auribus haesit, 210 

Vnde repentinus populi fragor. Ilicet herbis 
Pallentes thalamos et structa cubilia musco 
Deserit ac Nymphis umam commendat erilem. 
lUi glauca nitent hirsuto lumina vultu 
Caeruleis irifecta notis, reddentia patrem 215 

Oceanum; crispo densantur gramine coUa; 
Vertice luxuriat toto crinaUs harundo, 
Quam neque fas Zephyris frangi nec sole perustam 
Aestivo candore mori; sed vivida frondet 
Aequaevum complexa caput. Tauriua levantur 220 
Comua temporibus raucos sudantia rivos; 
DistiUant per pectus aquae; frons hispida manat 
Imbribus; in Uquidos fontes se barba repectit. 
PaUa graves umeros velat, quam neverat uxor 
Ilia percurrens vitreas sub gurgite telas. 225 

Est in Romuleo procumbens insula Thybri 
Qua medius geminas interfluit alveus urbes 
Discretas subeunte freto, pariterque minantes 
Ardua turrigerae surgunt in culmina ripae. 
Hic stetit et subitum prospexit ab aggere votum: 230 
XJnanimos fratres iuncto stipante senatu 
Ire foras strictasque procul radiare secures 
Atque uno biiuges toUi de Umine fasces. 
Obstupuit visu suspensaque gaudia vocem 
Oppressam tenuere diu; mox inchoat ore: 235 



^03 PelJon 0] Qlavefius; Pelione. 208 tonuerunt] 

Gronoviua; tenuerunt. 231 Unanimos] scripsi; unanimes. 

232 foras] Mommsenm; forum. 



8 CLAVDH CLAVDIANI 

^Respice, si tales iactas aluisse fluentis, 
Eurota Spartane, tuis. Quid protulit aequum 
Falsus olor, valido quamvis decemere caestu 
Noverit et ratibus saevas arcere procellas? 
En nova Ledaeis suboles folgentior astris, 240 

Ecce mei cives, quorum iam Signifer optat 
Adventum stellisque parat convexa faturis. 
lam per noctivagos dominetur Olybrius axes 
Pro Polluce rubens, pro Castore flamma Probini. 
Ipsi vela regent, ipsis donantibus auras 245 

Navita tranquiUo moderabitur aequore pinum. 
Nunc pateras libare deis, nunc solvere multo 
Nectare corda libet. Niveos iam pandite coetus, 
Naides, et totum violis praetexite fontem; 
Mella ferant silvae; iam profluat ebrius amnis 250 
Mutatis in vina vadis; iam sponte per agros 
Sudent inriguae spirantia balsama venae! 
Currat, qui sociae roget in convivia mensae 
Indigenas Fluvios, Italis quicumque suberrant 
Montibus Alpinasque bibunt de more pruinas: 256 
Vultumusque rapax et Nar vitiatus odoro 
Sulphure tardatusque suis erroribus Vfens 
Et Phaethonteae perpessus damna ruinae 
Eridanus flavaeque terens querceta Maricae 
Liris et Oebaliae qui temperat arva Galaesus. 260 
Semper honoratus nostris celebrabitur undis 
Iste dies, semper dapibus recoletur opimis*. 

Sic ait et Nymphae patris praecepta secutae 
Tecta parant epulis ostroque infecta corusco 
Vmida gemmiferis inluxit regia mensis. 265 

bene signatum fratemo nomine tempus! 
consanguineis felix auctoribus annus, 
Incipe quadrifidum Phoebi torquere laborem. 
Prima tibi procedat hiems non frigore torpens, 
Non canas vestita nives, non aspera ventis, 270 



249 J^aidesJ Scdliger; Naiades. 



(I.) PANEGYR. DICTVS PROBINO ET OLYBRIO COSS. 9 

Sed tepido calefacta Noto; ver inde serenum 
Protinus et liquidi clementior aura Favoni 
Pratis te croceis pingat; te messibus aestas 
Induat autunmusque madentibus ambiat uvis. 
Omni nobilior lustro, tibi gloria soli 275 

Contigit exactum numquam memorata per aevum, 
Germanos habuisse duces; te cuncta loquetur 
Tellus; te variis scribent in floribus Horae 
Longaque perpetui ducent in saecula fasti. 



CLAVDII CLAVDIANI IN RVFINVM LIBER 

PRIMVS. 

INCIPIT PRAEFATIO. 

(II.) 

Phoebeo doinitus Python cum decidit arcu 

Membraque Cirrhaeo fadit anhela iugo, 
Qui spiris tegeret montes, hauriret hiatu 

Flumina, sanguineis tangeret astra iubis: 
lam liber Pamasus erat nexuque soluto 5 

Coeperat erecta surgere fronde nemus 
Concussaeque diu spatiosis tractibus omi 

Securas ventis explicuere comas 
Et qui vipereo spumavit saepe veneno 

Cephisos nitidis purior ibat aquis. 10 

Omnis *io Paean' regio sonat; omnia Phoebum 

Rura canunt; tripodas plenior aura rotat, 
Auditoque procul Musarum carmine dulci 

Ad Themidis coeunt antra severa dei. 

Nunc alio domini telis Pythone perempto 15 

Convenit ad nostram sacra caterva lyram, 

Qui stabilem servans Augustis fratribus orbem 
lustitia pacem, viribus arma regit. 



(III.) IN RVFINVM LIBER PRIMVS. U 



IN EVFINVM 

LIBER L 

(in.) 

Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem, 
Curarent superi terras an nullus inesset 
Rector et incerto fluerent mortalia casu. 
Nam cum dispositi quaesissem foedera mundi 
Praescriptosque mari fines annisque meatus 6 

Et lucis noctisque vices: timc omnia rebar 
Consilio firmata dei, qui lege moveri 
Sidera, qui fruges diverso tempore nasci, 
Qui variam Phoeben alieno iusserit igni 
Compleri Solemque suo, porrexerit imdis lO 

Litora, tellurem medio libraverit axe. 
Sed cum res hominum tanta caligine volvi 
Adspicerem laetosque diu florere nocentes 
Vexarique pios, rursus labefacta cadebat 
Relligio causaeque viam non sponte sequebar 16 

Alterius, vacuo quae currere semina motu 
Adfirmat magnumque novas per inane figuras 
Fortuna, non arte regi, quae numina sensu 
Ambiguo vel nulla putat vel nescia nostri. 
Abstulit himc tandem Bufini poena tumultum 20 

Absolvitque deos. lam non ad culmina rerum 
Iniustos crevisse queror; tolluntur in altum, 
Vt lapsu graviore ruant. Vos pandite vati, 
Pierides, quo tanta lues eruperit ortu. 

Invidiae quondam stimrdis incanduit atrox 25 

Allecto, placidas late cum cemeret urbes. 
Protinus infemas ad limina taetra sorores 
Concilium deforme vocat. Glomerantur in unum 
Innumerae pestes Erebi, quascumque sinistro 

6 annisqae] Heimius; annique, aninisque. 



12 CLAVDII CLAVDIANI 

Nox genuit fetu: nutrix Discordia belli, 30 

Imperiosa Fames, leto vicina Senectus 

Impatiensque sui Morbus Livorque secundis 

Anxius et scisso maerens velamine Luctus 

Et Timor et caeco praeceps Audacia vultu 

Et Luxus populator opum, quem semper adhaerens 35 

Infelix humili gressu comitatur Egestas, 

Foedaque Avaritiae complexae pectora matris 

Insomnes longo veniunt examine Curae. 

Complentur vario ferrata sedilia coetu 

Torvaque collectis stipatur curia monstris. 40 

Allecto stetit in mediis vulgusque tacere 

lussit et obstantes in tergum reppulit angues 

Perque umeros errare dedit. Tum corde sub imo 

Inclusam rabidis patefecit vocibus iram: 

^Sicine tranquillo produci saecula cursu, 45 

Sic fortunatas patiemur vivere gentes? 
Quae nova corrupit nostros clementia mores? 
Quo rabies innata perit? quid inania prosunt 
Verbera? quid facibus nequiquam cingimur atris? 
Heu nimis ignavae, quas luppiter arcet Olympo, 50 
Theodosius terris. En aurea nascitur aetas, 
En proles antiqua redit. Concordia, Virtus 
Cumque Fide Pietas alta cervice vagantur 
Insignemque canunt nostra de plebe triumphum. 
Pro dolor! ipsa mihi Hquidas delapsa per auras 55 
lustitia insultat vitiisque a stirpe recisis 
Elicit oppressas tenebroso carcere leges. 
At nos indecores longo torpebimus aevo 
Omnibus eiectae regnis! Agnoscite tandem 
Quid Furias deceat; consuetas sumite vires 60 

Conventuque nefas tanto decemite dignum. 
lam cupio Stygiis invadere nubibus astra, 
lam flatu violare diem, laxare profando 
Frena mari, fluvios ruptis inmittere ripis 
Et rerum vexare fidem'. 65 

Sic fata cruentum 



(III.) IN EVPINVM LIBER PRMVS. 13 

Mugiit et totos serpentum erexit hiatus 

Noxiaque eflfadit concusso crine venena. 

Anceps motus erat vulgi. Pars maxima beUum 

Indicit superis, pars Ditis iura veretur, 

Dissensuque alitur rumor: ceu murmurat alti 70 

Impacata quies pelagi^ cum flamine fracto 

Durat adhuc saevitque tumor dubiumque per aestum 

Lassa recedentis fluitant vestigia venti. 

Improba mox surgit tristi de sede Megaera. 
Quam penes insani £remitus animique profanus 75 
Error et undantes spumis furialibus irae: 
Non nisi quaesitum cognata caede cruorem 
Inlicitumve bibit, patrius quem faderit ensis, 
Quem dederint fratres; haec terruit Herculis ora 
Et defensores terrarum polluit arcus, 80 

Haec Athamanteae direxit spicula dextrae, 
Haec Agamemnonios inter bacchata penates 
Altemis lusit iugulis; hac auspice taedae 
Oedipoden matri, natae iimxere Thyesten. 
Quae tunc horrisonis eflfatur talia dictis: 85 

*Signa quidem, sociae, divos attollere contra 
Nec fas est nec posse reor; sed laedere mundum 
Si libet et populis commune intendere letum. 
Est mihi prodigium cimctis inmanius hydris, 
Tigride mobilius feta, violentius Austris 90 

Acribus, Euripi fulvis incertius undis 
Rufinus, quem prima meo de matre cadentem 
Suscepi gremio. Parvus reptavit in isto 
Saepe sinu teneroque per ardua colla volutus 
Vbera quaesivit fletu linguisque trisulcis 95 

Mollia lambentes finxenmt membra cerastae; 
Meque etiam tradente dolos artesque nocendi 
Edidicit: simulare fidem sensusque minaces 
Protegere et blando fraudem praetexere risu, 
Plenus saevitiae lucrique cupidine fervens. 100 

Non Tartesiacis iQum satiaret harenis 
Tempestas pretiosa Tagi, uon stagna rubentis 



14 CLAVDII CLAVDIANI 

Aurea Pactoli; totumque exhauserit Hennum: 
Ardebit maiore siti. Quam fallere mentes 
Doctus et unanimos odiis turbare sodales! 106 

Talem progenies homiiium si prisca tulisset, 
Perithoum fageret Theseus, offensus Orestem 
Desereret Pylades, odisset Castora Pollux. 
Ipsa quidem fateor vinci rapidoque magistram 
Praevenit ingenio; nec plus sermone morabor: iio 
Solus habet scelerum quidquid possedimus omnes. 
Hunc ego, si vestrae res est accommoda turbae, 
Regalem ad summi producam principis aulam. 
Sit licet ipse Numa gravior, sit denique Minos, 
Cedet et insidiis nostri flectetur alunmi'. 116 

Orantem sequitur clamor cunctaeque profanas 
Porrexere manus inventaque tristia laudant. 
Illa ubi caeruleo vestes conexuit angue 
Nodavitque adamante comas, Phlegethonta sonorum 
Poscit et ambusto flagrantis ab aggere ripae 120 

Ingentem piceo succendit gurgite pinum 
Pigraque veloces per Tartara concutit alas. 

Est locus extremum pandit qua Gallia litus 
Oceani praetentus aquis, ubi fertur Vlixes 
Sanguine libato populum movisse silentem. 126 

Illic umbrarum tenui stridore volantum 
Flebilis auditur questus; simulacra coloni 
Pallida defonctasque vident migrare catervas. 
Hinc dea prosiluit Phoebique egressa serenos 
Infecit radios ululatuque aethera rupit 130 

Terrifico: sentit ferale Britannia murmur 
Et Senonum quatit arva fragor revolutaque Tethys 
Substitit et Rhenus proiecta torpuit uma. 
Tunc in canitiem mutatis sponte colubris 
Longaevum mentita senem rugisque seueras 185 

Persulcata genas et ficto languida passu 
Invadit muros Elusae, notissima dudum 
Tecta petens, oculisque diu liventibus haesit 
Peiorem mirata virum, tum talia fatur: 



(ni.) IN RVFINVM LIBER PRIMVS. 15 

'Otia te, Rufine, iuvant frustraque iuventae 140 
Consumis florem patriis inglorius arvis? 
Heu nescis quid fata tibi, quid sidera debent, 
Quid Fortuna parat: toto dominabere mundo, 
Si parere velis! Artus ne speme senilesl 
Namque mihi magicae vires aevique futuri 146 

Praescius ardor inest; novi quo Thessala cantu 
Eripiat lunare iubar, quid signa sagacis 
Aegypti valeant, qua gens Chaldaea vocatis 
Imperet arte deis, nec me latuere fluentes 
Arboribus suci fonestarumque potestas 160 

Herbarum, quidquid letali gramine pollens 
Caucasus et Scythicae vemant in *gramina rupes^ 
Quas legit Medea ferox et callida Circe. 
Saepius horrendos manes sacrisque litavi 
Noctumis Hecaten et condita fonera traxi 165 

Carminibus victura meis, multosque canendo, 
Quamvis Parcarum restarent fila, peremi. 
Ire vagas quercus et fulmen stare coegi 
Versaque non prono curvavi flumina lapsu 
In fontes reditura suos. Ne vana locutum 160 

Me fortasse putes, mutatos ceme penates'. 
Dixerat, et niveae (mirum!) coepere columnae 
Ditari subitoque trabes lucere metallo. 

Inlecebris capitur nimiumque elatus avaro 
Pascitur aspectu. Sic rex ad prima tumebat 166 

Maeonius, pulchro cum verteret omnia tactu; 
Sed postquam riguisse dapes fulvamque revinctos 
In glaciem vidit latices, tum munus acerbum 
Sensit et inviso votum damnavit in auro. 
Ergo animi victus ^sequimur quocumque vocabis, 170 
Seu tu vir seu numen' ait, patriaque relicta 
Eoas Furiae iussu tendebat ad arces 
Instabilesque olim Symplegadas et freta remis 
Inclita Thessalicis, celsa qua Bosphoms urbe 
Splendet et Odrysiis Asiam discriminat oris. 176 

Vt longum permensus iter ductusque mali^Q 



16 CLAVDn CLAVDIANI 

Stamine fatorum claram subrepsit in aulam, 

Ilicet ambitio nasci, discedere rectum, 

Venum cuncta dari; profert arcana, clientes 

Fallit et ambitos a principe vendit honores. 180 

Ingeminat crimen, commoti pectoris ignem 

Nutrit et exiguum stimulando vulnus acerbat. 

Ac velut innumeros amnes accedere Nereus 

Nescit et undantem quamvis hinc hauriat Histrum, 

Hinc bibat aestivum septeno gurgite Nilum, 186 

Par semper similisque manet: sic fluctibus auri 

Expleri calor ille nequit. Cuicumque monile 

Contextum gemmis aut praedia culta fuissent, 

Rufino populandus erat, dominoque parabat 

Exitium fecundus ager; metuenda colonis 190 

Fertilitas: laribus pellit, detrudit avitis 

Finibus; aut aufert vivis aut occupat heres. 

Congestae cumulantur opes orbisque ruinas 

Accipit una domus: populi servire coacti 

Plenaque privato succumbunt oppida regno. 196 

Quo vesane ruis? Teneas utrumque licebit 
Oceanum, laxet rutilos tibi Lydia fontes, 
lungatur solium Croesi Cyrique tiara: 
Numquam dives eris, numquam satiabere quaestu. 
Semper inops quicumque cupit. Contentus honesto 
Fabricius parvo spemebat mimera regum 201 

Sudabatque gravi consul Serranus aratro 
Et casa pugnaces Curios angusta tegebat. 
Haec mihi paupertas opulentior, haec Tnihi tecta 
Culminibus maiora tuis. Ibi quaerit inanes 206 

Luxuries nocitura cibos; hic donat inemptas 
Terra dapes. Rapiunt Tyrios ibi vellera sucos 
Et picturatae saturantur murice vestes; 
Hic radiant flores et prati viva voluptas 
Ingenio variata suo. Fulgentibus illic 210 

Surgunt strata toris; hic mollis panditur herba 
SoUicitum curis non abruptura soporem. 
Turba salutantum latas ibi perstrepit aedes; 



(III.) IN RVPINVM LIBER PRIMVS. 17 

Hic ayiiun cantus^ labentis murmnra riyi. 

Vivitnr exiguo melius; natura beatis 216 

Omnibus esse dedit, si quis cognoverit uti. 

Haec si nota forent, frueremur simplice cultu, 

Glassica non gemerent, non stridula fraxinus iret, 

Nec ventus quateret puppes nec macliina muros. 

Grescebat scelerata sitis praedaeque recentis 220 
Incestus flagrabat amor, nullusque petendi 
Gogendive pudor: crebris periuria nectit 
Blanditiis; sociat perituro foedere dextras. 
Si semel e tantis poscenti quisque negasset, 
Eflera praetumido quatiebat corda furore. 226 

Quae sic Gaetuli iaculo percussa leaena 
Aut Hyrcana premens raptorem belua partus 
Aut serpens calcata forit? lurata deorum 
Maiestas teritur; nusquam reverentia mensae. 
Non coniunx, non ipse simul, non pignora caesa 230 
Sufficiunt odiis; non extinxisse propinquos^ 
Non notos egisse sat est; excindere cives 
Funditus et nomen gentis delere laborat. 
Nec celeri perimit leto; crudelibus ante 
Suppliciis fruitur; cruciatus, vincla, tenebras 235 

Dilato mucrone parat. Pro saevior ense 
Parcendi rabies concessaque vita dolori! 
Mors adeone parum est? Causis fallacibus instat, 
Arguit attonitos se iudice. Cetera segnis, 
Ad facinus velox, penitus regione remotas 240 

Impiger ire vias: non illum Sirius ardens 
Brumave Riphaeo stridens Aquilone retardat. 
Effera torquebant avidae praecordia curae, 
Effugeret ne quis gladios neu perderet uUum 
Augusto miserante nefas. Non flectitur anms, 245 
Non aetate labat: iuvenum rorantia colla 
Ante patrum vultus stricta cecidere securi; 
Ibat grandaevus nato moriente superstes 
Post trabeas exul. Quis prodere tanta relatu 
Funera, quis caedes possit deflere nefandas? 260 

CiiATDiAirx Opp., ed. Koob. ^ 



18 CLAVDII CLAVDIANI 

Quid tale mmanes umquam gessisse feruntur 

Vel Sinis Isthmiaca pinu vel rupe profonda 

Sciron vel Phalaris tauro vel carcere Sylla? 

mites Diomedis equil Busiridis arae 

Clementes! lam Cinna pius, iam Spartace segnis 255 

Rufino collatus eris! 

Deiecerat omnes 
Occultis odiis terror tacitique sepultos 
Suspirant gemitus indignarique verentur. 
At non magnanimi virtus StiKchonis eodem 
Fracta metu; solus medio sed turbine rerum 260 

Contra letiferos rictus contraque rapacem 
Movit tela feram, volucris non praepete cursu 
Vectus equi, non Pegaseis adiutus habenis. 
Hic cunctis optata quies, hic sola pericli 
Turris erat cKpeusque trucem porrectus in hostem, 
Hic profugis sedes adversaque signa furori, 266 

Servandis hic castra bonis. 

Hucusque minatus 
Haerebat retroque fuga cedebat inerti: 
Haud secus hibemo tumidus cum vertice torrens 
Saxa rotat volvitque nemus pontesque revellit, 270 
Frangitur obiectu scopuli quaerensque meatum 
Spumat et inlisa montem circumtonat imda. 

Qua dignum te laude feram, qui paene ruenti 
Lapsuroque tuos umeros obieceris orbi? 
Te nobis trepidae sidus ceu dulce carinae 275 

Ostendere dei, geminis quae lassa procellis 
Timditur et victo trahitur iam caeca magistro. 
Inachius Rubro perhibetur in aequore Perseus 
Neptuni domuisse pecus, sed tutior alis: 
Te non penna vehit; rigida cum Gorgone Perseus: 
Tu non vipereo defensus crine Medusae; 281 

Illum vilis amor suspensae virginis egit: 
Te Romana salus. Taceat superata vetustas, 
Herculeos conferre tuis iam desinat actus. 
Vna Gleonaeum pascebat silva leonem; 285 



(III.) IN RVFINVM LIBER PRIMVS. 19 

Arcadiae saltum vastabat dentibus unuin 
Saevus aper, tuque o cum pressa matre rebellis 
Non ultra Libyae fines, Antaee, nocebas, 
Solaque falmineo resonabat Creta iuvenco 
Lemaeamque virens obsederat hydra paludem. 290 
Hoc monstrum non una palus, non una tremebat 
Lisula^ sed Latia quidquid dicione subactum 
Vivit, et a primis Ganges horrebat Hiberis. 
Hoc neque Geryon triplex nec turbidus Orci 
lanitor aequabit nec si concurrat in imum 295 

Vis hydrae Scyllaeque fames et flamma Chimaerae. 

Certamen sublime diu, sed moribus impar 
Virtutum scelerumque foit. lugulare minatur: 
Tu prohibes; ditem spoliat: tu reddis egenti; 
Eruit: instauras; accendit proelia: vincis. 300 

Ac velut infecto morbus crudescere caelo 
Incipiens primos pecudum depascitur artus, 
Mox populos urbesque rapit ventisque perustis 
Corruptos Stygiam pestem desudat in amnes: 
Sic avidus praedo iam non per singula saevit. 806 
Sed sceptris inferre minas omnique perempto 
Milite Bomanas ardet prostemere vires, 
lamque Getas Histrumque movet Scythiamque receptat 
AuxUio traditque suas hostiUbus armis 
Belliquias. Mixtis descendit Sarmata Dacis 310 

Et qui comipedes in pocula vuhierat audax 
Massagetes caesamque bibens Maeotin Alanus 
Membraque qui ferro gaudet pinxisse Gelonus, 
Rufino collecta manus. Vetat iUe domare 
Innectitque moras et congma tempora differt. 316 

Nam tua cum Geticas stravisset dextra catervas, 
Vlta ducis socii letum, parsque ima maneret 
Debilior facilisque capi, tunc impius iUe 
Proditor imperii coniuratusque Getarum 



287 cum pressa] scripsi; cumpressa, compressa. 314 do- 
mare] BirtitM; domari. 



20 CLAVDII CLAVDIANI 

Distulit instantes eluso principe pugnas 820 

Hunorum laturus opem, quos adfore bello 
Norat et invisis mox se coniungere castris. 

Est genus extremos Scythiae vergentis in ortus 
Trans geHdum Tanain, quo non famosius uUum 
Arctos alit. Turpes habitus obscaenaque visu 326 
Corpora; mens duro numquam cessura labori; 
Praeda cibus, vitanda Ceres frontemque secari 
Ludus et occisos pulcbrum iurare parentes. 
Nec plus nubigenas duplex natura biformes 
Cognatis aptavit equis; acerrima nullo 330 

Ordine mobilitas insperatique recursus. 

Quos tamen impavidus contra spumantis ad Hebri 
Tendis aquas, sic ante tubas aciemque precatus: 
^Mavors, nubifero seu tu procumbis in Haemo 
Seu te cana. gelu Rhodope seu remige Medo 335 

Sollicitatus Athos seu caligantia nigris 
Ilicibus Pangaea tenent, accingere mecum 
Et Thracas defende tuos. Si laetior adsit 
Gloria, vestita spoliis donabere quercu'. 

Audiit illa pater scopulisque nivalibus Haemi 340 
Surgit et hortatur celeres clamore ministros: 
^Per galeam, Bellona, Tnihi nexusque rotarum 
Tende, Pavor. Frenet rapidos Formido iugales. 
Festinas urgete manus. Meus ecce paratur 
Ad bellum Stilicho, qui me de more tropaeis 345 

Ditat et hostiles suspendit in arbore cristas. 
Commimes semper litui, communia nobis 
Signa canunt iunctoque sequor tentoria curru'. 
Sic fatus campo insiluit lateque fagatas 
Hinc Stilicho turmas, illinc Gradivus agebat 360 

Et clipeis et mole pares; stat cassis utrique 
Sidereis hirsuta iubis loricaque cursu 
Aestuat et largo saturatur vulnere comus. 

Acrior interea voto multisque Megaera 
Luxuriata malis maestam deprendit in arce 366 

^'istitiam diroque prior sic ore lacessit: 



(III.) IN RVFINVM LIBER PRIMVS. 21 

'En tibi prisca quies renovataque saecula rursus, 
Vt rebare, vigent? en nostra potentia cessit 
Nec locus est usquam Furiis? Huc lumina flecte. 
Adspice barbaricis iaceant quot moenia flammis, 360 
Quas mihi Rufinus strages quantumque cruoris 
Praebeat et quantis epulentur caedibus hydri. 
Linque homines sortemque meam, pete sidera; notis 
Autumni te redde plagis, qua vergit in Austrum 
Signifer; aestivo sedes vicina Leoni ' 366 

lam pridem gelidaeque vacant confinia Librae. 
Atque utinam per magna sequi convexa liceret!' 

Diva refert: ^Non ulterius bacchabere demens. 
lam poenas tuus iste dabit, iam debitus ultor 
Inminet, et, terras qui nunc ipsumque fatigat 370 
Aethera, non vili moriens condetur harena. 
lamque aderit laeto promissus Honorius aevo 
Nec forti genitore minor nec fratre corusco, 
Qui subiget Medos, qui cuspide proteret Indos. 
Sub iuga venturi reges; calcabitur asper 376 

Phasis equo pontemque pati cogetur Araxes, 
Tuque simul gravibus ferri religata catenis 
Expellere die debellatasque draconum 
Tonsa comas imo barathri claudere recessu. 
Tum tellus communis erit, tum limite nuUo 380 

Discemetur ager; nec vomere sulcus adunco 
Pindetur: subitis messor gaudebit aristis. 
Rorabimt querceta favis; stagnantia passim 
Vina fluent oleique lacu9; nec murice tinctis 
Velleribus quaeretur honos, sed sponte rubebunt 386 
Attonito pastore greges pontumque per omnem 
Ridebunt virides gemmis nascentibus algae'. 



22 CLAVDII CLAVDIANI 

IN RUFINUM LIBER SECVNDVS. 

INCIPIT PRAEFATIO. 

(IV.) 

Pandite defensum reduces Helicona sorores^ 

Pandite; promissis iam Kcet ire choris: 
Nulla per Aonios hostilis bucina campos 

Carmina mugitu deteriore vetat. 
Tu quoque securis pulsa formidine Delphis 6 

Floribus ultorem, DeKe, cinge tuum. 
Nullus CastaKos latices et praescia fati 

Flumina polluto barbarus ore bibit. 

Alpheus late rubuit Siculumque per aequor 

Sanguineas beUi rettuKt unda notas lo 

Agnovitque novos absens Arethusa triumphos 
Et Geticam sensit teste cruore necem. 

Inmensis, StiKcho, succedant otia curis 

Et nostrae patiens corda remitte lyrae, 
Nec pudeat longos interrupisse labores 16 

Et tenuem Musis constituisse moram. 
Fertur et indomitus tandem post proeKa Mavors 

Lassa per Odrysias fimdere membra nives 
ObKtusque sui posita clementior hasta 

Pieriis aures pacificare modis. 20 



2 promissis] Birtius; permissis. 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 23 



IN RVFINVM 

LIBER 11. 

(V.) 

lam post edomitas Alpes defensaque regna 
Hesperiae merita complexus sede parentem 
Auctior adiecto falgebat, sidere mundus^ 
lamque tuis^ StilichO; Bomana potentia curis 
Et rerum conmiissus apex^ tibi credita fratrum 6 

Utraque maiestas geminaeque exercitus aulae. 
Rufinus (neque enim patiuntur saeva quietem 
Crimina pollutaeque negant arescere fauces) 
Infandis iterum terras accendere beUis 
Inclioat et solito pacem vexare tumultu. lO 

Haec etiam secum: ^Quanam ratione tuebor 
Spem vitae fragilem? qua tot depellere fluctus 
A^rte queam? Premor hmc odiis, lunc milite cingor. 
Heu quid agam? non arma mihi, non principis uUus 
Auxiliatur amor. Matura pericula surgunt 15 

Vndique et impositi radiant cervicibus enses. 
Quid restat, nisi cuncta novo confundere luctu 
Insontesque meae populos miscere ruinae? 
Eyerso iuvat orbe mori; solacia leto 
Exitium commune dabit nec territus ante 20 

Discedam: cum luce simul linquenda potestas'. 

Haec fatus, ventis veluti si fr^na resolvat 
Aeolus^ abrupto gentes sic obice fadit 
Laxavitque viam beUis et^ ne qua maneret 
Inmunis regio, cladem divisit in orbem 25 

Disposuitque nefas. Alii per terga ferocis 
Danuvii soUdata ruunt expertaque remos 
Frangunt stagna rotis; alu per Caspia claustra 
Armeniasque nives inopino tramite ducti 
Invadunt Orientis opes. lam pascua famant 30 

Cappadocom volucrumque parens Argaeus* ecyiorvm., 



24 CLAVDII CLAVDIANI 

lam rubet altus Halys nec se defendit iniquo 
Monte Cilix. Syriae tractus vastantur amoeni 
Adsuetumque choris et laeta plebe canorum 
Proterit imbellem sonipes bostilis Orontem. 35 

Hinc planctus Asiae; Geticis Europa catervis 
Ludibrio praedaeque datur frondentis ad usque 
Dalmatiae fines: omnis quae mobile Ponti 
Aequor et Adriacas tellus interiacet undas 
Squalet inops pecudum^ nulli^ babitata colonis^ 40 
Instar anhelantis Libyae, quae torrida semper 
Solibus humano nescit mansuescere cultu. 
Thessalus ardet ager; reticet pastore fagato 
Pelion; Emathias ignis populatur aristas. 
Nam plaga Pannoniae miserandaque moenia Thracum 
Arvaque Mysorum iam nulli flebile damnum^ 46 

Sed cursus soUemnis erat campusque forori 
Expositus, sensumque malis detraxerat usus. 
Eheu quam brevibus pereunt ingentia fatis! 
Imperium tanto quaesitimi sanguinC; tanto 50 

Servatum, quod mille ducum peperere labores, 
Quod tantis Bomana manus contexuit annis^ 
Proditor unus iners angusto tempore vertit. 

Yrbs etiam^ magnae quae ducitur aemula Romae 
Et Calchedonias contra despectat harenas^ 55 

lam non finitimo Martis terrore movetur, 
Sed propius lucere faces et rauca sonare 
Comua vibratisque peti fastigia telis 
Adspicit. Hi vigiU muros statione tueri, 
Hi iunctis properant portus munire carinis. 60 

Obsessa tamen ille ferus laetatur in urbe 
Exultatque malis sunmiaeque ex culmine turris 
Impia vicini cemit spectacula campi: 
Vinctas ire nurus, hunc in vada proxima mergi 
Seminecem, hunc subito percussimi vuhiere labi 65 
Dum fugit, hunc animam portis efflare sub ipsis; 
Nec canos prodesse seni puerique cmore 
Matemos undare sinus. Inmensa voluptas 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 25 

Et risus plerumque subit; dolor af&cit unus^ 
Quod feriat noii ipse manu. Yidet omnia late 70 
Exceptis incensa suis et crimine tanto 
Luxuriat carumque sibi non abnuit hostem; 
lactabatque ultro^ quod soli castra paterent 
Sermonumque foret vicibus permissa potestas. 
Egregii quotiens exisset foederis auctor, 76 

Stipatur sociis, circumque armata clientum 
Agmina privatis ibant famulantia signis; 
Ipse inter medios^ ne qua de parte relinquat 
Barbariem, revocat falyas in pectora pelles 
Frenaque et inmanes pbaretras arcusque sonoros 80 
Adsimulat mentemque palam proclamat amictu^ 
Nec pudet Ausonios currus et iura regentem 
Sumere deformes ritus vestemque Getarum; 
Insignemque habitum Latii mutare coactae 
Maerent captivae pellito iudice leges. 85 

Quis populi tum vultus erat! quae murmura furtim! 
(Nam miseris ne flere quidem aut lenire dolorem 
Colloquiis impune licet): ^Quonam usque feremus 
Exitiale iugum? durae quis terminus umquam 
Sortis erit? quis nos fonesto turbine rerum 90 

Aut tantis solvet lacrimis, quos barbarus illinc, 
Hinc Bufinus agit, quibus arva fretumque negatur? 
Magna quidem per rura lues^ sed maior oberrat 
Intra tecta timor. Tandem succurre ruenti 
Heu patriae^ StiUclio! Dilecta hic pignora certe, 95 
Hic domus^ hic thalamis primum genialibus omen^ 
Hic tibi felices erexit regia taedas. 
Vel solus sperate veni. Te proelia viso 
Languescent avidique cadet dementia monstri'. 

Talibus urgetur discors Aurora proceUis. loo 

At Stilicho, Zephyris cum primimi bruma remitti 
Et iuga diffasis nudari coepta pruinis^ 
Partibus ItaUae tuta sub pace relictis 
Vtraque castra movens Phoebi properabat ad ortus, 
GaUica discretis Eoaque robora turmis ^ \ft^ 



26 CLAVDII CLAVDIANI 

Amplexus. Numquam tantae dicione sub una 

Convenere manus nec tot discrimina vocum: 

Illinc Armeniae vibratis crinibus alae 

Herbida collectae faciK velamina nodo; 

Inde truces flavo comitantur vertice GaUi^ lio 

Quos Rhodanus velox, Araris quos tardior ambit 

Et quos nascentes explorat gurgite Bhenus 

Quosque rigat retro pemicior unda Garunnae, 

Oceani pleno quotiens impeUitur aestu. 

Mens eadem cunctis animique recentia ponunt 115 

Vulnera; non odit victus victorve superbit. 

Et quamvis praesens tumor et civiKa nuper 

Glassica bellatnxque etiamnunc ira caleret^ 

In ducis exinui conspiravere favorem. 

Haud aKter Xerxen toto simul orbe secutus 120 

Narratur rapuisse vagos exercitus anmes 

Et teKs imibrasse diem^ cum classibus iret 

Per scopulos tectumque pedes contemneret aequor. 

Yix Alpes egressus erat nec iam ampKus errat 
Barbarus adventumque timens se cogit in unam 12& 
Planitiem tutoque includit pascua gyro: 
Tum dupKci fossa non exuperabile vallum 
Asperat altemis sudibus murique locata 
In speciem caesis obtendit plaustra iuvencis. 

At procul exanguis Rufinum percuKt horror; 130 
Infectae paUore genae; stetit ore gelato 
Incertus peteretne fugam, veniamne subactus 
Posceret an fidos sese transferret in hostes. 
Quid nunc divitiae, quid fulvi vasta metaUi 
Congeries, quid purpureis effulta columnis 186 

Atria prolataeve iuvant ad sidera moles? 
Audit iter nimieratque dies spatioque viarum 
Metitur vitam. Torquetur pace futura 
Nec recipit somnos et saepe cubiKbus amens 
Excutitur poenamque luit formidine poenae. 140 

Sed redit in faciem scelerumque inmane resumit 
Iz^enimH sacrasque fores praedivitis aulae 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 27 

Intrat et Arcadiiim mixto terrore precatur: 

Ter fratris regale iubar, per facta parentis 
Aetherii floremque tui te deprecor aevi, 145 

Eripe me gladiis; liceat Stilichonis iniquas 
Evitare minas. In nostram Gallia caedem 
Goniurata venit. Quidquid rigat ultima Tethys, 
Extremos ultra voUtat gens si qua Britamios, 
Mota mihi. Tantis capiendi credimur armis; 150 

Tot signis unum petitur caput. Vnde cruoris 
Ista sitis? Geminum caeli sibi vindicat axem 
Et nullum vult esse parem. Succimibere poscit 
Cuncta sibi: regit Italiam Libyamque coercet; 
Hispanis GaUisque iubet; non orbita solis, 155 

Non illum natura capit. Quascumque paravit 
Hic Augustus opes et quas post bella recepit^ 
Solus habet, possessa semel nec reddere curat. 
Scilicet ille quidem tranquilla pace fruatur; 
Nos premat obsidio. Quid Thracam invadere temptat? 
Deserat Illyricos fines; Eoa remittat 161 

Agmina; fratemas ex aequo dividat hastas 
Nec sceptri tantum ftieris, sed militis heres. 
Quodsi dissimulas nostrae succurrere morti 
Nec prohibere paras^ Manes et sidera testor: 165 

Haec cervix non sola cadet; miscebitur alter 
Sanguis; nec Stygias ferar incomitatus ad undas 
Nec mea securus ridebit fanera victor!' 

Haec ubi, dictatur facinus missusque repente 
Qui ferat extortas invito principe voces. 170 

Interea Stilicho iam laetior hoste propinquo 
Nec multo spatii distantibus aequore vaUis 
Pugnandi cupidas accendit voce cohortes. 
Armeniis frons laeva datur; per comua Gallos 
Dexteriora locat. Spumis ignescere frena, 175 

Pulveris extoUi nimbos lateque videres 
Surgere purpureis undantes anguibus hastas 



160 Thracam] scripsi; partem. 



28 CLAVDII CLAVDIANI 

Serpentiunque vago caelum saevire volatu, 
Implet Thessaliam ferri nitor, antraque docti 
Comipedis teneroque amnis reptatus Achilli 180 

Et nemus Oetaeum radiat. Clamore nivalis 
Ossa tonat pulsoque fragor geminatur Olympo. 
Intimiuit virtus et lucis prodigus arsit 
Impetus; haud illos rupes, haud alta vetarent 
Flumina: praecipiti stravissent omnia cursu. 185 

Si tunc his animis acies collata fuisset, 
Prodita non tantas vidisset Graecia caedes^ 
Oppida semoto Pelopeia Marte vigerent, 
Starent Arcadiae^ starent Lacedaemonis arces; 
Non mare famasset geminum flagrante Corintho 190 
Nec fera Cecropiae traxissent vincula matres. 
Ula dies potuit nostris imponere finem 
Cladibus et sceleris causas auferre futuri. 
Invida pro quantum rapuit Fortuna triumphimi! 
Inter equos interque tubas mandata feruntur 195 

Regia et armati veniunt ductoris ad aures. 

Obstupuit; simul ira virum, simul obruit ingens 
Maeror et ignavo tantum licuisse nocenti 
Miratur. Dubios anceps sententia volvit 
Eventus: peragat pugnas an fortia coepta 200 

Deserat? Illyricis ardet succurrere damnis; 
Praeceptis obstare timet. Reverentia frangit 
Virtutis stimulos: hinc publica commoda suadent, 
Hinc metus invidiae. Tandem indignatus ad astra 
Extollit palmas et ab imo pectore fatur: 205 

^Numina Romanis necdum satiata rmnis^ 
Si iuvat imperium penitus de stirpe reveUi, 
Vno si placuit deleri saecula lapsu, 
Si piget himiani generis: prorumpat in arva 
Libertas eflrena maris vel limite iusto 210 

Devius errantes Phaethon confondat habenas. 
Cur per Rufinum geritur? Procumbere mundum 
Hoc auctore pudet. Mediis revocamur ab armis 
fPro dolor!) et strictos deponere cogimur enses. 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 29 

Vos, arsurae urbes perituraque moenia, testor: 216 
Cedo equidem et miserum permitto casibus orbem. 
Flectite signa^ duces. Redeat iam miles Eous. 
Parendum est. Taceant litui. Prohibete sagittas. 
Parcite contiguo — Rufinus praecipit! — hosti.' 

His dictis omnes una fremuere manipli 220 

Quantimi non Italo percussa Ceraunia fluctu, 
Quantimi non madidis elisa tonitrua Cauris^ 
Secemique negant ereptaque proelia poscunt, 
Insignemque ducem populus defendit uterque 
Et sibi quisque trahit. Magno certatur amore, 225 
Altemamque fidem non inlaudata lacessit 
Seditio talique simul clamore queruntur: 

^Quis mihi nudatos enses, quis tela lacertis 
Excutit et solvi curvatos imperat arcus? 
Quisnam audet stricto leges imponere ferro? 230 

Inflammata semel nescit mitescere virtus. 
lam mihi barbaricos sitientia pila cmores 
Sponte Yolant ultroque manus mucrone furenti 
Ducitur et siccum gladium vagina recusat. 
Non patiar. Sempeme Getis discordia nostra 236 

Proderit? En iterum belli civilis imago! 
Quid consanguineas acies, quid dividis olim 
Concordes aquilas? Non dissociabile corpus 
Coniunctumque sumus. Te qua libet ire sequemur. 
Te vel Hyperboreo damnatam sidere Thylen, 240 

Te vel ad incensas Libyae comitabor harenas. 
Indorum si stagna petas Rubrique recessus 
Litoris, auriferum veniam potums Hydaspen; 
Si calcare Notum secretaque noscere Nili 
Nascentis iubeas, mundimi post terga relinquam; 246 
Et quocumque loco Stilicho tentoria figat, 
Haec patria est.' 

Dux inde vetat: ^Desistite, quaeso, 
Atque avidam dififerte manum. Cadat iste minacis 
Invidiae cimiulus. Non est victoria tanti, 
Vt videar vicisse mihi. Vos fida iuventus 250 



30 CLAVDII CLAVDIANI 

Ite, mei quondam socii.' Nec plura locutus 

Flexit iter: vacuo qualis discedit hiatu 

Impatiens remeare leo, quem plurima cuspis 

Et pastorales pepulerunt igne catervae, 

Inclinatque iubas demissaque lumina velat 255 

Et trepidas maesto rimatur murmure silvas. 

Vt sese legio vidit disiuncta relinqui, 
Ingentem tollit gemitum galeasque solutis 
Vmectat lacrimis pressamque morantia vocem 
Thoracum validos pulsant suspiria nexus: 260 

^Tradimur, heu, tantumque sequi prohibemur amorem!' 
Exclamant. ^Spemisne tuas, dux optime, dextras, 
Quas tibi victrices totiens Bellona probavit? 
Nos adeo viles? adeo felicior axis 
Hesperius, meruit qui te rectore teneri? 265 

Quid nobis patriam, quid cara revisere tandem 
Pignora dilectosve iuvat coluisse penates? 
Te sine dulce nihil. lam formidata tyranni 
Tempestas subeunda mihi, qui forte nefandas 
Clam parat insidias, qui nos aut turpibus Hunis 270 
Aut impacatis famulos praebebit Alanis; 
Quamquam non adeo robur defecerit onme 
Tantave gestandi faerit penuria ferri. 
Tu, licet occiduo maneas sub cardine caeli, 
Tu mihi dux semper, Stilicho, nostramque vel absens 275 
Experiere fidem. Dabitur tibi debita pridem 
Victima: promissis longe placabere sacris.' 

Tristior Haemoniis miles digressus ab oris 
Tangebat Macetum fines murosque subibat, 
Thessalonica, tuos. Sensu dolor haeret in alto 280 
Abditus et tacitas vindictae praestruit iras, 
Spectaturque favens odiis locus aptaque leto 
Tempora. Nec quisquam tanta de pube repertus, 
Proderet incautis qui corda minantia verbis. 
Quae non posteritas^ quae non mirabitur aetas 286 



270 Clam] scripsi; iam. 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 31 

Tanti consilium vulgi potuisse taceri 

Aut faciuus tam grande tegi mentisque calorem 

Non sermone viae, non iuter pocula rumpi? 

Aequalis tantam tenuit constantia turbam 

Et fuit arcanum populo. Percurritur Haemus, 290 

Deseritur Rhodope Thracumque per ardua tendunt, 

Donec ad Herculei perventum nominis urbem. 

Vt cessisse ducem, propius venisse cohortes 
Cognita Rufino, magna cervice triumphat 
Omnia tuta ratus sceptrumque capessere fervet 296 
Et coniuratos hortatur voce clientes: 
^Vicimus, expulimus, facilis iam copia regni. 
NuUus ab hoste timor. Quis enim, quem poscere solum 
Horruit, hunc tanto munitum milite vincat? 
Quis ferat armatimi, quem non superavit inermem? 300 
I nunc, exitiimi nobis meditare remotus 
Incassum, Stilicho, dum nos longissima tellus 
Dividat et mediis Nereus interstrepat undis. 
Alpinas transire tibi me sospite rupes 
Haud dabitur. laculis illinc me figere tempta. 305 
Quaere ferox ensem, qui nostra ad moenia tendi 
Possit ab Italia. Non te documenta priorum, 
Non exempla vetant? quisnam conatus adire 
Has iactat vitasse manus? Detrusimus orbe 
Te medio tantisque simul spoliavimus armis. 310 

Nunc epulis tempus, socii, nunc larga parare 
Munera donandumque novis legionibus aurum! 
Opportuna meis oritur lux crastina votis. 
Quod nolit rex ipse velit iubeatque coactus 
In partem mihi regna dari. Contingat in uno 315 
Privati fugisse modum crimenque tyranni.' 

Talibus adclamat dictis infame nocentum 
Conciliimi, qui perpetuis crevere rapinis 
Et quos una facit Rufino causa sodales: 
Inlicitum duxisse nihil; fanesta tacere 320 

Nexus amicitiae. IiLmiam conubia laeti 
Despondent aliena sibi frustraque vicissim 



32 CLAVDII CLAVDIANI 

Promittimt, quae quisque petat, quas devoret urbes. 

Coeperat humanos alto sopire labores 
Nox gremio, nigrasque sopor diffaderat alas. 326 

Ille diu curis animum stimulantibus aegre 
Labitur in somnos. Toto vix corde quierat, 
Ecce videt diras adludere protinus umbras, 
Quas dedit ipse neci; quarum quae clarior una 
Visa loqui: Tro! surge toro. Quid plurima volvis 830 
Anxius? Haec requiem rebus finemque labori 
Adlatura dies: omni iam plebe redibis 
Altior et laeti manibus portabere vulgi.' 
Has canit ambages. Occulto fallitur ille 
Omine nec capitis sentit praesagia fixi. 335 

lam summum radiis stringebat Lucifer Haemum 
Festinamque rotam solito properantior urget 
Tandem Rufini visurus fonera Titan: 
Desiluit stratis densaeque capacia turbae 
Atria regifico iussit splendere paratu 340 

Exceptura dapes et, quod post vota daretur, 
Insculpi propriis aurum fetale figuris. 
Ipse salutatum reduces post proelia turmas 
lam regale tumens et principe celsior ibat 
Gollaque femineo solvebat moUia gestu 345 

Imperii certus, tegeret ceu purpura dudum 
Corpus et ardentes ambirent tempora gemmae. 

Vrbis ab angusto tractu, qua vergit in Austrum^ 
Planities vicina patet: nam cetera pontus 
Gircuit exiguo dirimi se limite passus. 350 

Hic ultrix acies omatu lucida Martis 
Explicuit cuneos. Pedites in parte sinistra 
Consistunt. Equites illinc poscentia cursum 
Ora reluctantur pressis sedare lupatis; 
Hinc alii saevum cristato vertice nutant 355 

Et tremulos umeris gaudent vibrare colores, 
Quos operit formatque chalybs; coniuncta per artem 
Flexilis inductis animatur lamina membris; 
Horribiles visu: credas simulacra moveri 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 33 

Ferrea cognatoque viros spirare metallo. 360 

Par vestitus equis: ferrata fronte miiiantur 
Ferratosque leyaat securi vulneris armos. 
Diviso stat quisque loco. Metuenda voluptas 
Cementi pulclierque timor, spirisque remissis 
Mansuescunt varii vento cessante dracones. 365 

Augustus veneranda prior vexilla salutat. 
Rufinus sequitur, quo fallere cuncta solebat 
Callidus adfatUy devotaque brachia laudat; 
Nomine quemque vocat; natos patresque reversis 
Nuntiat incolumes. Illi dum plurima ficto 370 

Certatim sermone petunt, extendere longos 
A tergo flexus insperatoque suprema 
Circuitu sociare parant; decrescere campus 
Incipit, et clipeis in se redeuntia iunctis 
Curvo paulatim sinuantur comua ductu 376 

(Sic ligat inmensa virides indagine saltus 
Venator; sic attonitos ad litora pisces 
Aequoreus populator smt rarosque plaffarum 
CoLahit .^^aclnas et^antes ?olli|t Ls). 
Excludunt alios. Cmgi se fervidus ille 380 

Nescit adhuc graviterque adprensa veste morantem 
Increpat Augustimi: scandat sublime tribunal, 
Participem sceptri, socium declaret honoris — 
Cum subito stringunt gladios; vox desuper ingens 
Infremuit: *Nobis etiam^ deterrime, nobis 386 

Sperasti famulas imponere posse catenas? 
Vnde redi nescis? Patiame audire satelles, 
Qui leges aliis libertatemque reduxi? 
Bis domitum civile nefas, bis mpimus Alpes. 
Tot nos bella docent nulli servire tyranno.' 390 

Deriguit. Spes nulla fagae; seges undique ferri 
Circumfasa micat; dextra laevaque revinctus 
Haesit et ensiferae stupuit rumore coronae, 
Vt fera, quae nuper montes amisit avitos 



893 ramore] Jeepim; mucrone. 

OLAWZAirT Opp., ed. Koch. 



34 CLAVDH CLAVDIANI 

Altonimque exul nemorum damnatur harenae 395 

Mimeribus, commota ruit; vir murmure contra 
Hortatur nixusque genu venabula tendit; 
Illa pavet strepitus cuneosque erecta theatri 
Respicit et tanti miratur sibila vulgi. 

Vnus per medios audendi pronior ense 400 

Prosilit exerto dictisque et vulnere torvus 
Impetit: *Hac Stilicho, quem iactas peUere, dextra 
Te ferit; hoc absens invadit viscera ferro/ 
Sic fatur meritoque latus transverberat ictu. 

Felix illa manus, talem quae prima cruorem 406 
Hauserit et fessi poenam libaverit orbis! 
Mox omnes laniant hastis artusque trementes 
Dilacerant; uno tot corpore tela tepescunt 
Et non infecto puduit mucrone reverti. 
Hi vultus avidos et adhuc spirantia veUunt 410 

Lumina, truncatos alii rapuere lacertos. 
Amputat iUe pedes, umerum quatit iUe solutis 
Nexibus; hic fracti reserat curvamina dorsi; 
Hic iecur, hic cordis fibras, hic pandit anhelas 
Pulmonis latebras. Spatium non invenit ira 416 

Nec locus est odiis. Consumpto fanere vix timi 
Deseritur sparsumque perit per tela cadaver. 
Sic mons Aonius rubuit, cimi Penthea ferrent 
Maenades aut subito mutatum Actaeona comu 
Traderet insanis Latonia visa Molossis. 420 

Criminibusne tuis credis, Fortuna, mederi 
Et male donatum certas aequare favorem 
SuppHciis? Vna tot milia morte rependis. 
Eversis agedum Rufinum divide terris. 
Da caput Odrysiis, trunciun mereantur Achivi. 426 
Quid reUquis dabitur? nec singula membra peremptis 
Sufficiunt popuUs. 

Vacuo plebs undique muro 
lam secura fluit; senibus non obstitit aetas 
Virginibusve pudor; viduae, quibus iUe maritos 
Abstnlit^ orbataeque ruunt ad gaudia matres 4S0 



(V.) m RVFINVM LIBER SECVNDVS. 35 

Insxiltantque alacres. Laceros iuvat ire per artus 
Pressaque calcato vestigia sanguine tingui. 
Nec minus adsiduis flagrant elidere saxis 
Prodigiale caput, quod iam de cuspide summa 
Nutabat digna rediens ad moenia pompa. 435 

Dextera quin etiam ludo concessa vagatur 
Aera petens poenasque animi persolvit avari 
Terribili lucro vivosque imitata retentus 
Cogitur adductis digitos inflectere nervis. 

Desinat elatis quisquam confldere rebus 440 

Instabilesque deos ac lubrica numina discat. 
Illa manus^ quae sceptra sibi gestanda parabat^ 
Guius se totiens summisit ad oscula supplex 
Nobilitas, inliimiata diu miseroque revulsa 
Corpore feralem quaestum post fata reposcit. 446 

Adspiciat quisquis nimiTim sublata secundis 
Colla gerit: triviis calcandus spargitur ecce, 
Qui sibi pyramidas, qui non cedentia tempUs 
Omatura suos extruxit culmina manes^ 
Et qui Sidonio velari credidit ostro, 460 

Nudus pascit aves. lacet en, qui possidet orbem, 
Exiguae telluris inops et pulvere raro 
Per partes tegitur nusquam totiensque sepultus. 

Senserunt convexa necem tellusque nefandum 
Amolitur onus iam respirantibus astris. 466 

Infemos gravat umbra lacus. Pater Aeacus horret 
Intrantemque etiam latratu Cerbems urget. 
Tunc animae, quas ille fero sub iure peremit, 
Circumstant nigrique trahunt ad iudicis umam 
Infesto fremitu: veluti pastoris in ora 460 

Commotae glomerantur apes, qui dulcia raptu 
Mella vehit^ pennasque cient et spicula tendunt 
£t tenuis saxi per propugnacula cinctae 
Rimosam patriam dilectaque pimiicis antra 
Defendunt pronoque favos examine velant. 466 

Est locus infaustis quo conciliantur in unum 
Cocytos Phlegethonque vadis; inamoexra^ u\»^tQ{OJb 



36 CLAVDH CLAVDIANI 

Alveus; hic volvit lacrimas, hic igne reduBdat. 

Turris per geminos, flanmiis vicinior, anoies 

Porrigitur solidoque rigens adamante siiiistrum 470 

Proluit igne latus; dextro Cocytia findit 

Aequora triste gemens et fletu concita plangit. 

Huc post emeritam mortalia saecula vitam 

Deveniunt. Ibi nulla manent discrimina £a.ti^ 

NuIIus honos vanoque exutum nomine regem 476 

Proturbat plebeius egens. Quaesitor in alto 

Conspicuus solio pertemptat crimina Minos 

Et iustis dirimit sontes. Quos noUe fateri 

Viderit, ad rigidi- transmittit verbera fratris. 

Nam iuxta Rhadamanthys agit. Cum gesta supemi 480 

Curriculi totosque diu perspexerit actus, 

Exaequat damnum meritis et muta ferarum 

Cogit vincla pati. Truculentos ingerit ursis 

Praedonesque lupis; fallaces vulpibus addit. 

At qui desidia semper vinoque gravatus^ 486 

Indulgens Veneri, voluit torpescere luxu, 

Hunc suis inmundi pingues detrudit in artas. 

Qui iusto plus esse loquax arcanaque suevit 

Prodere, piscosas fertur victurus in undas^ 

Yt Tiimiam pensent aetema silentia vocem. 490 

Quos ubi per varias annis ter mille figuras 

Egit^ Lethaeo purgatos flumine tandem 

Rursus ad humanae revocat primordia formae. 

Tum quoque, dum lites Stygiique negotia solvit 
Dura fori veteresque reos ex ordine quaerit^ 496 

Rufinum procul ecce notat visuque severo 
Lustrat et ex imo concussa sede profatur: 

^Huc superum labes, huc insatiabilis auri 
Proluvies pretioque nihil non ause parato, 
Quodque mihi summum scelus est, huc improbe 

legum 600 

Venditor, Arctoi stimulator perfide Martis! 
Cuius ob innumeras strages angustus Avemi 
lam aiaaa et plena lassatur portitor abio. 



(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 37 

Quid demens maiiifesta negas? En pectus inustae 
Deformant maculae yitiisque inoleyit imago 506 

Nec sese commissa tegunt. Genus omne dolorum 
In te ferre libet: dubio tibi pendula rupes 
Inmineat lapsu^ volucer te torqueat axis^ 
Te refagi fallant latices atque ore natanti 
Arescat decepta sitis, dapibusque relictis 610 

In tua mansurus miffret praecordia vultur. 
Quamquam onmes aSi, quos haec tormenta fatigant, 
Pars quota simt, Rufine, tuil Quid tale vel audax 
Fulmine Salmoneus yel lingua Tantalus egit 
Aut rnconsulto Tityos deliquit amore? 615 

Cunctorum ai facta simul iungantur in unum, 
Praecedes numero. Cui tanta piacula quisquam 
Supplicio conferre yalet? quid denique dignum 
Omnibus inyeniam, yincaut cum singula poenas? 
ToUite de mediis animarum dedecus umbris. 520 

Adspexisse sat esi Oculis iam pardte nostris 
Et Ditis purmte domos. Airitate flafi^eUis 
Trans St/ga^^ans Erebux^^acuo Sndate baratbro 
Infra Titanum tenebras injfraque recessus 
Tartareos ipsumque Chaos^ qua noctis opacae 525 
Fundamenta latent; praeceps ibi mersus anhelet, 
Dum rotat astra polus, feriunt dum litora yenti.' 

525 ipsnmque] BirtiiM; nostrainque. 



DE BELLO GILDONICO 

LIBER I. 

(XV.) 

Redditus imperiis Auster subiectaque rursus 
Alterius convexa poli. Rectore sub uno 
Conspirat geminus frenis communibus orbis. 
lunximus Europen Libyae. Concordia fratrum 
Plena redit. Patriis solum quod deftiit armis, 5 

Tertius occubuit nati virtute tjnrannus. 
Horret adbuc animus manifestaque gaudia differt, 
Dum stupet et tanto cimctatur credere voto. 
Necdum Cinyphias exercitus attigit oras: 
lam domitus Gildo. Nullis victoria nodis 10 

Haesit^ non spatio terrae, non obice ponti. 
Congressum proftigum captum vox nuntiat una 
Rumoremque sui praevenit laurea belli. 
Quo, precor, haec eflfecta deo? Robusta vetusque 
Tempore tam parvo potuit dementia vinci: 15 

Quem veniens indixit hiems^ ver perculit hostem. 

Exitium iam Roma timens et fessa negatis 
Frugibus ad rapidi limen tendebat Olympi 
Non solito vultu nec qualis iura Britannis 
Dividit aut trepidos summittit fascibus Indos. 20 

Vox tenuis tardique gradus oculique iacentes 
Interius; fagere genae; ieiuna lacertos 
Exedit macies. Vmeris vix sustinet aegris 
Squalentem clipeum; laxata casside prodit 
Canitiem plenamque trahit rubiginis hastam. 26 

Attigit ut tandem caelum genibusque Tonantis 
Procubnit^ tales orditur maesta querellas: 



(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 39 

*Si mea mansuris meruerunt moenia nasci, 
luppiter, auguriis, si stant inmota Sibyllae 
Carmina, Tarpeias si necdum respuis arces: 30 

Advenio supplex, non ut proculcet Araxen 
Consul ovans nostraeve premant pharetrata secures 
Susa, nec ut Rubris aquilas figamus harenis. 
Haec nobis^ haec ante dabas; nunc pabula tantum 
Roma precor. Miserere tuae, pater optime, gentis, 35 
Extremam defende famem. Satiavimus iram 
Si qua fait; lugenda Getis et flenda Suebis 
Hausimus; ipsa meos horreret Parthia casus. 
Quid referam morbive luem tumulosve repletos 
Stragibus et crebras corrupto sidere mortes? 40 

Aut fluvium per tecta vagum summisque minatum 
Collibus? Ingentes vexi summersa carinas 
Remorumque sonos et Pyrrhae saecula sensi. 

*Ei mihi, quo Latiae vires urbisque potestas 
Decidit! in qualem paulatim fluximus umbram! 46 
Armato quondam populo patrumque vigebam 
Conciliis; domui terras urbesque revinxi 
Legibus: ad solem victrix utrumque cucurri. 
Postquam iura ferox in se communia Caesar 
Transtulit et lapsi mores desuetaque priscis 60 

Artibus in gremium pacis servile recessi, 
Tot mihi pro meritis Libyam Nilumque dedere, 
Vt dominam plebem bellatoremque senatum 
Classibus aestivis alerent geminoque vicissim 
Litore diversi complerent horrea venti. 56 

Stabat certa salus: Memphis si forte negasset, 
Pensabam Pharium Gaetulis messibus annum, 
Fruffiferas certare rates lateque videbam 
Pumca Niliacis concurrere carbasa velis. 
Cum subiit par Roma mihi divisaque sumpsit 60 

Aequales Aurora togas, Aegyptia rura 
In partem cessere novae. Spes unica nobis 
Restabat Libyae, quae vix aegreque fovebat; 
Solo ducta Noto, numquam secura futuri^ 



40 CLAVDII CLAVDIANI 

Semper inops, ventique fidem poscebat et anni. 65 

Hanc quoque nunc Gildo rapuit sub fine cadentis 

Autumni. Pavido metimur caerula voto, 

Puppis si qua venit, si quid fortasse potenti 

Vel pudor extorsit domino vel praeda reliquit. 

Pascimur arbitrio Mauri nec debita reddi, 70 

Sed sua concedi iactat gaudetque diumos 

Vt famulae praebere cibos vitamque famemque 

Librat barbarico fastu vulgique superbit 

Fletibus et tantae suspendit fata ruinae. 

Romuleas vendit segetes et possidet arva 75 

Vulneribus quaesita meis. Ideone tot annos 

Flebile cum tumida bellum Carthagine gessi? 

Idcirco voluit contempta luce reverti 

Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus emi? 

Incassum totiens lituis navalibus arsit 80 

Hispanum Siculumque fretum vastataque tellus 

Totque duces caesi ruptaque emissus ab Alpe 

Poenus et attonitae iam proximus Hannibal urbi? 

Scilicet ut domitis frueretur barbarus Afris, 

Muro sustinui Martem noctesque cruentas 85 

Collina pro turre tuli? Gildonis ad usimi 

Carthago ter victa ruit? Hoc miUe gementis 

Italiae clades impensaque saecula bellis, 

Hoc Fabius fortisque mihi Marcellus agebant, 

Vt Gildo cumularet opes? Haurire venena 90 

Compulimus dirum Syphacem fractumque Metello 

Traximus inmanem Marii sub viucla lugurtham, 

Et Numidae Gildonis erunt? Pro funera tanta, 

Pro labor! in Bocchi regnum sudavit uterque 

Scipio. Romano vicistis sanguine Mauri. 95 

Ille diu miles populus, qui praefuit orbi, 

Qui trabeas et sceptra dabat, quem semper in armis 

Horribilem gentes, placidum sensere subactae, 

Nunc iuhonorus egens perfert miserabile pacis 

Supplicium nulloque palam circumdatus hoste loo 

Obsessi discrimen habet. Per singula letum 



(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 41 

Impendet momenta mihi dubitandaque pauci 
Praescribunt alimenta dies. Heu prospera fata! 
Quid mihi septenos montes turbamque dedistis, 
Quae parvo non possit ali? Felicior essem 106 

Angustis opibus; mallem tolerare Sabinos 
Et Veios; brevior duxi securius aevum. 
Ipsa nocet moles. Vtinam remeare liceret 
Ad veteres fines et moenia pauperis Anci. 
Sufficerent Etrusca mihi Campanaque culta iio 

Et Quincti Curiique seges, patriaeque petenti 
Busticus inferret proprias dictator aristas. 

*Nunc quid agam? Libyam Gildo tenet, altera 

Nilum. 
Ast ego, quae terras umeris pontumque subegi, 
Deseror: emeritae iam praemia nulla senectae. 115 
Di, quibus iratis crevi, succurrite tandem, 
Exorate patrem; tuque si sponte per altum 
Vecta Palatinis mutasti coUibus Idam 
Praelatoque lavas Phrygios Almone leones, 
Matemis precibus natum iam flecte, Cybebe. 120 

Sin prohibent Parcae falsisque elusa vetustas 
Auspiciis, alio saltem prostemite casu 
Et poenae mutate genus. Porsenna reducat 
Tarquinios; renovet ferales AUia pugnas; 
Me potius saevi manibus permittite Pyrrhi, 126 

Me Senonum furiis, Brenni me reddite flammis. 
Cuncta fame leviora mihi.' 

Sic fata refasis 
Obticuit lacrimis. Mater Cytherea parensque 
Flet Mavors sanctaeque memor Tritonia Vestae, 
Nec Cybele sicco nec stabat hiryiTie luno. 130 

Maerent iudigetes et si quos Roma recepit 
Aut dedit ipsa deos. Genitor iam corde remitti 
Coeperat et sacrum dextra sedare tumultum, 
Cum procul insanis quatiens ululatibus axem 



120 Cybebe] cybele. 



42 CLAVDII CLAVDIANI 

Et contusa genas mediis adparet in astris 135 

Africa: rescissae vestes et spicea passim 
Serta iacent; lacero crinales vertice dentes 
Et fractum pendebat ebur, talique superbas 
Inrupit clamore fores: 

'Quid magne moraris 
luppiter avulso nexu pelagique solutis UO 

Legibus iratum populis inmittere fratrem? 
Mergi prima peto; veniant praerupta Pachyno 
Aequora, laxatis subsidant Syrtibus urbes. 
Si mihi Gildonem nequeimt abducere fata^ 
Me rape Gildoni. FeKcior illa perustae 146 

Pars Libyae, nimio quae se munita calore 
Defendit tantique vacat secura tyranni. 
Crescat zona rubens; medius flagrantis Olympi 
Me quoque limes agat; meKus deserta iacebo 
Vomeris impatiens. Pulsis dominentur aristis 150 
Dipsades et sitiens attollat glaeba cerastas. 
Quid me temperies iuvit? quid mitior aether? 
Gildoni fecunda fui. lam soKs habenae 
Bis senas torquent hiemes, cervicibus ex quo 
Haeret triste iugum. Nostris iam luctibus ille 155 
Consenuit regnumque sibi tot vindicat annos. 
Atque utinam regnum! Privato iure tenemur 
Exigui specie fundi. Quod Nilus et Atlas 
Dissidet, occiduis quod Gadibus arida Barce 
Quodque Paraetonio secedit Ktore Tingi, 160 

Hoc sibi transcripsit proprium. Pars tertia mundi 
Vnius praedonis ager. 

^Distantibus idem 
Inter se vitus cinctus: quodcumque profunda 
Traxit avaritia, luxu peiore refondit. 
Instat terribiKs vivis, morientibus heres, 166 

Virginibus raptor, thalamis obscaenus adulter. 
NuUa quies: oritur praeda cessante Kbido, 



J60 TlngiJ pinguis; ganges. 



(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 43 

Divitibusque dies et nox metuenda maritis. 
Quisquis vel locuples pulchra vel coniuge notus, 
Crimine pulsatur falso; si crimina desunt, 170 

Accitus conviva perit. Mors nulla refagit 
Artificem: varios sucos spumasque requirit 
Serpentum virides et adhuc ignota novercis 
Gramina. Si quisquam vultu praesentia damnet 
Liberiusve gemat, dapibus crudelis in ipsis 175 

Emicat ad nutum stricto mucrone minister. 
Fixus quisque toro tacita formidine libat 
Camifices epulas incertaque pocula pallens 
Haurit et intentos capiti circumspicit enses. 
Splendet Tartareo furialis mensa paratu 180 

Caede madens^ atrox gladio, suspecta veneno. 
Vt vino calefacta Venus, tum saevior ardet 
Luxuries, mixtis redolens unguenta coronis: 
Crinitos inter famulos pubemque canoram 
Orbatas iubet ire nurus nuperque peremptis 185 

Adridere viris. Phalarim tormentaque flammae 
Profait et Siculi mugitus ferre iuvenci 
Quam tales audire choros. Nec damna pudoris 
Turpia sufficiunt: Mauris clarissima quaeque 
Fastidita datur. Media Carthagine ductae 190 

Barbara Sidoniae subeunt conubia matres; 
Aethiopem nobis generum, Nasamona maritum 
Ligerit; exterret cunabula discolor infans. 
His fretus sociis ipso iam principe maior 
Incedit', peditum praecurrunt agmina longe; 195 

Circumdant equitimi turmae regesque cKentes, 
Quos nostris ditat spoliis. Proturbat avita 
Quemque domo; veteres detrudit rure colonos. 
Exiliis dispersa feror. Numquamne reverti 
Fas erit errantesque solo iam reddere cives?' 20O 

L-et adhuc in verba dolor, ni luppiter alto 
Coepisset solio (voces adamante notabat 



183 redolens] 8crip»i; redoleiit. 



44 CLAVDII CLAVDIANI 

Atropos et Lachesis iungebat stamina dictis): 
*Nec te, Roma, diu nec te patiemur inultam, 
Africa. Communem prostemet Honorius hostem. 205 
Pergite securae. Vestrum vis nulla tenorem 
Separat et soli famulabitur Africa Romae.' 

Dixit et adflavit Romam meliore iuventa. 
Continuo redit ille vigor seniique colorem 
Mutavere comae. SoUdatam crista resurgens 210 

Erexit galeam clipeique recanduit orbis 
Et levis excussa micuit rubigine comus. 

Vmentes iam noctis equos Lethaeaque Somnus 
Prena regens tacito volvebat sidera cumi. 
lam duo divorum proceres, maiorque minorque 215 
Theodosii, pacem laturi gentibus ibant^ 
Qui lovis arcanos monitus mandataque ferrent 
Pratribus et geminis sancirent foedera regnis: 
Sic cum praecipites artem vicere procellae 
Adsiduoque gemens undarum verbere nutat 220 

Descensura ratis, caeca sub nocte vocati 
Naufraga Ledaei sustentant vela Lacones. 
Circulus ut patuit Lunae, secuere meatus 
Diversos: Italas senior tendebat in oras; 
At pater, intrantem Pontum qua Bosphoms artat, 226 
Arcadii thalamis urbique inlapsus Eoae. 
Quem simulac vidit natus (nam clara nitebat 
Cynthia), permixto tremuerunt gaudia fletu 
Complexuque fovens, quos non speraverat, artus 
*0 mihi post Alpes nunc primum reddite, dixit, 230 
Vnde tuis optatus ades? da tangere dextram, 
Qua gentes cecidere ferae. Quis tale removit 
Praesidium terris? Vt te mortalia pridem 
Implorant longeque pium fortemque requirunt!' 

Cui pater in tales mpit suspiria voces: 285 

*Hoc erat? in fratres medio discordia Mauro 
Nascitur et mundus germanaque dissidet aula? 
Gildonisne salus tanti sit palma furoris? 
Beilieet egrefflus momm magnoque tuendus 



(XV.) DE BELLO GHLDONICO LIBER PRIMVS. 45 

Et cuius meritis pietas in fratre recedat! 240 

Infinno genitore, vide, civile calebat 

Discidium', dubio stabant Bomana sub ictu; 

Quis procul Armenius vel quis Maeotide ripa 

Rex ignotus agit, qui me non iuvit euntem 

Auxilio? Fovere Getae, venere Geloni. 246 

Solus at hic non puppe data, non milite misso 

Subsedit fluitante fide. Si signa petisset 

Obvia, detecto summissius hoste dolerem: 

Restitit in speculis fati turbaque reductus 

Libravit geminas eventu iudice vires 250 

Ad rerum momenta cKens seseque daturus 

Victori; fortuna simul cum mente pependit. 

si non cupidis essem praereptus ab astris, 

Exemplum sequerer Tulli laniandaque dumis 

Impia diversis aptarem membra quadrigis. 256 

Germani nimc usque tui responsa colebat: 

En iterum calcat. Tali te credere monstro 

Post patrem fratremque paras? Sed magna rependit 

Inque tuam sortem numerosas transtulit urbesl 

Ergo fas pretio cedet? mercede placebit 260 

Proditio? Taceo, laesi quod transfaga fratris, 

Quod levis ingenio. Quamvis discrimine summo 

Proditor adportet suspensa morte salutem: 

Numquam gratus erit. Danmamus luce reperta 

Perficfiam nec nos patimur committere taJi. 265 

Hoc genus emptori cives cum moenibus offiert, 

Hoc vendit patriam. Plerique in tempus abusi 

Mox odere tamen: tenuit sic Graia Philippus 

Oppida; Pellaeo libertas concidit auro. 

Romani scelerum semper sprevere ministros. 270 

Noxia pollicitum domino miscere venena 

Fabricius regi nudata fraude remisit, 

Infesto quem Marte petit, bellumque negavit 

Per famuli patrare nefas^ ductosque Camillus 

241 Lafirmo] Birtim; in primo. 



46 CLAVDII CLAVDIANI 

Trans murum pueros obsessae reddidit urbi. 275 

^Traduntur poenis alii, cum proelia tollunt; 
Hic manet ut moveat? Quod respuit alter in hostem, 
Suscipis in fratrem? Longi pro dedecus aevi! 
Cui placet, australes Gildo condonat habenas 
Tantaque mutatos sequitur provincia mores. 280 

Quaslibet ad partes animus nutaverit anceps, 
Transfundit secum Libyam refluumque maUgnus 
Commodat imperium. Mauri fiiit Africa mimus. 
Tollite Massylas fraudes, removete bilingues 
Lisidias et verba soli spirantia virus. 285 

Ne consanguineis certetur comminus armis, 
Ne, precor. Haec trucibus Thebis, haec digna Mycenis; 
Li Mauros hoc crimen eat. 

^Quid noster iniquum 
MoKtur Stilicho? quando non ille iubenti 
Paruit? An quisquam nobis devinctior extat? 290 
Vt sileam varios mecum quos gesserit actus, 
Quae vidi post fata, loquar. Cum divus abirem, 
Res incompositas (fateor) tumidasque reliqui. 
Stringebat vetitos etiamnum exercitus enses 
Alpinis odiis, altemaque iurgia victi 296 

Victoresque dabant. Vix haec amentia nostris 
Excubiis, nedum puero rectore quiesset. 
Heu quantum timui vobis, quid libera tanti 
Militis auderet moles, cum patre remoto 
Ferveret iam laeta novis. Dissensus acerbus 300 

Et gravior consensus erat. Tunc ipse patema 
Successit pietate mihi tenerumque mdemque 
Fovit et in veros eduxit principis annos, 
Rufinumque tibi, quem tu tremuisse fateris, 
Depulit. Himc solum memorem solumque fidelem 805 
Experior. Volui si quid, dum vita maneret, 
Aut visus voluisse, g^rit; venerabilis illi 
Ceu praesens numenque vocor. Si tanta recusas, 

299 p&tre reiDotoJ scrijpsi; carcere moto, ceca remoto. 



(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 47 

At soceri reverere faces, at respice fratris 
Conubium pignusque meae regale Serenae. 310 

Debueras etiam fratemis obvius ire 
Hostibus, ille tuis. Quae gens, quis Rhenus et Hister 
Vos opibus iunctos conspirantesque tulisset? 
Sed tantum permitte, cadat. Nil poscimus ultra. 
Ille licet sese praetentis Syrtibus armet 316 

Oppositoque Atlante tegat, licet arva referta 
Anguibus et solis medios obiecerit aestus: 
Novi consilium, novi Stilichonis in omnes 
Aequalem casus animum: penetrabit harenas, 
Inveniet virtute viam.' 

Sic divus et inde 320 

Sic natus: *Iussis, genitor, parebitur ultro. 
Amplector praecepta libens, nec carior alter 
Cognato Stilichone mihi. Commissa profanus 
Ille luat; redeat iam tutior Africa fratri.' 

Talia dum longo secum sermone retexunt, 326 

Hesperiam pervenit avus castumque cubile 
Ingreditur, Tyrio quo fasus Honorius ostro 
Carpebat teneros Maria cum coniuge somnos. 
Adsistit capiti; tunc sic per somnia fatur: 

^Tantane devictos tenuit fiducia Mauros, 330 

Care nepos? Iterum post me coniurat in arma 
Progenies vesana lubae bellumque resumit 
Victoris cum stirpe sui? Firmumne iacentem 
Obliti Libyam nostro sudore receptam 
Rursus habent? ausus Latio contendere Gildo 336 
Germani nec fata timet? Nunc ire profecto, 
Nimc vellem notosque senex ostendere vultus: 
Nonne meam fagiet Maurus cum viderit umbram? 
Quid dubitas? exurge toris, invade rebellem, 
Captivum mihi redde meum. Desiste morari. 340 

Hoc generi fatale tuo: dum sanguis in orbe 
Noster erit, semper pallebit regia Bocchi. 
lungantur spoliis Firmi Gildonis opima; 
Exomet geminos Maurusia laurea currM-a-^ 



48 CLAVDII CLAVDIANI 

Vna domu8 totiens una de gente tritonphet. 345 

Di bene^ quod tantis interlabentibus annis 
Senrati Firmusque Tnihi fraterque nepoti/ 
Dixit et adfiatus yicino sole refugit. 

At iuuenem stimulis inmanibus aemula yirtus 
Exacuit; iam puppe yelii^ iam stagna secare 350 

Fervet et absentes invadere cuspide Mauros. 
Tum iubet acciri socerum dextramque vocato 
Conserit et, quae sit potior sententia^ quaerit: 

'Per sonmos mihi^ sancte pater^ iam saepe futura 
Panduntur multaeque canunt praesagia noctes. 355 
Namque procul Libycos venatu cingere saltus 
Et iuffa rimari canibus Gaetula videbar. 
Maerebat regio saevi vastata leonis 
Incursu; pecudum straees passimque iuvenci 
Semineces et adhuc infecta mapalia tabo 360 

Sparsaque sanffuineis pastorum funera campis. 
Adgredior latebras monstri mirumque relatu 
Conspicio: dilapsus honos^ cervice minaces 
Defluxere iubae; fractos inglorius armos 
Supposuit servile gemens iniectaque vincla 365 

Vnguibus et subitae collo sonuere catenae. 
Nunc etiam paribus secum certare tropaeis 
Ilortator me cogit avus. Quonam usque remoti 
Cunctamur? Decuit pridem complere biremes 
£t pelagi superare moras. Transmittere primus 370 
Ipso paro; quaecumque meo gens barbara nutu 
Btringitur^ adveniat: Germania cuncta feratur 
Navibus et socia comitentur classe Sygambri. 
Pallida translatimi iam sentiat Africa Rhenum. 
An patiar tot probra sedens iuvenisque relinquam 375 
Quae tenui rexique puer? Bis noster ad Alpes 
Alterius ffenitor defensum regna cucurrit. 
Nos praedae faciles insultandique iacemus?' 

t^nierat. Stilicho contra cui talia reddit: 
^Advorsine tubam princeps dignabere Mauri? dso 

^tiforet ignavus clari solacia leti, 



(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 49 

Te bellante mori? Decemet Honorius inde, 

Hinc Gildo? Prius astra Chaos miscebit Avemo. 

Vindictam mandasse sat est; plus nominis horror 

Quam tuus ensis aget. Minuit praesentia famam. 385 

Qui stetit aequatur campo, coUataque nescit 

Maiestatem acies. Sed quod magis utile factu 

Atque hosti gravius (sensus adverte) docebo. 

Est illi patribus, sed non et moribus isdem 

Mascezel, fagiens qui dira piacula fratris 390 

Spesque suas vitamque tuo commisit asylo. 

Hunc ubi temptatis frustra mactare nequivit 

Insidiis, patrias in pignora contulit iras 

Et, quos ipse siuu parvos gestaverat, una 

Occidit iuvenes inhumataque corpora vulgo 396 

Dispulit et tumulo cognatas arcuit umbras 

Naturamque simul fratremque hominemque cmentus 

Exuit et tenuem caesis invidit harenam. 

Hoc faciuus refago damnavit sole Mycenas 

Avertitque diem; sceleri sed reddidit Atreus 400 

Crimen et infandas excusat coniuge mensas. 

Hic odium, non poena fait. Te perdita iura, 

Te pater ultorem, te nudi pulvere manes, 

Te pietas polluta rogat; si flentibus aram 

Et proprium miseris numen statuistis Athenae, 405 

Si Pandionias planctu traxere phalanges 

Inachides belloque rogos memere maritis, 

Si maesto squalore comae lacrimisque senatum 

In Numidas pulsus solio connnovit Adherbal: 

Hunc quoque nunc Gildo, tanto quem funere mersit, 

Hunc doleat venisse ducem seseque minorem 41 1 

Supplicibus sciat esse tuis. Quem sede fiigavit, 

Hunc praeceps fugiat, fregit quem clade, tremiscat 

Agnoscatque suum, trahitur dum victima, fratrem.' 

Haec ubi sedemnt genero, notissima Marti 41& 
Robora, praecipuos electa pube maniplos 
Disponit portuque rates instaurat Etmsco. 
Herculeam suus Alcides loviamc\v3Le e,oVvax\»^^ - 



50 CLAVDII CLAVDIANI 

Rex ducit superum, premitur nec signifer uUo 
Pondere: festinant adeo vexilla moveri. 420 

Nervius insequitur meritusque vocabula Felix 
Dictaque ab Augusto legio nomenque probantes 
Invicti clipeoque animosi teste Leones. 

Dictis ante tamen princeps confirmat ituros 
Aggere conspicuus; stat circumfasa iuventus 425 

Nixa hastis pronasque ferox accommodat aures: 

^Gildonem domitura manus^ promissa minasque 
Tempus agi. Si quid pro me doluistis, in armis 
Ostentate mihi; iusto magnoque triumpho 
Civiles abolete notas; sciat orbis Eous 430 

Sitque palam Gallos causa, non robore vinci. 
Nec vos, barbariem quamvis coUegerit omnem, 
Terreat. An Mauri fremitum raucosque repulsus 
Vmbonum et vestros passuri comminus enses? 
Non contra clipeis tectos gladiisque micantes ' 435 
Ibitis: in solis longe fiducia telis. 
Exarmatus erit, cum missile torserit, hostis. 
Dextra movet iaculum, praetentat pallia laeva; 
Cetera nudus eques. Sonipes ignarus habenae; 
Virga regit. Non ulla fides, non agminis ordo: 440 
Arma oneri, faga praesidio. Conubia mille; 
Non illis generis nexus, non pignora curae: 
Sed numero languet pietas. Haec copia vulgi. 
Vmbratus dux ipse rosis et marcidus ibit 
Vnguentis crudusque cibo titubansque Lyaeo, 445 

Confectus senio, morbis stuprisque solutus. 
Excitet incestos turmalis bucina somnos^ 
Imploret citharas cantatricesque choreas 
OflFensus stridore tubae discatque coactus, 
Quas vigilat Veneri, castris impendere noctes. 460 

*Nonne mori satius, vitae quam ferre pudorem? 
Nam quae iam regio restat^ si dedita Mauris 
Regibus Illyricis accesserit Africa damnis? 
lus Latium, quod tunc Meroe Rubroque solebat 
Oceano chigi, Tjorhena clauditur unda; 455 



(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 51 

Et cui non Nilus, non intulit India metas, 
Romani iam finis erit Trinacria regni. 
Ite recepturi, praedo quem sustulit, axem 
Ereptumque Notum; caput insuperabile rerum 
Aut ruet in vestris aut stabit Roma lacertis. 460 

Tot mihi debetis populos, tot rura, tot urbes 
Amissas: uno Libyam defendite bello. 
Vestros imperium remos et vestra sequatur 
Carbasa; despectas trans aequora ducite leges. 
Tertia iam solito cervix mucrone rotetur 465 

Tandem funereis finem positura tyrannis.' 

Omina conveniunt dicto falvusque Tonantis 
Armiger a liquida cunctis spectantibus aethra 
Correptum pedibus curvis innexuit hydrum, 
Dumque reluctantem morsu partitur obimco, . 470 

Haesit in ungue caput; truncatus decidit anguis. 
Ilicet auguriis alacres per saxa citati 
Torrentesque ruimt; nec mons aut silva retardat: 
Pendula ceu parvis moturae bella colonis 
Ingenti clangore grues aestiva relinquunt 475 

Thracia, cum tepido permutant Strymona Nilo: 
Ordinibus variis per nubila texitur ales 
Littera pennarumque notis conscribitur aer. 

Vt fiuctus tetigere maris, tunc acrior arsit 
Impetus', adripiunt naves ipsique rudentes 480 

Expediunt et vela legunt et comua summis 
Adsociant malis; quatitur Tyrrhena tumultu 
Ora nec Alpheae capiunt navalia Pisae: 
Sic Agamemnoniam vindex cum Graecia classem 
Solveret, innumeris fervebat vocibus Aulis. 485 

Non illos strepitus impendentisque proceHae 
Signa nec adventus dubii deterruit Austri. 
^Vellite' proclamant *socii, iam uellite fimem. 
Per vada Gildonem quamvis adversa petamus. 
Ad beliimi nos trudat hiems per devia ponti. 490 

Quassatis cupio tellurem figere rostris. 
Heu nimium segnes, cauta qui mexA.^ xioX.^aNk^, 



52 CL. CLAVDIANI DE BELLO GILDONICO LIBER PRIM. 

Si revolant mergi, graditur si litore cornix. 
Ora licet maculis adsperserit occiduus sol 
Lunaque conceptis Kvescat turgida Cauris 496 

Et contusa vagos iaculentur sidera crines; 
Imbribus umescant Haedi nimbosaque Taurum 
Ducat Hyas totusque fretis descendat Orion: 
Certa fides caeK, sed maior Honorius auctor; 
Illius auspiciis inmensa per aequora miles, 500 

Non Plaustris Arctove regor. Contemne Booten, 
Navita, turbinibus mediis permitte carinas. 
Si mihi tempestas Libyam ventique negabunt, 
Augusti Fortuna dabit.' 

lam classis in altum 
Provehitur; dextra Ligures, Etruria laeva 505 

Linquitur et caecis vitatur Corsica saxis. 
Humanae specie plantae se magna figurat 
Insula (Sardiniam veteres dixere coloni), 
Dives ager frugum, Poenos Italosve petenti 
Opportuna situ: quae pars vicinior Afris, 510 

Plana solo, ratibus clemens; quae respicit Arcton, 
Inmitis, scopulosa, procax subitisque sonora 
Flatibus; Insanos infamat navita montes. 
Hic hominum pecudumque lues, si pestifer aer 
Saevit et exclusis regnant Aquilonibus Austri. 515 

Quos ubi luctatis procul eflFugere carinis, 
Per diversa ruimt sinuosae litora terrae. 
Pars adit antiqua ductos Carthagine Sulcos; 
Partem litoreo complectitur Olbia muro. 
Vrbs Libyam contra Tyrio fundata potenti 520 

Tenditur in longum Caralis tenuemque per undas 
Obvia dimittit fracturum fiamina collem; 
Efficitur portus medium mare, tutaque ventis 
Omnibus ingenti mansuescunt stagna recessu. 
Hanc omni petiere manu prorisque reductis 525 

Suspensa Zephyros expectant classe faventes. 



m EVTROPIVM 

LIBER PRIMVS. 

(XVIII.) 

Semiferos partus metuendaque pignora matri 
Moenibus et mediis auditum nocte luporum 
Murmur et attonito pecudes pastore locutas 
Et lapidum duras hiemes nimboque minacem 
Sanguineo rubuisse lovem puteosque cruore 5 

Mutatos visasque polo concurrere lunas 
Et geminos soles mirari desinat orbis: 
Omnia cesserunt eimucho consule monstra. 
Heu terrae caelique pudor! trabeata per urbes 
Ostentatur anus titulumque effeminat anni. 10 

Pandite pontifices Cumanae carmina vatis, 
Fulmineos sollers Etruria consulat ignes 
Inmersumque nefas fibris exploret haruspex, 
Quae nova portendant superi. Nilusne meatu 
Devius et nostri temptat iam transfaga mundi 15 

Se Rubro miscere mari? ruptone Niphate 
Rursum barbaricis Oriens vastabitur armis? 
An morbi ventura lues? an nulla colono 
Responsura seges? Quae tantas expiet iras 
Victima? quo diras iugulo placabimus aras? 20 

Consule lustrandi fasces ipsoque litandum 
Prodigio; quodcumque parant hoc omine fata, 
Eutropius cervice luat. 

Sic omnia nobis, 
Hoc regni, Fortuna, tenes? Quaenam ista iocandi 
Saevitia? humanis quantum bacchabere rebus? ih 
Si tibi servili placuit foedare c\ir\v\fe^ 

1 



54 CLAVDH CLAVDIANI 

Crimine, procedat laxata compede consul, 
Rupta Quirinales sumant ergastula cinctus; 
Da saltem quemcumque virum. Discrimina quaedam 
Sunt famuKs splendorque suus, maculamque minorem 
Condicionis habet, domino qui vixerit uno. 31 

Si pelagi fluctus, Libyae si discis harenas, 
Eutropii numerabis eros. Quot iura, quot ille 
Mutavit tabulas vel quanta vocabula vertit! 
Nudatus quotiens, medicum dum consulit emptor, 35 
Ne qua per occultum lateat iactura dolorem! 
Omnes paenituit pretii* venumque redibat, 
Dum vendi potuit. Postquam deforme cadaver 
Mansit et in rugas totus defluxit aniles, 
lam specie doni certatim limine pellunt 40 

Et foedum ignaris properant obtrudere munus. 
Tot translata iugis summisit colla, vetustum 
Servitium semperque novum, nec destitit umquam, 
Saepe tamen coepit. 

Cunabula prima cruentis 
Debet suppliciis; rapitur castrandus ab ipso 45 

Vbere; suscipiunt matris post viscera poena(B. 
Advolat Armenius certo mucrone recisos 
Edoctus moUire mares daronoque nefandum 
Aucturus pretium; fecundum corporis ignem 
Sedibus exhaurit geminis unoque sub ictu 50 

Eripit officium patris nomenque mariti. 
Ambiguus vitae iacuit, penitusque supremum 
In cerebrum secti traxerunt frigora nervi. 
Laudemusne manum, quae vires abstulit hosti, 
An potius fato causam tribuisse queramur? 55 

Profiierat mansisse virum; felicior extat 
Opprobrio; serviret adhuc, si fortior esset. 

Inde per Assyriae trahitur commercia ripae, 
Hinc fora venalis Galata ductore frequentat 
Permutatque domos varias; quis nomina possit 60 
Tanta sequi? Miles stabuK Ptolomaeus in illis 
Notior: hic longo lassatus paelicis usu 



(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 55 

Donat Arinthaeo; neque enim iam dignus haberi 

Nec maturus emi. Cum fastiditus abiret, 

Quam gemuit, quanto planxit divortia luctu! 65 

^Haec erat, heu, Ptolomaee, fides? hoc profait aetas 

In gremio consumpta tuo lectusque iugalis 

Et ducti totiens inter praesaepia somni? 

Libertas promissa perit? Viduumne relinquis 

Eutropium tantasque premunt oblivia noctes, 70 

Crudelis? Generis pro sors durissima nostri! 

Femina, cum senuit, retinet conubia partu, 

Vxorisque decus matris reverentia pensat. 

Nos Lucina fagit, nec pignore nitimur ullo. 

Cum forma dilapsus amor; defloruit oris 75 

Crratia: qua miseri scapulas tutabimur arte? 

Qua placeam ratione senex?' 

Sic fatus acutum 
Adgreditur lenonis opus, nec segms ad artem 
Mens erat officiique capax omnesque pudoris 
Hauserat insidias. Custodia nulla tuendo 80 

Fida toro; nuUi poterant excludere vectes: 
IUe vel aerata Danaen in turre latentem 
Eliceret. Fletus domini fingebat amantis 
Indomitasque mora, pretio lenibat avaras 
Lascivasque iocis; non blandior ullus euntis 85 

Ancillae tetigisse latus leviterque reductis 
Vestibus occulto crimen mandasse susurro 
Nec fartis quaesisse locum nec fraude reperta 
Cautior elusi fremitus vitare mariti. 
Haud aliter iuvenum flammis Ephyreia Lais 90 

E gemino ditata mari; cum serta refadit 
Canities, iam turba procax noctisque recedit 
Ambitus et raro pulsatur ianua tactu 
Seque reformidat speculo danmante senectus; 
Stat tamen atque alias succingit lena ministras 95 
Dilectumque diu quamvis longaeva lupanar 
Circuit et retinent mores, quod perdidit aetas. 

Hinc honor Eutropio; cumque omniW^\xsiR».^^v:^^j^ 



1 



56 CLAVDn CLAVDIANI 

Esset in eunuchis thalaanos seryare pudicos, 

Solus adulteriis crevit. Nec verbera tergo lOD 

Cessavere tamen, quotiens decepta libido 

Irati caluisset eri, frustraque rogontem 

lactantemque suos tpt iam per lustra l^abores 

Dotalem genero nutritoremque puellae 

Tradidit. Eous rector consulque faturus 105 

Pectebat dominae crines et saepe lavanti 

Nudus in argento lympham gestabat Alumnae. 

Et cum se rapido fessam proiecerat aestu, 

Patricius roseis pavonum ventilat alis. 

lamque aevo laxata cutis, sulcisque genarum iio 
Corruerat passa facies rugosior uva: 
Flava minus presso finduntur vomere rura, 
Nec vento sic vela tremunt. Miserabile turpes 
Exedere caput tineae; deserta patebant 
Intervalla comae: qualis sitientibus arvis ' 115 

Arida ieiunae seges interlucet aristae 
Vel qualis gelidis pluma labente pruinis 
Arboris inmoritur trunco brumalis hirundo. 
Scilicet ut trabeis iniuria cresceret olim, 
Has in fronte notas, hoc dedecus addidit oris 120 

Luxuriae Fortuna suae, cum pallida nudis 
Ossibus horrorem dominis praeberet imago 
Decolor et macies occursu laederet omnes, 
Aut pueris latura metus aut taedia mensis 
Aut crimen famulis aut procedentibus omen, 126 

Et nihil exhausto caperent in stipite lucri. 
Stemere quippe toros vel caedere ligna culinae 
Membra negant; aurum, vestes, arcana tueri 
Mens infida vetat; quis enim committere vellet 
Lenoni thalamum? Tandem ceu funus acerbum 130 
Infaustamque suis trusere penatibus umbram. 
Contemptu iam liber erat: sic pastor obesum 
Lacte canem ferroque ligat pascitque revinctum, 
Dum validus servare gregem vigilique rapaces 
Latratu terrere lupos; cum tardior idem 136 



(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 57 

lam scabie laceras deiecit sordidus aures, 
Solvit et exiito lucratur vincula coUo. 

Est ubi despectus nimius iuvat. Vndique pulso 
Per cunctas licuit fraudes impune vagari 
Et fatis aperire viam. Pro quisquis Olympi 140 

Summa tenes, tanto libuit mortafia risu 
Vertere? Qui servi non est admissus in usum, 
Suscipitur regnis, et quem privata ministrum 
Dedignata domus, moderantem sustinet aula. 
Vt primum vetulam texere palatia vulpem, 145 

Quis non ingemuit? quis non inrepere sacris 
Obsequiis doluit totiens venale cadaver? 
Ipsi quin etiam tali consorte fremebant 
Regales famuli, quibus est inlustrior ordo 
Servitii, sociumque diu sprevere superbi. 150 

Cemite, quem Latiis poscant adnectere fastis: 
Cuius et eunuchos puduit! Sed vilior ante 
Obscurae latuit pars ignotissima turbae, 
Donec Abundanti fariis — qui rebus Eois 
Exitium primumque sibi produxit — ab imis 155 

Evectus thalamis summos invasit honores. 
Quam bene dispositum terris, ut dignus iniqui 
Fructus consilii primis auctoribus instet. 
Sic multos fluvio vates arente per annos 
Hospite qui caeso monuit placare Tonantem, 160 

Inventas primus Busiridis imbuit aras 
Et cecidit saevi, quod dixerat, hostia sacri. 
Sic opifex tauri tormentorumque repertor, 
Qui funesta novo fabricaverat aera dolori, 
Primus inexpertum Siculo cogente tyranno 165 

Sensit opus docuitque suum mugire iuvencum. 
Nullius Eutropius, quam qui se protulit, ante 
Direptas possedit opes nullumque priorem 
Perculit exilio solumque Iloc rite peregit, 
Auctorem damnare suum. 

Postquam obsitus aevo 170 
Semivir excelsam rerum sublatus in arc^m, 



58 CLAVDII CLAVDIANI 

Quod nec vota pati nec fingere somnia possunt, 
Vidit sub pedibus leges subiectaque coUa 
Nobilium tantumque sibi permittere fata, 
Qui nihil optasset plus libertate mereri. 176 

lamiam dissimulat dominos alteque tumescunt 
Serviles animi. Procerum squalore repletus 
Carcer et exulibus Meroe campique gemescunt 
Aethiopum; poenis hominum plaga personat ardens; 
Marmaricus claris violatur caedibus Hammon. 180 

Asperius nihil est humili cum surgit in altum: 
Cuncta ferit dum cuncta timet, desaevit in omnes 
Vt se posse putent, nec belua taetrior ulla 
Quam servi rabies in libera terga farentis; 
Agnoscit gemitus et poenae parcere nescit, 186 

Quam subiit, dominique memor, quem verberat, odit. 
Adde, quod eunuchus nulla pietate movetur 
Nec generi natisve cavet. Clementia cunctis 
In similes, animosque ligant consortia damni; 
Iste nec eunuchis placidus. 

Sed peius in aurum 190 
Aestuat; hoc uno fruitur succisa libido. 
Quid nervos secuisse iuvat? Vis nulla cruentam 
Castrat avaritiam. Parvis exercita fartis 
Quae vastare penum neglectaque sueverat arcae 
Claustra remoliri, nunc uberiore rapina 195 

Peccat in orbe manus. Quidquid se Tigris ab Haemo 
Dividit, hoc certa proponit merce locandum 
Institor imperii, caupo famosus honorum. 
Hic Asiam villa pactus regit; ille redemit 
Coniugis omatu Syriam; dolet ille patema 200 

Bithynos mutasse domo. Subfixa patenti 
Vestibulo pretiis distinguit regula gentes: 
Tot Galatae, tot Pontus eat, tot Lydia nummis; 
Si Lyciam tenuisse velis, tot millia ponas, 
Si Phrygas, adde; parum! Propriae solacia sorti 205 
Communes vult esse notas et venditus ipse 
Vendere cuncta cupit. Certantum saepe duorum 



(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 59 

Diversum suspendit onus; cum pondere iudex 
Vergit, et in geminas nutat provincia lances. 

Non pudet heu, superi, populos venire sub hasta? 
Vendentis certe pudeat. Quo iure sepultum 211 

Mancipium tot regna tenet, tot distrahit urbes? 
Pollentem solio Croesum victoria Cyri 
Fregit, ut eunucho flueret Pactolus et Hermus? 
Attalus heredem voluit te, Roma, relinqui, 215 

Restitit Antiochus praescripto margine Tauri, 
Indomitos curru Servilius egit Isauros 
Et Pharos Augusto iacuit vel Creta Metello, 
Ne non Eutropio quaestus numerosior esset? 
In mercem veniunt CiUces, ludaea, Sophene 220 

Romanusque labor Pompeianique triumphi. 

Quo struis hos auri cumulos? quae pignora tantis 
Succedent opibus? Nubas ducasve licebit: 
Numquam mater eris, numquam pater; hoc tibi ferrum, 
Hoc natura negat. Te grandibus India gemmis, 225 
Te foliis Arabes ditent, te vellere Seres: 
Nullus inops adeo, nullum sic urget egestas, 
Vt velit Eutropii fortunam et membra pacisci. 

lamque oblita sui nec sobria divitiis mens 
In miseras leges hominumque negotia ludit. 230 

ludicat eunuchus; quid iam de consule miror? 
Prodigium, quodcumque gerit. Quae pagina lites 
Sic actas meminit? quibus umquam saecula terris 
Eunuchi videre forum? Sed ne qua vacaret 
Pars ignominia neu quid restaret inausum, 235 

Arma etiam violare parat portentaque monstris 
Aggerat et secum petulans amentia certat. 
Erubuit Mavors aversaque risit Enyo 
Dedecus Eoum, quotiens intenta sagittis 
Et pharetra ftilgens anus exercetur Amazon 240 

Arbiter aut quotiens belli pacisque recurrit 
Adloquiturque Getas. Gaudet cum viderit hostis 
Et sentit iam deesse viros. Incendia famant, 
Muris nuUa fides, squalent populatibus agri 



60 CLAVDII CLAVDLANI 

Et medio spes sola mari. Trans Phasin agtintur 245 

Cappadocum matres, stabulisque abducta patemis 

Caucasias captiva bibunt armenta pruinas 

Et Scythicis mutant Argaei pabula silvis. 

Extra Cimmerias^ Taurorum claustra^ paludes 

Flos Syriae servit. Spoliis nec sufficit atrox 260 

Barbarus: in caedem vertunt fastidia praedae. 

Ille tamen (quid enim servum mollemque pudebit? 
Aut quid in hoc poterit vultu flagrare ruboris?) 
Pro victore redit: peditum vexilla sequuntur 
Et turmae similes eunuchorumque manipli^ 255 

Hellespontiacis legio dignissima signis. 
Obvius ire cliens defensoremque reversum 
Complecti. Placet ipse sibi laxasque laborat 
Distendisse genas fictumque inflatus anbelat^ 
Pulvere respersus tineas et solibus ora 260 

Pallidior, verbisque sonat plorabile quiddam 
Vltra nequitiam fractis et proelia narrat 
Perque suam tremula testatur voce sororem: 
Defecisse vagas ad publica commoda vires; 
Cedere livori nec sustentare procellas 266 

Invidiae; mergique fretis spumantibus orat. 
Exoretque utinam! Dum talia fatur ineptus, 
Deterget lacrimas atque inter singula dicta 
Flebile suspirat: quaUs venit arida socrus 
Longinquam visura nurum; vix lassa resedit 270 

Et iam vina petit. 

Quid te, turpissime, bellis 
Inseris aut saevi pertemptas Pallada campi? 
Tu potes alterius studiis haerere Minervae 
Et telas, non tela pati^ tu stamina nosse, 
Tu segnes operum sollers urgere puellas 275 

Et niveam dominae pensis involvere lanam. 
Vel, si sacra placent, habeas pro Marte Cybeben; 
Rauca Celaenaeos ad tympana disce farores. 
Cymbala ferre licet pectusque inlidere pinu 
Inguinis et reliquum Phrygiis abscidere cultris. 280 



(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 61 

Arma relinque viris. Geminam quin dividis aulam 
Conarisque pios odiis committere fratres! 
Te magis, ah demens, veterem si respicis artem, 
ConciKare decet. 

Gestis pro taUbus annum 
Flagitet Eutropius, ne quid non polluat unus, 285 
Dux acies, iudex praetoria, tempora consul! 

Nil adeo foedum, quod non exacta vetustas 
Ediderit longique labOr commiserit aevi. 
Oedipodes matrem, natam duxisse Thyestes 
Cantatur, peperit fratres locasta marito 290 

Et Pelopea sibi. Thebas ac fiinera Troiae 
Tristis Erechthei deplorat scaena theatri. 
In volucrem Tereus, Cadmus se vertit in anguem. 
Scylla novos mirata canes. Hunc arbore figit, 
Elevat hunc pluma, squamis hunc fabula vestit, 295 
Hunc solvit fluvio. Numquam spado consul in orbe 
Nec iudex ductorve foit! Quodcuinque virorum 
Est decus, eunuchi scelus est. Exempla creantur 
Quae socci superent risus luctusque cothumi. 

Quam pulcher conspectus erat, cum tenderet artus 
Exangues onerante toga cinctuque gravatus 301 

Indutoque senex obscaenior iret in auro: 
Humani qualis simulator simius oris, 
Quem puer adridens pretioso stamine Serum 
Velavit nudasque nates ac terga reliquit, 306 

Ludibrium mensis; erecto pectore dives 
Ambulat et claro sese deformat amictu. 
Candida poUutos comitatur curia fasces, 
Forsitan et dominus. Praebet miracula lictor 
Consule nobilior libertatemque daturus, 310 

Quam necdum meruit. ^candit sublime tribunal 
Atque inter proprias laudes Aegyptia iactat 
Sonmia prostratosque canit se vate tyrannos. 
Scilicet in dubio vindex Bellona pependit, 

281 quin] scripsi; quid. 



62 CLAVDII CLAVDIANI 

Dum spado Tiresias enervatusque Melampus 315« 

Reptat ab extremo referens oracula Nilo. 

Obstrepuere avium voces, exhorruit annus 
Nomen, et insanum gemino proclamat ab ore 
Eunuchumque vetat fastis accedere lanus. 
Sumeret inlicitos etenim si femina fasces, 320* 

Esset turpe minus. Medis levibusque Sabaeis 
Imperat hic sexus, reginarumque sub armis 
Barbariae pars magna iacet: gens nulla probatur, 
Eunuchi quae sceptra ferat. Tritonia, Phoebe, 
Terra, Ceres, Cybele, luno, Latona coluntur: 325 

Eunuchi quae templa dei, quas vidimus aras? 
Inde sacerdotes; haec intrat pectora Phoebus; 
Inde canunt Delphi; Troianam sola Minervam 
Virginitas VestaUs adit flammasque tuetur: 
Hi nullas meriti vittas semperque profani. 330 

Nascitur ad fructum mulier prolemque faturam: 
Hoc genus inventum est ut serviat. Herculis arcu 
Concidit Hippolyte; Danai fagere bipennem, 
Penthesilea, tuam; claras Carthaginis arces 
Creditur et centum portis Babylona superbam 335 
Femineus struxisse labor. Quid nobile gessit 
Eunuchus? quae bella tulit? quas condidit urbes? 
Illas praeterea rerum natura creavit, 
Hos fecere manus: seu prima Semiramis astu 
Assyriis mentita virum, ne vocis acutae 340 

MoUities levesve genae se prodere possent, 
Hos sibi coniunxit similes; seu Parthica ferro 
Luxuries vetuit nasci lanuginis umbram 
Servatoque diu puerili flore coegit 
Arte retardatam Veneri servire iuventam. 345 

Fama prius falso similis vanoque videri 
Ficta ioco; levior volitare per oppida rumor 
Riderique nefas: veluti nigrantibus alis 
Audiretur olor, corvo certante ligustris. 
Atque aliquis gravior morum: ^si talibus, inquit, 369 
Creditur et nimiis turgent mendacia monstris, 



(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS 63 

lam testudo volat, profert iam comua vultur; 
Prona petunt retro fluvii iuga; Gadibus ortum 
Carmani texere diem; iam frugibus aptum 
Aequon et adsuetum silvis delphina videbo ; 365 

lam cochleis homines iunctos et quidquid inane 
Nutrit ludaicis quae pingitur India velis'. 

Subicit et mixtis salibus lascivior alter: 
^Miraris? nihil est, quod non in pectore magnum 
Concipit Eutropius. Semper nova, grandia semper 
Diligit et celeri degustat singula sensu. 361 

Nil timet a tergo; vigilantibus undique curis 
Nocte dieque patet; lenis facilisque moveri 
Supplicibus mediaque tamen moUissimus ira 
Nil negat et sese vel non poscentibus offert; 365 

Quod Ubet ingenio, subigit traditque fruendum; 
Quidquid amas, dabit illa manus; commimiter onmi 
Fungitur officio gaudetque potentia flecti. 
Hoc quoque conciliis peperit meritoque laborum, 
Accipit et trabeas argutae praemia dextrae*. 370 

Postquam vera fides facinus vulgavit Eoimi 
Gentibus et Romae iam certius impulit aures, 
^Eutropiumne etiam nostra dignabimur ira? 
Hic quoque Romani meruit pars esse doloris?' 
Sic effata rapit caeli per inania cursum 375 

Diva potens unoque Padum translapsa volatu 
Castra sui rectoris adit. Timi forte decorus 
Cum Stilichone gener pacem implorantibus ultro 
Germanis responsa dabat, legesque Caucis 
Arduus et flavis signabat iura Suebis. 380 

His tribuit reges, his obside foedera sancit 
Indicto; bellorum alios transcribit in usus, 
Militet ut nostris detonsa Sygambria signis. 
Laeta subit Romam pietas et gaudia paene 
Moverunt lacrimas tantoque exultat alumno: 386 

Sic armenta suo iam defensante iuvenco 



354 Carmani] JEemsius; Connemi, kxmecJa^ ^WKsascS.. 



64 CLAVDH CLAVDIANI 

Celsius adsnrgimt erectae comua matri, 

Sic iam terribilem stabulis dominumque feratum 

Crescere miratur genetrix Massyla leonem. 

Dimovit nebulam iuvenique adparuit ingens. 890 

Tum sic orsa loqui: 

^Quantum te princip6 possim, 
Non longinqua docent, domito quod Saxone Tethys 
Mitior aut fracto secura Britannia Picto; 
Ante pedes humili Franco tristique Suebo 
Perfruor et nostrum video, Germanice, Rhenum. 395 
Sed quid agam? Discors Oriens felicibus actis 
Invidet atque alio Phoebi de cardine surgunt 
Crimina, ne toto conspiret corpore regnum. 
Gildonis taceo magna cum laude receptam 
Perfidiam et fretos Eoo robore Mauros. 400 

Quae suscepta fames, quantum discriminis urbi, 
Ni tua vel soceri numquam non provida virtus 
Australem Arctois pensasset frugibus annum. 
Invectae Rhodani Tiberina per ostia classes 
Cinyphiisque ferax Araris successit aristis. 405 

Teutonicus vomer Pyrenaeique iuvenci 
Sudavere mihi; segetes mirantur Hiberas 
Horrea; nec Libyae senserunt damna rebellis 
lam transalpina contenti messe Quirites. 
Ille quidem solvit meritas (scit Tabraca) poenas, 410 
Vt pereat quicumque tuis conflixerit armis. 

*Ecce repens isdem clades a partibus exit 
Terrorisque minus, sed plus habitura pudoris 
Eutropius consul. Pridem tolerare fatemur 
Hoc genus, Arsacio postquam se regia fastu 415 

Sustulit et nostros corrupit Parthia mores. 
Praefecti sed adhuc gemmis vestique dabantur 
Custodes sacroque adhibere silentia somno; 
Militia eunuchi numquam progressa cubili, 
Non vita spondente fidem; sea inertia tutum 420 

Mentis pignus erat. Secreta monilia servent, 
Omatus curent Tjrios: a fronte recedant 



(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 65 

Imperii. Tenero tractari pectore nescit 

Publica maiestas. Numquam vel in aequore puppim 

Vidimus eimuchi clavo parere magistri. 426 

Nos adeo spemi faciles? orbisque carina 

Vilior? Auroram sane, quae talia ferre 

Gaudet, et adsuetas sceptris muliebribus urbes 

Possideant; quid belliferam communibus urunt 

Italiam maculis nocituraque probra severis 430 

Ammiscent populis? Peregrina piacula forti 

Pellantur longe Latio nec transeat Alpes 

Dedecus; in solis, quibus extitit, baereat arvis. 

Scribat Halys, scribat famae contemptor Orontes: 

Per te perque tuos obtestor Roma triumphos, 435 

Nesciat hoc Thybris, numquam poscentibus olim 

Qui dare Dentatis annos Fabiisque solebat. 

Martius eunuchi repetet suffiragia campus? 

Aemittos inter servatoresque Camillos 

Eutropius? lam Chrysogonis tua, Brute, potestas 440 

Narcissisque datur? Natos hoc dedere poenae 

Profait et misero civem praeponere patri? 

Hoc mihi laniculo positis Etruria castris 

Quaesiit et tantum fluvio Porsenna remotus? 

Hoc meruit vel ponte Cocles vel Mucius igne? 445 

"^isceribus frustra castum Lucretia ferrum- 

Mersit et attonitum tranavit Cloelia Thybrim? 

Eutropio fasces adservabantur adempti 

Tarquiniis? Quemcumque meae vexere curules, 

Laxato veniat socium aversatus Avemo. 450 

Impensi sacris Decii prorumpite bustis 

Torquatique truces animosaque pauperis umbra 

Fabricii tuque o, si forte infema piorum 

lugera et Elysias scindis, Serrane, novales. 

Poeno Scipiadae, Poeno praeclare Lutati, 455 

Sicania Marcelle ferox, gens Claudia surgas 

Et Curii veteres; et, qui sub iure negasti 

456 surgas] Birtius; surgat. 
GiiAVDiANi Opp., ed. Kooh. ^ 



66 CLAVDIl CLAVDIANl 

Vivere Caesareo, parvo procede sepulcro 
Eutropium passure Cato; remeate tenebris, 
Agmina Brutorum Corvinorumque catervae. 460 

Eunuclii vestros habitus, insignia sumunt 
Ambigui Romana mares; rapuere tremendas 
Hannibali Pyrrhoque togas;-flabella perosi 
Adspirant trabeis; iam non umbracula gestant 
Virginibus, Latias ausi *vibrare secures! •. 466 

^Linquite femineas infelix turba latebras, 
Alter quos pepuKt sexus nec suscipit alter, 
Execti Veneris stimulos et vulnere casti 
(Mixta duplex aetas; inter puerumque senemque 
Nil medium): falsi complete sedilia patres, 470 

Ite novi proceres infecundoque senatu 
Eutropium stipate ducem; celebrate tribunal 
Pro thalamis, verso iam discite more curulesj 
Non matrum pilenta sequi. • 

^Ne prisca revolvam 
Neu numerem, quantis iniuria miUe per annos 475 
Sit retro ducibus, quanti foedabitur aevi 
Canities, unam subeant quot saecula culpam: 
Liter Arinthaei fastos et nomen erile 
Servus erit dominoque suos aequalis honores 
Liseret! Heu semper Ptolomaei noxia mundo 480 
Mancipia! En alio laedor graviore Pothino 
Et patior maius Phario scelus. Ille cruorem 
ConsuKs unius Pellaeis ensibus hausit; 
Inquinat hic omnes. 

^Si nil privata movebunt, 
At tu principibus, vestrae tu prospice causae 485 

Regalesque averte notas. Hunc accipit unum 
Aula magistratum: vobis patribusque recurrit 
Hic altemus honos. . In crimen euntibus annis 
Parce, quater consul! Contagia fascibus, oro, 
Defendas ignava tuis neu tradita libris 490 

Omina vestitusque meos, quibus omne, quod ambit 
Oce&nus^ domui^ tanta caligine mergi 



(XVm.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 67 

Calcarique sinas. Nam quae iam bella geramus 

MoUibus auspiciis? quae iam conubia prolem 

Vel frugem latura seges? quid fertile terris, 495 

Quid plenum sterili possit sub consule nasci? 

Eimuchi si iura dabunt legesque tenebunt, 

Ducant pensa viri mutatoque ordine rerum 

Vivat Amazonio confusa licentia ritu. 

'Quid trahor ulterius? Stilicho, quid vincere differs, 
DuiQ certare pudet? nescis quod turpior hostis 60 1 
Laetitia maiore cadit? Piratica Magnum 
Erigit, ihlustrat servilis laurea Crassum. 
Adnuis. Agnosco fremitum,.quo palluit Eufus, 
Quo Mauri Gildoque ruit. Quid Martia signa 605 
Sollicitas? Non est iaculis hastisve petendus: 
Conscia succumbent audito verbere terga, 
Vt Scytha post multos rediens exercitus annos, 
Cum sibi servilis pro finibus obvia pubes 
Iret et arceret* dominos tellure reversos, 610 

Armatam ostensis aciem fadere flagellis: 
Notus ab inceptis iguobile reppulit horror 
Vulgus et addictus sub verbere torpuit ensis'. 



m EVTROPIVM 

LIBER SECVNDVS. PRAEFATIO. 

Qui modo sublimes rerum flectebat habensLS 

Patricius, rursum verbera nota timet 
Et solitos tardae passurus compedis orbes 

In dominos vanas luget abisse minas. 
Culmine deiectum vitae Fortuna priori 

Reddidit, insano iam satiata ioco. 
Scindere nunc alia meditatur ligna securi 

Fascibus et tandem vapulat ipse suis. • 



68 CLAVDII CLAVDIANI 

lUe citas consul poenas se consule solvit: 

Annus qui trabeas hic dedit exilium. lO 

Infaustum populis in se quoque vertitur omen; 

Saevit in auctorem prodigiosus honos. 
Abluto penitus respirant nomine fasti 

Maturamque luem sanior aula vomit. 
Dissimulant ^ocii coniuratique recedunt, 15 

Procumbit pariter cum duce tota cohors; 
Non acie victi, non seditione coacti; 

Nec pereunt ritu, quo periere, viri. 
Concidit exiguae dementia vulnere chartae; 

Confecit saevum littera Martis opus. 20 

Mollis feminea detruditur arce tyrannus 

Et thalamo pulsus perdidit imperium: 
Sic iuvenis nutante fide veterique reducta 

Paelice defletam linquit amica domum. 
Canitiem raram largo iam pulvere turpat 25 

Et lacrimis rugas implet anile gemens 
Suppliciterque pias humilis prostratus ad aras 

Mitigat iratas voce tremente nurus. 
Innumeri glomerantur eri sibi quisque petentes 

Mancipium solis utile suppliciis-. . 30 

Quamvis foedus enim mentemque obscaenior ore, 

Ira facit pretium; poena meretur. emi. 

Quas, spado, nunc terras aut quem transibis in axem? 

Cingeris hinc odiis, inde recessit amor. 
Vtraque te gemino sub sidere regia damnat: 35 

Hesperius numquam, iam nec Eous eris. 
Miror cur, aliis qui pandere fata solebas, 

Ad propriam cladem caeca Sibylla taces. 
lam tibi nuUa videt fallax insomnia Nilus; 

Pervigilant vates iam, miserande, tjii. 40 



9 Ille citas] Birtius; Inlicitas, lllicitas. 32 facit] scripsi ; • 
dabit, dabat: 



. (XIX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 69 

Quid soror? audebit tecum conscendere puppim 

Et veniet longum per mare fida comes? 
An fortasse toros eunuclii pauperis odit 

Et te nunc mopem dives amare negat? 
Eunuchi iugulum primus secuisse fateris. 45. 

Sed tamen exemplo non* feriere tut). 
Vive pudor fatis. En quem tremuere tot urbes, 

En cuius populi sustinuere iugum! 
Direptas quid plangis opes, quas natus habebit? 

Non aliter poteras principis esse pater. 50 

Improbe, quid pulsas muliebribus astra querelKs, 

Quod tibi sub Cypri litore parta quies? 
Omnia barbarico per te concussa tumultu. 

Crede mibi, terra tutius aequor erit. 

lam non Armenios iaculis terrebis et arcu, 55 

Per campos volucrem non agitabis equum; 
Dilecto caruit Byzantius ore senatus; 

Curia consiliis aestuat orba tuis: 
Emeritam suspende togam, suspende pharetram; 

Ad Veneris partes ingeniumque redi. 60 

Non bene Gradivo lenonia dextera servit. 

Suscipiet famulum te Cytherea libens. 
Insula laeta choris, blandorum mater Amorum, 

NuUa pudicitiae cura: placere potest. 
Prospectant. Paphiae celsa de rupe puellae 65 

Sollicitae, salvam dum ferat unda ratem. 
Sed vereor, teneant ne te Tritones in alto 

Lascivas doctum fallere Nereidas, 
Aut idem cupiant pelago te mergere venti, 

Gildonis nuper qui tenuere fugam. 70 

Inclita captivo memoratur Tabraca Mauro, 

Naufragio Cyprus sit memoranda tuo. 
Vecturum moriens frustra delphina vocabis; 

Ad terram solos devehit ille viros. 
Quisquis adhuc similis eunuchus tendit in act»\3L%, 'V^ 

Respiciens Cyprum desinat esse fexox. 



70 CLAVDn CLAVDIANI 

IN EVTRO.PIVM 

LIBEE SECVNDVS. 

(XX.) 

Mygdonii cineres et si quid restat Eoi, 
Quod pereat, regni: certe non augure falso 
Prodigii patuere minae, frustraque peracto 
Vulnere monstriferi praesagia discitis anni. 
Cautior ante tamen violentum navita Caurum 5 

Prospicit et tumidae subducit vela procellae. 
Quid iuvat errorem mersa iam puppe fateri? 
Quid lacrimae deKcta levant? Stant omina vestri 
Consulis: inmotis haesere piacula fatis. 
Tunc decuit sentire nefas, tunc ire'recentes lo 

Detersum maculas. Veteri post obruta morbo 
Corpora Paeonias nequiquam admoveris herbas. 
Vlcera possessis alte suffiisa meduUis 
Non leviore manu, ferro sanantur et igni, 
Ne noceat frustra mox eruptura cicatrix. 15 

Ad vivum penetrant flammae, quo funditus umor 
Defluat et vacuis corrupto sanguine venis 
Arescat fons ipse mali; truncatur et artus, 
Vt liceat reliquis securum degere membri». 
At vos egregie purgatam creditis aulam, 20 

Eutropium si Cyprus habet vindictaque mundi 
Semrvir exul erit. Qui vos lustrare valebit 
Oceanus? tantum facinus quae diluet aetas? 

Induerat necdum trabeas: mugitus ab axe 
Redditus infemo, rabies arcana cavemas 26 

Vibrat et altemo confligunt culmina -lapsu. 
Bacchatus per operta tremor Calchedona movit 

.Pronus et in geminas nutavit Bosphoms urbes. 
Concurrere freti fauces, radice revulsa 
Vitant instabilem rursum Sjrmplegada nautae. 30 

Scilicet haec Stygiae praemittunt signa sorores 

JEt sibi iam tradi populos hoc consule gaudent. 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 71 

Mox oritur diversa lues: hinc Mulciber ignes 
Sparserat, hinc yicta proruperat obice Nereus; 
Haec flagrant, haec tecta natant. Quam, numina, poenam 
Servatis sceleri, cuius tot cladibus omen 36 

Constitit? Incumbas utinam, Neptune, tridenti 
Pollutumque solum toto cum crimine mergas. 
Vnam pro mundo Furiis concedimus urbem. 

Vtque semel patuit monstris iter, omnia tempus 40 
Nacta suum properant: nasci tum decolor imber 
Infantumque novi vultus et dissona partu 
Semina, tum lapidum fletus armentaque vulgo 
Ausa loqui mediisque ferae se credere muris; 
Tum vates sine more rapi lymphataque passim 45 
Pectora terrifici stimulis ignescere Phoebi. 
Fac nullos cecinisse deos: adeone retusi 
Quisquam cordis erit, dubitet qui partibus illis 
Adfore fatalem castrati consulis annum? 
Sed quam caecus inest vitiis amor! Omne futurum 50 
Despicitur suadentque brevem praesentia fructum 
Et ruit in vetitum damni secura libido, 
Dum mora supplicii lucro 'serumque quod instat 
Creditur. Haud equidem contra tot signa CamiUo 
Detulerim fasces, nedum (pro sexus!) inerti 55 

Mancipio, cui, cuncta licet responsa iuberent 
Hortantesque licet sponderent prospera divi, 
Turpe ftiit cessisse viros. 

Exquirite retro 
Crimina continui lectis annalibus aevi, 
Prisca recensitis evolvite saecula fastis: 60 

Quid senis infandi Capreae, quid scaena Neronis 
Tale ferat? Spado Romuleo succinctus amictu 
Sedit in Augustis laribus. Vulgata patebat 
Aula salutantum studii»; huc plebe senatus 
Permixta trepidique duces omnisque potestas 65 

Confluit. Advolvi genibus, contingere dextram 
Ambitus et votum deformibus oscula rugis 
Figere. Praesidium legum genitorqvxa NO^^\^Kt 



72 CLAVDII CLAVDIANI 

Principis et famulum dignatur regia patrem. 

Posteritas, admitte fidem: monumenta petuntur 70 

Dedecoris multisque gemunt incudibus aera 

Formatura nefas. Haec iudicis, illa togati, 

Haec nitet armati species; numerosus ubique 

Fulget eques: praefert eunuchi curia vultus. 

Ac veluti caveant ne quo consistere virtus 75 

Possit pura loco, cunctas hoc ore laborant 

Incestare vias. Maneant inmota precamur 

Certaque perpetui sint argumenta pudoris. 

Subter adulantes tituK nimiaeque leguntur 

Vel maribus laudes: claro quod nobilis ortu 80 

(Cum vivant domini!), quod maximaproelia solus 

Impleat (et patitur miles!), quod tertius urbis 

Conditor (hoc Byzas Constantinusque videbantl). 

Inter quae tumidus leno producere cenas 

In lucem, foetere mero, dispergere plausum 85 

Empturas in vulgus opes, totosque theatris 

Indulgere dies, aUeni prodigus auri. 

At soror et, si quid portentis creditur, uxor 

Mulcebat matres epulis et more pudicae 

Coniugis eunuchi celebrabat vota mariti. 90 

Hanc amat, hanc summa de re vel pace vel armis 

Consulit, huic curas et clausa palatia mandat 

Ceu stabulum vacuamque domum. Sic magna tueri 

Regna nihil patiensque iugi deluditur orbis? 

Mitior altemum Zephyri iam bruma teporem 95 
Senserat et primi laxabant germina flores, 
lamque iter in gremio pacis soUemne parabant 
Ad muros, Ancyra, tuos, auctore repertum 
Eutropio, pelagi ne taedia longa subirent, 
Sed vaga lascivis flueret discursibus aestas: loo 

Vnde tamen tanta sublimes mole redibant, 
Ceu vinctos traherent Medos Indumque bibissent. 
Ecce autem flavis Gradivus ab usque Gelohis 
Arva cruentato repetebat Thracia curru: 
Subsidunt Pangaea rotis altaeque sonoro 105 



(XX.) m EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 73 

« 

Stridunt axe nives. Ut vertice constitit Haemi 
Femineasque togas pressis conspexit habenis, 
Subrisit crudele pater cristisque micantem 
Quassavit galeam; tunc implacabile numen • 
Bellonam adloquitur, quae sanguine sordida vestem lio 
Illyricis pingues pectebat stragibus hydros: 

^Necdum molfitiae, necdiim, germana, mederi 
Possumus Eoae? numquam corrupta rigescent 
Saecula? Cappadocum tepidis Argaeus acervis 
Aestuat; infefix etiamnum' pallet Orontes. 115 

Dum pereunt, meminere mali; si corda parumper 
Respirare sinas, nullo tot fanera sensu 
Praetereunt: antiqua levis iactura cruoris! 

^Adspicis obscaenum facinus? quid crinibus ora 
Protegis? en quales sese diffadit in actus 120 

Parva quies, quantum nocuerunt otia ferri! 
Qui caruit bellis, eunucho traditur annus. 
Actum de trabeis esset, si partibus una 
Mens foret Hesperiis; rueret derisa vetustas 
NuUaque calcati starent vestigia iuris, 125 

Ni memor imperii Stilicho morumque priorum 
Turpe relegasset defenso Thybride nomen 
Intactamque novo servasset crimine Romam. 
Ille dedit portum, quo se pulsata referret 
Maiestas Latii deformataeque secures; 130 

lUe dedit fastos, ad quos Oriente relicto 
Confugeret sparsum maculis serviKbus aevum. 

^Quam similes haec aula viros! Ad moenia visus 
Dirige: num saltem tacita formidine mussant? 
Num damnant animo? Plaudentem ceme senatum 135 
Et Byzantinos proceres Graiosque Quirites. 
patribus plebes, o digni consule patres! 
Quid? quod et armati cessant et nulla virilis 
Inter tot gladios sexum reminiscitur ira? 
HuQine nostrorum cinctus abiere nepotum? 140 

Sic Bruti despectus honos? 



74 CLAVDn QLAVDIANI 

Romule, quod serus temeratis fascibus ultor 
Advenio: iamiam largis haec gaudia faxo 
Compensent lacrimis. Quid dudum inflare* morans 
Tartaream^ 5ellona, tubam, quid stringere falcem, 145 
Qua populos a stirpe metis? MoKre tumultus, 
Excute dellcias. Thracum Macetumque ruinae 
Taedet et in gentes iterum saevire sepultas. 
Damna minus consueta move; trans aequora saevas 
Verte faces; aliis exordia sume rapinis. 150 

Non tibi Riphaeis hostis quaerendus ab oris, 
Non per Caucasias accito turbine valles 
Est opus. Ostrogothis coKtur mixtisque Gruthungis 
Phryx ager: hos parvae poterunt impellere causae 
In scelus; ad mores facilis natura reverti. 155 

Sic eat: in nostro quando iam milite robur 
Torpuit et moHi didicit parere magistro, 
Vindicet Arctous violatas advena leges. 
Barbara Romano succurrant arma pudori'. 

Sic fatus cKpeo, quantum vix ipse deorum 160 
Arbiter infesto cum percutit aegida nimbo, 
Intonuit. Responsat Athos Haemusque remugit; 
Ingeminat raucum Rhodope concussa fragorem. 
Comua cana gelu mirantibus extuKt undis 
Hebrus et exanguem glacie timor adKgat Histrum. 165 
Tunc adamante gravem nodisque rigentibus hastam, 
Telum ingens nuUique deo iaculabile, torsit. 
Pit late ruptis via nubibus; iUa per auras 
Tot fretia, tot montes uno contenta volatu 
TransiKt et Phrygiae medus adfigitur arvis. 170 

Sensit humus; gemuit Nysaeo pabnite feKx 
Hermus et aurata Pactolus inhorruit uma. 
Totaque summissis fleverunt Dindjrma silvis. 

Nec dea praemissae stridorem segnius hastae 
Consequitur, centumque vias meditata nocendi 176 
Tandem Tarbigilum (Geticae dux improbus alae . 

149 moye] scripsi Birtitm secutus; movent. 
JZ6 alae] Hubent^; aulae. 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 75 

Hic erat) adgreditur. Viso tmn forte redibat 
Eutropio vacuus donis, feritasque dolore 
Creverat et, teneris etiam quae crimina suadet 
Ingeniis, Scytliicum pectus flammabat egestas. 180 
Huic sese vultu simulatae coniugis oflFert 
Mentitoque ferox incedit barbara gressu, 
Carbaseos induta sinus: post terga reductas 
Vberibus propior mordebat fibula vestes 
Inque orbem tereti mitra redeunte capillum 185 

Strinxerat et virides flavescere iusserat -angues. 
Advolat ac niveis reducem complectitur uhiis 
Infimditque animo furiale per oscula virus. 
Principe quam largo veniat, quas inde reportet 
Divitias, astu rabiem motura requirit. 190 

Ille iter ingratum, vanos deflere labore^, . 
Quos super eunuchi fastus, quae probra tulisset. 
Continuo secat ungue genas et tempore pandit 
Adrepto gemitus: 

^I nunc, devotus aratris 
Scinde solum positoque tuos mucrone sodales 195 

Ad rastros sudare doce. Bene rura Gruthungus 
Excolet et certo disponet sidere vites. 
FeKces aliae, quas debellata maritis 
Oppida, quas magnis quaesitae viribus ornant 
Exuviae, quibus. Argivae pulchraeque ministrant 200 
ThessaUdes, famulas et quae meruere Lacaenas. 
Me nimium timido, nimium iunxere remisso 
Fata viro, totum qui degener exuit Histrum, 
Qui i-efugit patriae ritus, quem detinet aequi 
Gloria concessoque 'cupit vixisse colonus 205 

Quam dominus rapto. Quid pulchra vocabula pigris 
Praetentas vitiis? Probitatis inertia nomen, 
lustitiae formido subit. Tolerabis iniquam 
Pauperiem, cum tela geras? et flebis inultus, 
Cum pateant tantae nuUis custodibus urbes? 210 

^Quippe metus poenae. Pridem mos Ule vii^W;., 
Vt meritos colerent impacatniac^vxft t^^^^s» 



76 CLAVDIl CLAVDIANI 

Vrgerent odiis; at nunc^ qui foedera mmpit, 

Ditatur; qui servat, eget. Vastator Achivae 

Gentis et Epirum nuper populatus inultam 2i5 

Praesidet Dlyrico; iam, quos obsedit, amicos 

Ingreditur muros ilKs responsa daturus, 

Quorum coniugibus potitur natosque peremit. 

Sic hostes punire solent', haec praemia solvunt 

Excidiis. Cunctaris adhuc numerumque tuorum 220 

Respicis exiguamque manum? Tu rumpe quietem; 

Bella dabunt socios. Nec te tam prona monerem, 

Si contra paterere viros: nunc alter in armis 

Sexus et eunuchis se defensoribus orbis 

Credidit; hos aquilae Romanaque signa sequuntur. 225 

Incipe barbaricae tandem te reddere vitae, 

Te quoque iam timeant admirenturque nocentem, 

Quem sprevere pium. Spoliis praedaque repletus 

Cum libeat Romanus eris'. 

Sic fata repente 
In diram se vertit avem rostroque recurvo 230 

Turpis et infemis tenebris obscurior alas 
Auspicium veteri sedit ferale sepulcro. 
Ille, pavor postquam resoluto corde quievit 
Et rigidae sedere comae, non distulit atrox 
lussa deae; sociiB, quae viderat, ordine pandit 235 
Inritatque sequi. Coniurat barbara pubes 
Nacta ducem Latiisque palam descivit ab armis. 

Pars Phrygiae, Scythicis quaecumque Trionibus alget 
Proxima, Bithynos, solem quae condit, lonas, 
Quae levat, attingit Galatas. Utrimque propinqui 240 
Finibus obliquis Lydi Pisidaeque feroces 
Continuant australe latus. Gens una fuere 
Tot quondam populi, priscum cognomen et unum 
AppeUata Phryges; sed (quid non longa valebit 
Permutare dies?) dicti post Maeona fegem 246 

Maeones. Aegaeos insedit Graecia portus; 
Thyni Thraces arant, quae nunc Bithynia fertui*; 
Vuper ab Oceano Gfallorum exercitus ingens 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 77 

Illis ante vagus tandem regionibus haesit 
Gaesaque deposuit, Graio iam mitis amictu, 250 

Pro Rheno poturus Halyn. Dat cuncta vetustas 
Principium Phrygibus; nec rex Aegyptius ultra 
Restitit, humani postquam puer uberis expers 

• In Phrygiam primum laxavit murmura vocem. 

Hic cecidit Libycis iactata paludibus olim 255 

Tibia, foedatam cum reddidit umbra Minervam, 

'Hic et Apollinea victus testudine pastor 
Suspensa memores inlustrat pelle Celaenas. 
Quattuor hinc magnis procedunt fontibus amnes 
Auriferi; nec miror aquas radiare metallo, 260 

' Quae totiens lavere Midan. Diversus ad Austrum 
Cursus et Arctoum fluviis mare. Dindyma fimdunt 
Sangarium, vitrei puro qui gurgite Galli 
Auctus Amazonii defertur ad ostia Ponti. 
Icarium pelagus Mycalaeaque litora iuncti 265 

Marsya Maeanderque petunt; sed Marsya velox, 
Dum suus est, flexuque carens iam flumine mixtus 
MoUitur, Maeandre, tuo contraria passus, 
Quam Rhodano stimulatus Arar: quos inter aprica 
Planities Cererique favet densisque ligatur . 270 

Vitibus et glaucae fructus attolUt olivae, 
Dives equis, felix pecori pretiosaque picto 
Marmore purpureis, caedit quod Synnada, venis. 
Talem tum Phrygiam Geticis populartibus uri 
Permisere dei. Securas barbarus Urbes 275 

Inrupit facilesque capi. Spes nulla salutis, 
Nulla fagae: putribus iam propugnacula saxis 
Longo corruerant aevo pacisque senecta. 
Interea gelidae secretis rupibus Idae 
D\im sedet et thiasos spectat de more Cybebe 280 
Curetumque alacres ad tjrmpana suscitat enses, 
Aurea sanctaruin decus inmortale comarum 
Defluxit capiti turris summoque volutus 
Vertice crinalis violatur pulvere murus. 
Obstipuere truces omen Corybantes et \mft '=i^'^ 



78 CLAVDII CLAVDIANI 

Fixa metu tacitas presserunt orgia buxos. 
Indoluit genetrix, tum sic commota profatur: 

^Hoc mihi. iam pridem Lachesis grandaeva canebat 
Augurium: Pkrygiae casus venisse supremos 
Delapsus testatur apex. Heu sanguine qualis 290 

Ibit Sangarius quantasque cadavera lenti 
Maeandri passura moras! Inmobilis haeret 
Terminus, haec dudum nato placuere Tonanti. 
Par et finitimis luctus, frustraque Lyaei 
Non defensuros implorat Lydia thyrsos. 295 

lamque vale Phrygiae tellus perituraque flammis 
Moenia, conspicuas quae nunc attollitis arces, 
Mox campi nudumque solum! dilecta valete 
Flumina! Non vestris ultra bacchabor in antris 
Nec iuga sulcabit noster Berecynthia currus'. ^oo 

Dixit et ad tristes convertit tjrmpana planctus. 
Labentem patriam sacris ululatibus Attis 
Personat et forvi lacrimis maduere leones. 

Eutropius, nequeat quamvis metuenda taceri 
Clades et trepidus vulgaverit omnia rumor, 305 

Ignorare tamen fingit regnique ruinas 
Dissimulat: parvam latronum errare catervam, 
Ad sontes tormenta magis quam tela parari 
Nec duce frangendas iactat, sed iudice vires: 
Vasta velut Libyae venantum vocibus ales 310 

Cum premituf" caUdas cursu transmittit harenas 
Inque modum veli sinuatis flamine pennis 
Pulverulenta volat; si iam vestigia retro 
Clara sonent, oblita fugae stat lumine clauso 
rRidendum!) revoluta caput creditque latere, .315 

Quem non ipsa videt. Furtim tamen ardua mittit 
Cum donis promissa novis, si forte rogatus 
Desinat. lUe semel nota dulcedine praedae 
Se famulo servire negat, nec grata timentum 
Munera; miUtiam nuUam nec prima superbus 320 

Cingula dignari; nam quis non consule taU 
ViUs honos? 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 79 

Postquam precibus mitescere nullis, 
Non auro cessisse videt creberque recurrit 
Nuntius incassum nec spes iam foederis extat: 
Tandem consilium belK confessus agendi 326 

Ad sua tecta vocat. luvenes venere protervi 
Lascivique senes*, quibus estinsignis edendi 
Gloria corruptaSque dapes variasse decorum, 
Qui ventrem invitant pretio traduntque palato 
Sidereas lunonis aves et si qua loquendi 330 

Gnara coloratis viridis defertur ab Indis,- 
Quaesitos trans regna cibos, quorumque profundam 
Ingluviem non Aegaeus, non alta Propontis, 
Non freta longinquis Maeotia piscibus explent. 
Vestis odoratae studium; laus maxima risum 335 

Per vanos movisse sales minimeque viriles 
Munditiae; compti vultus; onerique vel ipsa 
Serica. Si Chuaus feriat, si Sarmata portas, 
SoUiciti scaenae; Romam contemnere sueti 
Mirarique suas, (quas Bosphorus obruat!), aedes; 
Saltandi dociles aurigarumque periti. * 341 

Pars humili de plebe duces; pars compede suras 
Cruraque signati nigro liventia ferro 
lura regunt, facies quamvis inscripta repugnet 
Seque suo prodat titulo. Sed prima potestas 345 

Eutropium praefert Hosio subnixa secilndo. 
Dulcior hic sane cunctis prudensque movendi 
luris et admoto qui temperet omnia fumo, 
Fervidus, accensam sed qui bene decoquat iram. 
Considunt apices gemini dicionis Eoae, 350 

Hic cocus, hic leno, defossi verbere terga, 
Servitio, non arte pares, hic- saepius emptus, 
Alter ad Hispanos nutritus vema penates. 

Ergo ubi collecti proceres, qui rebus in artis 
Consulerent tantisque darent solacia morbis, 355 

Obliti subito Phrygiae bellisque relictis 

340 obruat] Birtius; obruit; homxit. 



80 CLAVDH CLAVDIANI 

Ad solitos coepere iocos et iurgia circi 

Tendere. Nequiquam magna confligitur ira, 

Quis meKus vibrata puer vertigine molK 

Membra rotet, verrat quis marmora crine supino? 360 

Quis magis enodes laterum detorqueat artus, 

Quis voci digitos, oculos quis moribus aptet? 

Hi tragicos meminere modos; *liis fabula Tereus, 

His necdum commissa choro cantatur Agaue. 

Increpat Eutropius: non haec spectacula tempus 365 

Poscere; nunc alias armorum incumbere curas; 

Se satis Armenio fessum pro limite cingi 

Nec tantis unum subsistere posse pericKs; 

Ignoscant senio, iuvenes ad proelia mittant — : 

Qualis pauperibus nutrix invisa puellis 370 

Adsidet et tela communem quaerere victum 

Rauca monet; festis illae lusisse diebus 

Orant et positis aequaevas visere pensis, 

Irataeque operi iam lasso poUice fila 

Turbant et teneros detergent stamine fletus. 375 

Emicat extemplo cunctis trepidantibus audax 
Crassa mole Leo, quem vix Cyclopia solum 
Aequatura fames, quem non ieiuna Celaeno 
Vinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis. 
Acer in absentes linguae iactator, abundans 380 

Corporis exiguusque animi, doctissimus artis 
Quondam lanificae, moderator pectinis unci. 
Non aUus lanam purgatis sor(fibus aeque . 
Praebuerit calathis, similis nec pinguia quisquam 
Vellera per tenues ferri producere rimas. 385 

Tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat, 
Non septem vasto quatiens umbone iuvencos, 
Sed, quam perpetuis dapibus pigroque sedili 
Inter anus interque colos oneraverat, alvum. 
Adsurgit tandem vocemque expromit anhelam: 390 

^Quisnovus hictprpor, socii? quonam usque sedemus 
Femineis clausi thalamis patimurque perichim 
Gliscere desidia? Graviorum turba malorum 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 81 

Texitur, ignavis trahiinus dum tempora votis. 

Me petit Eic sudor. Numquam mea dextera segnis 

Ad ferrum. Faveat tantum Tritonia coeptis, 396 

Inceptum peragetur opus. lam cuncta furorem 

Qui gravat, efficiam leviorem pondere lanae; 

Tarbigilum timidum desertoresque Grruthungos 

Vt miseras populabor oves et pace relata 400 

Pristina restituam Phrygias ad stamina matres.' 

His dictis iterum sedit; fit plausus et ingens 
Concilii clamor, quaUs resonantibus olim 
Exoritur caveis, quotiens crinitus ephebus 
Aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit. 405 
Protinus excitis iter inremeabile signis 
Adripit infaustoque iubet bubone moveri 
Agmina Mygdonias mox impletura volucres. 

Pulcher et urbanae cupiens exercitus umbrae, 
Adsiduus ludis, avidus splendere lavacris 410 

Nec soles imbresve pati multumque priori 
Dispar, sub cUpeo Thracum qui ferre pruinas, 
Dum Stilicho regeret, nudoque hiemare sub axe 
Sueverat et duris haurire bipennibus Hebrum. 
Cum duce mutatae vires. Byzantia robur 415 

Fregit luxuries Ancyranique triumphi. 
Non peditem praecedit eques; non commoda castris 
EKgitur regio •,• vicibus custodia nullis 
Advigilat vallo; non explorantur eundae 
Vitandaeque viae; nullo se comua flectunt 420 

Ordine: confusi passim per opaca vagantur 
Lustra, per ignotas angusto tramite valles. 
Sic vacui rectoris equi, sic orba magistro 
Fertur in abruptum casu, non sidere puppis; 
Sic ruit in rupes amisso pisce sodaK 425 

Belua, sulcandas qui praevius edocet undas 
Inmensumque pecus parvae moderamine caudae 
Temperat et tanto coniungit foedera monstro; 
lUa natat rationis inops et caeca profimdi; 
lam brevibus deprensa vadis ignara re^r«t^\ ^a*^ 

Chxy DiANi Opp.f ed. Koch. ^ 



82 CLAVDII CLAVDIANI 

Palpitat et vanos scopulis inlidit hiatus. 

Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis 
Spe nutrire leves improvisusque repente, 
Dum gravibus marcent epulis hostique catenas 
Inter vina crepant, largo sopita Lyaeo 435 

Castra subit. Pereunt aUi, dum membra cubili 
Tarda levant; alii leto iunxere soporem; 
Ast alios vicina palus sine more ruentes 
Excipit et cumulis inmanibus aggerat undas. 
Ipse Leo damma cervoque fugacior ibat 440 

Sudanti tremebundus equo: qui pondere postquam 
Decidit, implicitus Kmo cunctantia pronus 
Per vada reptabat. Caeno subnixa tenaci 
Mergitur et pingui suspirat corpore moles 
More suis, dapibus quae iam devota faturis 446 

Turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco 
Armatur cingitque sinus secumque volutat, 
Quas figat verubus partes, quae frusta calenti 
Mandet aquae quantoque cutem distendat echino: 
Flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu; 460 

Contexit varius penetrans Calchedona nidor. 

Ecce levis frondes a tergo concutit aura: 
Credit tela Leo; valuit pro vulnere terror 
Implevitque vicem iaculi, vitamque nocentem 
Integer et sola formidine saucius efflat. 465 

Quis tibi tractandos pro pectine, degener, enses, 
Quis solio campum praeponere suasit avito? 
Quam bene texentum laudabas carmina tutus 
Et matutinis pellebas frigora mensis! 
Hic miserande iaces; hic, dum tua vellera vitas, 460 
Tandem fila tibi neverunt ultima Parcae. 

lam vaga pallentem densis terroribus aulam 
Pama quatit; stratas acies, deleta canebat 
Agmina, Maeonios foedari caedibus agros, 
Pamphylos Pisidasque rapi. Metuendus ab omni 465 
Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum 
In Galatas^ modo Bithynis incumbere fertur. 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 83 

Sunt qui per Cilicas mpto descendere Tauro, 
Sunt qui correptis ratibus terraque marique 
Adventare ferant; geminantur vera pavoris 470 

Ingenio: longe spectari puppibus urbes 
Accensas, lucere fretum ventoque citatas 
Omnibus in pelago veKs haerere favillas. 

Hos inter strepitus funestior advolat alter 
Nuntius: armatam rursus Babylona minari 475 

Rege novo; resides Parthos ignava perosos 
Otia Romanae finem iam quaerere paci. 
Rarus apud Medos regum cruor; unaque cuncto 
Poena manet generi: quamvis crudeKbus aeque 
Paretur dominis. Sed quid non audeat annus 480 
Eutropii? socium nobis fidumque Saporem 
PercuKt et Persas in regia vulnera movit 
Rupturasque fidem, leto pars ne qua vacaret, 
Eumenidum taedas trans flumina Tigridis egit. 

Tum vero cecidere animi tantisque procelKs 486 
Deficiunt. Saepti latrantibus undique belKs 
Infensos tandem superos et consuKs omen 
Agnovere sui, nec iam revocabile damnum 
Eventu stoKdo serum didicere magistro. 
Namque ferunt geminos uno de semine fratres 490 
lapetionidas generis primordia nostri 
DissimiK finxisse manu: quoscumque Prometheus 
Excoluit multumque innexuit aethera Kmo, 
Hi longe ventura notant dubusque parati 
Casibus occurrunt fabro meKore poKti. 496 

Deteriore luto pravus quos edidit auctor, 
Quem merito Grai perlubent Epimethea vates, 
Et nihil aetherii sparsit per membra vigoris, 
Hi pecudum ritu non impendentia vitant 
Nec res ante vident, accepta clade queruntur 600 

Et seri transacta gemunt. 

lam sola renidet 

489 serum] Birtius; rerum. 

<6* 



84 CLAVDII CLAVDIANI 

In Stilichone salus, et cuius semper acerbum 
Ingratumque sibi factorum conscius horror 
Credidit adventum, quem si procedere tantum 
Alpibus audissent, mortem poenasque tremebant, 506 
lam cuncti venisse volunt, scelerumque priorum 
Paenitet; hoc tantis bellorum sidus in undis 
Sperant, hoc pariter iusti sontesque precantur: 
Ceu pueri, quibus alta pater trans aequora merces 
Devehit, intenti ludo studiisque soluti 510 

Latius amoto passim custode vagantur; 
Si gravis auxilio vacuas invaserit aedes 
Vicinus laribusque suis proturbet inultos, 
Tum demum patrem implorant et nomen inani 
Voce cient frustraque oculos ad litora tendunt. 615 

Omnes supplicio dignos letoque fatentur, 
Qui se tradiderint famulis Stilichone relicto. 
Mutati stupuere diu sensuque reducto 
Paulatim proprii mirantur monstra furoris 
Avertuntque oculos (proiectis fascibus horret 620 

Lictor et infames labuntur sponte secures): 
Quales Aonio Thebas de monte reversae 
Maenades infectis Pentheo sanguine thyrsis, 
Cum patuit venatus atrox matrique rotatum 
Conspexere caput, gressus caligine figunt 525 

Et rabiem desisse dolent. Quin protinus ipsa 
Tendit ad Italiam supplex Aurora potentem 
Non radiis redimita comam, non flammea vultu 
Nec croceum vestita diem; stat livida luctu, 
Qualis erat, Phrygio tegeret cum Memnona busto. 
Quam simul agnovit Stilicho nec causa latebat, 531 
Restitit; illa manum victricem amplexa moratur 
Altaque vix lacrimans inter suspiria fatur: 

^Tantane te nostri cepenmt taedia mundi? 
Sic me ludibrium famulis risumque relinquis 586 

Dux quondam rectorque meus? solamque tueris 
Hesperiam? domiti nec te post bella tyranni 
Cemere iam licuit? Sic te victoria nobis 



(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 85 

Eripuit Gallisque dedit? Rufinus origo 

Prima mali: geminas inter discordia partes 540 

Hoc auctore fiiit. Sed iam maiora moventi 

Occurrit iusta rediens exercitus ira, 

Fortis adhuc ferrique memor. Brevis inde reluxit 

Falsaque libertas; rursum Stilichonis habenis 

Sperabam me posse regi. Pro caeca faturi 546 

Gaudia! Fratemo coniungi coeperat orbis 

Imperio (quis enim tanto terrore recentis 

Exempli paribus sese committeret ausis?), 

Cum subito (monstrosa mihi turpisque relatu 

Fabula) Rufini castratus prosilit heres, 550 

Et similes iterum luctus Portuna reduxit, 

Vt solum domini sexum mutasse viderer. 

'Hic primum thalami claustris delicta tegebat 
Clam timideque iubens; erat invidiosa potestas, 
Sed tamen eunuchi, necdum sibi publica iura 555 

Sumere nec totas audebat vertere leges. 
At postquam pulsisque bonis et faece retenta 
Peiores legit socios dignusque satelles 
Hinc Hosius stetit, inde Leo, fiducia crevit 
Regnandique palam flagravit aperta libido. 560 

Patricius, consul maculat quos vendit honores, 
Plus maculat quos ipse gerit. lam signa tubaeque 
Mollescunt, ipsos ignavia fluxit in enses. 
Exultant merito gentes facilisque volenti 
Praeda sumus. lam Bistoniis Haemoque nivali 565 
Vastior expulsis Oriens squalescit aratris. 
Ei mihi, quas urbes et quanto tempore Martis 
Ignaras uno rapuerunt proelia cursu! 
Nuper ab extremo veniens equitatus Araxe 
Terruit Antiochi muros, ipsumque decorae 570 

Paene caput Syriae flammis hostilibus arsit. 
Vtque gravis spoliis nulloque obstante profanda 
Laetus caede redit, sequitur mucrone secundo 
Continuum vulnus; nec iam mihi Caucasus hostes 
Nec mittit gelidus Phasis; nasc\mt\xr m Vg^Ci w^ 



86 CLAVDII CLAVDIANI IN E VTROPIVM LIBER SECVNDVS. 

Bella sinu. Legio pridem Romana GrutHungi, 
lura quibus victis dedimus, quibus arva domusque 
Praebuimus, Lydos Asiaeque uberrima vastant 
Ignibus et si quid tempestas prima reliquit. 
Nec vi nec numero freti; sed inertia nutrit 580 

Proditioque ducum, quorum per crimina miles 
Captivis dat terga suis, quos teste subegit 
Danuvio, partemque timet qui reppuKt omnes. 

^Aula choris epulisque vacat nec perdita curat, 
Dum superest aliquid. Ne quid tamen orbe reciso 
Venditor amittat, provincia quaeque superstes 586 
Dividitur geminumque duplex passura tribunal 
Cogitur alterius pretium sarcire peremptae. 
Sic mihi restituunt populos; hac arte reperta 
Rectorum numerum terris pereuntibus augent. 590 

^ln te iam spes una mihi. Pro fronde Minervae 
Has, Stilicho, tendo lacrimas: succurre ruenti, 
Eripe me tandem, servilibus eripe regnis. 
Neve adeo cunctos paucorum crimine damnes 
Nec nova tot meritis offensa prioribus obstet. 595 
lamiam flecte animum. Suprema pericula semper 
Dant veniam culpae. Quamvis iratus et exul 
Pro patriae flammis non distulit arma Camillus. 
Nec te subtrahimus Latio; defensor utrique 
Sufficis. Armorum liceat splendore tuorum 600 

In commune frui; clipeus nos protegat idem 
Vnaque pro gemino desudet cardine virtus.' 

692 Stilicho, tendo] Birtius; tibi protendo. 



FESCENNINA 
DE NVPTIIS HONOEII AVGVSTI. 

I. (XI.) 

Princeps corusco sidere pulchrior, 
Parthis sagittas tendere doctior, 
Eques Gelonis imperiosior, 
Quae digna mentis laus erit arduae? 
Quae digna formae laus erit igneae? 6 

Te Leda mallet quam dare Castorem; 
Praefert AchiUi te proprio Thetis; 
Victum fatetur Delos Apollinem; 
Credit minorem Lydia Liberum. 

Tu cum per altas impiger ilices 10 

Freno citatum comipedem reges 
Ludentque ventis instabiles comae, 
Telis iacebunt sponte tuis ferae 
Gaudensque sacris vulneribus leo 
Admittet hastam morte superbior. 16 

Venus reversum spemit Adonidem, 
Damnat reductum Cynthia Virbium. 

Cum post labores sub platani voles 
Virentis umbra vel gelido specu 

Torrentiorem fallere Sirium 20 

Et membra somno fessa resolveris: 
quantus uret tum Dryadas calor! 
Quot aestuantes ancipiti gradu 
Furtiva carpent oscula Naides! 



11 Freno] Heinsius; praedo, praeda. 



88 CLAVDII CLAVDIANI 

Quis vero acerbis horridior Scythis, 25 

Quis beluarum corde farentior, 
Qui, cum micantem te prope viderit, 
Non optet ultro servitium pati, 
Qui non catenas adripiat libens 

Colloque poscat vincula libero? 30 

Tu si nivalis per iuga Caucasi 
Saevas petisses pulcher Amazonas, 
Peltata pugnas desereret cohors 
Sexu recepto; patris et inmemor 
Inter frementes Hippolyte tubas 35 

Strictam securim languida poneret 
Et seminudo pectore cingulum 
Forti negatum solveret Herculi, 
Bellumque solus conficeret decor. 

Beata, quae te mox faciet virum 40 

Primisque sese iunget amoribus. 



IL (XII.) 

Age cuncta nuptiali 

Redimita vere tellus 

Celebra toros eriles; 
Omne nemus cum fluviis, 

Omne canat profandum. 5 

Ligures favete campi, 

Veneti favete montes, 

Subitisque se rosetis 
Vestiat Alpinus apex 

Et rubeant pruinae. 10 

Athesis strepat choreis 

Calamisque flexuosus 

Leve Mincius susurret 
Et Padus electriferis 

Admoduletur alnis; 15 

Epulisque iam repleto 



II. (XII.) FESCENNIN A DE NYPTIIS HONORn AVGVSTI. 89 

Resonet Quirite Thybris 
Dominique laeta votis 
Aurea septemgeminas 

Roma coronet arces. 20 

Procul audiant Hiberi, 

Fluit unde semen aulae, 
Vbi plena laurearum 
Imperio feta domus 

Vix numerat triumphos. 25 

Habet hinc patrem maritus, 
Habet hinc puella matrem 
Geminaque parte ductum 
Caesareum flumineo 

Stemma recurrit ortu. 30 

Decorent virecta Baetim, 
Tagus intumescat auro 
Generisque procreator 
Sub vitreis Oceanus 

Luxurietur antris. 36 

Oriensque regna fratrum 

Simul Occidensque plaudat; 
Placide iocentur urbes, 
Quaeque novo quaeque nitent 

Deficiente Phoebo. 40 

Aquiloniae procellae, 

Rabidi tacete Cauri, 
Taceat sonorus Auster. 
Solus ovantem Zephyrus 

Perdominetur annum. 46 



III. (XIII.) 

Solitas galea fulgere comas, 
Stilicho, molli necte corona. 
Cessent litui saevumque procul 
Martem felix taeda xeleg^e^.. 



1 



90 CLAYDn CLAVDIANI 

Tractus ab aula rursus in aulam 5 

Redeat sanguis. Patris officiis 

lunge potenti pignora dextra. 

Gener Augusti pridem fueras, 

Nunc rursus eris socer Augusti. 

Quae iam rabies livoris erit? 10 

Vel quis dabitur color invidiae? 

Stilicho socer est, pater est Stilicho. 



IV. (XIV.) 

Attollens thalamis Idalium iubar 
Dilectus Veneri nascitur Hesperus. 
lam nuptae trepidat sollicitus pudor, 
lam produnt lacrimas flammea simplices. 
Ne cessa, iuvenis, comminus adgredi, 5 

Impacata licet saeviat unguibus. 
Non quisquam fruitur veris odoribus 
Hyblaeos latebris nec spoliat favos, 
Si fronti caveat, si timeat rubos; 
Armat spina rosas, mella tegunt apes. 10 

Crescunt difficili gaudia iurgio 
Accenditque magis, quae reftigit, Venus. 
Quod flenti tuleris, plus sapit osculum. 
Dices ^o!' quotiens, ^hoc mihi dulcius 
Quam flavos deciens vincere Sarmatas!' 15 

Adspirate novam pectoribus fidem 
Mansuramque facem tradite sensibus. 
Tam iunctis manibus nectite vincula, 
Quam frondens hedera stringitur aesculus, 
Quam lento premitur palmite populus, 20 

Et murmur querula blandius alite 
Linguis adsiduo reddite mutuis. 
Et labris animum conciliantibus 
Altemum rapiat somnus anhelitum. 
implexu caleat purpura regio 25 



IV. (XIV.) FESCENNINA DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 91 

Et vestes Tyrio sanguine fulgidas 
Alter virgineus nobilitet cruor. 
Tum victor madido prosilias toro 
Noctumi referens vulnera proelii. 

Ducant pervigiles carmina tibiae 30 

Permissisque iocis turba licentior 
Exultet tetricis libera legibus. 
Passim cum ducibus ludite milites, 
Passim cum pueris ludite virgines. 
Haec vox aetheriis insonet axibus, 35 

Haec vox per populos, per mare transeat: 
Tormosus Mariam ducit Honorius'. 



EPITHALAMIVM 
DE NVPTIIS HONORII AVGVSTL 

PRAEPATIO. 

(IX.) 

Surgeret in thalamum ducto cum Pelion arcu 

Nec caperet tantos hospita terra deos, 
Cum socer aequoreus numerosaque turba sororum 

Certarent epulis continuare dies 
Praeberetque lovi communia pocula Chiron, 6 

Molliter obliqua parte refusus equi, 
Peneus gelidos mutaret nectare fontes, 

Oetaeis fluerent spumea vina iugis: 
Terpsichore facilem lascivo poUice movit 

Barbiton et molles duxit in antra choros. lo 

Carmina nec superis nec displicuere Tonanti, 

Cum teneris nossent congrua vota modis. 
Centauri Faunique negant. Quae flectere Rhoeton, 

Quae rigidum poterant plectra movere Pholum? 

Septima lux aderat caelo totiensque renato 15 

Viderat exactos Hesperus igne choros: 
Tum Phoebus, quo saxa domat, quo pertrahit omos, 

Pectine temptavit nobiliore lyram 
Venturumque sacris fidibus iam spondet Achillem, 

lam Phrygias caedes, iam Simoenta canit. 20 

Frondoso strepuit felix Hymenaeus Olympo; 

Reginam resonant Othrys et Ossa Thetim. 



(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 93 

EPITHALAMIVM. 

(X.) 

Hauserat insolitos promissae virginis ignes 
Augustus primoque rudis flagraverat aestu; 
Nec novus unde calor nec quid suspiria vellent, 
Noverat incipiens et adhuc ignarus amandi. 
Non illi venator equus, non spicula curae, 5 

Non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat 
In vulnus, quod fixit Amor. Quam saepe medullis 
Erupit gemitus! quotiens incanduit ore 
Confessus secreta rubor nomenque beatum 
Iniussae scripsere manus! lam munera nuptae lO 
Praeparat et pulchros, Mariae sed luce minores 
Eligit omatus, quidquid venerabilis olim 
Livia divorumque nurus gessere superbae. 
Incusat spes aegra moras longique videntur 
Stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe. 15 
Scyria sic tenerum virgo flammabat Achillem 
Fraudis adhuc expers bellatricesque docebat 
Ducere fila manus et, mox quos horruit Ide, 
Thessalicos roseo nectebat pollice crines. 

Haecetiam queritur secum: ^Quonam usque verendus 
Cunctatur mea vota socer? quid iungere differt, 21 
Quam pepigit, castasque preces implere recusat? 
Non ego luxuriem regum moremque secutus 
Quaesivi vultum thalamis, ut nuntia formae 
Lena per innumeros iret pictura penates, 25 

Nec variis dubium thalamis laturus amorem 
Ardua commisi falsae conubia cerae. 
Non rapio praeceps alienae foedera taedae, 
Sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta 
Mandatis uno matemi sanguinis ortu 30 

Communem partitur avum. Fastidia supplex 
Deposui gessique procum; de limine sacro 
Oratum misi proceres, qui prox.ima» nTiVyv^ 



94 CLAVDII CLAVDIANI 

lura tenent. Fateor, Stilicho, non parva poposci, 
Sed certe mereor princeps hoc principe natus, 86 

Qui sibi te generum fratema prole revinxit, 
Cui Mariam debes. Faenus mihi solve patemum, 
Redde suos aulae. Mater fortasse rogari 
Mollior. patmi germen, cui nominis heres 
Successi, sublime decus torrentis Hiberi, 40 

Stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans 
Inque tuo crevi gremio, partuque remoto 
Tu potius Flaccilla mihi. Quid dividis ergo 
Pignora? quid iuveni natam non reddis alumno? 
Optatusne dies aderit? dabitume iugaKs 46 

Nox umquam?' 

Tali solatur vulnera questu. 
Risit Amor placidaeque volat trans aequora matri 
Nuntius et totas iactantior explicat alas. 

Mons latus lonium Cypri praemptus obumbrat, 
Invius humano gressu, Phariumque cubile 60 

Proteos et septem despectat comua Nili. 
Hunc venti pulsare timent, hunc laedere nimbi, 53 
Hunc neque candentes audent vestire pruinae. 52 

Luxuriae Venerique vacat. Pars acrior anni 
Exulat; aetemi patet indulgentia veris. ' 56 

In campum se ftmdit apex; hunc aurea saepes 
Circuit et fulvo defendit prata metallo. 
Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit 
Moenibus et tales uxorius obtulit arces. 
Intus mra micant, manibus quae subdita nullis 60 
Perpetuum florent, Zephyro contenta colono, 
Vmbrosumque nemus, quo non admittitur ales, 
Ni probet ante suos diva sub iudice cantus: 
Quae placuit, fmitur ramis; quae victa, recedit. 
Vivunt in Venerem frondes omnisque vicissim 65 

Felix arbor amat; nutant ad mutua palmae 
Foedera, populeo suspirat populus ictu 



52 post 63 transposui. 



(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 95 

Et platani platanis alnoque adsibilat alnus. 

Labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus 
Alter, et infusis corrumpunt mella venenis, 70 

Vnde Cupidineas armari fama sagittas. 
Mille pharetrati ludunt in margine fratres, 
Ore pares, aevo similes, gens mollis Amorum. 
Hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum 
Edidit. nie deos caelumque et sidera comu 76 

Temperat et summos dignatur figere reges; 
Hi plebem feriunt. Nec cetera numina desunt: 
Hic habitat nullo constricta Licentia nodo 
Et flecti faciles Irae vinoque madentes 
Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum 80 
Pallor et in primis titubans Audacia fartis 
lucundique Metus et non secura Voluptas; 
Et lasciva volant levibus Periuria ventis. 
Quos inter petulans alta cervice luventas 
Excludit Senium luco. 85 

Procul atria divae 
Permutant radios silvaque obstante virescunt. 
Lemnius haec etiam gemmis extruxit et auro 
Admiscens artem pretio trabibusque smaragdi 
Supposuit caesas hyacinthi rupe columnas. 
Beryllo paries et iaspide lubrica surgunt 90 

Limina despectusque solo calcatur achates. 
In medio glaebis redolentibus area dives 
Praebet odoratas messes; hic mitis amomi, 
Hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent 
Cinnama, nec sicco frondescunt vimina costo 96 

Tardaque sudanti prorepunt balsama rivo. 

Quo postquam delapsus Amor longasque peregit 
Penna vias, alacer passuque superbior intrat. 
Caesariem tunc forte Venus subnixa corusco 
Fingebat solio. Dextra laevaque sorores lOO 

Stabant Idaliae: largos haec nectaris imbres 
Inrigat, haec morsu numerosi dentis ebumo 
Multifidum discrimen arat; sed tertia r^\ito 



i 



96 CLAVDII CLAVDIANI 

Dat varios nexus et iusto dividit orbes 

Ordine, neglectam partem studiosa relinquens: 105 

Plus error decuit. Speculi nec vultus egebat 

ludicio-, similis tecto monstratur in omni 

Et rapitur, quocumque videt, dum singula cemit, 

Seque probat. Nati venientis conspicit umbram 

Ambrosioque sinu puerum complexa ferocem iio 

^Quid tantum gavisus?' ait; ^quae proelia sudas 

Improbe? quis iacuit telis? Iterunme Tonantem 

Inter Sidonias cogis mugire iuvencas? 

An Titana domas? an pastoralia Lunam 

Rursus in antra vocas? Durum magnumque videris 

Debellasse deum'. 116 

Suspensus in oscula matris 
Ille refert: ^Laetare, parens; inmane tropaeum 
Rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum. 
Scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos 
Italiamque fovet, nec te praeclara Serenae 120 

Fama latet. Propera; regalibus adnue votis: 
lunge toros.' 

Gremio natum Cytherea removit 
Et crines festina ligat peplumque fluentem 
Adlevat et blando spirantem numine ceston 
Cingitur, impulsos pluviis quo mitigat amnes, 126 
Quo mare, quo ventos irataque fulmina solvit. 
Vt stetit ad litus, parvos adfatur alumnos: 

^Heus! quis erit, pueri, vitreas qui lapsus in undas 
Huc rapidum Tritona vocet, quo vecta per altum 
Deferar? Haud umquam tanto mihi venerit usu. 130 
Sacri, quos petimus, thalami. Pemicius omnes 
Quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor, 
Aegaeas seu frangit aquas. Quicumque repertum 
Duxerit, aurata donabitur ille pharetra.' 

Dixerat et sparsa diversi plebe feruntur 136 

135 sparsa diversi] ex cod. Vat, Livinei; sparsi diversa, 
sparsi diyiBSL, para adversi de. 



(X.) EPITHA.LAMIVM DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 97 

Exploratores pelagi. Sub fluctibus ibat 
Carpathiis Triton obluctantemque petebat 
Cymothoen. Timet illa ferum seseque sequenti 
Subripit et duris elabitur uda lacertis. 
^Heus', inquit speculatus Amor, ^non vestra sub imis 
Furta tegi potuere vadis. Accingere nostram 141 

Vecturus dominam: pretium non vile laboris 
Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis. . 
Hac mercede veni.' 

Prorupit gurgite torvus 
Semifer; undosi verrebant brachia crines; 145 

Hispida tendebant bifido vestigia cornu, 
Qua pistrix commissa viro. Ter pectora movit; 
lam quarto Paphias tractu sulcabat harenas. 
Vmbratura deam retro sinuatur in arcum 
Belua; tum vivo squalentia murice terga 150 

Purpureis mollita toris: hoc navigat antro 
Fulta Venus; niveae delibant aequora plantae. 
Prosequitur volucer late comitatus Amorum 
Tranquillumque choris quatitur mare. Serta per omnem 
Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit 155 

Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon; 
Altemas violis Nereus interserit algas; 
Canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis. 
Nec non et variis vectae Nereides ibant 
Audito rumore feris (hanc pisce voluto 160 

Sublevat Oceani monstrum Tartesia tigris; 
Hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas 
Trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae 
Innatat; haec viridem trahitur complexa iuvencum) 
Certatimque novis onerant conubia donis. 165 

Cingula Cymothoe, rarum Galatea monile 
Et gravibus Psamathe bacis diadema ferebat 
Intextum, Rubro quas legerat ipsa profando. 
Mergit se subito vellitque corallia Doto: 



167 Psamathe] Birtius; spatale, pigm^«»». 

Clavdiani Opp.f ed. Koch. 



98 CLAVDII CLAVDIANI 

Vimen erat duin stagna subit; processerat iindis: 170 
Gemma ftiit. 

Nudae Venerem cinxere catervae 
Plaudentesque simul tali cum voce sequuntur: 
^Hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur 
Reginae regina feras. Dic talia numquam 
Promeruisse Thetim nec cum soror Ainphitrite 176 
Nostro nupta lovi. Devotum sentiat aequor, 
Agnoscat famulum virgo Stilichonia pontum. 
Victrices nos saepe rates classemque patemam 
Veximus, attritis cum tenderet ultor Achivis.' 

lam Ligurum terris spumantia pectora Triton 180 
Adpulerat lassosque fretis extenderat orbes. 
Continuo sublime volans ad moenia Gallis 
Condita, lanigeri suis ostentantia pellem, 
Pervenit. Adventu Veneris pulsata recedunt 
Nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes. 186 

Laetitiae causas ignorat dicere miles 
Laetaturque tamen; Mavortia signa rubescunt 
Floribus et subitis animantur frondibus hastae. 
lUa suum dictis adfatur talibus agmen: 

^Gradivum, nostri comit^s, arcete parumper, 190 
Vt soli vacet aula mihi. Procul igneus horror 
Thoracum, gladiosque tegat vagina minaces. 
Stent bellatrices aquilae saevique dracones; 
Fas sit castra meis hodie succumbere signis. 
Tibia pro lituis et pro clangore tubarum 196 

Molle lyrae festumque canant. Epulentur ad ipsas 
Excubias; mediis spirent crateres in armis. 
Laxet terribiles maiestas regia fastus 
Et sociam plebem non indignata potestas 
Confundat turbae proceres. Solvantur habenis 200 
Gaudia nec leges pudeat ridere severas. 

'Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores 
Elige, tu geminas, Concordia, necte coronas. 
Vos, pennata cohors, quocumque vocaverit usus, 
DivisB jorqperate manu, neu marceat uUa 205 



(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTUS HONORH AVGVSTI. 99 

Segnities: alii fimalibus ordine ductis 
Plurima venturae suspendite lumina nocti; 
Hi nostra nitidos postes obducere myrto 
Contendant; pars nectareis adspergite tecta 
Fontibus et flamma lucos adolete Sabaeos; 210 

Pars irifecta croco velamina lutea Serum 
Pandite Sidoniasque solo prostemite vestes. 
Ast alii thalamum docto componite textu; 
Stamiue gemmato picturatisque columnis 
Aedificetur apex, qualem non Lydia dives 215 

Erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo 
Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae. 
IUic exuvias omnes cumulate parentum: 
Quidquid avus senior Mauro vel Saxone victis, 
Quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus 220 
Quaesivit genitor bellis, quodcumque Gelonus 
Armeniusve dedit; quantum crinita sagittis 
Attulit extremo Meroe circumflua Nilo; 
Misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus, 
Cum supplex emeret Romanam Parthia pacem. 226 
Nobilibus gazis opibusque cubilia surgant 
Barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos.' 
Sic ait et sponsae petit improvisa penates. 
IUa autem secura tori taedasque parari 
Nescia divinae fruitur sermone parentis 230 

Matemosque bibit mores exemplaque discit 
Prisca pudicitiae Latios nec volvere libros 
Desinit aut Grraios,. ipsa genetrice magistra, 
Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus 
Aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho 236 

(Sic Triviam Latona monet; sic mitis in antro 
Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae): 
Cum procul augeri nitor et iucundior aer 
Attonitam lustrare domum fundique comarum 
Gratus odor. Mox vera fides numenque reftdsit. 240 
Cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae, 
Nunc flavam niveo miratur vertie^ maXjtOTi. 



100 CLAVDn CLAVDIANI 

Haec modo crescenti, plenae par altera lunae: 

Adsurgit ceu forte minor sub matre virenti 

Laurus et ingentes ramos olimque futuras 246 

Promittit iam parva comas; vel flore sub uno 

Ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant: 

Haec largo matura die eaturataque vemis 

Roribus indulget spatio; latet altera nodo 

Nec teneris audet foliis admittere soles. 260 

Adstitit et blande Mariam Cytherea salutat: 
^Salve sidereae proles augusta Serenae, 
Magnorum suboles regum parituraque reges. 
Te propter Paphias sedes Cyprumque reliqui, 
Te propter libuit tantos explere labores 266 

Et tantum transnare maris, ne vilior ultra 
Privatos paterere lares neu tempore longo 
Dilatos iuvenis nutriret Honorius ignes. 
Accipe fortunam generis, diadema resume, 
Quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus, 260 
Vnde parens progressa, redi. Fac nulla subesse 
Vincula cognatae: quamvis aliena fuisses 
Principibus, regnum poteras hoc ore mereri. 
Quae propior sceptris facies? qui dignior aula 264 
Vultus erit? Non labra rosae, non colla pruinae, 
Non crines aequant violae, non lumina flammae. 
Quam iuncti leviter sese discrimine confert 
Vmbra supercilii! miscet quam iusta pudorem 
Temperies nimio nec sanguine candor abimdat! 
Aurorae vincis digitos umerosque Dianae; 270 

Ipsam iam superas matrem. Si Bacchus amator 
Dotali potuit caelum signare corona, 
Cur nuUis virgo redimitur pulchrior astris? 
lam tibi molitur stellantia serta Bootes 
Inque decus Mariae iam sidera parturit aether. 275 
digno nectenda viro tantique per orbem 
Consors imperii! iam te venerabitur Hister; 
Nomen adorabunt populi; iam Rhenus et Albis 
Serviet; in medios ibis regina Sygambros. 



(X.) EPITHALAMIVM DE K VPTIIS HONOBII AVGVSTI. 101 

Quid numerem gentes Atlanteosque reeessus 280 

Oceani? toto pariter donabere mundo/ 

Dixit et omatus, dederant quos nuper ovantes 
Nereides, coUo membrisque micantibus aptat. 
Ipsa caput distinguit acu, substringit amictus; 
Flammea virgineis accommodat ipsa capillis. 286 

Ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra 
Praeradiant ductura nurum. Calet obvius ire 
lam princeps tardumque cupit discedere solem: 
Nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris 
Sollicitavit odor, timiidus quatiensque decoras 290 
Curvata cervice iubas Pharsalia rura 
Pervolat et notos hinnitu flagitat amnes 
Naribus accensis; mulcet fecunda magistros 
Spes gregis et pulchro gaudent armenta marito. 

Candidus interea positis exercitus armis 295 

Exultat socerum circa-, nec signifer ullus 
Nec miles pluviae flores dispergere ritu 
Cessat purpureoque ducem perfundere nimbo. 
Haec quoque velati lauro myrtoque canebant: 

'Dive parens, seu te complectitur axis Olympi, 
Seu premis Elysias animarum praemia valles, 301 
En promissa tibi Stilicho iam vota peregit; 
lam gratae rediere vices; cunabula pensat; 
Acceptum reddit thalamum natoque reponit, 
Quod dederat genitor. Numquam te, sancte, pigebit 
ludicii nec te pietas suprema fefellit. 306 

Dignus cui leges, dignus cui pignora tanti 
Principis et rerum commendarentur habenae. 
Dicere possemus, quae proelia gesta sub Haemo 
Quaeque cruentarint fimiantem Strymona pugnae, 310 
Quam notus clipeo, quanta vi folminet hostem, 
Ni prohiberet Hymen. Quae tempestiva relatu, 
Nunc canimus. Quis consilio, quis iuris et aequi 
Nosse modum melior? Quod semper dissilit, in te 
Convenit, ingenio robur, prudentia forti. av^ 

Fronte quis aequali? quem sic IRomm"». fti^^^x^scii» 



102 CLAVDH CLAVDIANI 

Culmina? sufficerent tantis quae pectora curis? 

Stes licet in populo, clamet quicumque videbit: 

Hic est, hic Stilicho! Sic se testatur et offert 

Celsa potestatis species, non voce feroci, 320 

Non alto simulata gradu, non improba gestu. 

Adfectant alii quidquid fingique laborant^ 

Hoc donat natura tibi. Pudor emicat una 

Formosusque rigor vultusque auctura verendos 

Canities festina venit. Cum sorte remota 326 

Contingat senio gravitas viresque iuventae, 

Vtraque te cingit propriis insignibus aetas. 

Omatur Fortuna viro. Non uUa nocendi 

Tela nec infecti iugulis civilibus enses. 

Non odium terrore moves nec frena resolvit 330 

Gratia; diligimus pariter pariterque timemus. 

Ipse metus te noster amat, iustissime legum 

Arbiter, egregiae pacis fidissime custos, 

Optime ductorum, fortunatissime patrum. 

Plus iam, plus domino cuncti debere fatemur, 336 

Quod gener est, invicte, tuus. Vincire corona; 

Insere te nostris contempto iure choreis. 

Sic puer Eucherius superet virtute parentem; 

Aurea sic videat similes Thermantia taedas; 

Sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro 340 

Parvus Honoriades genibus considat avitis.' 



PANEGYRICVS 
DE TERTIO CONSVLATV HONORII AVGVSTL 

PRAEFATIO. 

(VI.) 

Parvos non aquilis fas est educere fetus 

Ante fidem solis iudiciumque poli. 
Nam pater, e scisso saluit cum tegmine proles 

Ovaque matemus rupit hiulca tepor, 
Protinus implumes convertit ad aethera nidos 5 

Et recto flammas imperat ore pati. 
Consulit ardentes radios et luce magistra 

Natorum vires ingeniumque probat. 
Degenerem refugo torsit qui lumine visum, 

Vnguibus hunc saevis ira patema ferit. 10 

Exploratores oculis qui perttdit ignes 

Sustinuitque acie nobiliore diem, 
Nutritur volucrumque potens et fulminis heres, 

Gestums summo tela trisulca lovi. 
Me quoque Pieriis temptatum saepius antris 15 

Audet magna suo mittere Roma deo. 
lam dominas aures, iam regia tecta meremur 

Et chelys Augusto iudice nostra sonat. 



3 e scisso] scripsi; excusso. 



104 CLAVDn CLAVDIANI 



PANEGTRICVS. 

(VII.) 

Tertia Romulei sumant exordia fasces 
Terque tuas ducat bellatrix pompa curules; 
Festior amius eat cinctusque imitata Gabinos 
Dives Hydaspeis augescat purpura gemmis; 
Succedant armis trabeae, tentoria lictor 5 

Ambiat et Latiae redeant ad signa secures, 
Tuque o qui patrium curis aequalibus orbem 
Eoo cum fratre regis, procede secundis 
Alitibus Phoebique novos ordire meatus, 
Spes votumque poli, quem primo a limine vitae 10 
Nutrix aula fovet, strictis quem falgida telis 
Inter laurigeros aluerunt castra triumphos. 
Ardua privatos nescit Fortuna penates 
Et regnum cum luce dedit. Cognata potestas 
Excepit Tyrio venerabile pignus in ostro 16 

Lustravitque tuos aquilis victricibus ortus 
Miles et in mediis cunabula praebuit hastis. 
Te nascente ferox toto Germania Rheno 
Intremuit movitque suas formidine silvas 
Caucasus et positis numen confessa pharetris 20 

Ignavas Meroe traxit de crine sagittas. 
Reptasti per scuta puer, regumque recentes 
Exuviae tibi ludus erant, primusque solebas 
Aspera complecti torvum post proelia patrem, 
Signa triumphato quotiens flexisset ab Histro 25 

Arctoa de strage calens, et poscere partem 
De spoliis, Scythicos arcus aut rapta Gelonis 
Cingula vel iaculum Daci vel frena Suebi. 
Ille coruscanti clipeo te saepe volentem 
Sustulit adridens et pectore pressit anhelo 30 

Intrepidum ferri galeae nec triste timentem 
Fulgur et ad summas tendentem braehia cristas. 
Tum sic laetus ait: ^Rex o stellantis Olympi, 



(VII.) PANEGYR. DE TERTIO CONSVLATV HONORH, 105 

Talis perdoniito redeat mihi filius hoste, 
Hyrcanas populatus opes aut caede superbus 35 

Assyria, sic ense rubens, sic flamine crebro 
Turbidus et grato respersus pulvere belli, 
Armaque gaviso referat captiva parenti/ 

Mox ubi firmasti recto vestigia gressu, 
Non tibi desidias molles nec marcida luxu 40 

Otia nec somnos genitor permisit inertes, 
Sed nova per duros instruxit membra labores 
Et cruda teneras exercuit indole vires: 
Frigora saeva pati, gravibus non cedere nimbis, 
Aestivum tolerare iubar, transnare sonoras 45 

Torrentum furias, ascensu vincere montes, 
Planitiem cursu, valles et concava saltu, 
Nec non in clipeo vigiles producere noctes, 
In galea potare nives, nunc spicula comu 
Tendere, nunc glandes Baleari spargere fanda. 50 

Quoque magis nimium pugnae inflammaret amorem, 
Facta tui numerabat avi, quem litus adustae 
Horrescit Libyae ratibusque impervia Thyle: 
lUe leves Mauros nec falso nomine Pictos 
Edomuit Scottumque vago mucrone secutus 56 

Fregit Hyperboreas remis audacibus undas 
Et geminis falgens utroque sub axe tropaeis 
Tethyos altemae refluas calcavit harenas. 
Hos tibi virtutum stimulos, haec semina laudum, 
Haec exempla dabat. Non ocius hausit Achilles 60 
Semiferi praecepta senis, seu cuspidis artes 
Sive lyrae cantus medicas seu disceret herbas. 

Interea turbata fides. Civilia mrsus 
Bella tonant dubiumque quatit discordia mundum. 
Pro crimen supemm, longi pro dedecus aevi: 65 

Barbams Hesperias exul possederat urbes 
Sceptraque deiecto dederat Romana clienti. 
lam princeps molitur iter gentesque remotas 
Colligit Aurorae, tumidus quascumque pererrat 69 
Euphrates, quas lustrat Halys, qvxas di\i%.\» Q^^-v^^^s»*^ 



106 CLAVDII CLAVDIANI 

Turiferos Arabes saltus, vada Caspia Medi, 
Armeiiii Phasin, Parthi Kquere Niphaten. 

Quae tibi tum Martis rabies quantusque sequendi 
Ardor erat? quanto flagrabant pectora voto 
Optatas audire tubas campique cruenta 75 

Tempestate frui truncisque inmergere plantas? 
Vt leo, quem falvae matris spelunca tegebat 
Vberibus solitum pasci, cum crescere sensit 
Vngue pedes et terga iubis et dentibus ora, 
lam negat imbelles epulas et rupe reKcta 80 

Gaetulo comes ire patri stabuKsque minari 
Aestuat et celsi tabo sordere iuvenci. 
Ille vetat rerumque tibi commendat habenas 
Et sacro meritos omat diademate crines. 
Tantaque se rudibus pietas ostendit in annis, 85 

Sic aetas animo cessit, quererentur ut omnes 
Imperium tibi sero datiim. 

Victoria velox 
Auspiciis effecta tuis. Pugnastis uterque: 
Tu fatis genitorque manu. Te propter et Alpes 
Invadi faciles cauto nec profuit hosti 90 

Munitis haesisse locis: spes inrita valK 
Concidit et scopuKs patuerunt claustra revulsis. 
Te propter geKdis Aquilo de monte proceUis 
Obruit adversas acies revolutaque tela 
Vertit in auctores et turbine reppuKt hastas. 96 

nimium dilecte deo, cui fundit ab antris 
Aeolus armatas hiemes, cui miKtat aether 
Et coniurati veniunt ad classica venti. 
Alpinae rubuere nives, et Frigidus amnis 
Mutatis fumavit aquis turbaque cadentum loo 

Staret, ni rapidus iuvisset flumina sanguis. 

At ferus inventor scelerum traiecerat altum 
Non uno mucrone latus, duplexque tepebat 
Ensis, et ultrices in se converterat iras 
Tandem iusta manus. lam Kbertate reducta, 105 

Quamvis emeritum peteret natura reverti 



(VII.) PANEGYR. DE TERTIO CONSVLATV HONORII. 107 

Numen et auratas astrorum panderet arees 

Nutaretque oneris venturi conscius Atlas, 

Distulit Augustus cupido se credere caelo, 

Dum tibi pacatum praesenti traderet orbem. iio 

Nec mora: Bistoniis alacer consurgis ab oris, 

Inter barbaricas ausus transire cohortes 

Impavido vultu- linquis Rhodopeia saxa 

Orpheis animata modis; iuga deseris Oetes 

Herculeo damnata rogo; post Pelion intras 115 

Nereis inlustre toris; te pulcher Enipeus 

Celsaque Dodone stupuit rursusque locutae 

In te Chaoniae moverunt carmina quercus. 

Illyrici legitur plaga litoris; arva teruntur 

Dalmatiae; Phrygii numerantur stagna Timavi. 120 

Gaudent Italiae sublimibus oppida muris 

Adventu sacrata tuo, summissus adorat 

Eridanus blandosque iubet mitescere fluctus 

Et Phaethonteas solitae deflere ruinas 

Roscida frondosae revocant electra sorores. 126 

Quanti tum iuvenes, quantae sprevere pudorem 
Spectandi studio matres, puerisque severi 
Certavere senes, cum tu genitoris amico 
Exceptus gremio mediam veherere per urbem 
Velaretque pios communis laurea currus! 130 

Quis non Luciferum roseo cum Sole videri 
Credidit aut iunctum Bromio radiare Tonantem? 
Floret cristatis exercitus undique turmis, 
Quisque sua te voce canens. Praestringit aena 
Lux oculos, nudique seges Mavortia ferri 136 

Ingeminat splendore diem. Pars nobiHs arcu, 
Pars longe iacuUs, pars comminus horrida contis; 
Hi volucres tollunt aquilas, hi picta draconum 
CoUa levant, multusque tumet per nubila serpens 
Iratus stimulante Noto vivitque receptis 140 

Flatibus et vario mentitur sibila tractu. 

Vt ventum ad sedes, cunctos discedere tectis 
Dux iubet et generum compeUat ta\iW^ \)^x^\ 



108 CLAVDII CLAVDIANI 

^Bellipotens Stilicho, cuius mihi robur in armis, 

Pace probata fides: quid enim per proelia gessi 145 

Te sine? quem merui te non sudante triumphum? 

Odrysium pariter Getico foedavimus Hebrum 

Sanguine, Sarmaticas pariter prostravimus alas 

Riphaeaque simul fessos porreximus artus 

In glacie stantemque rota sulcavimus Histrum: 150 

Ergo age^ me quoniam caelestis regia poscit, 

Tu curis succede meis, tu pignora solus 

Nostra fove: geminos dextra tu protege fratres. 

Per consanguineos thalamos noctemque beatam, 

Per taedas, quas ipsa tuo regina levavit 155 

Coniugio socrusque nurum produxit ab aula, 

Indue mente patrem, crescentes dilige fetus 

Vt ducis, ut soceri. lamiam securus ad astra 

Te custode ferar; rupta si mole Typhoeus 

Prosiliat, vinclis Tityos si membra resolvat, leo 

Si furor Enceladi proiecta mugiat Aetna, 

Opposito Stilichone cadent/ 

Nec plura locutus, 
Sicut erat, liquido signavit tramite nubes 
Ingrediturque globum Lunae limenque relinquit 
Arcados et Veneris clementes advolat auras. 165 

Hinc Phoebi permensus iter flammamque nocentem 
Gradivi placidumque lovem; stetit arce suprema, 
Algenti qua zona riget Satumia tractu. 
Machina laxatur caeli rutilaeque patescunt 
Sponte fores. Arctoa parat convexa Bootes, 170 

Australes reserat portas succinctus Orion 
Invitantque novum sidus pendentque vicissim, 
Quas partes velit ipse sequi, quibus esse sodalis 
Dignetur stellis aut qua regione morari. 
decus aetherium, terrarum gloria quondam, 175 
Te tuus Oceanus natali gurgite lassum 
Excipit et notis Hispania proluit undis. 

156 socmsque] scripsi; sociaque. 



(VII.) PANEGYR. DE TERTIO CONSVLATV HONOBII. 109 

Fortunate parens, primos cum detegis ortus, 
Adspicis Arcadium; cum te proclivior urges, 
Occiduum visus remoratur Honorius ignem; 180 

Et quocumque vagos flectas sub cardine cursus, 
Natorum per regna venis, qui mente serena 
Maturoque regunt iunctas moderamine gentes, 
Saecula qui rursus formant meHore metallo. 
Luget Avarities Stygiis innexa catenis 185 

Cumque suo demens expellitur Ambitus auro. 
Non dominantur opes nec corrumpentia sensus 
Dona valent: emitur sola virtute potestas. 

Vnanimi fratres, quorum mare terraque fatis 
Debetur, quodcumque manus evasit avitas, 190 

Quod superest patri: vobis iam Mulciber arma 
Praeparat et Sicula Cyclops incude laborat, 
Brontes innumeris exasperat aegida signis, 
Altum fulminea crispare in casside conum 
Festinat Steropes, nectit thoraca Pyragmon 196 

Ignifluisque gemit Lipare fiimosa cavemis. 
Vobis lonia virides Neptunus in alga 
Nutrit equos, qui summa freti per caerula possint 
Ferre viam segetemque levi percurrere motu, 
Nesciat ut spumas nec proterat ungula culmos. 200 
lam video Babylona rapi Parthumque coactum 
Non ficta trepidare fuga, iam Bactra teneri 
Legibus et famulis Gangen pallescere ripis 
Gemmatosque humilem dispergere Persida cultus. 
Ite per extremum Tanaim pigrosque Triones, 206 

Ite per ardentem Libyam, superate vapores 
Solis et arcanos Nili deprendite fontes, 
Herculeum finem, Bacchi trariscurrite metas: 
Vestri iuris erit, quidquid complectitur axis. 
Vobis Rubra dabunt pretiosas aequora conchas, 210 
Indus ebur, ramos Panchaia, vellera Seres. 



PANEGYEICVS 
DE QVARTO CONSVLATV HONORII AVGVSTL 

(VIII.) 

Auspiciis iteruin sese regalibus amius 
Induit et nota fruitur iactantior aula, 
Limina nec passi circum privata morari 
Exultant reduces Augusto consule fasces. 
Cemis ut armorum proceres legumque potentes 6 

Patricios sumunt habitus et niore Gabino 
Discolor incedit legio positisque parumper 
Bellorum signis sequitur vexilla Quirini? 
Lictori cedunt aquilae ridetque togatus 
Miles et in mediis effalget curia castris. 10 

Ipsa Palatino circumvallata senatu 
lam trabeam Bellona gerit parmamque removit 
Et galeam sacras umeris vectura curules. 
Nec te laurigeras pudeat, Gradive, secures 
Pacata gestare manu Latiaque micantem 16 

Loricam mutare toga, dum ferreus haeret 
Currus et Eridani ludunt per prata iugales. 

Haud indigna coli nec nuper cognita Marti 
Vlpia progenies et quae diademata mundo 
Sparsit Hibera domus. Nec tantam viiior unda 20 
Promeruit gentis seriem: cunabula fovit 
Oceanus; terrae dominos pelagique futuros 
Inmenso decuit rerum de principe nasci. 
Hinc processit avus, cui post Arctoa frementi 
Classica Massylas adnexuit Africa laurus, 25 

IUe, Caledoniis posuit qui castra pruinis, 
Qui medios Libyae sub casside pertulit aestus, 



(VIII.) panegyr.de QVARTO CONSVLATV HONORII. 111 

Terribilis Mauro debellatorque Britanni 

Litoris ac pariter Boreae vastator et Austri. 

Quid rigor aetemus, caeli quid frigora prosunt 30 

Ignotumque fretum? maduerunt Saxone fuso 

Orcades-, incaluit Pictorum sanguine Thyle; 

Scottorum cumulos flevit glacialis Hiveme. 

Quid calor obsistit forti? per vasta cucurrit 

Aethiopum cinxitque novis Atlanta maniplis, 35 

Virgineum Tritona bibit sparsosque venenis 

Gorgoneos vidit thalamos et vile virentes 

Hesperidum risit, quos ditat fabula, ramos. 

Arx incensa lubae, rabies Maumsia ferro 

Cessit et antiqui penetralia dimta Bocchi. 40 

Sed laudes genitor longe transgressus avitas 
Subdidit Oceanum sceptris et margine caeli 
Clausit opes, quantum distant a Tigride Gades, 
Inter se Tanais quantum Nilusque relinquunt: 
Haec tamen, innumeris per se quaesita tropaeis, 45 
Non generis dono, non ambitione potitus. 
Digna legi virtus. Ultro se purpura supplex 
Obtulit et solus meruit regnare rogatus. 
Nam cum barbaries penitus commota gementem 
Inmeret Rhodopen et mixto turbine gentes 60 

lam deserta suas in nos transfunderet Arctos, 
Danuvii totae vomerent cum proelia ripae, 
Cum Geticis ingens premeretur Mysia plaustris 
Flavaque Bistonios operirent agmina campos, 
Omnibus adflictis et vel labentibus ictu 66 

Vel prope casuris: unus tot funera contra 
Restitit extinxitque faces agrisque colonos 
Reddidit et leti rapuit de faucibus urbes. 
Nulla relicta foret Romani nominis umbra, 
Ni pater ille tuus iamiam ruitura subisset 60 

Pondera turbatamque ratem certaque levasset 
Naufragium commune manu: velut ordine mpto 
Cum procul insanae traherent Phaethonta quadrigae 
Saeviretque dies terramque et Btagna ^Tcygmo^ 



112 CLAVDII CLAVDIANI 

Haurirent radii, solito cum murmure torvis 66 

Sol oecurrit equis; qui postquam rursus eriles 
Agnovere sonos, rediit meUore magistro 
Machina concentusque poli, currusque recepit 
Imperium flammaeque modum. 

Sic traditus illi 
Servatusque Oriens. At non pars altera rerum 70 
Tradita: bis possessa manu, bis parta periclis. 
Per varium gemini scelus erupere tyranni 
Tractibus occiduis: hunc saeva Britannia fudit; 
Hunc sibi Grermanus famulum delegerat exul: 
Ausus uterque nefas, domini respersus uterque 75 
Insontis iugulo. Novitas audere priori 
Suadebat cautumque dabant exempla sequentem. 
Hic nova moliri praeceps, hic quaerere tuta 
Providus; hic fusis, coUectis viribus iUe; 
Hic vagus excurrens, hic intra claustra reductus. 80 
DissimUes, sed morte pares. Evadere neutri 
Dedecus aut mixtis Ucuit procumbere telis. 
Amissa specie, raptis insignibus ambo 
In vultus rediere suos manibusque revinctis 
Oblati gladiis summittunt coUa paratis 85 

Et vitam veniamque rogant. Pro damna pudoris! 
Qui modo tam densas nutu movere cohortes, 
In quos iam dubius sese Ubraverat orbis, 
Non hostes victore cadunt, sed iudice sontes; 
Danmat voce reos, petiit quos Marte tyrannos. 90 
Amborum periere duces: hic sponte carina 
Decidit in fluctus, illum suus abstuUt ensis; 
Hunc Alpes, hunc pontus habet. Solacia caesis 
Fratribus haec ultor tribuit: necis auctor uterque 
Labitur; Augustas par victima mitigat umbras. 95 
Has dedit inferias tumuUs, iuvenumque duorum 
Purpureos merito placavit sanguine manes. 

lUi iustitiam confirmavere triumphi, 
Praesentes docuere deos. Hinc saecula discant 
Indomitum mhil esse pio tutumve nocenti: 100 



(Vm.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORIl. 113 

Nuntius ipse sui longas incognitus egit 
Praevento rumore vias, inopinus utrumque 
Perculit et clausos montes, ut plana, reliquit. 
Extruite inmanes scopulos, attollite turres, 
Cingite vos fluviis, vastas opponite silvas, 105 

Garganum Alpinis Appenninumque nivalem 
Permixtis sociate iugis et rupibus Haemum 
Addite Caucasiis^ involvite Pelion Ossae: 
Non dabitis murum sceleri. Qui vindicet, ibit. 
Omnia subsident meliori pervia causae. 110 

Nec tamen oblitus civem cedentibus atrox 
Partibus infremuit; non insultare iacenti 
Malebat: mitis precibus, pietatis abundans, 
Poenae parcus erat; paci non intulit iram; 
Post acies odiis idem qui terminus armis. 116 

Profuit hoc vincente capi, multosque subactos 
Aspera laturae commendavere catenae. 
Magnarum largitor opum, largitor honorum 
Pronus et in melius gaudens convertere fata. 
Hinc amor, hinc validum devoto milite robur. 120 
Hinc natis mansura fides. 

Hoc nobilis ortu 
Nasceris aequaeva cum maiestate creatus 
Nullaque privatae passus contagia sortis. 
Onmibus acceptis ultro te regia solum 
Protulit et patrio felix adolescis in ostro, 125 

Membraque vestitu numquam violata profano 
In sacros cecidere sinus. Hispania patrem 
Auriferis eduxit aquis, te gaudet alumno 
Bosphorus. Hesperio de limine surgit origo, 
Sed nutrix Aurora tibi; pro pignore tanto 130 

Certatur, geminus civem te vindicat axis. 
Herculis et Bromii sustentat gloria Thebas, 
Haesit Apollineo Delos Latonia partu 
Cretaque se iactat tenero reptata Tonanti; 
Sed melior Delo, Dictaeis clarior oris 135 

Quae dedit hoc numen regio; non litot^ii XL<c>^\»t^ 

Clavdiaiti Opp., ed. Kooh. % 



114 CLAVDII CLAVDIANI 

Sufficerent angusta deo. Nec inliospita Cyntlii 

Saxa tuos artus duro laesere cubili: 

Adclini^ genetrix auro, circumflua gemmis 

In Tyrios enixa toros; ululata verendis 140 

Aula puerperiis. Quae tunc documenta futuri? 

Quae voces avium? quanti per inane volatus? 

Qui vatum discursus erat? Tibi comiger Hammon 

Et dudum taciti rupere silentia Delphi, 

Te Persae cecinere magi, te sensit Etruscus 145 

Augur et inspectis Babylonius horruit astris, 

Chaldaei stupuere senes Cumanaque rursus 

Intonuit rupes, rabidae delubra Sibyllae. 

Nec te progenitum Cybeleius aere sonoro 

Lustravit Corybas: exercitus imdique fulgens 150 

Adstitit; ambitur signis augustior infans, 

Sentit adorantes galeas, redditque ferocem 

Vagitum lituus. 

Vitam tibi contulit idem 
Imperiumque dies; inter cimabula consul 
Proveheris, signas posito modo nomine fastos 155 
Donaturque tibi, qui te produxerat, annus. 
Ipsa Quirinali parvum te cinxit amictu 
Mater et ad primas docuit reptare curules. 
Vberibus sanctis inmortalique dearum 
Crescis adoratus gremio: tibi saepe Diana 160 

Maenalios arcus venatricesque pharetras 
Suspendit, puerile decus; tu saepe Minervae 
Lusisti clipeo falvamque impime pererrans 
Aegida tractasti blandos interritus angues; 
Saepe tuas etiam iam tum gaudente marito 165 

Velavit regina comas festinaque voti 
Praesumptum diadema dedit, tum lenibus ulnis 
Sustulit et magno porrexit ad oscula patri. 
Nec dilatus honos: mutatur principe Caesar; 
Protinus aequaris fratri. 170 

Non certius umquam 
Jlortati superi^ nuUis praesentior aether 



(VIII.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORH. 115 

Adftdt ominibus. Tenebris involverat atra 

Lumen hiems densosque Notus collegerat imbres. 

Sed mox^ cum solita miles te voce levasset, 

Nubila dissolvit Phoebus pariterque dabantur 175 

Sceptra tibi mundoque dies: caligine liber 

Bosphorus adversam patitur Calchedona cemi. 

Nec tantum vicina nitent, sed tota repulsis 

Nubibus exuitur Thrace, Pangaea renident 

Insuetosque palus radios Maeotia vibrat. 180 

Nec Boreas nimbos aut sol ardentior egit: 

Imperii lux illa fiiit; praesagus obibat 

Cuncta nitor risitque tuo natura sereno. 

Visa etiam medio populis mirantibus audax 

Stella die, dubitanda nihil nec crine retuso 185 

Languida, sed quantus numeratur nocte Bootes, 

Emicuitque plagis alieni temporis hospes 

Ignis et agnosci potuit, cum luna lateret: 

Sive parens Augusta fait, seu forte reluxit 

Divi sidus avi, seu te properantibus Arctis 190 

Cemere sol patiens caelum commune remisit. 

Adparet quid signa ferant. Ventura potestas 

Claruit Ascanio, subita cum luce comarum 

Innocuus flagraret apex Phrygioque volutus 

Vertice fatalis redimiret tempora candor. 195 

At tua caelestes inlustrant omina flammae. 

Talis ab Idaeis primaevus luppiter antris 

Possessi stetit arce poli famulosque recepit 

Natura tradente deos^ lanugine nondum 

Vemabant vultus nec adhuc per colla fluebant 200 

Moturae convexa comae; tum scindere nubes 

Discebat fQlmenque mdi torquere lacerto. 

Laetior augurio genitor natisque superbus 
lam paribus duplici fultus consorte redibat 
Splendebatque pio complexus pignora curm. 205 

Haud aliter summo gemini cum patre Lacones, 

190 Arctis] ego; astris. 



116 CLAVDII CLAVDIANI 

Progenies Ledaea, sedent: in utroque relucet 
Frater, utroque soror; simili chlamys effluit auro; 
Stellati pariter crines. luvat ipse Tonantem 
Error et ambiguae placet ignorantia matri; 210 

Eurotas proprios discemere nescit alumnos. 

Vt domus excepit reduces, ibi talia tecum 
Pro rerum stabili fertur dicione locutus: 

*Si tibi Parthorum solium Fortuna dedisset^ 
Care puer, terrisque procul venerandus Eois 216 

Barbarus Arsacio consurgeret ore tiaras: 
Sufficeret sublime genus luxuque fluentem 
Deside nobilitas posset te sola tueri. 
Altera Romanae longe rectoribus aulae 
Condicio. Virtute decet, non sanguine niti. 220 

Maior et utilior fato coniuncta potenti, 
Vile latens virtus. Quid enim? submersa tenebris 
Proderit obscuro veluti sine remige puppis 
Vel lyra quae reticet vel qui non tenditur arcus. 

^Hanc tamen haud quisquam, qui non agnoverit ante 
Semet et incertos animi placaverit aestus, 226 

Inveniet; longis illuc ambagibus itur. 
Disce orbi, quod quisque sibi: 

^Cum conderet artus 
Nostros, aetheriis miscens terrena, Prometheus, 
Sinceram patri mentem furatus Olympo 230 

Continuit claustris indignantemque revinxit 
Et, cum non aliter possent mortalia fingi, 
Adiunxit geminas. Illae cum corpore lapsae 
Intereunt, haec sola manet bustoque superstes 
Evolat. Hanc alta capitis fundavit in arce 236 

Mandatricem operum prospecturamque labori; 
IUas inferius coUo praeceptaque summae 
Passuras dominae digna statione locavit. 
Quippe opifex veritus confandere sacra profanis 
Distribuit partes animae sedesque removit. 240 

Iram sanguinei regio sub pectore cordis 
Protegit imbutam flammis avidamque nocendi 



(VIII.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 117 

Praecipitemque sui. Rabie succensa tumescit, 
Contrahitur tepefacta metu. Cumque onmia secum 
Duceret et requiem membris vesana negaret, 245 

Invenit pulmonis opem madidumque fiirenti 
Praebuit, ut tumidae ruerent in mollia fibrae. 
At sibi cuncta petens, nil conlatura cupido 
In iecur et tractus imos compulsa recessit, 
Quae, velut inmanis reserat dum belua rictus, 260 
Expleri pascique nequit: nunc verbere curas 
Torquet avaritiae, stimulis nunc flagrat amorum, 
Nunc gaudet, nunc maesta dolet satiataque rursus 
Exoritur caesaque redit pollentius hydra. 

^Hos igitur potuit si quis sedare tumultus, 255 
Inconcussa dabit purae sacraria menti. 
Tu licet extremos late dominere per Indos, 
Te Medus, te mollis Arabs, te Seres adorent: 
Si metuis, si prava cupis, si duceris ira, 
Servitii patiere iugum; tolerabis iniquas 260 

Interius leges. Tunc onmia iure tenebis, 
Cum poteris rex esse tui. Proclivior usus 
In peiora datur suadetque licentia luxum 
Inlecebrisque effirena favet. Tum vivere caste 
Asperius, cum prompta Venus; tum durius irae 265 
Consulitur, cum poena patet. Sed comprime motus 
Nec tibi quid liceat, sed quid fecisse decebit 
Occurrat, mentemque domet respectus honesti. 

^Hoc te praeterea crebro sermone monebo, 
Vt te totius medio telluris in ore 270 

Vivere cognoscas, cunctis tua gentibus esse 
Facta palam nec posse dari regalibus usquam 
Secretum vitiis; nam lux altissima fati 
Occultum nihil esse sinit, latebrasque per omnes 
Intrat et abstrusos explorat fama recessus. 275 

^Sis pius in primis; nam cum vincamur in omni 
Munere, sola deos aequat clementia nobis. 
Neu dubie suspectus agas neu falsus amicia 
Rumorumve avidus: qui talia cvxTa\., m^i^»^ 



118 CLA.VDn CLAVDIANI 

Horrebit strepitus nuUa non anxius hora. 280 

Non sic excubiae, non circumstantia pila 

Quam tutatur amor. Non extorquebis amari; 

Hoc altema fides, hoc simplex gratia donat. 

Nonne vides, operum quod se pulcherrimus ipse 

Mundus amore liget, nec vi conexa per aevum 285 

Conspirent elementa sibi? quod limite Phoebus 

Contentus medio, contentus litore pontus 

Et, qui perpetuo terras ambitque vehitque, 

Nec premat incumbens oneri nec cesserit aer? 

Qui terret, plus ipse timet; sors ista tyrannis 290 

Convenit; invideant claris fortesque trucident, 

Muniti gladiis vivant saeptique venenis, 

Ancipites habeant arces trepidique minentur: 

Tu civem patremque geras, tu consule cunctis, 

Non tibi, nec tua te moveant, sed publica vota. 296 

*In commune iubes si quid censesque tenendum, 
Primus iussa subi: tunc observantior aequi 
Fit populus nec ferre negat^ cum viderit ipsum 
Auctorem parere sibi. Componitur orbis 
Regis ad exemplum, nec sic inflectere sensus 300 

Humanos edicta valent quam vita regentis. 
Mobile mutatur semper cum principe vulgus. 

*His tamen eflfectis neu fastidire minores 
Neu pete praescriptos homini transcendere fines. 
Inquinat egregios adiuncta superbia mores. 306 

Non tibi tradidimus dociles servire Sabaeos, 
Armeniae dominum non te praefecimus orae, 
Nec damus Assyriam, tenuit quam femina^ gentem. 
Romani, qui cimcta diu rexere, regendi, 
Qui nec Tarquinii fastus nec iura tulere 310 

Caesaris. Annales veterum delicta loquuntur: 
Haerebunt maculae. Quis non per saecula damnat 
Caesareae portenta domus? quem dira Neronis 
Fimera, quem rupes Caprearum taetra latebit 
Incesto possessa seni? Victura feretur 316 

GrJoria Traiani^ non tam quod Tigride victo 



(VIII.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORU. 119 

Nostra triuinphati faerint provincia Parthi, 
Alta quod invectus fractis Capitolia Dacis, 
Quam patriae quod mitis erat. Ne desine tales, 
Nate, sequi. 320 

^Si bella canant, prius agmina duris 
Exerce studiis et saevo praestrue Marti. 
Non brumae requies, non hibemacula segnes 
Enervent torpore manus. Ponenda salubri 
Castra loco; praebenda vigil custodia vallo. 
Disce, ubi denseri cuneos, ubi comua tendi 325 

Aequius aut iterum flecti; quae montibus aptae, 
Quae campis acies, quae fraudi commoda vallis, 
Quae via difficilis. Fidit si moenibus hostis, 
Tum tibi murali libretur machina pulsu; 
Saxa rota; praeceps aries protectaque portas 330 

Testudo feriat; mat emersura iuventus 
Effossi per operta soli. Si longa moretur 
Obsidio, tum vota cave secura remittas 
Inclusumve putes; multis damnosa fuere 
Gaudia; dispersi pereunt somnove soluti; 335 

Saepius incautae nocuit victoria turbae. 
Neu tibi regificis tentoria larga redundent 
Deliciis, neve imbelles ad signa ministros 
Luxuries armata trahat. Neu flantibus Austris 
Neu pluviis cedas, neu defensura calorem 340 

Aurea summoveant rapidos umbracula soles. 
Inventis utere cibis. Solabere partes 
Aequali sudore tuas: si coUis iniquus, 
Primus ini; silvam si caedere provocat usus, 
Sumpta ne pudeat quercum stravisse bipenni. 345 

Calcatur si pigra palus, tuus ante profundum 
Pertemptet sonipes. Fluvios tu protere cursu 
Haerentes glacie, liquidos tu scinde natatu. 
Nunc eques in medias equitum te consere turmas; 
Nunc pedes adsistas pediti. Tum promptius ibunt 
Te socio, tum conspicuus gratusque geretur 35t 

Sub te teste labor.' 



120 CLAVDH CLAVDIANI 

Dictumm plura parentem 
Yoce subis: ^Equidem, faveant modo numina coeptis^ 
Haec effecta dabo, nec me fratrique tibique 
Dissimilem populi commissaque regna videbunt. a55 
Sed cur non potius, verbis quae disseris, usu 
Experior? Gelidas certe nunc tendis in Alpes. 
Duc tecum comitem*, figant, sine, nostra tyraimum 
Spicula; pallescat nostro, sine, barbarus arcu. 
Italiamne feram fariis praedonis acerbi 360 

Subiectam? patiar Romam servire clienti? 
Vsque adeone puer? nec me polluta potestas 
Nec pia cognati tanget vindicta cruoris? 
Per strages equitare libet. Da protinus arma. 
Cur annos obicis? pugnae cur arguor impar? 365 

AequaKs mibi Pyrrhus erat, cum Pergama solus 
Yerteret et patri non degeneraret Achilli. 
Denique si princeps castris haerere nequibo, 
Yel miles veniam.' 

Delibat dulcia nati 
Oscula miratusque refert: Xaudanda petisti; 370 

Sed festinus amor. Yeniet robustior aetas; 
Ne propera. Necdum decimas emensus aristas 
Adgrederis metuenda viris: vestigia magnae 
Indolis agnosco. Fertur Pellaeus, Eoum 
Qui domuit Porum, cum prospera saepe Philippi 375 
Audiret, laetos inter flevisse sodales 
Nil sibi vincendum patris virtute relinqui. 
Hos video motus. Fas sit promittere patri: 
Tantus eris. Nostro nec debes regna favori, 
Quae tibi iam natura dedit. Sic mollibus olim 380 
Stridula ducturum pratis examina regem 
Nascentem venerantur apes et publica meUis 
lura petunt traduntque favos; sic pascua parvus 
Yindicat et necdum firmatis comibus audax 
lam regit armentum vitulus. Sed proelia differ 385 
In iuvenem patiensque meum cum fratre tuere 
Me beUante locum. Yos impacatus Araxes, 



(Vin.) PANEGYE. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 121 

Vos celer Euphrates timeat, sit Nilus ubique 

Vester et emisso quidquid sol imbuit ortu. 

Si pateant Alpes^ habeat si causa secundos . 390 

lustior eventus, aderis partesque receptas 

Suscipies, animosa tuas ut Gallia leges 

Audiat et nostros aequus modereris Hiberos. 

Timc ego securus fati laetusque laborum 

Discedam, vobis utrumque regentibus axem. 396 

^lnterea Musis animus, dum moUior, instet 
Et quae mox imitere legat; nec desinat umquam 
Tecum Graia loqui, tecum Romana vetustas. 
Antiquos evolve duces, adsuesce faturae 
Militiae, Latium retro te confer in aevum. 400 

Libertas quaesita placet? mirabere Brutum. 
Perfidiam damnas? Metti satiabere poenis. 
Triste rigor nimius? Torquati despice mores. 
Mors impensa bonum? Decios venerare ruentes. 
Vel solus quid fortis agat, te ponte soluto 406 

Oppositus Cocles, Muci te flamma docebit; 
Quid mora perfringat, Fabius; quid rebus in artis 
Dux gerat, ostendet Gallorum strage Camillus. 
Discitur hmc nullos meritis obsistere casus: 
Prorogat aetemam feritas tibi Punica famam, 410 
Regule; successus superant adversa Catonis. 
Discitur hinc quantum paupertas sobria possit: 
Pauper erat Curius, reges cum vinceret armis, 
Pauper Fabricius, Pyrrhi cum spemeret aurum; 
Sordida dictator flexit Serranus aratra: 416 

Lustratae lictore casae fascesque saUgnis 
Postibus adfixi; collectae consule messes 
Et sulcata diu trabeato rura colono.' 

Haec genitor praecepta dabat: velut ille carinae 
Longaevus rector, variis quem saepe procellis 420 
Exploravit hiems, ponto iam fessus et annis 
Aequoreas ahii nato commendat habenas 
Et casus artesque docet: quo dextra regatur 
Sidere; quo fluctus possit moderaToim I^Kcl*^ 



122 CLAVDII CLA.VDIANI 

Quae nota nimborum; quae fraus infida sereni; 425 
Quid sol occiduus prodat; quo saucia vento 
Decolor iratos attollat Cynthia vultus. 
Adspice nunc, quacumque micas, seu circulus Austri, 
Magne parens, gelidi seu te meruere Triones, 
Adspice: completur votum. lam natus adaequat 480 
Te meritis et, quod magis est optabile, vincit 
Subnixus Stilichone tuo, quem fratribus ipse 
Discedens clipeum defensoremque dedisti. 
Pro nobis nihil ille pati nullumque recusat 
Discrimen temptare sui, non dura viarum, 436 

Non incerta maris, Libyae squalentis harenas 
Audebit superare pedes madidaque cadente 
Pleiade Gaetulas intrabit navita Syrtes. 

Hunc tamen in primis populos lenire feroces 
Et Rhenum pacare iubes. Volat ille citatis 440 

Vectus equis nullaque latus stipante caterva, 
Aspera nubiferas qua Baetia porrigit Alpes, 
Pergit et hostiles (tanta est fiducia) ripas 
Incomitatus adit. Totum properare per amnem 
Attonitos reges humili cervice videres. 445 

Ante ducem nostrum flavam sparsere Sygambri 
Caesariem pavidoque orantes murmure Franci 
Procubuere solo: iuratur Honorius absens 
Imploratque tuum supplex Alamannia nomen. 
Bastamae venere truces, venit accola silvae 450 

Bructerus Hercyniae latisque paludibus exit 
Cimber et ingentes Albim Uquere Cherusci. 
Accipit ille preces varias tardeque rogatus 
Adnuit et magno pacem pro munere donat. 
Nobilitant veteres Germanica foedera Drusos, 455 

Marte sed ancipiti, sed multis cladibus empta. 
Quis victum meminit sola formidine Rhenum? 
Quod longis alii bellis potuere mereri, 
Hoc tibi dat Stilichonis iter. 

Post otia GaUi 
Limitis hortaris Graias fulcire ruinas. 460 



(Vni.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 123 

lonium tegitur velis ventique laborant 
Tot curvare sinus servaturasque Corinthum 
Prosequitur faciK Neptunus gurgite classes, 
Et puer, Isthmiaci iam pridem litoris exul, 
Secura repetit portus cum matre Palaemon. 465 

Plaustra cruore natant: metitur pellita iuventus: 
Pars morbo, pars ense perit. Non lustra Lycaei, 
Non Erymantheae iam copia sufficit umbrae 
Innumeris exusta rogis, nudataque ferro 
Sic flagrasse suas laetantur Maenala silvas. 470 

Grens^ qua non Scythicos diffusior ulla Triones 474 
Incoluit, cui parvus Athos angustaque Thrace, 475 
Cum transiret, erat, per te viresque tuorum 
Fracta ducum lugetque sibi iam rara superstes, 
Et, quorum turbae spatium vix praebuit orbis, 
Vno colle latent. Sitiens inclusaque vaUo 
Ereptas quaesivit aquas, quas hostibus ante 480 

Contiguas alio Stilicho deflexerat arcu 
Mirantemque novas ignota per avia valles 
lusserat averso fluvium migrare meatu. 483 

Excutiat cineres Ephyre^ Spartanus et Arcas 471 

Tutior exanguis pedibus proculcet acervos 
Fessaque pensatis respiret Graecia poenis! 473 

Obvia quid mirum vinci, cum barbarus ultro 484 
lam cupiat servire tibi? Tua Sarmata discors 485 
Sacramenta petit; proiecta pelle Gelonus 
Militat; in Latios ritus transistis Alani. 
Vt fortes in Marte viros animisque paratos^ 
Sic iustos in pace legis longumque tueris 
Electos crebris nec succedentibus urges. 490 

ludicibus notis regimur, fruimurque quietis 
Militiaeque bonis, ceu beUatore Quirino^ 
Ceu placido moderante Numa. Non inminet ensis, 
NuUae nobiUum caedes; non crimina vulgo 
Texuntur; patria maestus non truditur exul; 495 

471—473 po8t 483 transpomi a^ictOTC E. 



124 CLAVDH CLAVDIANI 

Impia contimii cessant augmenta tributi; 

Non infelices tabulae; non hasta refixas 

Vendit opes; ayida sector non voce citatur, 

Nec tua privatis crescunt aeraria damnis. 

Munificus largi^ sed non et prodigus, auri. 500 

Perdurat non empta fides nec pectora merces 

Adligat; ipsa suo pro pignore castra laborant; 

Te miles nutritor amat. 

Quae denique Bomae 
Cura tibi? quam fixa manet reverentia patrum? 
Firmatur senium iuris priscamque resumimt 506 

Canitiem leges emendanturque vetustae 
Accedimtque novae. Talem sensere Solonem 
Bes Pandioniae; sic armipotens Lacedaemon 
Despexit muros rigido munita Lycurgo. 
Quae sub te vel causa brevis vel iudicis error 510 
Neglegitur? dubiis quis litibus addere finem 
lustior et mersum latebris educere verum? 
Quae pietas quantusque rigor tranquillaque magni 
Vis animi nulloque levis terrore moveri 
Nec nova mirari facilis! quam docta facultas 515 

Ingenii linguaeque modus! Besponsa verentur 
Legati, gravibusque latet sub moribus aetas. 

Quantus in ore pater radiat! quam torva voluptas 
Frontis et augusti maiestas grata pudoris! 
lam patrias imples galeas; iam comus avita 520 

Temptatur vibranda tibi; promittitur ingens 
Dextra rudimentis Bomanaque vota moratur. 
Quis decor, incedis quotiens clipeatus et auro 
Squameus et rutilus cristis et casside maior! 
Sic, cum Threicia primum sudaret in hasta, 525 

Flumina laverunt puerum Bhodopeia Martem. 
Quae vires iaculis vel, cum Gortynia tendis 
Spicula, quam felix arcus certique petitor 
Vulneris et iussum mentiri nescius ictum! 
Scis, quo more Cydon, qua dirigat arte sagittas 530 
Armenius^ refago quae sit fiducia Partho: 



(Vm.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 125 

Sic Amphioniae pulcher sudore palaestrae 

Alcides pharetras Dircaeaque tela solebat 

Praetemptare feris olim domitura Gigantes 

Et pacem latura polo, semperque cruentus 636 

Ibat et Alcmenae praedam referebat ovanti; 

Caeruleus tali prostratus Apolline Python 

Implicuit fractis moritura volumina silvis. 

Cum vectaris equo simulacraque Martia ludis, 
Quis mollis sinuare fagas, quis tendere contxmi 640 
Acrior aut subitos melior flexisse recursus? 
Non te Massagetae, non gens exercita campo 
Thessala, non ipsi poterunt aequare bimembres; 
Vix comites alae, vix te suspensa sequimtur 
Agmina ferventesque tument post terga dracones. 545 
Vtque tuis primum sonipes calcaribus arsit, 
Ignescunt patulae nares, non sentit harenas 
Vngula discussaeque iubae sparguntur in armos; 
Turbantur phalerae, spxmiosis morsibus aurum 
Fumat, anhelantes exundant sanguine gemmae. 550 
Ipse labor pulvisque decet confusaque motu 
Caesaries; vestis radiato murice solem 
Combibit, ingesto crispatur purpura vento. 
Si dominus legeretur equis, tua posceret ultro 
Verbera Nereidum stabulis nutritus Arion 555 

Serviretque tuis contempto Castore frenis 
Cyllarus et flavum Xanthus sprevisset Achillem. 
Ipse tibi famulas praeberet Pegasus alas 
Portaretque libens melioraque pondera passus 
Bellerophonteas indignaretur habenas. 560 

Quin etiam velox Aurorae nuntius Aethon, 
Qui fagat hinnitu stellas roseoque domatur 
Lucifero, quotiens equitem te cemit ab astris, 
Invidet inque tuis mavult spumare lupatis. 

Nunc quoque quos habitus, quantae miracula pompae 
Vidimus, Ausonio cum iam succinctus amictu 566 
Per Ligurum populos solito conspectior ires 
Atque inter niveas alte veherere cohortes, 



126 CLAVDn CLAVDIANI 

Obnixisque simul pubes electa lacertis 

Sidereum gestaret onus. Sic numina Memphis 570 

In vulgus proferre solet; penetralibus exit 

Effigies, brevis illa quidem: sed plurimus infra 

Liniger imposito suspirat vecte sacerdos 

Testatus sudore deum; Nilotica sistris 

Bipa sonat Phariosque modos Aegyptia ducit 575 

Tibia; summissis admugit comibus Apis. 

Omnis nobilitas, omnis tua sacra frequentat 

Thybridis et Latii suboles; convenit ia unum 

Quidquid in orbe foit procerum, quibus auctor honoris 

Vel tu vel genitor. Numeroso consule consul 580 

Cingeris et socios gaudes admittere patres. 

Lilustri te prole Tagus, te Gallia doctis 

Civibus et toto stipavit Roma senatu. 

Portatur iuvenum cervicibus aurea sedes 

Omatuque novo gravior deus. Asperat Lidus 585 

Velamenta lapis pretiosaque fila smaragdis 

Ducta virent; amethystus inest et fulgor Hibems 

Temperat arcanis hyacinthi caerula flammis. 

Nec rudis in tali suflFecit gratia textu; 

Auget acus meritxmi picturatumque metallis 590 

Vivit opus: multa remorantur iaspide vultus 

Et variis spirat Nereia baca figuris. 

Quae tantum potuit digitis moUire rigorem 

Ambitiosa colus? vel cuius pectinis arte 

Traxerunt solidae gemmamm stamina telae? 595 

Livia quis calidi scmtatus stagna profondi 

Tethyos invasit gremium? quis divitis algae 

Germina flagrantes inter quaesivit harenas? 

Quis iunxit lapides ostro? quis miscuit ignes 

Sidonii Rubrique maris? Tribuere colorem 600 

Phoenices, Seres subtegmina, pondus Hydaspes. 

Hoc si Maeonias cinctu graderere per urbes, 

Li te pampineos transferret Lydia thyrsos, 

Li te Nysa choros; dubitassent orgia Bacchi, 

Cui furerentj irent blandae sub vincula tigres. 605 



(Vm.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 127 

Talis Erythraeis intextus nebrida gemmis 
Liber agit currus et Caspia flectit ebumis 
CoUa iugis: Satyri circum crinemque solutae 
Maenades adstringunt hederis victricibus Indos; 
Ebrius hostili velatur palmite Ganges. 610 

Auspice mox laetum sonuit clamore tribunal 
Te fastos ineunte quater. Sollemnia ludit 
Omina libertas; deductum Vindice morem 
Lex celebrat, famulusque iugo laxatus erili 
Ducitur et grato remeat securior ictu. 615 

Tristis condicio pulsata fronte recedit; 
Li civem rubuere genae, tergoque removit 
Verbera permissi felix iniuria voti. 

Prospera Romuleis sperantur tempora rebus 
Li nomen ventura tuum. Praemissa futuris 620 

Dant exempla fidem: quotiens te cursibus aevi 
Praefecit^ totiens accessit laurea patri. 
Ausi Danuvium quondam transnare Gruthungi 
Li lyntres fregere nemus; ter mille ruebant 
Per fluvium plenae cuneis inmanibus ahii. 626 

Dux Odothaeus erat. Tantae conamina classis 
Licipiens aetas et primus contudit annus: 
Summersae sedere rates; fluitantia numquam 
Largius Arctoos pavere cadavera pisces; 
Corporibus premitur Peuce; per quiuque recurrens 630 
Ostia barbaricos vix egerit unda cruores, 
Confessusque parens Odothaei regis opima 
RettuKt exuviasque tibi. Civile secimdis 
Conficis auspiciis bellum. Tibi debeat orbis 
Fata Gruthimgorum debellatumque tyrannum: 635 

Hister sanguineos egit te consule fiuctus; 
Alpiuos genitor rupit te consule montes. 

Sed patriis olim fueras successibus auctor, 
Nunc eris ipse tuis. Semper venere triumphi 
Cum trabeis sequiturque tuos victoria fasces. 640 

Sis, precor, adsiduus consul Mariique relinquas 
Et senis Augusti numerum. Quae gaudia xcwaA^^ 

1 



128 CL, CLAVDIANI PAN. DE QVARTO CONS. HONORn. 

Per tua lanugo cum serpere coeperit ora, 
Cum tibi protulerit festas nox pronuba taedas! 
Quae tali devota toro, quae murice falgens 645 

Ibit in amplexus tanti regina mariti? 
Quaenam tot divis veniet nurus, omnibus arvis 
Et toto donanda mari? quantusque feretur 
Idem per Zephyri metas Hymenaeus et Euri! 
mihi si liceat thalamis intendere carmen 650 

Conubiale tuis, si te iam dicere patrem! 
Tempus erit, cum tu trans Rheni comua victor, 
Arcadius captae spoliis Babylonis onustus 
Communem maiore toga signabitis annum; 
Crinitusque tuo sudabit fasce Suebus, 655 

Vltima fratemas horrebunt Bactra secures. 



PANEGYRICVS 
DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 

PRAEFATIO. 

(XVL) 

Audebisne, precor, tantae subiecta catervae^ 
Inter tot proceres, nostra Thalia^ loqui? 

Nec te fama vetat, vero quam oelsius auctam 
Vel servasse labor vel minuisse pudor? 

An tibi continuis crevit fiducia castris 6 

Totaque iam vatis pectora miles habet? 

Oulmina Bomani maiestatemque senatus 
Et, quibus exultat Gallia^ ceme viros. 

Omnibus audimur terris mundique per aures 

Ibimus. Ah nimius consulis urget amor! lo 

luppiter, ut perhibent^ spatium cum discere velkt 

Naturae regni nescius ipse sui, 
Armigeros utrimque duos aequaKbus alis 

Misit ab Eois Occiduisque plagis. 
Pamasus geminos fertur iunxisse volatus; 15 

Contulit altemas Pythius axis aves. 

Princeps non aquiKs terras cognoscere curat; 

Certius in vobis aestimat imperium. 
Hoc ego conciKo collectum metior orbem; 

Hoc video coetu quidquid ubique micat. 20 



Clavdiani Opp., ed. Koch. 



130 CLAVDII CLAVDIANI 

PANEGTRICVS. 

(XVII.) 

Ipsa quidem Virtus pretium sibi, solaque late 
Fortunae secura nitet nec fascibus ullis 
Erigitur plausuve petit clarescere vulgi. 
Nil opis extemae cupiens, nil indiga laudis, 
Divitiis animosa suis inmotaque cunctis 5 

Casibus ex alta mortalia despicit arce. 
Attamen invitam blande vestigat et ultro 
Ambit Honor: docuit totiens ad rura profectus 
Lictor et in mediis consul quaesitus aratris. 
Te quoque naturae sacris mundique vacantem, lo 

Emeritum pridem desudatisque remotum 
ludiciis eadem rursum complexa potestas 
Evehit et reducem notis imponit habenis. 
Accedunt trabeae: nil iam, Theodore, relictum, 
Quo virtus animo crescat vel splendor honori. 15 

Culmen utrumque tenes. 

Talem te protinus anni 
Formavere rudes, et dignum vita curuli 
Struxit iter primaeque senes cessere iuventae. 
lam tum canities animi, iam dulce loquendi 
Pondus et attonitas sermo qui duceret aures. 20 

Mox undare foro victrix opulentia linguae 
Tutarique reos. Ipsa haec amplissima sedes 
Orantem stupuit, bis laudatura regentem. 
Hinc te pars Libyae moderantem iura probavit, 
Quae nunc tota probat; longi sed pignus amoris 25 
Exiguae peperere morae populumque clientem 
Publica mansuris testantur vocibus aera. 
Inde tibi Macetum tellus et credita Pellae 
Moenia, quae famulus quondam ditavit Hydaspes; 
Tantaque commissae revocasti gaudia genti 30 

8 ad rural a rure. 15 honori] Birtius; honore. 

JS Struxit} ego; traxit. 



(XVII.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 131 

Mitibus arbitriis, quantuin bellante Philippo 
Floruit aut nigri cecidit cum regia Pori. 

Sed non ulterius te praebuit urbibus aula: 
Maluit esse suum; terris edicta daturus, 
Supplicibus responsa venis. Oracula regis 35 

Eloquio crevere tuo, nec dignius umquam 
Maiestas meminit sese Romana locutam. 
Hinc sacrae mandantur opes orbisque tributa 
Possessi, quidquid fluviis evolvitur auri, 
Quidquid luce procul venas rimata sequaces 40 

Abdita pallentis fodit soUertia Bessi. 

Ac velut exertus lentandis navita tonsis 
Praeficitur lateri custos; hinc ardua prorae 
Temperat et fluctus tempestatesque ftituras 
Edocet; adsiduo cum Dorida vicerit usu, 45 

lam clavum totamque subit torquere carinam: 
Sic cum clara diu mentis documenta dedisses, 
Non te parte sui, sed in omni corpore sumpsit 
Imperium cunctaque dedit tellure regendos 
Rectores. Hispana tibi Germanaque Tethys 50 

Paruit et nostro diducta Britannia mundo, 
Diversoque tuas coluerunt gurgite voces 
Lentus Arar Rhodanusque ferox et dives Hiberus. 
quotiens doluit Rhenus, qua barbarus ibat, 
Quod te non geminis frueretur iudice ripis! 55 

Vnius fit cura viri, quodcumque rubescit 
Occasu, quodcumque dies devexior ambit. 

Tam celer adsiduos explevit cursus honores; 
Vna potestatum spatiis interfuit aetas 
Totque gradus fati iuvenilibus intulit annis. 60 

Postquam parta quies et summum nacta cacumen 
lam secura petit privatum gloria portum, 
Ingenii redeunt fructus aliique labores, 
Et vitae pars nuUa perit: quodcumque recedit 
Litibus, incumbit studiis, animusque vicissim 65 

Aut curam imponit populis aut otia Musis. 
Omnia Cecropiae relegis secreta eenectae 



132 CLAVDII CLAVDIANI 

Discutiens^ quid quisque novum mandaverit aevo 
Quantaque diversae producant agmina sectae. 

Namque aliis princeps rerum disponitur aer; 7C 
Hic confidit aquis; hic procreat omnia flammis. 
Alter in Aetnaeas casurus sponte fiivillas 
Dispergit revocatque deum rursusque receptis 
Nectit amicitiis quidquid discordia solvit. 
Corporis hic damnat sensus verumque videri 75 

Pemegat. Hic semper lapsurae pondera terrae 
Conatur rapido caeli folcire rotatu 
Accenditque diem praerupti turbine saxi. 
Ille ferox unoque tegi non passus Olympo 
Inmensum per inane volat finemque perosus 80 

Parturit innumeros angusto pectore mundos. 
Hi vaga collidunt caecis primordia plagis. 
Numina constituunt alii casusque relegant. 

Grraiorum obscuras Romanis floribus artes 
Inradias, vicibus gratis formare loquentes 85 

Suetus et altemo verum contexere nodo. 
Quidquid Socratico manavit ab ordine, quidquid 
Docta Cleantheae sonuerunt atria turbae, 
Inventum quodcumque tuo, Chrysippe, recessu, 
Quidquid Democritus risit dixitque tacendo 90 

Pythagoras, uno se pectore cuncta vetustas 
Condidit et maior coUectis viribus exit. 
Omantur veteres et nobiliore magistro 
In Latium spretis Academia migrat Athenis, 
Vt tandem propius discat, quo fine beatum 96 

Dirigitur, quae norma boni, qui limes honesti; 
Quaenam membra sui virtus divisa domandis 
Obiectet vitiis; quae pars iniusta recidat, 
Quae vincat ratione metus, quae frenet amores; 
Aut quotiens elementa doces semperque fluentis lOO 
Materiae causas: quae vis animaverit astra 
Impuleritque choros; quo vivat machina motu; 
Sidera cur septem retro nitantur in ortus 
Obluctata polo] variisne meatibus idem 



(XVn.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 133 

Arbiter an geminae convertant aethera mentes; 105 
Sitne color proprins rerum, lucisne repulsu 
Eludant aciem; tumidos quae luna recursus 
Nutriat Oceani; quo fracta tonitrua vento, 
Quis trahat imbnferas nubes, quo saxa creentur 109 
Grandinis; unde rigor nivibus; quae flamma per auras 
Excutiat rutilos tractus aut folinina velox 
Torqueat aut tristem figat crinita cometem. 

lam tibi compositam fundaverat ancora puppim^ 
Telluris iam certus eras; fecunda placebant 
Otia; nascentes ibant in saecula libri: 116 

Gum subito liquida cessantem vidit ab aethra 
lustitia et tanto viduatas iudice leges. 
Continuo frontem limbo velata pudBicam 
Deserit Autumni portas, qua vergit in Austrum 
Signifer et noctis reparant dispendia Chelae. 120 

Pax avibus, quacxmique volat, rabiemque frementes 
Deposuere ferae; laetatur terra reverso 
Numine^ quod prisci post tempora perdidit auri. 
Illa per occultum Ligurum se moenibus infert 
Et castos levibus plantis ingressa penates 125 

Invenit aetherios signantem pulvere cursus, 
Quos pia soHicito deprendit poUice Memphis: 
Quae moveant momenta polum, quam certus in astris 
Error, quis tenebras solis causisque meantem 
Defectum indicat numerus, quae linea Phoeben 130 
Damnet et excluso pallentem fratre relinquat. 
Vt procul adspexit fulgentia Virginis ora 
Cognovitque deam, vultus veneratus amicos 
Occurrit scriptaeque notas confundit harenae. 

Tum sic diva prior: ^Manli, sincera bonorum 135 
Congeries, in quo veteris vestigia recti 
Et ductos video mores meUore metallo: 
lam satis indultum studiis, Musaeque tot annos 
Eripuere mihi. Pridem te iura reposcunt: 
Adgredere et nostro rursum te redde labori 140 

Nec tibi sufficiat transmissae gloiia ^t-^L^» 



134 CLAVDE CLAVDIANI 

Humanuin curare genus quis terminus umquam 

Praescripsit? nuUas recipit prudentia metas. 

Adde quod haec multis potuit contingere sedes, 

Sed meriti tantum redeunt actusque priores 145 

Commendat repetitus honos virtusque reducit, 

Quos fortuna regit. Melius magnoque petendum 

Credis in abstrusa rerum ratione morari? 

Scilicet illa tui patriam praecepta Platonis 

Erexere magis, quam qui responsa secutus 150 

Obruit Eoas classes urbemque carinis 

Vexit et arsuras Medo subduxit Athenas? 

Spartanis potuit robur praestare Lycurgus 

Matribus et sexum leges vicere severae 

Civibus et vetitis ignavo credere muro 155 

Tutius obiecit nudam Lacedaemona bellis: 

At non Pythagorae monitus annique silentes 

Famosum Oebalii luxum pressere Tarenti. 

^Quis vero insignem tanto sub principe curam 
Respuat? aut quando meritis maiora patebunt 160 
Praemia? Quis demens adeo qui iungere sensus 
Cum Stilichone neget? Similem quae protulit aetas 
Consilio vel Marte virum? Nunc Brutus amaret 
Vivere sub regno, tali succumberet aulae 
Fabricius, cuperent ipsi servire Catones. 165 

Nonne vides, ut nostra soror Clementia tristes 
Obtundat gladios fratresque amplexa serenos 
Adsurgat Pietas, fractis ut lugeat armis 
Perfidia et laceris morientes crinibus hydri 
Lambant invalido Furiarum vincla veneno? 170 

Exultat cum Pace Fides. lam sidera cunctae 
Liquimus et placidas inter discurrimus urbes. 
Nobiscum, Theodore, redi.' 

Subit ille loquentem 
Talibus: ^Agrestem dudum me, diva, reverti 
Cogis et infectum longe rubigine ruris 175 

Ad tua signa vocas. Nam quae mihi cura tot annis 
AJtera quam duras sulcis moUire novales, 



(XVII.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 135 

Nosse soli vires, nemori quae commoda rupes, 
Quis felix oleae tractus^ quae glaeba faveret 
Frugibus et quales tegeret vindemia colles? iso 

Terribiles rursum lituos veteranus adibo 
Et desueta vetus temptabo caerula vector? 
Collectamque diu et certis utcumque locatam 
Sedibus in dubium patiar deponere famam? 
Nec me, quid valeat natura fortior usus, 185 

Praeterit aut quantum neglectae defluat arti. 
Desidis aurigae non audit verbera currus, 
Nec manus agnoscit quem non exercuit arcum. 
Esse sed iniustum fateor quodcumque negatur 
lustitiae. Tu prima hominem silvestribus antris 190 
Elicis et foedo deterges saecula victu. 
Te propter colimus leges animosque ferarum 
Exuimus. Nitidis quisquis te sensibus hausit, 
Inruet intrepidus flammis, hibema secabit 
Aequora^ confertos hostes superabit inermis. 195 

Ille vel Aethiopum pluviis solabitur aestus; 
Illum trans Scythiam vemus comitabitur aer'. 

Sic fatus tradente dea suscepit habenas 
Quattuor ingenti iuris temone refasas. 
Prima Padum Thybrimque ligat crebrisque micantem 200 
Vrbibus Italiam; Libyas Poenosque secunda 
Temperat; Illyrico se tertia porrigit orbi; 
Vltima Sardiniam, Cymum trifidamque retentat 
Sicaniam et quidquid Tyrrhena tunditur unda 
Vel gemit lonia. Nec te tot lumina rerum 205 

Aut tantum turbavit onus; sed ut altus Olympi 
Vertex, qui spatio ventos hiemesque relinquit^ 
Perpetuum nulla temeratus nube serenum 
Celsior exurgit pluviis auditque mentes 
Sub pedibus nimbos et rauca tonitma calcat:. 210 
Sic patiens animus per tanta negotia liber 
Emergit similisque sui, iustique tenorem 



201 Libyas] Scaliger; lidos, lydos. 



136 CLAVDII CLAVDIANI 

Flectere non odium cogit, non gratia anadet 
Nam spretas quis opes intactaque pectora luero 
Commemoret? Fuerini aliis haec forte decori: 215 
Nulla potest laus esse tibi^ quae crimina purget. 
Serrat inoffensam diYiii& modestia yocem: 
Temperiem servant oculi; nec lumina fer^or 
Asperat aut rabidas suffandit sanguine renas 
Nullaque mutati tempestas proditur oris. 220 

Qmn etiam sontes expulsa corrigis ira 
Et placidus delicta domas; nec dentibus umquam 
Instrepis horrendum, fremitu nec verbera posGiSw 
Qui fruitur poena^ ferus est kgumque videtur 
Vindictam praestare sibi; cum viscera felle 225 

Canduerint, ardet stimulis ferturque nocendi 
Prodigus^ ignarus causae: dis proximus ille^ 
Quem ratio, non ira movet^ qui facta rependens 
Consilio punire potest. Mucrone cruento 
Se iactent alii, studeant feritate timeri 230 

Addictoque hominum cumulmt aeraria censu. 
Lene fluit Nilus, sed cimctis amnibus extat 
Vtilior nuUo confessus murmure vires; 
Acrior ac rapidus tacitas praetermeat ingens 
Danuvius ripas; eadem clementia sani 235 

Gurgitis inmenaum deducit in ostia Gan^n. 
Torrentes inmane fremant lassisque minentur 
Pontibus et volvant spumoso vertice silvas: 
Pax maiora deeet; peragit tranquilla potestas^ 
Quod violenta nequit, mandataque fortius urget 240 
Imperiosa quies. 

Idem praedurus iniquas 
Accepisse preces, rursus^ quae digna petitu, 
Largior et facilis; nec quae comitatur honores, 
Ausa tuam leviter temptare superbia mentem. 
Frons privata manet nec se meruisse fatetur, 245 

Quae crevisse putat; rigidi sed plena pudoris 



^BS et yolvantj Birtius; et volvat, involvant. 



(XVn.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 137 

Elucet graYitas fastu iucimda remoto. 
Quae non seditio, quae non insania vulgi 
Te yiso lenita cadat? quae dissona ritu 
Barbaries, medii quam non reverentia frangat? 250 
Vel quis non sitiens sermonis mella politi 
Deserat Orpheos blanda testudine cantus? 
Qualem te l^imus teneri primordia mundi 
Scribentem aut partes animae^ per singula talem 
Gemimus et similes agnoscit pagina mores. 255 

Nec dilata tuis Augusto iudice merces 
OfBciis, illumque habitum, quo iungitur aulae 
Curia, qui socio proceres cum principe nectit, 
Quem quater ipse gerit, perfecto detulit anno 
Deposuitque suas te succedente curules. 260 

Crescant virtutes fecundaque floreat aetas. 
Ingeniis patuit campus certusque merenti 
Stat favor: omatur propriis iQdustria donis. 
Surgite sopitae, quas obruit ambitus, artes. 
Nil licet invidiae, Stilicho dum prospicit orbi 265 

Sidereusque gener. Non hie violata curulis, 
Turpia non Latios incestant nomina fastos; 
Fortibus haec concessa viris solisque gerenda 
Patribus et Bomae numquam latura pudorem. 

Nuntia votorum celeri iam Pama volatu 270 

Moverat Aonios audito consule lucos. 
ConciQuit felix Helicon fluxitque Aganippe 
Largior et docti riserunt floribus amnes. 
Yranie redimita comas^ qua saepe magistra 
Manlius igniferos radio descripserat axes^ 275 

Sic alias hortata deas: 

^Patimume, sorores, 
Optato procul esse die nec limina nostri 
Consulis et semper dilectas visimus aedes? 
[Notior est Stilichone domus. Gestare curules] 
En fasces subiisse libet. Miracula plebi 280 

CoIIigite et claris nomen celebrate theatris. 

^Tu lovis aequorei summersam flufttvbwa ^xissssi. 



138 CLAYDn CLAVDIANl 

Oratum volucres, Eraio^ iam perge quadrigas^ 
A quibus haud umquam palmam rapturus ArioiL 
Inlustret circum sonipeSy quieumque superbo 285 

Perstrepit hinidtu Baetin, qui splendida potat 
Stagna Tagi madidoque iulMis adspergitur auro. 
Galliope^ liquidas Alciden posce palaestras: 
Cuncta Palaemoniis manus explorata coronis 
Adsit et Eleo pubes laudata TonantL 290 

*Tu iuga Taygeti frondosaque Maenala, Clio, 
I Triyiae supplex; non aspemata rogantem 
Ampbitheatrali &Teat Latonia pompae. 
Audaces legat ipsa yiros, qui coUa ferarum 
Arte ligent certoque premant renabula nisu. 295 

Ipsa truces fetus captiyaque ducat ab antris 
Prodigia et caedis sitientem differat arcum. 
ConTeniant ursi, magna quos mole ruentes 
Torva Lycaoniis Helice miretur ab astris, 
Perfossique rudant populo paUente leones, 300 

Qnales Mygdonio curru frenare Cybebe 
Optet et Herculei maUent fregisse lacerti. 
Obvia fulminei properent ad Tulnera pardi 
Semine permiito geniti. cum forte leaenae 
Nobiliorem uterum Tiridis corrupit adulter; 305 

Hi macuUs patres refenmt et robore matres. 
Quidquid monstriferis nutrit CkietuUa campis, 
Alpina quidquid tegitur niTe, GhdUca siquid 
SUTa t^net, iaeeat; largo ditescat barena 
Sangiune; eonsumant totos spectacula montes. 3io 

*Nee moUes egeant nostra dulcedine ludi: 
Qui laetis risum saUbus moTisse facetus, 
Qui nutu manibusque loquax^ cui tibia flatu, 
Cui jdeotro pulsanda cbelys, qui pulpita socco 
Personat aut alte graditiur maiore cothumo, 316 

Et qui magua leTi detrudens murmura tactu 
luniuneras voees secetis moderatus aenae 

SOO ruiiaut] ^iHim^; tu^t. 



( XVn.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLL 139 

Intonet erranti digito penitusque trabali 

Vecte laborantes in carmina concitet undas, 

Vel qui more avium sese iaculentur in auras 320 

Corporaque aedificent celeri crescentia nexu, 

Quorum compositam puer amentatus in arcem 

Emicet et vinctu plantae vel cruribus haerens 

Pendula librato figat vestigia saltu. 

Mobile ponderibus descendat pegma reductis 325 

Inque chori speciem spargentes ardua flammas 

Scaena rotet uarios et fingat Mulciber orbis 

Per tabulas impune vagus pictaeque citato 

Ludant igne trabes et non permissa morari 

Fida per innocuas errent incendia turres. 330 

Lascivi subito confligant aequore lembi 

Stagnaque remigibus spument inmissa canoris. 

^Consul per populos idemque gravissimus auctor 
Eloquii, dupKci vita subnixus in aevum 
Procedat pariter libris fastisque legendus. 335 

Accipiat patris exemplum tribuatque nepoti 
Filius et coeptis ne desit fascibus heres. 
Decurrat trabeata domus tradatque secures 
Mutua posteritas servatoque ordine fati 
Manlia continuo numeretur consule proles'. 340 



DE CONSVLATV STILICHONIS 

LIBER PRIMYS. 

(xxr.) 

Contiiiuant snperi plcno Romana fevore 
Gaudia successusque novis succcssibus augent: 
Conubii necdum festivos regia cantus 
Sopierat, cecinit faso Gildone triumphos, 
Et calidis thalami successit laurea sertis^ 5 

Sumeret ut pariter princeps nomenque mariti 
Victorisque deeus; Libyae post proelia crimen 
Concidit Eoum, rursusque Oriente subacto 
Consule defensae surgunt StiUchone secures. 
Ordine vota meant. Equidem si carmen in^unum lo 
Tantarum sperem cumulos advolvere rerum, 
Promptius imponam glaciali Pelion Ossae. 
Si partem tacuisse velim^ quodcumque relinquam, 
Maius erit. Veteres actus primamque iuventam 
Prosequar? ad sese mentem praesentia ducunt. 15 

Narrem iustitiam? plus splendet gloria Martis. 
Armati referam vires? plus egit inermis. 
Quod floret Latium, Latio quod reddita servit 
Afiica, vicinum quod nescit Hiberia Maurum, 
Tuta quod imbellem miratur Grallia Rhenum, 20 

Aut gelidam Thracen decertatosque labores 
Hebro teste canam? Magnum mihi panditur aequor, 
Ipsaque Pierios lassant proclivia currus 
Laudibus innumeris. 

Etenim mortalibus ex quo 
Tellus coepta coli^ numquam sincera bonorum 25 



(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 141 

Sors ulK concessa viro. Quem vultus honestat, 

Dedecorant mores; animus quem pulchrior omat^ 

Corpus destituit. Bellis iusignior ille, 

Sed pacem foedat vitiis. Hic publica felix, 

Sed privata minus. Partitum; siogula quemque 30 

Nobilitant: hunc forma decens, hunc robur in armis, 

Himc rigor, hunc pietas^ illum soUertia iuris, 

Hunc suboles castique tori. Sparguntur in omnes, 

In te ndxta fluimt; et quae divisa beatos 

Efficiunt, collecta tenes. 35 

Ne facta revolvam 
Militiamque patris, cuius producere famam, 
Si nihil egisset clarum nec fida Valenti 
Dextera duxisset rutilantes crinibus alas, 
Sufficeret natus StUicho: mens ardua semper 
A puero, tenerisque etiam fiilgebat in annis 40 

Fortunae maioris honos. Erectus et acer 
Nil breve moliri, nullis haerere potentum 
Limitiibus fatisque loqui iam digna faturis. 
lam tum conspicuus, iam tum venerabilis ibas 
Spondebatque ducem celsi nitor igneus oris 45 

Membrorumque modus, qualem nec carmina fingunt 
Semideis. Quacumque alte gradereris iu urbe, 
Cedentes spatiis adsurgentesque videbas 
Quamvis imles adhuc. Taciti suffiragia vulgi 
lam tibi detulerant, quidquid mox debuit aula. 50 

Vix primaevus eras^ pacis cum mitteris auctor 
Assyriae; tanta foedus cum gente ferire 
Commissum iuveni. Tigrim transgressus et altum 
Euphraten Babylona petis. Stupuere severi 
Parthorum proceres, et plebs pharetrata videndi 55 
Flagravit studio, defixaeque hospite pulchro 
Persides arcanum suspiravere calorem. 
Turis odoratae cumulis et messe Sabaea 
Pacem conciliant arae; penetralibus ignem 
Sacratum rapuere adytis rituque iuvencos 60 

Chaldaeo stravere magi. Rex ipse micwite^siL 



1 



142 CLAVDII CLAVDIANI 

Inclinat dextra pateram secretaque Beli 

Et vaga testatur volventein sidera Mitkram. 

Si qnando sociis tecum venatibus ibant, 

Quis Stilichone prior ferro penetrare leones 65 

Comminus aut longe virgatas figere tigres? 

Flectenti faciles cessit tibi Medus habenas; 

Torquebas refagum Parthis mirantibus arcum. 

Nubilis interea maturae virginis aetas 
Vrgebat patrias suspenso principe curas, 70 

Quem simul imperioque ducem nataeque maritum 
Prospiceret; dubius toto quaerebat ab axe 
Dignum coniugio generum thalamisque Serenae. 
ludicium virtutis erat; per castra, per urbes, 
Per populos animi cunctantis libra cucurrit. 75 

Tu legeris tantosque viros, quos obtulit orbis, 
Intra consilium vincis sensumque legentis, 
Et gener Augustis olim socer ipse ftiturus 
Accedis. Radiis auri Tyriaque superbit 
Maiestate torus; comitata parentibus exit 80 

Purpureis virgo. Stabat pater inde tropaeis 
IncHtus; inde pium matris regina gerebat 
Obsequium gravibus subnectens flammea gemmis. 
Tunc et Solis equos, tunc exultasse choreis 
Astra ferunt meUisque lacus et flumina lactis 86 

Erupisse solo, cum floribus aequora vemis 
Bosphorus indueret roseisque evincta coronis 
Certantes Asiae taedas Europa levaret. 

Felix 9j-bitrii princeps, qui congrua mundo 
ludicat et primus censet, quod cemimus onmes. 90 
Talem quippe virum natis adiunxit et aulae, 
Cui neque luxuries bello nec blanda periclis 
Otia nec lucis fructus pretiosior umquam 
Laude ftiit. Quis enim Visos in plaustra feroces 
Reppulit aut saeva Promoti caede tumentes 95 

Bastemas una potuit delere ruina? 



62 Beli] Scaliger; beUi. 



(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 143 

Pallantis mgulum Tumo moriente piavit 

Aeneas, tractusque rotis ultricibus Hector 

Irato vindicta fuit vel quaestus Achilli: 

Tu neque vesano raptas venalia curru 100 

Funera nec vanam corpus meditaris in unum 

Saevitiam; turmas equitum peditumque catervas 

Hostilesque globos tumulo prostemis amici; 

Inferiis gens tota datur. Nec Mulciber auctor 

Mendacis clipei fabricataque vatibus arma 105 

Conatus iuvere tuos: tot barbara solus 

Milia iam pridem miseram vastantia Thracen 

Finibus exiguae vallis conclusa tenebas. 

Nec te terrisonus stridor venientis Alani 

Nec vaga Chunorum feritas, non falce Gelonus, iio 

Non arcu pepulere Getae, non Sarmata conto. 

Extinctique forent penitus, ni more maligno 

Falleret Augustas occultus proditor aures 

Obstmeretque moras strictumque retunderet ensem, 

Solveret obsessos, praeberet foedera captis. 115 

Adsiduus castris aderat, rarissimus urbi, 
Si quando trepida princeps pietate vocaret; 
Vixque salutatis Laribus, vix coniuge visa, 
Deterso necdum repetebat sanguine campum 
Nec stetit Eucherii dum carperet oscula saltem 120 
Per galeam. Patris stimulos ignisque mariti 
Vicit cura ducis. Quotiens sub pellibus egit 
Edonas hiemes et tardi flabra Bootae 
Sub divo Riphaea tulit! cumque igne propinquo 
Frigora vix ferrent alii, tunc iste rigentem 125 

Danuvium calcabat eques nivibusque profundum 
Scandebat cristatus Athon lateque comsco 
Curvatas glacie silvas umbone mebat. 
Nunc prope Cimmerii tendebat litora Ponti, 
Nunc dabat hibemum Rhodope nimbosa cubile. 130 
Vos Haemi gelidae valles, quas saepe cmentis 
Stragibus aequavit Stilicho, vos Thracia testor 
Flumina, quae largo mutastis sanguine flxvatv\s»\ 



144 CLAVDII CLAVDIANI 

Dicite, Bisaltae vel qui Pangaea iuvencis 

Scinditis, offenso quantae sub vomere putres 135 

Dissiliant glaebis galeae vel qualia rastris 

Ossa peremptorum resonent inmania regum. 

Singula complecti cuperem; sed densior instat 
Gestorum series laudumque sequentibus undis 
Obruimur. Genitor caesi post bella tyranni 140 

lam tibi commissis conscenderat aethera terris. 
Ancipites rerum ruituro cuhnine lapsus 
Aequali cervice subis: sic Hercule quondam 
Sustentante polum melius librata pependit 
Macliina nec dubiis titubavit Signifer astris 146 

Perpetuaque senex subductus mole parumper 
Obstupuit proprii spectator ponderis Atlas. 

Nulli barbariae motus; nil turbida rupto 
Ordine temptavit novitas, tantoque remoto 
Principe mutatas orbis non sensit habenas. 160 

Nil inter geminas acies, ceu libera frenis, 
Ausa manus. Certe nec tantis dissona linguis 
Turba nec armorum cultu diversior umquam 
Confluxit populus: totam pater undique secum 
Moverat Auroram; mixtis hic Colchus Hiberis, 156 
Hic mitra velatus Arabs, hic crine decorus 
ALnaenius; hic picta Saces facataque Medus, 
Hic gemmata niger tentoria fixerat Indus; 
Hic Rhodani procera cohors, hic miles alunmus 
Oceani. Ductor Stilicho tot gentibus unus, 160 

Quot vel progrediens vel conspicit occiduus soL 
In quo tam vario vocum generumque tumultu 
Tanta quies iurisque metus servator honesti 
Te moderante fuit, nulKs ut vinea furtis 
Vel seges erepta fraudaret messe colonum, 165 

Vt nihil aut saevum rabies aut turpe libido 
Suaderet, placidi servirent legibus enses. 
Scilicet in vulgus manant exempla regentum, 
Vtque ducum lituos, sic mores castra sequuntur. 

Denigue felices aquilas quocumque moveres, 170 



(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 145 

Arebant tantis epoti milibus amnes. 

Illyricum peteres: campi montesque latebant. 

Vexillum navale dares: sub puppibus ibat 

lonium. Nullum succincta Ceraunia nimbis 

Nec iuga Leucatae feriens spumantia fluctu 176 

Deterrebat hiems. Tu si glaciale iuberes 

Vestigare fretum, securo milite ducti 

Stagna reluctantes quaterent Satumia remi; 

Si deserta Noti, fontem si quaerere Nili, 

Aethiopum medios penetrassent vela vapores. 180 

Te memor Eurotas, te rustica Musa Lycaei, 
Te pastorali modulantur Maenala cantu 
Partheniumque nemus, quod te pugnante resurgens 
Aegra caput mediis erexit Graecia flammis. 
Plurima Parrhasius tunc inter corpora Ladon 186 

Haesit et Alpheus Geticis angustus acervis 
Tardior ad Siculos etiamnunc pergit amores. 

Miramur rapidis hostem succumbere bellis, 
Cum solo terrore ruant? Non classica Prancis 
Intulimus: iacuere tamen. Non Marte Suebos 190 

Contudimus, quis iura damus. Quis credere possit? 
Ante tubam nobis audax Germania servit. 
Cedant, Druse, tui, cedant, Traiane, labores: 
Vestra manus dubio quidquid discrimine gessit, 
Transcurrens egit Stilicho totidemque diebus 195 

Edomuit Rhenum, quot vos potuistis in annis; 
Quem ferro: adloquiis; quem vos cum milite; solus. 
Impiger a primo descendens fluminis ortu 
Ad bifidos tractus et iuncta paludibus ora 
Pulmineum perstrinxit iter; ducis impetus undas 200 
Vincebat celeres, et pax a fonte profecta 
Cum Rheni crescebat aquis. Ingentia quondam 
Nomina, crinigero flaventes vertice reges, 
Qui nec principibus donis precibusque vocati 
Paruerant^ iussi properant segnique verentur 205 

Offendisse mora; transvecti lyntribus amnem 
Occursant ubicumque velit. Nec fama fefellit 

CiiA.VDiANi Ow.f ed. Koch. \^ 



146 CLAVDH CLAVDIANI 

lustitiae: videre pium, videre fidelem. 

Quem veuiens timuit, rediens Germanus amavit. 

Illi terribiles, quibus otia vendere semper 210 

Mos erat et foeda requiem mercede pacisci, 

Natis obsidibus pacem tam supplice vultu 

Captivoque rogant, quam si post terga revincti 

Tarpeias pressis subeant cervicibus arces. 

Onme, quod Oceanum fontesque interiacet Histri, 216 

Unius incursu tremuit; sine caede subactus 

Servitio Boreas exarmatique Triones. 

Tempore tam parvo tot proelia sanguine nullo 
Perficis et luna nuper nascente profectus 
Ante redis, quam tota fait, Rhenumque minacem 220 
Comibus infractis adeo mitescere cogis, 
Vt Salius iam rura colat flexosque Sygambrus 
In falcem curvet gladios, geminasque viator 
Cum videat ripas, quae sit Romana, requirat; 
Vt iam trans fluvium non indignante Chauco 225 

Pascat Belga pecus, mediumque ingressa per Albim 
Gallica Prancorum montes armenta pererrent; 
Vt procul Hercyniae per vasta silentia silvae 
Venari tuto liceat, lucosque vetusta 
Religione truces et robur numinis instar 230 

Barbarici nostrae feriant impune bipennes. 

Vltro quin etiam devota mente tuentur 
Victorique favent. Quotiens sociare catervas 
Oravit iungique tuis Alamannia signis! 
Nec doluit contempta tamen, spretoque recessit 235 
Auxilio laudata fides. Provincia missos 
ExpeUet citius fasces quam Prancia reges, 
Quos dederis. Acie nec iam pulsare rebelles, 
Sed vinclis punire licet; sub iudice nostro 
Regia Romanus disquirit crimina carcer: 240 

Marcomeres Sunnoque docet; quorum alter Etruscum 
Pertulit exilium; cimi se promitteret alter 
Exulis ultorem, iacuit mucrone suorum: 
Res avidi concire novas odioque furentes 



(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 147 

Pacis et ingenio scelerumque cupidine fratres. 245 

Post domitas Arctos alio prorupit ab axe 
Tempestas et, ne qua tuis intacta tropaeis 
Pars foret, AustraKs sonuit tuba. Moverat omnes 
Maurorum Gildo populos, quibus inminet Atlas 
Et quos interior nimio plaga sole relegat: 250 

Quos vagus umectat Cinyps et proximus hortis 
Hesperidum Triton et Gir notissimus amnis 
Aethiopum, simili mentitus gurgite Nilum; 
Venerat et parvis redimitus Nuba sagittis 
Et velox Garamas, nec quamvis tristibus Hammon 255 
Responsis alacrem potuit Nasamona morari. 
Stipantur Numidae campi, stant pulvere Syrtes 
Gaetulae, Poenus iaculis obtexitur aer. 
Hi virga moderantur equos; his fulva leones 
Velamenta dabant ignotarumque ferarum 260 

Exuviae, vastis Meroe quas nutrit harenis; 
Serpentum patulos gestant pro casside rictus; 
Pendent vipereae squamosa pelle pharetrae. 
Non sic intremuit Simois, cum montibus Idae 
Nigra coloratus produceret agmina Memnon, 265 

Non Ganges, cum tela procul vibrantibus Indis 
Inmanis medium vectaret belua Porum. 
Porus Alexandro, Memnon prostratus Achilli, 
Gildo nempe tibi. 

Nec solum fervidus Austrum, 
Sed partes etiam Mavors agitabat Eoas. 270 

Quamvis obstreperet pietas, his ille regendae 
Transtulerat nomen Libyae scelerique profano 
Fallax legitimam regni praetenderat umbram. 
Surgebat geminum varia formidine beUum, 
Hoc armis, hoc triste dolis. Hoc Africa saevis 275 
Cinxerat auxiliis, hoc coniuratus alebat 
Insidiis Oriens. Illinc edicta meabant 
Corruptura duces; hinc frugibus atra negatis 
Vrgebat trepidamque fames obsederat urbem. 
Exitiale palam Libycum; civile pudoris ^*^<^ 



148 CLAVDU CLAVDIANI 

Obtentu tacitum. 

Tales utrimque procellae 
Cum fremerent lacerumque altemis ictibus anceps 
Imperium pulsaret hiems, nil fessa remisit 
Officii virtus contraque minantia fata 
Pervigil eventusque sibi latura secundos 285 

Maior in adversis micuit: velut arbiter alni, 
Nubilus Aegaeo quam turbine vexat Orion, 
Exiguo clavi flexu declinat aquarum 
Verbera, nunc recta, nunc obHquante carina 
Callidus, et pelagi caelique obnititur irae. 290 

Quid primum, Stilicho, mirer? quod cautus ad omnes 
Restiteris fraudes, ut te nec noxia fiirto 
Littera nec pretio manus inflammata lateret? 
Quod nihil in tanto circum terrore locutus 
Indignum Latio? responsa quod ardua semper 295 
Eois dederis, quae mox eflfecta probasti 
Securus, quamvis et opes et rura tenerent 
Insignesque domos? Levis haec iactura; nec umquam 
PubUca privatae cesserunt commoda causae. 
Dividis ingentes curas teque onmibus unum 300 

Obicis, inveniens animo quae mente gerenda, 
Efficiens patranda manu, dictare paratus 
Quae scriptis peragenda forent. Quae brachia centum, 
Quis Briareus aliis numero crescente lacertis 
Tot simul obiectis posset confligere rebus: 305 

Evitare dolos; veteres firmare cohortes, 
Explorare novas; duplices disponere classes, 
Quae fruges aut beUa ferant; aulaeque tumultum 
Et Romae lenire famem? Quot nube soporis 
Inmunes ocuU per tot discurrere partes, 310 

Tot loca sufficerent et tam longinqua tueri? 
Argum fama canit centeno lumine cinctum 
Corporis excubiis unam servasse iuvencam! 

Vnde tot adlatae segetes? quae silva carinas 
Texuit? Vnde rudis tanto tirone iuventus 315 

Emicuit senioque iterum vemante resumpsit 



(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PEIMVS. 149 

Gallia bis fractas Alpino vulnere vires? 
Non ego dilectu, Tyrii sed vomere Cadmi 
Tam subitas acies concepto dente draconis 
Exiluisse reor: Dircaeis qualis in arvis 320 

Messis cum proprio mox bellatura colono 
Cognatos strinxit gladios, cum semine iacto 
Terrigenae galea matrem nascente ferirent 
Armifer et viridi floreret milite sulcus. 
Hoc quoque non parva fas est cum laude relinqui, 325 
Quod non ante fretis exercitus adstitit ultor, 
Ordine quam prisco censeret bella senatus. 
Neglectum Stilicho per tot iam saecula morem 
Rettulit, ut ducibus mandarent proelia patres 
Decretoque togae felix legionibus iret 330 

Tessera. Romuleas leges rediisse fatemur, 
Cum procerum iussis famulantia cemimus arma. 

Tyrrhenum poteras cunctis transmittere signis 
Et ratibus Syrtes, Libyam complere maniplis; 
Consilio stetit ira minor, ne territus ille 336 

Te duce suspecto Martis graviore paratu 
Aut in harenosos aestus zonamque rubentem 
Tenderet aut solis fagiens transiret in ortus 
Missurusve sibi certae solacia mortis 
Oppida dirueret flammis. Res mira relatu: 340 

Ne timeare times et, quem vindicta manebat, 
Desperare vetas. Quantum fiducia nobis 
Profoit! hostilis salvae Carthaginis arces; 
Inlaesis Tyrii gaudent cultoribus agri, 
Quos potmt vastare faga. Spe captus inani 346 

Nec se subripuit poenae nostrisque pepercit 
Demens: qui numero tantum, non robore mensus 
Romanos rapidis ibat ceu protinus omnes 
Calcaturus equis et, quod iactare solebat, 
Solibus effetos mersurus pulvere Gallos. 350 

Sed didicit non Aethiopum geminata venenis 
Vulnera, non fasum crebris hastilibus imbrem, 
Non equitum nimbos Latiis o\:>sv^\.ct^ ^^%. 



150 CLAVDII CLAVDIANI 

Sternitur ignavus Nasamon, nec spicula supplex 
lam torquet Garamas; repetunt deserta fugaces 355 
Autololes; pavidus proiecit missile Mazax. 
Comipedem Maurus nequiquam hortatur anhelum; 
Praedonem lembo profagum ventisque repulsum 
Suscepit merito fatalis Tabraca portu 
Expertum, quod nuUa tuis elementa paterent 360 

Hostibus, et laetae passurum iurgia plebis 
Fracturumque reos humiK sub iudice vultus. 

Nil tribuat Portuna sibi. Sit prospera semper 
IUa quidem; sed non uni certamina pugnae 
Credidimus totis nec constitit alea castris 366 

Nutatura semel; si quid licuisset iniquis 
Casibus, instabant aKae post terga biremes; 
Venturus dux maior erat. 

Victoria nulla 
Clarior aut hominum votis optatior umquam 
Contigit. An quisquam Tigranen armaque Ponti 370 
Vel Pyrrhum Antiochique fagam vel vincla lugurthae 
Conferat aut Persen debellatumque Philippum? 
Hi propagandi ruerant pro limite regni; 
Hic stabat Romana salus. Ibi tempora tuto 
Traxerunt dilata moras; hic vincere tarde 376 

Vinci paene fiiit. Discrimine Roma supremo 
Inter supplicium populi deforme pependit; 
Et tantum Libyam fructu maiore recepit 
Quam peperit, quantum graviorem amissa dolorem 
Quam necdum quaesita movent. Quis Punica gesta, 380 
Quis vos, Scipiadae, quis te iam, Regule, nosset, 
Quis lentum caneret Fabium, si iure perempto 
Insultaret atrox famula Carthagine Maurus? 
Haec omnis veterum revocavit adorea laurus. 
Restituit Stilicho cunctos tibi, Roma, triumphos. 386 



384 laurus] scripsi; lauros. 



(XXn.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 151 

DE CONSVLATV STILICHONIS. 

LIBER SECVNDVS. 

(xxn.) 

Hactenus armatae laudes: nunc qualibus orbem 
Moribus et quanto frenet metuendus amore, 
Quo tandem flexus trabeas auctore rogantes 
Induerit fastisque suum concesserit annum, 
Mitior incipiat fidibus iam Musa remissis. 5 

Principio magni custos Clementia mundi, 
Quae lovis incoluit zonam, quae temperat aethram 
Frigoris et flammae medio; quae maxima natu 
Caelicolum. Nam prima chaos Clementia solvit 
Congeriem miserata rudem vultuque sereno 10 

Discussis tenebris in lucem saecula ftidit. 
Haec dea pro tempKs et ture calentibus aris 
Te fruitur posuitque suas hoc pectore sedes. 
Haec docet ut poenis hominum vel sanguine pasci 
Turpe ferumque putes; ut ferrum, Marte cruentum, 16 
Siccum pace feras; ut non infensus alendis 
Materiem praestes odiis; ut sontibus ultro 
Ignovisse velis, deponas ocius iram 
Quam moveas, precibus numquam implacabilis obstes, 
Obvia prostemas prostrataque more leonum 20 

Despicias, alacres ardent qui frangere tauros, 
TransiHunt praedas humiles. Hac ipse magistra 
Das veniam victis, hac exorante calores 
Horrificos et quae, numquam nocitura, timentur 
lurgia contentus solo terrore coerces 25 

Aetherii patris exemplo, qui cuncta sonoro 
Concutiens tonitru Cyclopum spicula differt 
In scopulos et monstra maris nostrique cruoris 
Parcus in Oetaeis exercet falmina silvis. 

Huic divae germana Fides eademque sorori 30 

Corde tuo delubra tenens sese omnibxjL^ ^^\\^ 



152 CLAVDII CLAVDIANI 

Inserit. Haec docuit nuUo livescere fuco, 
Numquam falsa loqui, numquam promissa morari; 
Invisos odisse palam, non virus in alto 
Condere, non laetam speciem praemittere fraudi, 35 
Sed certum mentique parem componere Toltum; 
Occulto saevire vetat, prodesse remittit. 
Haec et amicitias longo plus tempore firmat 
Mansuroque adamante ligat; nec mobile mutat 
Ingenium: parvae strepitu nec vincula noxae 40 

Dissolvi patitur nec fastidire priorem 
Inlicitur veniente novo. Benefacta tenere, 
Respuere offensas facilis, pariterque minoris 
Officii magnique memor superare laborat 
Vtque hostes armis, meritis sic vincit amicos. 45 

Haec fovet absentes, haec longe sola remotis 
Consulit, haec nullis avidam rumoribus aurem 
Pandit, ut ignarum numquam laesura clientem 
Insidiosa tuos alienent murmura sensus. 

Nec vivis adnexus amor meminisse sepultos 60 
Desinit; in prolem transcurrit gratia patrum. 
Hac tu Theodosium, tenuit dum sceptra, colebas^ 
Hac etiam post fata colis; nec pignora curas 
Plus tua quam natos, dederat quos ille monendos 
Tutandosque tibi. lustos nimiumque fideles 55 

Fama putat, qui, cum possint commissa negare, 
Maluerint nullo violati reddere quaestu. 
At Stilicho non divitias aurique relictum 
Pondus, sed geminos axes tantumque reservat 
Depositum teneris, quantum sol igneus ambit. 60 

Quid non intrepidus credas, cui regia tuto 
Creditur? 

Hoc clipeo munitus Honorius altum 
Non gemuit patrem vitaeque et lucis in ipso 
Limine, contemptus numquam, dat iura subactis 
Gentibus et secum sentit crevisse triumphos. 65 

Quem tu sic placida. formas, sic mente severa, 
Vt neque desidiae tradas, dum pronus ad onme 



(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 153 

Quod Kbet obsequeris, nec contra nixus ovantem 
Confringas animum; secreto consona regno 
Ceu iuvenem doceas, moles quid publica poscat: 70 
Ceu sanctum venerere senem patriisque gubemes 
Imperium monitis; dominum summissus adores, 
Obsequiis moderere ducem, pietate parentem. 
Hinc fait ut primos in coniuge disceret ignes 
Ordirique virum non luxuriante iuventa, 76 

Sed cum lege tori, casto cum foedere vellet. 
Principe tu felix genero: felicior ille 
Te socero. 

Fratrem levior nec cura tuetur 
Arcadium; nec, si quid iners atque impia turba 
Praetendens proprio nomen regale furori 80 

Audeat, adscribis iuveni. Discordia quippe 
Cum fremeret, numquam Stilicho sic canduit ira, 
Saepe lacessitus probris gladiisque petitus, 
Vt bello Purias ultum, quas pertulit, iret 
Inlicito causamque daret civilibus armis: 86 

Cuius falta fide mediis dissensibus aulae 
Intemeratorum stabat reverentia fratrum. 
Quin et Sidonias chlamydes et cingula bacis 
Aspera gemmatasque togas viridesque smaragdo 
Loricas galeasque redundantes hyacinthis 90 

Gestatosque patri capulis radiantibus enses 
Et vario lapidum distinctas igne coronas 
Dividis ex aequo: ne non augusta supellex 
Omatusque pares geminis heredibus essent. 
Mittitur et miles, quamvis certamine partes 96 

lam tumeant. Hostem muniri robore mavis 
Quam peccare fidem: permittis iusta petenti 
Idque negas solum, cuius mox ipse repulsa 
Gaudeat et quidquid faerat deforme mereri. 

Omnes praeterea, puro quae crimina pellunt loo 
Ore, deae iunxere choros unoque receptae 
Pectore diversos tecum cinguntur in usus. 
lustitia utilibus rectum praeponeie «v\»Afc\» 



154 CLAVDII CLAVDIANI 

Commuiiesque sequi leges iniustaque numquam 
Largiri sociis. Durum Patientia corpus 106 

Instruit, ut nulli cupiat cessisse labori; 
Temperies, ut casta petas; Prudentia, ne quid 
Inconsultus agas; Constantia, fattile ne quid 
Infirmumque geras. Procul importuna fagantur 
Numina, monstriferis quae Tartarus edidit antris: iio 
Ac primam scelerum matrem, quae semper habendo 
Plus sitiens patulis rimatur faucibus aurum, 
Trudis Avaritiam; cuius foedissima nutrix 
Ambitio, quae vestibulis foribusque potentum 
Excubat et pretiis commercia pascit honorum, li5 
Pulsa simul. Nec te gurges corruptior aevi 
Traxit ad exemplum, qui iam firmaverat annis 
Crimen et in legem rapiendi verterat usum. 
Denique non dives sub te pro rure patemo 
Vel laribus pallet; non insidiator oberrat 120 

Facturus quemcumque reum; non obruta virtus 
Paupertate latet. Lectos ex omnibus oris 
Evehis et meritum, non quae cunabula, quaeris 
Et qualis, non unde satus. Sub teste benigno 
Vivitur; egregios invitant praemia mores. 126 

Hinc priscae redeunt artes; felicibus inde 
Ingeniis aperitur iter despectaque Musae 
Colla levant opibusque fluens et pauper eodem 
Nititur ad fructum studio, cum cemat uterque 
Quod nec inops iaceat probitas nec inertia surgat 130 
Divitiis. 

Nec te iucunda fronte fefellit 
Luxuries, praedulce malum, quae dedita semper 
Corporis arbitriis hebetat caligine sensus 
Membraque Circaeis effeminat acrius herbis, 
Blanda quidem vultus, sed qua non taetrior ulla 136 
Interius: facata genas et amicta dolosis 
Inlecebris torvos auro circumlinit hydros. 
nia voluptatum multos innexuit hamis: 
Te numqnam conata capit. Non prava libido 



(XXU.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 155 

Stupris advigilat; non tempora somnus agendi uo 
Frustratur; nullo citharae convivia cantu, 
Non pueri lasciva sonant. Quis cemere curis 
Te vacuum potuit? quis tota mente remissum 
Aut indulgentem dapibus, ni causa iuberet 
Laetitiae? Non indecores aeraria lassant 146 

Expensae; parvo non improba littera libro 
Absentum condonat opes. A milite parcus 
Diligeris; neque enim neglectas pace cohortes 
Tunc ditas, cum bella fremunt. Scis nulla placere 
Munera, quae metuens illis, quos spreverat, oflfert 160 
Serus et incassum servati prodigus auri. 
Antevenis tempus non expectantibus ultro 
Munificus mensaeque adhibes et nomine quemque 
Compellas clari, sub te quod gesserat olim, 
Admonitum facti figendaque sensibus addis 156 

Verba, quibus magni geminatur gratia nodi. 

Nec^ si quid tribuas, iactatum saepius idem 
Exprobrare soles nec, quos promoveris, alto 
Turgidus adloqueris fastu nec prospera flatus 
Attollunt nimios. Quin ipsa Superbia longe 160 

Discessit, vitium rebus sollemne secundis 
Virtutumque ingrata comes. Contingere passim 
Adfarique licet. Non inter pocula sermo 
Captatur, pura sed libertate loquendi 
Seria quisque iocis nulla formidine miscet. 166 

Quem videt Augusti socerum regnique parentem, 
Miratur conviva parem, cum tanta potestas 
Civem lenis agat. Te doctus prisca loquentem, 
Te matura senex audit, te fortia miles 
Adspersis salibus, quibus haud Amphiona quisquam 170 
Praeferat Aonios meditantem carmine muros 
Nec velit Orpheo migrantes pectine silvas. 

Hinc amor, hinc veris et non fallacibus omnes 
Pro te soUiciti votis; hinc nomen ubique 
Plausibus, auratis celebrant hinc ora figuris. 176 

Quae non incudes streperent, qu.ae ^aTQH^^ ^^^'ax^ 



156 CLAVDII CLAVDIANI 

FabriKs, quantis fluerent fomacibus aera 
Effigies ductura tuas, quis devius esset 
Angulus aut regio quae non pro numine vultus 
Dilectos coleret, talem ni semper honorem 180 

Respueres? Decus hoc rapiat, quem falsa timentum 
Munera decipiunt, qui se diffidit amari. 
Hoc solus sprevisse potest, qui iure meretur. 

Vndique legati properant generique sub ore 
In tua centenas optant praeconia voces. 186 

Grates Gallus agit, quod limite tutus inermi 
Et ijietuens hostile nihil nova culmina totis 
Aedificat ripis et saevum gentibus amnem 
Thybridis in morem domibus praevelat amoenis. 
Hinc Poeni cumulant laudes, quod rura tyranno 190 
Libera possideant; hinc obsidione solutus 
Pannonius potorque Savi, quod clausa tot annis 
Oppida laxatis ausus iam pandere portis 
Rursum cote novat nigras rubigine falces 
Exesosque situ cogit splendere Ugones 196 

Agnoscitque casas et coUibus oscula notis 
Figit et impresso glaebis non credit aratro, 
Exsectisque, inculta dabant quas saecula, silvis 
Restituit terras et opacum vitibus Histrum 
Conserit et patrium vectigal solvere gaudet, 200 

Inmunis qui clade fait. Te sospite fas est 
Vexatum laceri corpus iuvenescere regni. 
Sub tot principibus quaecumque amisimus olim, 
Tu reddis. Solo poterit Stilichone medente 
Crescere Romanum vulnus tectura cicatrix; 206 

Inque suos tandem fines redeunte colono 
IUyricis iterum ditabitur aula tributis. 

Nec tamen humano cedit caeleste favori 
ludicium: cingunt superi concordibus unum 
Praesidiis hostesque tuos aut litore produnt 210 

Aut totum oppositi claudunt fagientibus aequor 

198 Exsecfcisque] Birtivi^; exaectia. 



(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 157 

Aut in se vertunt fiiriis aut militis ense 

Bacchati laniant Pentheo corpora ritu; 

Insidias retegunt et in ipsa cubilia fraudum 

Ducunt ceu tenera venantem nare Molossi. 215 

Ominibus ventura notant aut alite monstrant 

Aut monitos certa dignantur imagine somnos. 

Pro quibus innumerae trabearum insignia terrae 
Certatim petiere tibi. Poscentibus ipse 
Restiteras et mens, aKorum prona favori, 220 

ludex dura sui, facibus succensa pudoris 
Tarda verecundis excusat praemia causis. 
Ergo avidae tantosque novi spe cbnsulis annos 
Elusae dominae pergunt ad limina Romae, 
Si miuus adnuerit precibus, vel cogere certae 225 

Cunctantem votoque moras auferre paratae. 
Conveniunt ad tecta deae, quae candida lucent 
Monte Palatino. Glaucis tum prima Miuervae 
Nexa comam foliis fulvaque iutexta micantem 
Veste Tagum tales profert Hispania voces: 230 

^Cuncta mihi semper Stilicho, quaecumque poposci, 
Concessit tantumque suos invidit honores. 
Augusti potuit soceri contemnere fasces: 
lam negat et genero. Si non ut ductor ab orbe 
Quem regit, accipiat saltem cognatus ab aula. 235 
Exiguumne putat, quod sic amplexus Hiberam 
Progeniem nostros inmoto iure nepotes 
Sustiuet, ut patrium commendet purpura Baetim? 
Quod pulchro Mariae fecundat germine regnum? 
Quod dominis speratur avus?' 240 

Tum flava repexo 
GaUia crine ferox evinctaque torque decoro 
Binaque gaesa tenens animoso pectore fatur: 
^Qui mihi Germanos solus Francosque subegit, 
Cur nondum legitur fastis? cur pagina tantum 
Nescit adhuc nomen, quod iam numerare decebat? 245 



239 fecundat] Birtitis; fecundet. Jj 



158 CLAVDII CLAVDUNI 

Vsque adeone levis pacati gloria Rheni?' 

Inde Caledonio velata Britannia monstro, 
Ferro picta genas, cuius vestigia verrit 
Caerulus Oceanique aestum mentitur amictus: 
*Me quoque vicinis pereuntem gentibus' inquit 260 
^Munivit Stilicho, totam cum Scottus Hivemen 
Movit et infesto spumavit remige Tethys. 
IUius effectum curis, ne tela timerem 
Scottica, ne Pictum tremerem, ne Ktore toto 
Prospicerem dubiis venturum Saxona ventis'. 265 

Tum spicis et dente comas inlustris ebumo 
Et calido rubicunda die sic Africa fatur: 
'Sperabam nullas trabeis Gildone perempto 
Nasci posse moras. Etiam nunc ille repugnat 
Et tanto dubitat fasces praebere triumpho, 260 

Qui mihi Maurorum penitus lacrimabile nomen 
Ignorare dedit?' 

Post has Oenotria lentis 
Vitibus intorquens hederas et palmite largo 
Vina fluens: 'Si vos adeo Stilichone curules 
Augeri flagratis' ait ^quas sola iuvare 266 

Fama potest, quanto me dignius incitat ardor, 
Vt praesente fruar conscendentemque tribunal 
Prosequar atque anni pandentem claustra salutem?' 

Talibus altemant studiis Romamque precantes, 
Pro cunctis, hortantur, eat. Nec segnius illa 270 

Paruit officio, raptis sed protinus armis 
Ocior excusso per nubila sidere tendit, 
Transvehitur Tuscos Appenninusque volatu 
Stringitur. Eridanus clipei iam ftilgurat umbra; 
Constitit ante ducem tetrica nec Pallade vultum 275 
Deterior nec Marte minor. Tremit orbe comsco 
lam domus et summae tangunt laquearia cristae, 
Tum prior attonitum gratis adfata quereUis: 

'Servatas, Stilicho, per te, venerande, curules, 
Omatas necdum fateor. Quid profoit anni 280 

Servilem pepulisse notam? Defendis honorem, 



(XXn.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 159 

Quem fagis, et spemis, tota quem mole tueris? 

Respuis oblatum, pro quo labente resistis? 

Quae iam causa morae? quo me cunctabere rursus 

Ingenio? NuUus Boreae metus, omnis et Austri 285 

Ora silet: cecidit Maurus, Germania cessit 

Et lanum pax alta ligat. Te consule necdum 

Digna feror? Titulumne levem parvique nitoris 

Credimus, Augusti quo se decorare fatentur, 

Sub iuga quo gentes captivis regibus egi? 290 

^Non, si prodigiis casus natura faturos 
Signat, polluimur macula. Quod reris, Eois 
Omen erat. Quamquam nullis mihi cognita rebus 
Fabula; vix tanto risit de crimine rumor. 
Opprobrii stat nulla fides nec littera venit 296 

Vulgatura nefas: in quo vel maxima virtus 
Est tua quod, nostros qui consulis omnia patres, 
De monstris taceas. Pellendi denique nuUa 
Dedecoris sanctum violant oracula coetum 
Nec mea funestum versavit curia nomen. 300 

Pars sceleris dubitasse fiiit: quaecumque profana 
Pagina de primo venisset limine Phoebi, 
Ante fretum deleta mihi, ne turpia castis 
Auribus Italiae fractorum exempla nocerent. 
Publicus ille foror, quantum tua cura peregit, . 305 
Secretum meruit. Laetetur quisquis Eoos 
Scribere desierit fastos: portenta Gabinos 
Ista latent; propriam labem texisse laborent. 
Cur ego, quem numquam didici sensive creatum, 
Gratuler exemptum? Delicti paenitet iUos: 310 

Nos nec credidimus. 

^Fuerit tamen omnibus unum 
Crimen et ad nostras manaverit usque secures: 
Plus ideo sumenda tibi fastigia vitas, 
Ne pereat tam priscus honos, qui portus honorum 
Semper erat. NuUo sarciri consule damnum 315 



304 fractorum] scrijpsi; factorum, fatomm. 



160 CLAVDn CLAVDIANl 

Excepto Stilichone potest. Bene praescia tempus 
Mens tua distulerat; titulo tunc crescere posses, 
Nunc per te titulus. Consul succurre grayatis 
ConsuKbus, quicumque ftdt, quicumque futurus; 
Annum redde tuum^ qiiem iam secura sequatur 820 
Posteritas nec iam doleat defensa yetustas. 
Sic trabeis ultor Stilicho Brutusque repertor. 
Libertas popuK primo tunc consule Bruto 
Reddita per fasces; hic fascibus expulit ipsis 
Servitium. Instituit sublimem Brutus honorem; 325 
Adseruit StiKcho. Plus est servasse repertxim, 
Quam quaesisse novum. Quid tardius ore rubenti 
Adnuis et solitus frontem circumfluit ignis? 
Tandem vince tuum, vincis qui cuncta, pudorem. 

'Hos etiam, quamvis corrumpi munere nullo 330 
Posse queas, mirare Kbens ac suscipe cinctus, 
Quos tibi divino mecum Tritonia duxit 
Pectine: tincta simul repetito murice fila 
ContuKmus pensis et eodem nevimus auro, 
Aurea quo Lachesis sub te mihi saecula texit. 335 
Hic ego promissam subolem sperataque mundo 
Pignora praelusi. Veram mox ipse probabis 
Me vatem nostraeque fidem venientia telae 
Fata dabunt.' 

Dixit gremioque rigentia profert 
Dona, graves auro trabeas. Lisigne Minervae 340 

Spirat opus. RutiKs hic pingitur aula columnis 
Et sacri Mariae partus; Lucina dolores 
Solatur; residet ftilgente puerpera lecto; 
SolKcitae iuxta paUescunt gaudia matris. 
Susceptum puerum redimitae tempora Nymphae 346 
Auri fonte lavant: teneros de stamine risus 
Vagitusque audire putes. lam creverat infans 
Ore ferens patrem: StiKcho maturior aevi 
Martia recturo tradit praecepta nepoti. 
Parte aKa spumis fucantem Serica frena 360 

Sangnineis primae signatus flore iuventae 



(XXir.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 161 

Eucherius flectebat equum iaculisque vel arcu 
Aurea purpureos toUentes comua cetvos 
Aureus ipse ferit. Venus hic invecta coluinbis 
Tertia regali iungit conubia nexu, 355 

Pennatique nurum circumstipantur Amores 
Progenitam Augustis Augustorumque sororeta. 
Eucherius trepido iam flanmiea sublevat ore 
Virginis; adridet retro Thermantia fratri. 
lam domus haec utroque petit diademata sexu 360 
Reginasque parit reginarumque maritos. 

Talibus invitat donis dextraque gerendum 
Diva simul porrexit ebur; sollemnibus umam 
Conmiovet auspiciis avibusque incepta secundat. 
Tunc habiles armis umeros iam vestibus ambit 365 
Romuleis; Latii sederunt pectore cultus 
Loricaeque locum decuit toga. Talis ab Histro' 
Vel Scythico victor rediens Gradivus ab axe 
Deposito mitis clipeo candentibus urbem 
Ligreditur trabeatus equis; spatiosa Quirinus 370 

Frena regit currumque patris Bellona cmentum 
Ditibus exuviis tendens ad sidera quercuih 
Praecedit, lictorque Metus cum Jfratre Pavore 
Barbara ferratis innectunt colla catenis 
Velati galeas lauro, propiusque iugales 375 

Formido ingentem vibrat succinota securim. 

Vidit ut optato se consule Roma potitam: 
^Nunc' ait 'Elysii lucos inrumpere campi, 
Nunc libet, ut tanti Curiis miracula voti 
Fabriciisque feram, famae qui vulnere nuper 3S0 

Calcatam flevere togam: iam prata choreis 
Pulsent nec rigidos pudeat lusisse Catones. 
Audiat hoc senior Bmtus Poenisque tremendi 
Scipiadae, geminis tandem quod Ubera damnis 
Vnius auxiKo fasces Libyamque recepi. 385 

Quod superest unum precibus, fortissime cbnsul,- 
Adde meis, urbique tuum largire pammper, 
Quem rogat, adventum: quam tu belloc^ae fescifcQ^^ 

CzjAvdiaki Opp., ed. Koch. W 



162 CLAVDII CLAVDIANI 

Depulsa terris iterum regnare dedisti. 

Splendida suscipiant alium te rostra CamiUum, 890 

Vltorem videant servatoremque Quirites 

Et populus quem ductor ames: quibus Africa per te 

Nec prius auditas Rhodanus iam donat aristas^ 

Vt mihi vel Massyla Ceres vel Gallica prosit 

Fertilitas messesque vehat nunc umidus Auster, 396 

Nunc Aquilo, cunctis ditescant horrea ventis. 

'Quae tunc Flaminiam stipabunt milia vulgil 
Fallax o quotiens pulvis deludet amorem 
Suspensum, veniens omni dum crederis hora! 
Spectabunt cupidae matres, spargentur et omnes 400 
Flore viae, superet cum Pincia cuJmina consul 
Arduus, antiqui species Romana senatus. 
Pompeiana dabunt quantos proscaenia plausus! 
Ad caelum quotiens vallis tibi Murcia ducet 
Nomen Aventino Pallanteoque recussum! 405 

Nunc te conspiciam castris, permitte, relictis 
Mox et cum genero trabeis visura secundis.' 

Haec dum Roma refert, iam Fama loquacibus alis 
Pervolat Oceanum, linguis et mille citatos 
Festinare iubet proceres, nuUique senectus, 4io 

Non iter hibemis obstant nec flatibus Alpes: 
Vincit amor. Meriti pridem clarique vetustis 
Fascibus ad socii properant et vindicis annum. 
Sic ubi fecunda reparavit morte iuventam 
Et patrios idem cineres coUectaque portat 415 

Vnguibus ossa piis Nilique ad litora tendens 
Vnicus extremo Phoenix procedit ab Euro: 
Conveniunt aquilae cunctaeque ex orbe volucres, 
Vt Solis mirentur avem; procul ignea lucet 
Ales, odorati redolent et cinnama busti. 420 

Nec minor in caelo chorus est; exultat uterque 
Theodosius divique tui; Sol ipse quadrigis 
Vere coronatis dignum tibi praeparat annum. 

Est ignota procul nostraeque impervia genti, 

424 genii] Xoenigius; menti. 



(XXn.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 163 

Vix adeimda deis, aimoruin squaKda mater, 425 

Imnensi spelimca aevi, quae tempora vasto 
Suppeditat revocatque sinu. Complectitur antrum, 
Omnia qui placido consumit numine, serpens 
Perpetuumque viret squamis caudamque reductam 
Ore vorat tacito relegens exordia lapsu. 430 

Vestibuli custos vultu longaeva decoro 
Ante fores Natura sedet, cunctisque volantes 
Dependent membris animae. Mansura verendus 
Scribit iura senex, numeros qui dividit astris 
Et cursus stabilesque moras, quibus omnia vivunt 435 
Ac pereunt fixis cum legibus. Ille recenset, 
Incertum quid Martis iter certumque Tonantis 
Prospiciat mundo-, quid velox semita Lunae 
Pigraque Satumi; quantum Cytherea sereno 
Curriculo Phoebique comes CyUenius erret. 440 

Illius ut magno Sol Kmine constitit antri, 
Occurrit Natura potens seniorque superbis 
Canitiem inclinat radiis. Tum sponte reclusus 
Laxavit postes adamas, penetrale profundum 
Panditur et sedes aevique arcana patescunt. 445 

Hic habitant vario facies distincta metallo 
Saecula certa locis: iUic glomerantur aena, 
Hic ferrata rigent, Ulic argentea candent. 
Eximia regione domus, contingere terris 
Difficilis, rutiU stabat grex aureus anni: 460 

Quorum praecipuum pretioso corpore Titan 
Signandum Stilichone legit*, tunc imperat omnes 
Pone sequi dictisque simul compeUat euntes: 

*En, cui distulimus meUoris saecla metaUi, 
Consul adest. Ite optati mortaUbus anni, 466 

Ducite virtutes; hominum florescite rursus 
Ingeniis hUares Baccho frugumque feraces. 
Non inter geminos Anguis glaciale Triones 
SibUet, inmodico nec frigore saeviat Vrsa. 
Non toto fremat ore Leo, nec brachia Cancri 460 
Vrat atrox aestas, madidae nec prodigus umae 



164 CLAVDII CLAVDIANI 

Semina praerupto dissolvat Aquarius imbre. 
Phrixeus roseo producat fertile eomu 
Ver Aries, pingues nec grandine tundat olivas 
Scorpius; autumni maturet germina Virgo^ 406 

Lenior et gravidis adlatret Sirius uvis/ 

Sic fatus croceis rorantes ignibus ortiis 
Ingreditur vallemque suam^ quam flamimeus ambit 
Rivus et inriguis largum iubar ingerit herbis, 
Quas Solis pascuntur equi; flagrantibus inde iio 

Caesariem sertis et lutea lora iubasque 
Subligat alipedum. Gelidas hinc Lucifer omat, 
Hinc Aurora comas iuxtaque adludit habenis 
Aureus et nomen praetencfit consulis Annus: 
Inque novos iterum revoluto cardine cursus 475 

Scribunt aetheriis Stilichonem sidera fastis. 



DE CONSVLATV STILICHONIS. 

LIBEE TERTIVS. PRAEFATIO. 

(xxm.) 

Maior Scipiades, Italis qui solus ab oris 

In proprium vertit Punica bella caput^ 
Non sine Pieriis exercuit artibus arma: 

Semper erat vatum maxima cura duci. 
Gaudet enim virtus testes sibi iungere Musas; 6 

Carmen amat quisquis carmine digna gerit. 
Ergo seu patriis primaevus manibus ultor 

Subderet Hispanum legibus Oceanum, 
Seu Tyrias certa fracturus cuspide vires 

Inferret Libyco signa tremenda mari: 10 

Haerebat doctus lateri castrisque solebat 

Onmibus in medias Ennius ire tubas. 



(XXUI.) DE CONS. STILICH. LIBER TERTIVS. PRAEF. 165 

Illi post lituos pedites favere canenti 

Laudavitque nova caede cruentus eques. 
Cumque triumpharet gemina Carthagine victa 16 

(Hanc vindex patri vicerat, hanc patriae), 
Cum longi Libyam tandem post funera belli 

Ante suas maestam cogeret ire rotas: 
Advexit reduces secum Victoria Musas 

Et sertum vati Martia laurus erat. 20 

Noster Scipiades Stilicho, quo concidit alter 

Hannibal antiquo saevior Hannibale, 
Te mihi post quintos annorum, Koma, recursus 

Reddidit et votis iussit adesse suis. 



LIBER TERTIVS. 

(XXIV.) 

Quem populi plausu, procerum quem voce petebas, 
Adspice, Roma, virum. lam tempora desine longae 
Dinumerare viae visoque adsurgere semper 
Pulvere: non dubiis ultra torquebere votis. 
Totus adest oculis, aderat qui mentibus olim, 5 

Spe maior, fama melior. Venerare curulem, 
Quae tibi restituit fasces; complectere dextram, 
Sub iuga quae Poenos iterum Romana redegit. 
Excipe magnanimum pectus, quo frena reguntur 
Imperii, cuius Kbratur sensibus orbis. 10 

Os sacrum, quod in aere colis, miraris in auro, 
Ceme libens: hic est felix beUator ubique, 
Defensor Libyae, Rheni pacator et Histri. 
Ostentare suos prisco si more labores 
Et gentes cuperet vulgo monstrare subactas, 15 

Certassent utroque pares a cardine laurus: 
Haec Alamannorum spoliis, AustraKbus iUa 
Ditior exuviis; illinc flavente Sygambri 
Caesarie, nigris hinc Mauri cx\mfe\\s» Si^^. 



166 CLAVDII CLAVDIANl 

Ipse albis veheretur equis currumque secutus 20 

Laurigerum festo fremuisset carmine miles. 
Hi famulos traherent reges; hi facta metallo 
Oppida vel montes captivaque flumina ferrent. 
Hmc Libyci fractis lugerent comibus amnes; 
Lide catenato gemeret Germania Rheno. 25 

Sed.non inmodicus proprii iactator honoris 
Consul, Roma, tuus. Non illum praemia tantum 
Quam labor ipse iuvat; strepitus fastidit inanes 
Lique animis hominum pompa meUore triumphat. 

Non alium certe Romanae clarius arces 30 

Suscepere ducem, nec cum cedente rediret 
Fabricius Pyrrho nec cum Capitolia curru 
Pellaeae domitor Paullus conscenderet aulae. 
Nec similis Latias patefecit gloria portas 
Post Numidas Mario, post classica Martis Eoi 35 
Pompeio. Nulli pars aemula defiiit umquam, 
Quae gravis obstreperet laudi, stimulisque malignis 
Facta sequebatur quamvis ingentia livor: 
Solus hic invidiae fines virtute reKquit 
Humanumque modum. Quis enim livescere possit, 40 
Quod numquam pereant stellae? quod luppiter olim 
Possideat caelum? quod noverit omnia Phoebus? 
Est aliquod meriti spatium, quod nulla farentis 
Invidiae mensura capit. Ductoribus illis 
Praeterea diversus erat favor: aequior ille 46 

Patribus invisus plebi; popularibus illi 
Munito studiis languebat gratia patrum: 
Omnis in hoc uno variis discordia cessit 
Ordinibus; laetatur eques plauditque senator 
Votaque patricio certant plebeia favori. 50 

feKx servata vocat quem Roma parentem! 
mundi communis amor, cui miKtat omnis 
GaUia, quem regum thalamis Hispania nectit 
Cuius et adventum crebris petiere Quirites 
Vocibus et genero meruit praestante senatus! 65 

922 sic virgimhus flores, nou fr\igibus imbres, 



(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 167 

Prospera non fessis optantur flamina nantis^ 
Vt tuus adspectus populo. Quae numine tanto 
Litora fatidicas attoUunt Delia laurus, 
Venturi quotiens adfulsit Apollinis arcus? 60 

Quae sic aurifero PactoK fonte tumescit 
Lydia, cum domitis adparuit Euhius Lidis? 
Nonne vides et plebe vias et tecta latere 
Matribus? His, Stilicho, cunctis inopina reluxit 
Te victore salus! Septem circumspice montes, 65 

Qui solis radios auri ftilgore lacessunt, 
Lidutosque arcus spoliis aequataque templa 
Nubibus et quidquid tanti struxere triumphi. 
Quantum profueris, quantam servaveris urbem, 
Attonitis metire oculis. Haec fabula certe 70 

Cuncta forent, si Poenus adhuc incumberet Austro. 

Mos erat in veterum castris, ut tempora quercu 
Velaret, validis faso qui viribus hoste 
Casurum potuit morti subducere civem. 
At tibi quae poterit pro tantis civica reddi 75 

Moenibus? aut quantae pensabunt facta coronae? 
Nec solam popuU vitam debere fatetur 
Armis Roma tuis; sed, quo iucundior esset 
Lucis honoratae fructus, venerabile famae 
Pondus et amissas vires et regna recepit. 80 

lam non praetumidi supplex Orientis 'ademptam 
Legatis poscit Libyam famulosve precatur 
(Dictu turpe) suos: sed robore freta Gabino 
Te duce Romana tandem se vindicat ira. 
Ipsa iubet signis beUaturoque togatus 86 

Imperat et spectant aquilae decreta senatus. 
Ipsa tibi trabeas ultro dedit, ipsa curulem 
Obtulit ultori fastosque omare coegit. 

Nil perdit decoris prisci nec Ubera quaerit 
Saecula, cum donet fasces, cum proeUa mandet; 90 
Seque etiam crevisse videt. Quis GaUica rura, 
Quis meminit Latio Senonum servisse Ugones? 
Aut quibus exempUs fecunda Thyhria ab ^^\»^ 



168 CLAVDII CLAVDIANI 

Vexit Lingonico sudatas vomere messes? 
Illa seges non auxilium modo praebuit urW, 96 

Sed foit indicio, quantum tibi, Roma, liceret: 
Admonuit dominae gentes instarque tropaei 
Rettulit ignotum gelidis vectigal ab oris. 

Hoc quoque maiestas augescit plena Quirini, 
Rectores Libyae poipulo quod iudice jpallent 100 

Et post emeritas moderator quisque secures 
Discrimen letale subit: quid Poenus arator 
Intulerit, madidus quantum transmiserit Auster. 
Ardua qui late terris responsa dedere, 
Hic trepidant humiles; tremuit quos Africa nuper, 105 
Cemunt rostra reos. Cani virtutibus aevi 
Materiam pandit StiKcho populumque vetusti 
Culn^inis inmemorem dominandi rursus in usum 
Excitat, ut magnos calcet metuendus honores^ 
Pendat iustitia crimen, pietate remittat lio 

Errorem purosque probet damnetque noeentes 
Et patrias iterum clemens exerceat artes. 

Fallitur egregio quisquis sub principe credit 
Servitium. Numquam libertas gratior extat 
Quam sub rege pio. Quos praeficit ipse regendis -116 
Rebus, ad arbitrium plebis patrumque reducit 
Conceditque Ubens, meritis seu praemia poscant 
Seu punire velint. Posito iam purpura fastu 
De se iudicium non indignatur haberi. 
Sic docuit regnare socer, sic cauta iuventae 120 

Frena dedit, teneros sic moribus induit annos 
Verior Augusti genitor, fiducia belli, 
Pacis consilium: per quem squalore remoto 
Pristina Romuleis infioruit artibus aetas, 
Per quem fracta diu translataque paene potestas 125 
Non oblita sui servilibus exulat arvis, 
In proprium sed ducta larem victricia reddit 
Fata solo fruiturque iterum, quibus haeserat olim^ 
Auspiciis capitique errantia membra reponit. 

Proxime dis consul, tantae qui prospicis urbi, 130 



(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 169 

Qua nihil in terris complectitur altius aetlier, 

Cuius nec spatium visus nec corda decorem 

Nec laudem vox ulla oapit; quae luce metalli 

Aemula vicinis fastigia conserit astris; 

Quae septem scopulis zonas imitatur Olympi; 185 

Armorum legumque parens quae fundit in omnes 

Imperium primique dedit cunabula iuris. 

Haec est exiguis quae finibus orta tetendit 

In geminos axes parvaque a sede profecta 

Dispersit cum sole manus. Haec obvia fatis 140 

Innumeras uno gereret cum tempore pugnas, 

Hispanas caperet, Siculas obsideret urbes 

Et Gallum terris prostemeret, aequore Poenum, 

Numquam succubuit damnis et territa nuHo 

Vulnere post Caimas maior Trebiamque fremebat 145 

Et, cum iam premerent flammae murumque feriret 

Hostis, in extremos aciem mittebat Hiberos 

Nec stetit Oceano remisque ingressa profundum 

Vincendos aKo quaesivit in orbe Britannos. 

Haec est in gremium victos quae sola recepit leo 

Humanumque genus communi nomine fovit 

Matris, non dominae ritu, civesque voeavit 

Quos domuit nexuque pio longinqua revinxit. 

Huius pacificis debemus moribus omnes, 

Quod veluti patriis regionibus utitur hospes; 155 

Quod sedem mutare licet; quod cemere Thylen 

Lusus et horrendos quondam penetrare recessus; 

Quod bibimus passim Rhodanum, potamus Orontem; 

Quod cuncti gens una sumus. Nec terminus umquam 

Romanae dicionis erit. Nam cetera regna leo 

Luxuries vitiis odiisque superbia vertit: 

Sic male sublimis fregit Spartanus Athenas 

Atque idem Thebis cecidit; sic Medus ademit 

Assyrio Medoque tulit moderamina Perses; 

Subiecit Persen Macedo, cessums et ipse 165 

Romanis. Haec auguriis firmata Sibyllae, 

Haec sacris animata Numae, Hixifi ^oisceeaa» ^rJwc^ 



170 CLAVDn CLAVDIANI 

luppiter; hanc tota Tritonia Gorgone velat. 
Arcanas huc Vesta faces, huc orgia secum 
Transtulit et Phrygios genetrix turrita leones; 170 
Huc depulsurus morbos Epidaurius hospes 
Reptavit placido tractu, vectumque per undas 
Insula Paeonium texit Tiberina draconem. 

Hanc tu cum superis, Stilicho praeclare, tueris, 
Protegis hanc cHpeo patriam regumque ducumque 175 
Praecipueque tuam. Dedit haec exordia lucis 
Eucherio puerumque ferens hic regia mater 
Augusto monstravit avo; laetatus at ille 
SustuKt in Tyria reptantem veste nepotem, 
Romaque venturi gaudebat praescia fati, 180 

Quod te iam tanto meruisset pignore civem. 

Nec tamen ingratum nec, qui benefacta referre 
Nesciat, hunc credas populum. Si volvere priscos 
Annales Kbeat: quotiens hic proeKa sumpsit 
Pro sociis! quotiens dono concessit amicis 185 

Regibus Ausonio quaesitas sanguine terras! 
PubKca sed numquam tanto se gratia fadit 
Adsensu: quis enim princeps non omnibus egit 
Obsequiis dominum sese patremque vocari, 
Quod tibi continuis resonant convexa diebus? 190 

Macte novis consul tituKs! Mavortia plebes 
Te dominum Bruto non indignante fatetur 
Et, quod adhuc nuUo potuit terrore coacta 
Libertas Romana pati, StiKchonis amori 
DetuKt. Exultant avidi, quocumque decorus 196 

Conspiciare loco, nomenque ad sidera toUunt 
Nec vaga dilecto satiantur lumina vultu: 
Seu circum trabeis ftilgentibus aureus intres, 
Seu celebres ludos, soKo seu ftiltus eburno 
Cingas iure forum, denso seu turbine vulgi 200 

Circumfusa tuae conscendant rostra secures. 

Quae vero procerum voces, quam certa fuere 
Gaudia, cum totis exurgens ardua pennis 
Ipsa duci sacras Victoria panderet aedes! 



(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 171 

O palma viridi gaudens et amica tropaeis 205 

Custos imperii virgo, quae sola mederis 

Vulneribus nuUumque doces sentire laborem: 

Seu tibi Dictaeae placuerunt astra Coronae 

Seu magis aestivo sedes vicina Leoni, 

Seu sceptrum sublime lovis seu Palladis ambis 210 

Aegida, seu fessi mulces suspiria Martis: 

Adsis perpetuum Latio votisque senatus 

Adnue, diva, tui. Stilicho tua saepius omet 

Limina teque simul rediens in castra reducat. 

Hunc bellis comitare favens, hunc redde togatum 216 

Consiliis. Semper placidis te moribus egit 

Servavitque piam victis nec polluit umquam 

Laurum saevitia. Cives nec fronte superba 

Despicit aut trepidam vexat legionibus urbem; 

Sed verus patriae consul cessantibus armis 220 

Contentus lictore venit nec inutile quaerit 

Ferri praesidium solo munitus amore. 

Magnarum nec parcus opum geminare profundas 
Distulit impensas, sed post miracula castris 
Edita vel genero Romae maiora reservat. 226 

Auratos Rhodiis imbres nascente Minerva 
Lidulsisse lovem perhibent, Bacchoque patemum 
lam pulsante femur mutatus palluit Hermus 
In pretium, votique famem passums avari 
Ditabat mtilo quidquid Mida tangeret auro 230 

(Fabula seu verum canitur): tua copia vicit 
Fontem Hermi tactumque Midae pluviamque Tonantis. 
Obscurat veteres obscurabitque faturos 
Par donis armisque manus: si solveret ignis 
Quot dedit inmanes vili pro pondere massas 236 

Argenti, potuere lacus et flumina fundi. 

Nec tibi, quae pariter silvis dominaris et astris, 
Exiguam Stilicho movit, Latonia, curam: 
Tu quoque nobilibus spectacula nostra laboras 
Inlustrare feris summoque in vertice mpis 240 

Alpinae socias arcu cessante pudic^u^ 



172 CLATDII CLAVDIANI 

Et pharetratanmi comitum inviolabile cogis 
Concilium. Veniunt umeros et bracliia nudae 
Armataeque manus iacuKs et terga sagittis, 
Incomptae pulchraeque tamen; sudoribus ora 246 

Pulverulenta rubent, sexum nec cruda fatetur 
Virginitas; sine lege comae; duo cingula vestem 
Crure tenus pendere vetant. Praecedit amicas 
Flava Leontodame, sequitur nutrita Lycaeo 
Nebrophone telisque domat quae Maenala Thero. 250 
Ignea Cretaea properat Britomartis ab Ida 
Et cursu Zephyris numquam cessura Lycaste. 
lungunt se geminae metuenda feris Hecaerge 
Et soror, optatum numen venantibus, Opis 
Progenitae Scythia: divas nemorumque potentes 265 
Fecit Hyperboreis Delos praelata pruinis. 
Hae septem venere duces; exercitus alter 
Nympharum incedunt, acies formosa Dianae^ 
Centum Taygeti, centum de vertice Cynthi 
Et totidem casto genuit quas flumine Ladon. 260 

Has ubi coUectas vidit, sic Delia coepit: 

'0 sociae, mecum thalami quae iura perosae 
Virgineo gelidos percurritis agmine montes, 
Cemitis ut Latio superi communibus oment 
Hunc annum studiis? quantos Neptunus equorum 266 
Donet ab orbe greges? laudi quod nulla canendae 
Fratris plectra vacent? Nostram quoque sentiat idem 
Quam meritis debemus opem. Non spicula poscit 
Iste labor; maneant clausis nunc sicca pharetris, 
Omnis et a solitis noster venatibus arcus 270 

Temperet; in solam cruor hic servetur harenam. 
Retibus et clatris dilata morte tenendae 
Ducendaeque ferae. Cupidas arcete sagittas; 
Consulis in plausum casuris parcite monstris. 
Acceleret divisa manus: mihi cursus anhelas 276 

Tenditur ad Syrtes, mecum Dictynna Lycaste 
Et comes Opis eat; steriles iuvat ire per aestus: 
Namque feras aliis teUus Mavxrw^m donum 



(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 173 

Praebuit, huic soli debet sed victa tributum. 

Dum nos horribiles Libyae scrutamur alumnos, 280 

Europae vos interea perquirite saltus 

Et scopulos. Posita ludat formidine pastor 

Securisque canat Stilichonem fistula silvis. 

Pacet muneribus montes qui legibus urbes.' 

Dixit et extemplo frondosa fertur ab Alpe 285 
Trans pelagus; cervi curiton subiere iugales, 
Quos decus esse deae primi sub limine caeli 
Roscida fecundis concepit Luna cavemis: 
Par nitor intactis nivibus; frons discolor auro 
Germinat et spatio sunmias aequantia fagos 290 

Comua ramoso surgunt procera metallo. 
Opis frena tenet, fert retia rara Lycaste 
Auratasque plagas, inmortalesque Molossi 
Latrantes mediis circum iuga nubibus ibant. 
Quinque aliae paribus (Phoebe sic iusserat) armis 295 
Diversa regione ruunt ducitque cohortem 
Quaeque suam. Variae formis et gente sequuntur 
Ligenioque canes. lUae gravioribus aptae 
Morsibus, hae pedibus celeres, hae nare sagaces, 
Hirsutaeque fremimt Cressae tenuesque Lacaenae 300 
Magnaque taurorum fracturae coUa Britannae. 
Dalmatiae lucos abmptaque brachia Pindi 
Sparsa comam Britomartis agit. Tu Gallica cingis 
Lustra, Leontodame, Germanorumque paludes 
Eruis et si quis defensus harundine Rheni 305 

Vastus aper nimio dentes curvaverat aevo. 
Nubiferas Alpes Appenninique recessus 
Garganique nives Hecaerge prompta fatigat. 
Speluncas canibus Thero rimatur Hiberas 
Liformesque cavis ursos detrudit ab antris, 810 

Quorum saepe Tagus manantes sanguine rictus 
Non satiavit aquis et quos iam frigore segnes 
Pyrenaea tegit latebrosis frondibus ilex. 
Cymaeis Siculisque iugis venata virago 
Nebrophone cervos aliasque in vincula cogit w^ 



174 CLAVDH CLAVDIANI 

Non saevas pecudes, sed luxuriantis harenae 
Delicias, pompam nemorum. 

Quodcumque tremendum 
Dentibus aut insigne iubis aut nobile comu 
Aut rigidum saetis, capitur decus omne timorque 
Silvarum. Non cauta latent, non mole resistunt 320 
Fortia, non volucri fugiunt pemicia cursu. 
Haec laqueis innexa gemunt; haec clausa feruntur 
Ilignis domibus. Fabri nec tigna polire 
Sufficiunt; rudibus fagis texuntur et omis 
Frondentes caveae. Ratibus pars ibat onustis 326 
Per freta vel fluvios: exanguis dextera torpet 
Remigis et propriam metuebat navita mercem. 
Per terram pars ducta rotis, longoque morantur 
Ordine plaustra vias montanis plena triumphis 
Et fera sollicitis vehitur captiva iuvencis, 330 

Explebat quibus ante famem, quotiensque reflexi 
Conspexere boves, pavidi temone recedunt. 

lamque pererratis Libyae flagrantibus oris 
Legerat eximios Phoebi germana leones, 
Hesperidas qui saepe fugant ventoque citatis 335 

Terrificant Atlanta iubis armentaque longe 
Vastant Aethiopum quommque impune fragosa 
Murmura pastorum numquam venere per aures. 
Non illos taedae ardentes, non strata supeme 
Lapsuro virgulta solo, non vocibus haedi 340 

Pendentis stimulata fames, non fossa fefeUit; 
Vltro se voluere capi gaudentque videri 
Tantae praeda deae. Respirant pascua tandem; 
Agricolae reserant iam tuta mapalia Mauri. 
Tum virides pardos et cetera coUigit Austri 345 

Prodigia inmanesque simul Latonia dentes, 
Qui secti ferro in tabulas auroque micantes 
Inscripti mtilum caelato consule nomen 
Per proceres et vulgus eant. Stupor omnibus Indis 
Plurimus ereptis elephas inglorius errat 350 

Dentihus: iHiSedit nigra cervice gementum 



(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TEBTIVS. 175 

Et fixum dea quassat ebur penitusque cruentis 

Stirpibus avulsis patulos exarmat hiatus. 

Ipsos quin etiam nobis miracula vellet 

Ducere: sed pigra cunctari mole veretur. 365 

Tyrrhenas fetus Libycos amplexa per undas 
Classis torva sonat, caudamque in puppe retorquens 
Ad proram iacet usque leo: vix sublevat unum 
Tarda ratis! Fremitus stagnis auditur in imis 
Cunctaque prosiliunt cete terrenaque Nereus 360 

Confert monstra suis et non aequare fatetur. 
Aequora sic victor quotiens per rubra Lyaeus 
Navigat, intorquet clavum SUenus et acres 
Adsudant tonsis Satyri taurinaque pulsu 
Baccharum Bromios invitant tympana remos: 365 

Transtra ligant hederae, malum circumflua vestit 
Pampinus, antennis inlabitur ebria serpens, 
Perque mero madidos currunt saliuntque rudentes 
Lynces et insolitae mirantur carbasa tigres. 



357 torva] Birtius; turba. 



PANEGTRICVS 
DE SEXTO CONSVLATV HONORII AVGVSTL 

PEAEFATIO. 

(XXVIl.) 

Omnia, quae sensu volvuntur vota diumo, 

Pectore sopito reddit amica quies. 
Venator defessa toro cum membra reponit, 

Mens tamen ad silvas et sua lustra redit. 
ludicibus lites^ aurigae somnia currus 5 

Vanaque noctumis meta cavetur equis. 
Furto gaudet amans, permutat navita merces 

Et vigil elapsas quaerit avarus opes, 
Blandaque largitur frustra sitientibus aegris 

Inriguus gelido pocula fonte sopor. 10 

Me quoque Musarum studium sub nocte silenti 

Artibus adsuetis soUicitare solet. 
Namque poli media stellantis in arce videbar 

Ante pedes summi carmina ferre lovis; 
Vtque favet somnus, plaudebant numina dictis 15 

Et circumfusi sacra corona chori. 
Enceladus mihi carmen erat victusque Typhoeus: 

Hic subit Inarimen, hunc gravis Aetna domat. 
Quam laetum post bella lovem susceperat aether 

Phlegraeae referens praemia militiae! 20 

Additur ecce fides nec me mea lusit imago, 
Izirita nec falsum sonmia misit ebur. 



(XXVII.) (XXVIII.) PANEGYR. DE SEXTO CONS. HON. 177 

En princeps, en orbis apex aequatus Olympo! 

En quales memini, turba verenda, deos! 
Fingere nil maius potuit sopor, altaque vati 25 

Conventum caelo praebuit aula parem. 



PANEGYEICVS. 

(xxvm.) 

Aurea Fortunae Reduci si templa priores 
Ob reditum vovere ducum, non dignius umquam 
Haec dea pro meritis amplas sibi posceret aedes, 
Quam sua cum pariter trabeis reparatur et urbi 
Maiestas: neque enim campus soUenmis et uma 6 
Luditur in morem, species nec dissona coetu 
Aut peregrina nitet simulati iuris imago. 
Indigenas habitus nativa palatia sumunt, 
Et, patriis plebem castris sociante Quirino, 
Mars Augusta sui renovat suffragia campi. lo 

Qualis erit terris, quem mons Euandrius oflfert 
Romanis avibus, quem Thybris inaugurat, annus? 

Quamquam omnes, quicumque tui cognominis, amii 
Semper inoffensum dederint successibus omen 
Sintque tropaea tuas semper comitata secures, 16 

Hic tamen ante omnes miro promittitur ortu, 
Vrbis et Augusti geminato nunune felix. 
Namque velut stellas Babylonia cura salubres 
Optima tunc spondet mortalibus edere fata, 
Caelicolae cum celsa tenent summoque feruntur 20 
Cardine nec radios humili statione recondunt: 
Haud aliter Latiae sublimis Signifer aulae, 
Imperii sidus propria cum sede locavit, 
Auget spes Italas; et certius omina surgunt 
Victrici concepta solo. 25 

Cum pulcher Apollo 
Lustrat Hyperboreas Delphis cessaiAiW^ %si^^^ 

Clavdiaki Opp.f ed. Koch. V^ 



178 CLAVDII CLAVDIANI 

Nil tum Castaliae rivis commTmibus midae 

Dissimiles, vili nec discrepat arbore laurus, 

Antraque maesta silent inconsultique recessus. 

At si Phoebus adest et frenis grypha iugalem 80 

Riphaeo tripodas repetens detorsit ab axe, 

Tunc silvae, tunc antra loqui, tunc vivere fontes, 

Tunc sacer horror aquis adytisque efiPunditur Echo 

Clarior et doctae spirant praesagia rupes. 

Ecce Palatino crevit reverentia monti 35 

Exultatque habitante deo potioraque Delphis 

Supplicibus late populis oracula pandit 

Atque suas ad signa iubet revirescere laurus. 

Non alium certe decuit rectoribus orbis 
Esse larem, nulloque magis se colle potestas 40 

Aestimat et summi sentit fastigia iuris. 
AttoUens apicem subiectis regia rostris 
Tot circum delubra videt tantisque deorum 
Cingitur excubiis! luvat infra tecta Tonantis 
Cemere Tarpeia pendentes rupe Gigantas 45 

Caelatasque fores mediisque volantia signa 
Nubibus et densum stipantibus aethera tempUs 
Arvaque vestitis numerosa puppe columnis 
Consita subnixasque iugis inmanibus aedes, 
Naturam cumulante manu, spoliisque micantes 50 

Innumeros arcus. Acies stupet igne metalli 
Et circumfuso trepidans obtunditur auro. 

Agnoscisne tuos, princeps venerande, penates? 
Haec simt, quae primis olim miratus in annis 
Patre pio monstrante puer. Nil optimus ille 56 

Divorum toto meruit felicius aevo, 
Quam quod Romuleis victor sub moenibus egit 
Te consorte dies, cum se melioribus addens 
Exemplis civem gereret terrore remoto, 
Altemos cum plebe iocos dilectaque passus 60 

lurgia patriciasque domos privataque passim 



48 Arvaque] ego; Aeraque. 



(XXVm.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 179 

Visere deposito dignatus limina fastu. 

Publicus hinc ardescit amor, cum moribus aequis 

Inclinat populo regale modestia cubnen. 

Teque rudem vitae, quamvis diademate necdum 66 

Cingebare comas, socium sumebat honorum 

Purpureo fotum gremio, parvumque triumphis 

Imbuit et magnis docuit praeludere fatis. 

Te linguis variae gentes missique rogatum 

Foedera Persarum proceres cum patre sedentem 70 

Hac quondam videre domo positoque tiaram 

Summisere genu. Tecum praelarga vocavit 

Ditandas ad dona tribus; fulgentia tecum 

Collecti trabeatus adit delubra senatus 

Romano puerum gaudens offerre favori, 75 

Vt novus imperio iam tunc adsuesceret heres. 

Hinc tibi concreta radice tenacius haesit 
Et penitus totis inolevit Roma medullis, 
Dilectaeque urbis tenero conceptus ab ungue 
Tecum crevit amor. Nec te mutare reversum 80 

Evaluit propria nutritor Bosphorus arce. 
Et quotiens optare tibi quae moenia malles 
Adludens genitor regni pro parte dedisset, 
Divitis Aurorae solium sortemque paratam 
Sponte remittebas fratri: ^regat ille volentes 85 

Assyrios; habeat Pharium cum Tigride Nilum; 
Contingat mea Roma mihi.' Nec vota fefellit 
Eventus. Fortuna novum molitg. tyrannum 
lam tibi quaerebat Latium belloque secundo 
Protinus Eoa velox accitus ab aula 90 

Suscipis Hesperiam patrio bis Marte receptam. 
Ipsa per Illyricas urbes Oriente relicto 
Ire Serena comes nuUo deterrita casu, 
Matema te mente fovens Latioque faturum 
Rectorem generumque sibi seniore supemas 95 

lam repetente plagas. Illo sub cardine rerum 
Sedula servatum per tot discrimina pignus 
Restituit sceptris patrui castrisque imTvt\. 



180 CLAVDH CLAVDIANI 

Certavit pietate domus, fidaeque reductum 

Coniugis officio Stilichonis cura recepit. 100 

Felix ille parens, qui te securus Olympum 
Succedente petit! quam laetus ab aethere cemit 
Se factis crevisse tuis! Duo namque fuere 
Europae Libyaeque hostes: Maurusius Atlas 
Gildonis Furias, Alaricum barbara Peuce 106 

Nutrierat, qui saepe tuum sprevere profana 
Mente patrem. Thracum venientem finibus alter 
Hebri clausit aquis; alter praecepta vocantis 
Respuit auxiliisque ad proxima bella negatis 
Abiurata palam Libyae possederat arva: 110 

Quorum nunc meritam repetens non inmemor iram 
Suppliciis fruitur natoque ultore triumphat. 
Ense Thyestiadae poenas exegit Orestes, 
Sed mixtum pietate nefas dubitandaque caedis 
Gloria, matemo laudem cum crimine pensat; 115 

Pavit luleos inviso sanguine manes 
Augustus, sed falsa pii praeconia sumpsit 
Li luctum patriae civili strage parentans: 
At tibi causa patris rerum coniuncta saluti 
Bellomm duplicat laums, isdemque tropaeis 120 

Reddita libertas orbi, vindicta parenti. 

Sed mihi iam pridem captum Pamasia Maurum 
Pieriis egit fidibus chelys; arma Getarum 
Nuper apud socerum plectro celebrata recenti. 
Adventus nunc sacra tui libet edere Musis 126 

Grataque patratis exordia sumere bellis. 

lam Pollentini tenuatus funere campi 
Concessaque sibi (rerum sic admonet usus) 
Luce, tot amissis sociis atque omnibus una 
Direptis opibus, Latio discedere iussus 130 

Hostis et inmensi revolutus culmine fati 
Turpe retexit iter. Qualis piratica puppis, 
Quae cunctis infensa fretis scelerumque referta 
Divitiis multasque diu populata carinas 
Incidit in magnam bellatricemque triremim, 185 



(XXVni.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORH. 181 

Dnin praedam de more putat; viduataque caesis 

Remigibus, scissis velorum debilis alis, 

Orba gubemaclis, antemiis saucia fractis 

Ludibrium pelagi vento iactatur et unda, 

Vastato tandem poenas luitura profimdo: 140 

Talis ab urbe minas retro flectebat inanes 

Italiam fugiens, et quae venientibus ante 

Prona fiiit, iam difficilis, iam dura reversis. 

Clausa putat sibi cuncta pavor, retroque relictos 

Quos modo temnebat, recQens exhorruit amnes. 145 

Vndosa tum forte domo vitreisque sub antris 
Rerum ignarus adhuc ingentes pectore curas 
Volvebat pater Eridanus: quis bella maneret 
Exitus? imperiumne lovi legesque placerent 
Et vitae Romana quies, an iura perosus 160 

Ad priscos pecudum damnaret saecula ritus? 
Talia dum secum movet anxius, advolat una 
Naiadum resoluta comam, complexaque patrem: 
^En Alaricus' ait ^non qualem nuper ovantem 
Vidimus; exangues, genitor, mirabere vultus. 165 

Percensere manum tantaque ex gente iuvabit 
ReUiquias numerasse breves. lam desine maesta 
Fronte queri Nymphasque choris iam redde sorores'. 

Dixerat; ille caput placidis sublime fluentis 
Extulit, et totis lucem spargentia ripis 160 

Aurea roranti micuerunt comua vultu. 
Non iUi madidum vulgaris harundine crinem 
Velat honos; rami caput umbravere virentes 
Heliadum totisque fluunt electra capillis. 
Palla tegit latos umeros, curruque patemo 165 

Intextus Phaethon glaucos incendit amictus. 
Fultaque sub gremio caelatis nobilis astris 
Aetherium probat uma decus. Namque onmia luctus 
Argumenta sui Titan signavit Olympo: 
Mutatumque senem plumis et fronde sorores 170 

Et fluvium, nati qui vulnera lavit anheli; 
Stat gelidis Auriga plagis; vestigia fratti^ 



182 CLAVDH CLAVDIANI 

Germaiiae servant Hyades, Cygnique sodalis 
Lacteus extentas adspergit circulus alas; 
Stelliger Eridanus sinuatis flexibus errans 176 

Clara Noti convexa rigat gladioque tremendum 
Gurgite sidereo subterluit Oriona. 

Hoc deus effolgens habitu prospexit euntes 
Deiecta cervice Getas; tunc talia fatur: 
^Sicine nuitatis properas, Alarice, reverti 180 

Consiliis? Italae sic te iam paenitet orae? 
Nec iam comipedem Thybrino gramine pascis, 
Vt rebare, tuum? Tuscis nec figis aratrum 
CoUibus? cunctis Erebi dignissime poenis, 
Tune Giganteis urbem temptare deorum 186 

Adgressus furiis? nec te meus, improbe, saltem 
TeiTuit exemplo Phaethon, qui fiilmina praeceps 
In nostris efflavit aquis, dum flanmiea caeli 
Flectere terrenis meditatur frena lacertis 
Mortalique diem sperat diflFimdere vultu? 190 

Crede mihi, simili bacchatur crimine, quisquis 
Adspirat Romae spoliis aut Solis habenis'. 

Sic fatus Ligures Venetosque erectior anm.es 
Magna voce ciet. Frondentibus umida ripis 
Colla levant: pulcher Ticinus et Addua visu 195 

Caerulus et velox Athesis tardusque meatu 
Mincius inque novem consurgens ora Timavus. 
Insultant omnes profago pacataque laetum 
Invitant ad prata pecus; iam Pana Lycaeum, 
lam Dryadas revocant et rustica numina Faunos. 200 

Tu quoque non parvum Getico, Verona, triumpho 
Adiimgis cumulum, nec plus Pollentia rebus 
ContiJit Ausoniis aut moenia vindicis Hastae. 
Hic, rursus dum pacta movet danmisque coactus 
Extremo mutare parat praesentia casu, 205 

Nil sibi periurum sensit prodesse furorem 
Converti nec fata loco, multisque suorum 
Diras pavit aves, inimicaque corpora volvens 
lonioa Athesis mutavit sanguine fluctus. 



(XXVni.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 183 

Oblatum Stilicho violato foedere Martem 210 

Omnibus adripuit votis, ubi Roma periclo 
lam procul et belli medio Padus arbiter ibat. 
lamque opportunam motu strepuisse rebelli 
Gaudet perfidiam praebensque exempla labori 
Sustinet accensos aestivo pulvere soles. 215 

Ipse manu metuendus adest inopinaque cunctis 
Instruit arma locis et, qua vocat usus, ab omni 
Parte venit. Fesso si deficit agmine miles, 
Vtitur auxiliis damni securus, et astu 
Debilitat saevum cognatis viribus Histrum 220 

Et duplici lucro committens proelia vertit 
In se barbariem nobis utrimque cadentem. 
Ipsum te caperet letoque, Alarice, dedisset, 
Ni calor incauti male festinatus Alani 
Dispositum turbasset opus; prope captus anhelum 226 
Verbere cogis equum, nec te vitasse dolemus. 
I potius genti reliquus tantisque superstes 
Danuvii populis, i, nostrum vive tropaeum. 

Non tamen ingenium tantis se cladibus atrox 
Deicit: occulto temptabat tramite montes, 230 

Si qua per scopulos subitas exquirere posset 
In Raetos Gallosque vias. Sed fortior obstat 
Cura ducis. Quis enim divinum fallere pectus 
Possit et excubiis vigilantia lumina regni? 
Cuius consilium non umquam repperit hostis 236 

Nec potuit texisse suum. Secreta Getarum 
Nosse prior celerique dolis occurrere sensu. 

Omnibus exclusus coeptis consedit in uno 
CoUe tremens; frondesque licet depastus amaras 
Arboreo figat sonipes in cortice morsus 240 

Et taetris collecta cibis annique vapore 
Saeviat aucta lues et miles probra superbus 
Ingerat obsesso captivaque pignora monstret: 
Non tamen aut morbi tabes aut omne periclum 
Docta subire fames aut praedae luctus ademptae 245 
Aut pudor aut dictis movere procacibus irae.^ 



184 CLAVDII CLAVDIANI 

Vt male temptato totiens se credere campo 
Comminus auderet. Nulla est victoria maior, 
Quam quae confessos animo quoque subiugat hostes. 
lamque frequens rarum decerpere transfuga robur 250 
Coeperat inque dies numerus decrescere castris, 
Nec iam deditio paucis occulta parari, 
Sed cunei totaeque palam discedere turmae. 
Consequitur vanoque fremens clamore retentat 
Cumque suis iam bella gerit; mox nomina supplex 256 
Cum fletu precibusque ciet veterumque laborum 
Admonet et frustra iugulum parcentibus offert, 
Defixoque malis animo sua membra suasque 
Cemit abire manus: qualis Cybeleia quassans 
Hyblaeus procul aera senex revocare fugaces 260 

Tinnitu conatur apes, quae sponte relictis 
Descivere favis, sonituque exhaustus inani 
Raptas mellis opes solitaeque oblita latebrae 
Perfida deplorat vacuis examina ceris. 

Ergo ubi praeclusae voci laxata remisit 265 

Frena dolor, notas oculis umentibus Alpes 
Adspicit et nimium diversi stamine fati 
Praesentes reditus fortunatosque revolvit 
Ingressus: solo peragens tum murmure bellum 
Protento leviter frangebat moenia conto 270 

Inridens scopulos; nunc desolatus et expes 
Debita pulsato reddit spectacula monti. 
Tunc sic Ausonium respectans aethera fatur: 

'Heu regio fimesta Getis, heu terra sinistris 
Auguriis calcata mihi, satiare nocentum 275 

Cladibus et tandem nostris inflectere poenis! 
En ego, qui toto sublimior orbe ferebar 
Ante tuum felix aditum, ceu legibus exul 
Addictusque reus flatu propiore sequentum 
Terga premor. Quae prima miser, quae funera dictis 
Posteriora querar? Non me Pollentia tantum 281 
Nec captae cruciastis opes; hoc aspera fati 
Sors tulerit Martisque vices. Non funditus armis 



(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 185 

Concideram; stipatus adhuc equitumque catervis 
Integer ad montes reliquo cum robore cessi, 285 

Quos Appenninum perhibent. Hunc esse ferebat 
Incola, qui Siculum porrectus ad usque Pelorum 
Finibus ab Ligurum populos complectitur omnes 
Italiae geminumque latus stringentia longe 
Vtraque perpetuo discriminat aequora tractu. 290 

Haec ego continuum si per iuga tendere cursum, 
Vt prior iratae fuerat sententia menti, 
lam desperata voluissem luce, quid ultra? 
Omnibus oppeterem fama maiore perustis! 
Et certe moriens propius te, Roma, viderem, 295 

Ipsaque per cultas segetes mors nostra secuto 
Victori damnosa foret. — Sed pignora nobis 
Romanus carasque nurus praedamque tenebat. — 
Hoc magis exertum raperem succinctior agmen. 

^Heu, quibus insidiis, qua me circumdedit arte 300 
Fatalis semper Stilicho! Dum parcere fingit, 
Rettulit hostiles animos bellumque remenso 
Evaluit transferre Pado. Pro foedera saevo 
Deteriora iugo! tunc vis extincta Getarum; 
Tunc mihi, tunc letum pepigi. Violentior armis 306 
Onmibus expugnat nostram clementia gentem, 
Mars gravior sub pace latet, capiorque vicissim 
Fraudibus ipse meis. Quis iam solacia fesso 
Consiliumve dabit? Socius suspectior hoste. 

'Atque utinam cunctos licuisset perdere bello! 310 
Nam quisquis duro cecidit certamine, numquam 
Desinit esse meus. Melius mucrone perirent, 
Auferretque mihi luctu leviore sodales 
Victa manus quam laesa fides. Nullusne clientum 
Permanet? oflfensi comites, odere propinqui. 315 

Quid moror invisam lucem? qua sede recondam 
Naufragii fragmenta mei? quaeve arva requiram, 
In quibus haud umquam Stilicho nimiumque potentis 
Italiae nomen nostras circumsonet aures?' 3i9 

Haec memorans instante fugam Stilichone tetendit 



186 CLAVDII CLAVDIANI 

Expertas horrens aquilas; comitatiir eimtem 
Pallor et atra Fames et saucia lividus ora 
Luctus et infemo stridentes agmine Morbi. 
Lustralem tum rite facem, cui lumen odorum 
Sulphure caeruleo nigroque bitumine fomat, 326 

Circum membra rotat doctus purganda sacerdos 
Eore pio spargens, et dira fugantibus herbis 
Numina purificumque lovem Triviamque precatus 
Trans caput aversis manibus iaculatur in Austrum 
Secum rapturas cantata piacula taedas. 330 

Acrior interea visendi principis ardor 
Accendit cum plebe patres et saepe negatum 
Flagitat adventum; nec tali publica vota 
Consensu tradunt atavi caluisse per urbem, 
Dacica bellipotens cum fregerat Vlpius arma 336 

Atque indignantes in iura redegerat Arctos, 
Cum fasces cinxere Hypanin mirataque leges 
Romanum stupuit Maeotia terra tribunaL 
Nec tantis patriae studiis ad templa vocatus, 
Clemens Marce, redis, cum gentibus undique cinctam 
Exuit Hesperiam paribus Fortima periclis. 341 

Laus ibi nulla ducum; nam flammeus imber in hostem 
Decidit; himc dorso trepidum fumante ferebat 
Ambustus sonipes; hic tabescente solutus 
Subsedit galea liquefactaque fulgure cuspis 346 

Canduit et subitis fluxere vaporibus enses. 
Tum contenta polo mortalis nescia teli 
Pugna fait: Chaldaea mago seu carmina ritu 
Armavere deos, seu, quod reor, onme Tonantis 
Obsequium Marci mores potuere mereri. 360 

Nunc quoque praesidium Latio non deesset Olympi, 
Deficeret si nostra manus; sed providus aether 
Noluit humano titulos auferre labori, 
Ne tibi iam, princeps, soceri sudore paratam, 
Quam meruit virtus, ambirent ftdmina laurum. 365 

lam totiens missi proceres responsa morandi 
Bettulerant^ donec diflferri longius urbis 



(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 187 

Comnmnes non passa preces penetralibus altis 

Prosiluit vultusque palam confessa coruscos 

Impulit ipsa suis cunctantem Roma querellis: 360 

'Dissimulata diu tristes in amore repulsas 
Vestra parens, Auguste, queror. Quonam usque tenebit 
Praelatus mea vota Ligus? vetitumque propinqua 
Luce frui, spatiis discemens gaudia parvis, 
Torquebit Eubicon vicino numine Thybrim? 365 

Nonne semel sprevisse satis, cum reddita bellis 
Africa venturi lusit spe principis urbem 
Nec dui;as tantis precibus permovimus aures? 
Ast ego frenabam geminos, quibus altior ires, 
Electi candoris equos et nominis arcum 370 

lam molita tui, per quem radiante decorus 
Ingrederere toga, pugnae monumenta dicabam 
Defensam titulo Libyam testata perenni. 
lamque parabantur pompae simulacra futurae 
Tarpeio spectanda lovi: caelata metallo 376 

Classis ut auratum sulcaret remige fluctum, 
Vt Massyla tuos anteirent oppida currus 
Palladiaque comas innexus harundine Triton 
Edomitis veheretur aquis et in aere trementem 
Succinctae famulum ferrent Atlanta cohortes. 380 

Ipse lugurthinam subiturus carcere poenam 
Praeberet fera colla iugo, vi captus et armis, 
Non Bocchi Syllaeque dolis. 

^Sed prima remitto. 
Num praesens etiam Getici me laurea belli 
Declinare potest? sedesve capacior ulla 386 

Tantae laudis erit? Tua te benefacta morantem 
Conveniunt, meritisque suis obnoxia virtus 
Quod servavit amat. lam flavescentia centum 
Messibus aestivae detondent Gargara falces, 
Spectatosque iterum nulli celebrantia ludos 390 

Circumflexa rapit centenus saecula consul: 



365 numine] Oesnerus; nomine. 



188 CLAVDH CLAVDIANI 

His aimis^ qui lustra mihi bis dena recensent^ 
Nostra ter Augustos intra pomeria vidi, 
Temporibus variis; eadem sed causa tropaei 
Civilis dissensus erat. Venere superbi, 395 

Scilicet ut Latio respersos sanguine currus 
Adspicerem! Quisquanme piae laetanda parenti 
Natorum lamenta putet? periere tyranni, 
Sed nobis periere tamen. Cum Gallica vulgo 
Proelia iactaret, tacuit PharsaKca Caesar. 400 

Namque inter socias acies cognataque signa 
Vt vinci miserum, numquam vicisse decorum. 
Restituat priscum per te iam gloria morem 
Verior, et fructum sincerae laudis ab hoste 
Desuetum iam redde mihi iustisque furoris 405 

Extemi spoliis sontes absolve triumphos. 

*Quem, precor, ad finem laribus seiuncta potestas 
Exulat imperiumque suis a sedibus errat? 
Cur mea quae cunctis tribuere palatia nomen 
Neglecto squalent senio? nec creditur orbis 410 

Illinc posse regi? Medium non deserit umquam 
Caeli Phoebus iter, radiis tamen omnia lustrat. 
Segnius an veteres Histrum Rhenumque tenebant, 
Qui nostram coluere domum? leviusve timebant 
Tigris et Euphrates, cum foedera Medus et Indus 415 
Hinc peteret pacemque mea speraret ab arce? 
Hic illi mansere viri, quos mutua virtus 
Legit et in nomen Romanis rebus adoptans 
ludicio pulchram seriem, non sanguine duxit; 
Hic proles atavum deducens AeKa Nervam 420 

Tranquillique Pii bellatoresque Severi. 
Hunc civis dignare chorum conspectaque dudum 
Ora refer, pompam recolens ut mente priorem, 
Quem tenero patris comitem susceperat aevo, 424 

Nunc duce cum socero iuvenem te Thybris adoret.* 

Orantem medio princeps sermone refovit: 
^Numquam aliquid frustra per me voluisse dolebis, 
dea^ nec legum fas est occurrere matri. 



(XXVm.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 189 

Sed nec post Libyam (falsis ne perge querellis 
Incusare tuos) patriae mandata vocantis 430 

Sprevimus: advectae misso Stilichone curules, 
Vt nostras tibi, Roma, vices pro principe consul 
Impleret generoque socer. Vidistis in illo 
Me quoque; sic credit pietas non sanguine solo, 
Sed claris potius factis experta parentem. 435 

Cuncta quidem centum nequeam perstringere linguis, 
Quae pro me mundoque gerit; sed ab omnibus unum, 
Si fama necdum patuit, te, JJoma, docebo 
Subiectum nostris oculis et cuius agendi 
Spectator vel causa fui. 440 

^Populator Achivae 
Bistoniaeque plagae, crebris successibus amens 
Et ruptas animis spirans inmanibus Alpes 
lam Ligurum trepidis admoverat agmina muris 
Tutior auxilio brumae (quo gentibus illis 
Sidere consueti favet inclementia caeli) 446 

Meque minabatur calcato obsidere vaUo 
Spem vano terrore fovens, si forte, remotis 
Praesidiis, urgente metu, qua vellet obirem 
Condicione fidem; nec me timor impulit ullus 
Et duce venturo fretum memoremque tuorum, 450 
Boma, ducum, quibus haud umquam vel morte parata 
Foedus lucis amor pepigit dispendia famae. 
Nox erat et late stellarum more videbam 
Barbaricos ardere focos; iam classica primos 
Excierant vigiles, gelida cum pulcher ab Arcto 455 
Adventat Stilicho. Medius sed clauserat hostis 
Inter me socerumque viam pontemque tenebat, 
Addua quo scissas spumosior incitat undas. 
Quid faceret? differret iter? Discrimina nullas 
Nostra dabant adeunda moras. Perrumperet agmen? 
Sed paucis comitatus erat; nam plurima retro, 461 
Dum nobis properat succurrere, Kquerat arma 
Extera vel nostras acies. Hoc ille locatus 
Ancipiti, longum socias tardumcjue ijwtei^ 



190 CLAVDII CLAVDIANI 

Expectasse manus et nostra pericula tendit 465^ 

Posthabitis pulsare suis mediumque per hostem 
Flammatus virtute pia propriaeque salutis 
Inmemor et stricto prostemens obvia ferro 
Barbara fulmineo secuit tentoria cursu. 

^Nunc tibi Tydiden attoUant carmina vatumiy 470 
Quod iuncto fidens Ithaco patefacta Dolonis 
Indicio dapibusque simul religataque sonmo 
Thracia sopiti penetraverit agmina Rhesi 
Graiaque rettulerit capto* ad castra iugales, 
Quorum, si qua fides augentibus onmia Musis, 475 
Impetus excessit Zephyros candorque pruinas. 
Ecce vinmi, taciti nulla qui fraude soporis 
Ense palam sibi pandit iter remeatque cruentus 
Et Diomedeis tantum praeclarior ausis, 
Quantum lux tenebris manifestaque proeKa furtis! 480 
Adde quod et ripis steterat munitior hostis 
Et cui nec vigilem fas est componere Rhesum: 
Thrax erat, hic Thracum domitor. Non tela retardant^ 
Obice non haesit fluvii. Sic iUe minacem 
Tyrrhenam labente manum pro ponte repeUens 486 
Traiecit cUpeo Thybrim, quo texerat urbem, 
Tarquinio mirante Cocles mediisque superbus 
Porsennam respexit aquis. Celer Addua nostro 
Sulcatus socero: sed, cum transnaret, Etruscis 
lUe dabat tergum, Greticis hic pectora beUis. 490 

^Exere nunc doctos tantae certamine laudis, 
Roma, choros et, quanta tuis facundia poUet 
Ingeniis, nostrum digno sonet ore parentem.' 
Dixit et antiquae muros egressa Ravennae 
Signa movet; iamque ora Padi portusque reUnquit 495 
Flumineos, certis ubi legibus advena Nereus 
Aestuat et pronas puppes nunc anme retuso, 
Nunc redeunte vehit nudataque Utora fluctu 
Deseiit^ Oceam lunaribus aemula damnis. 
Laetior binc Fano recipit Eort\xiia \ftW»\.o, v^ 

Despiciturqne vagus praerupta \a\\e ^^\.a\>3naa, 



(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 191 

Qua mons arte patens vivo se perforat arcu 
Admisitque viam sectae per viscera rupis, 
Exuperans delubra lovis saxoque minantes 
Appenninigenis cultas pastoribus aras. 505 

Quin et Clitumni sacras victoribus undas, 
Candida quae Latiis praebent armenta triumphis, 
Visere cura fuit-, nec te miracula fontis 
Praetereunt, tacito passu quem si quis adiret, 
Lentus erat; si voce gradum maiore citasset, 510 

Commixtis fervebat aquis; cumque onmibus una 
Sit natura vadis, similes ut corporis undas 
Ostendant, haec sola novam iactantia sortem 
Humanos properant imitari flumina mores. 
Celsa dehinc patulum prospectans Naroia campum 515 
Regali calcatur equo, rarique coloris 
Non procul anmis abest, urbi qui nominis auctor: 
Ilice sub densa silvis artatus opacis 
Inter utrumque iugum tortis anfractibus albet. 
Inde salutato libatis Thybride lymphis 520 

Excipiunt arcus operosaque semita vastis 
Molibus et quidquid tantae praemittitur urbi. 
Ac velut officiis trepidantibus ora puellae 
Spe propioVe tori mater sollertior omat 
Adveniente proco vestesque et cingula comit 526 

Saepe manu viridique angustat iaspide pectus 
Substringitque comam gemmis et colla monili 
Circuit et bacis onerat candentibus aures: 
Sic oculis placitura tuis insignior auctis 
Collibus et nota maior se Roma videndam 530 

Obtulit. Addebant pulchrum nova moenia vultum 
Audito perfecta recens rumore Getarum, 
Profecitque opifex decori timor, et vice mira, 
Quam pax iQtulerat, bello discussa senectus 
Erexit subitas turres cunctosque coegit 635 

Septem continuo coUes iuvenescere muro« 
Ipse tavens votis soUtoque deeenXivoT ^^x, 
Quamvis adsiduo noctem ioedover^A. 'Wox^^, 



192 CLAVDH CLAVDIAOT 

PriiLcipis et solis radiis detersa remoTit 
Nubila; namqne ideo plnyiis tnrbaTerat onmes 540 
Ante dies Iimamqne mdem madefecerat Aoster^ 
Vt tibi serrattim scirent conveia sermnm. 

Omne Palatino qnod pons a colle recedit 
Mulvius et quantum licuit consurgere tectis^ 
Vna replet turbae facies: undare videres 646 

Ima viris, altas effolgere matribus aedes. 
Exultant iuvenes aequaevi principis annis; 
Temnimt prisca senes et in hunc sibi prospera &ti 
Gratantur durasse diem moderataque laudant 
Tempora^ quod clemens aditu^ quod pectore solus 650 
Romanos vetuit currum praecedere patres: 
Cxmi tamen Eucherius^ cui regius undique sanguis^ 
Atque Augusta soror fratri praeberet ovanti 
Militis obsequium; sic illum dura parentis 
Instituit pietas in se vel pignora parci 555 

Quique u^^et nato^ procerum quod praestat honori. 
Ua^v sibi curva senum maturaque comprobat aetas 
Ivlviue ititer veteris speciem praesentis et aulae 
huUcat: hxmc civem^ dominos venisse priores. 

Oouspicuas tum flore genas^ diademate crinem 560 
Mombraque gemmato trabeae viridantia cinfctu 
Et fortes umeros et certatura Lyaeo 
lutor Erythraeas surgentia coUa smaragdos 
Mimri siue tiue nurus; ignaraque virgo, 
Oxii i^iuiplex calet ore pudor, per singula cemens 666 
Nxitrioem consultat aniun: quid fixa draconum 
Ov\\ veliut? ventis ttuitent an vera minentur 
SibilH 8U»peu8\uu rapturi faucibus hostem? 
Vt oluUybo imlutos equites et in aere latentes 
Vivlit oorui|HHles: ^juanam de gente' rogabat 570 

'Kormti voiu^rt^ viri? quae terra metallo 
NHJ»oout^»?» iut\>rniut equos? num Lemnius auctor 
luUi\lit iuuuitum fern> simulacraque belli 

fifif cittvik] HirtiHs; cura. 



(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 193 

Yiva dedit?' Gaudet metuens et pollice monstrat, 
Quod picturatas galeae lunonia cristas 576 

Omet avis vel quod rigidos vibrata per armos 
Rubra sub aurato crispentur serica dorso. 

Tunc tibi magnorum mercem Portuna laborum 
Persolvit, Stilicho, curru cum vectus eodem 
Vrbe triumpbantem generum florente iuventa 580 

Conspiceres illumque diem sub corde referres, 
Quo tibi confasa dubiis formidine rebus 
Infantem genitor moriens commisit alendum. 
Virtutes variae fructus sensere receptos; 
Depositum servasse, fides; constantia, parvum 585 
Praefecisse orbi; pietas, fovisse propinquum. 
Hic est ille puer, qui nunc ad rostra Quirites 
Evocat et solio fultus genitoris ebumo 
Gestarum patribus causas ex ordine rerum 
Eventusque refert veterumque exempla secutus 590 
Digerit imperii sub iudice facta senatu. 
Nil cumulat verbis quae nil fiducia celat; 
Fucati sermonis opem mens conscia laudis 
Abnuit. Agnoscunt proceres; habituque Gabino 
Principis et ducibus circumstipata togatis . 595 

lure paludatae iam curia militat aulae. 
Adfait ipsa suis ales Victoria templis 
Romanae tutela togae: quae divite penna 
Patricii reverenda fovet sacraria coetus 
Castrorumque eadem comes indefessa tuorum 600 

Nunc tandem fruitur votis atque omne faturum 
Te Romae seseque tibi promittit in aevum. 

Hinc te iam patriis laribus via nomine vero 
Sacra refert. Flagrat studiis concordia vulgi, 
Quam non inlecebris dispersi colligis auri; 605 

Nec tibi venales captant aeraria plausus 
Cormptura fidem: meritis oiBfertur inemptus 
Pura mente favor. Nam munere carior omni 
Obstringit sua quemque salus. Procul ambitus erret! 
Non quaerit pretium, vitam qui debet amori, ^vo 

Glaydiani Opp.f ed. Kocli. \% 



194 CLAVDH CLAVDIANI 

quantum populo secreti numinis addit 
Lnperii praesens genius! quantamque rependit 
Maiestas altema vicem, cum regia circi 
Conexum gradibus veneratur purpura vulgus, 
Adsensuque cavae sublatus in aethera vaUis 615 

Plebis adoratae reboat fragor, unaque totis 
Intonat Augustum septenis arcibus Echo! 
Nec solis hic cursus equis: adsueta quadrigis 
Cingunt arva trabes, subitaeque adspectus harenae 
Difflmdit Libycos aliena valle cruores. 620 

Haec et belligeros exercuit area lusus, 
Armatos haec saepe ^jhoros, certaque vagandi 
Textas lege fagas inconfasosque recursus 
Et pulchras errorum artes iucundaque Martis 
Cemimus. Lisonuit cum verbere signa magister, 626 
Mutatos edunt pariter tot pectora motus 
LoL latus adlisis clipeis aut rursus in altum 
Vibratis; grave parma sonat, mucronis acutum 
Murmur, et umbonum pulsu modulante resultans 
Ferreus altemo concentus clauditur ense. 630 

Yna omnis summissa phalanx tantaeque salutant 
Te, princeps, galeae. Partitis inde catervis 
Li varios docto discurritur ordine gyros, 
Quos neque semiviri Gortynia tecta iuvenci 
Flumina nec crebro vincant Maeandria flexu. 636 

Discreto revoluta gradu torquentur in orbes 
Agmina, perpetuisque inmoto cardine claustris 
lanus bella premens laeta sub imagine pugnae 
Armorum innocuos paci largitur honores. 

lamque novum fastis aperit felicibus annum 640 
Ore coronatus gemino; iam Thybris in uno 
Et Bruti cemit trabeas et sceptra Quirini. 
Consule laetatur post plurima saecula viso 
Pallanteus apex; agnoscunt rostra curules 
Auditas quondam proavis, desuetaque cingit 646 



622 haec] Birtius; hic. 



(XXVm.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 195 

Regius auratis fora fascibus Vlpia lictor, 

Et sextas Getica praevelans fronde secures 

Colla triumphati proculcat Honorius Histri. 

Exeat in populos cunctis inlustrior annus, 

Natus fonte suo, quem non aliena per arva 650 

Induit hospes honos, cuius cunabula fovit 

Curia, quem primi tandem videre Quirites, 

Quem domitis auspex peperit Victoria bellis! 

Hunc et privati titulis famulantibus anni 

Et, quos armipotens genitor retroque priores 655 

Diversis gessere locis, ceu numen adorent; 

Hunc et quinque tui vel, quos habiturus in urbe 

Post alios, Auguste, colant. Licet unus in onmes 

Consul eas, magno sextus tamen iste superbit 

Nomine: praeteritis melior, venientibus auctor. 660 



\^* 



DE BELLO GOTHICO. 

PRAEFATIO. 

(XXV.) 

Post resides annos longo velut excita somno 

Romanis fruitur nostra Thalia choris. 
Optatos renovant eadem mihi cuknina coetus, 

Personat et noto Pythia vate domus: 
Consulis hic fasces cecini Libyamque receptam, 6 

Hic mihi prostratis bella canenda Getis. 

Sed prior effigiem tribuit successus aenam, 

Oraque patricius nostra dicavit honos; 
Adnuit hic princeps titulum poscente senatu. 

Respice iudicium quam grave, Musa^ subis! lo 

Ligenio minuit merces properata favorem. 

Carminibus veniam praemia tanta negan,t; 
Et magis intento studium censore laborat, 

Quod legimur medio conspicimurque foro. 

Materies tamen ipsa iuvat solitumque timorem 15 

Dicturo magna sedula parte levat. 
Nam mihi conciliat gratas impensius aures 

Vel meritum belli vel Stilichonis amor. 



(XXVI.) 

Intacti cum claustra freti, eoe\m^iiNi>3^ ^^o^w 
Armatum scopulis, audax mnmipete^. kc%o 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 197 

Aeetam Colchosque petens, propiore periclo 

Onmibus attonitis, solus post numina Tiphys 

Incolumem tenui damno servasse carinam 6 

Fertur et ancipitem montis vitasse ruinam 

Deceptoque vagae concursu rupis in altum 

Victricem duxisse ratem; stupuere superbae 

Arte viri domitae Symplegades et nova passae 

lura soli cunctis faciles iam puppibus baerent, 10 

Vt vinci didicere semeL Quodsi ardua Tiphyn 

Navis ob innocuae meritum sic gloria vexit, 

Quae tibi pro tanti pulso discrimine regni 

Sufficient laudes, Stilicbo? Licet omnia vates 

In maius celebrata ferant ipsamque secandis 15 

Argois trabibus iactent sudasse Minervam 

Nec nemoris muti iunxisse carentia sensu 

Robora, sed caeso Tomari lovis augure luco 

Arbore praesaga tabulas animasse loquaces. 

Plurima sed quamvis variis miracula monstris 20 

Ingeminent, teneras victuri carmine mentes, 

Harpyiasque truces insopitisque refusum 

Tractibus aurati custodem velleris anguem 

Et iuga taurorum rapidis ambusta faviUis 

Et virides galeis sulcos fetasque novales 26 

Martis et in segetem crescentis semina belli: 

Nil veris aequale dabunt. Prohibere rapaces 

Scilicet Harpyias unaque excludere mensa 

Nobilior titulus, quam tot potuisse paratas 

In Latii praedam Geticas avertere fauces? 30 

Anne ego terrigenas potius mirabor in ipsis 

Procubuisse satis, vitae quibus attulit idem 

Principium finemque dies, quam caesa Getarum 

Agmina, quos tantis aluit Bellona tropaeis 

Totaque sub galeis Mavortia canuit aetas? 36 

Per te namque unum mediis exuta tenebris 
Imperio sua forma redit, claustrisque solutae 
Tristibus exangues audent "pToe«iSi<ct^ X^^^^s», 
lamque potestates priscus fi^»ex\xfim3^\» crt^o 



198 CLAVDII CLAVDUNI 

lustitiae^ quas ante pares effecerat una 40 

Nube timor. Tua nos urgenti dextera leto 
Eripuit, tectisque suis redduntur et agris 
Damnati fato populi, virtute renati. 
lam non in pecorum morem formidine clausi 
Prospicimus saevos campis ardentibus ignes 46 

Alta nec incertis metimur flumina votis 
Excidio latura moram nec poscimus amnes 
Vndosam servare fidem nubesve fugaces 
Aut coniuratum querimur splendere serenum. 

Ipsa quoque intemis furiis exercita plebis 60 

Securas iam Roma leva tranquillior arces; 
Surge, precor, veneranda parens, et certa secundis 
Fide deis, humilemque metum depone senectae. 
Vrbs aequaeva polo, tum demum ferrea sumet 
lus in te Lachesis, cum sic mutaverit axem 66 

Foederibus natura novis, ut flumine verso 
Inriget Aegyptum Tanais, Maeotida Nilus, 
Eurus ab occasu, Zephyrus se promat ab Indis 
Caucasiisque iugis calido nigrantibus Austro 
Gaetulas Aquilo glacie constringat harenas. 60 

Fatales hucusque manus, crebrisque notatae 
Prodigiis abiere minae. Nec sidera pacem 
Semper habent, ipsumque lovem turbante Typhoeo, 
Si fas est, tremuisse ferunt, cum brachia centum 
Montibus armaret totidem spiramque retorquens 66 
Lamberet attonitas erectis anguibus Arctos. 
Quid mirum, si regna labor mortalia vexat, 
Cum gemini fratres, genuit quos asper Aloeus, 
Martem subdiderint vinclis et in astra negatas 
Temptarint munire vias steteritque revulsis 70 

Paene tribus scopulis caelesti machina bello? 
Sed caret eventu nimius furor; improba numquam 
Spes laetata diu, nec pervenere iuventae 
Robur Aloidae: dum vellere Pelion Otus 
Nititur, occubuit Phoebo, moTcienaQ^^fe ^^\i\^^^ 76 
In latus obJiquam proiecil langvji^LM^ O^^^xsu 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 199 

Adspice, Roma, tuum iam vertice celsior hostem, 
Adspice, quam rarum referens inglorius agmen 
Italia detrusus eat quantumque priori 
Dissimilis, qui cuncta sibi cessura ruenti 80 

Pollicitus patrii numen iuraverat Histri 
Non nisi calcatis loricam ponere rostris. 
rerum fatique vicesl Qui foeda parabat 
Romanas ad stupra nurus, sua pignora vidit 
Coniugibus permixta trahi; qui mente profundas 85 
Hauserat urbis opes, ultro victoribus ipse 
Praeda fuit; nostri quondam qui miUtis auro 
Adgressus temptare fidem, desertus ab onmi 
Gente sua manibusque redit truncatus et armis. 

Hoc quoque, quod veniam leti valuere mereri, 90 
Si positis pendas odiis, ignoscere pulchrum 
lam misero poenaeque genus vidisse precantem. 
Quae vindicta prior quam cum formido superbos 
Flectit et adsuetum spoliis adfligit egestas? 
Sed magis ex aliis fluxit clementia causis, 95 

Consulitur dum, Roma, tibi. Tua cura coegit 
Inclusis aperire fugam, ne peior in arto 
Saeviret rabies venturae conscia mortis; 
Nec tanti nomen stirpemque abolere Getarum, 
Vt propius peterere, fuit. Procul arceat altus loo 
luppiter, ut delubra Numae sedesque Quirini 
Barbaries oculis saltem temerare profanis 
Possit et arcanum tanti deprendere regni. 

Quamquam, si veterum certamina rite recordor, 
Tunc etiam, pulchra cum libertate vigerent 105 

Et proprio late florerent milite patres, 
Semper ab his famae petiere insignia bellis, 
Quae diversa procul tuto trans aequora vires 
Exercere dabant: currus regumque catenae 
Inter abundantis fati ludibria ductae. 110 

At vero Italiam quotiens circumstetit atrox 
Tempestas ipsumqae caput laeawx». ^e^^x^Sc^, 
lion illis vani ratio ventosa ivMcoTia, 




^'in: ffit vtaedsi&i: aaaepsc ffimd *aaum chi, US 
5^ ^ljii znacan -ni *■ 

3m^ ar^ soeeeaBVL imnms. ^pBonnHfmt 

^^n&eounqTie niivniiiL iritiaMsirt lassBtx, iu 

CaaCDis ingma» amTriH» « pgtiAinia ««£ l» 

Vles!^ Paeonxae tanetafi ^JIertn ctzk 

PtoeHfcqTBfr 3Eeafe« ferro !i!* laancni» aeto 

Sabliznx <xr^ CmannL caBJt <Ke ivtauftis, 
Ae^ddear Iissd.o pepniit qoi Kfeoie PvTzkaK^ 19S 

Nee iBaiC!& rnffj^rm . PsiiL Msriiqoe trbBB^RB^ 
Qoi ea^o& niinss r^iees ejBS^ ^oadngibt 
I%2S fiiga Isai£rinir Pi rr ^ if ^aaiB. Tnida Ii^srtiiae; 
£t« qiiaisTis ganiiia fessmiL iam. ciade fagaTrl^ 
Post Deeii fitoos et TrnTK perra eoj^ae 130 

Pectora Fabricii, dcHiis iziTieta tcI ansi^^ 
PkiKa datxir Cxirto pdbi TktOTria PTrriiL 
Qaaiito maias opos solo StitiekoQe peraetnm 
Cemimus! Hie TalidaiiL geslem^ qoam dora nr 
£ducat Trsa plagis^ non Cbacmas atqae Moloesos^ 1S5 
Quos Epims alit^ nee DodcHiaea sobegit 
Agmixia &tidieam frostra iaetantia queTeam. 

Ptimus fQhnioeum knto hietamiBe Pocmmm 
Compressit Fabius^ eampo post ansas aperto 
Mareellus Tiuci doeuit^ sed tertia Tirtos 140 

Sci{^adae Latiis tandem deterruit oris. 
Yuu^ ia hoc Stilicbo diTersis artibas boste 
Tri$ potuit complere duces fregitque faresitem 
Cvax(>taudo yicitque manu Tictumque rekgat. 

AtquebaectantabreTi Miscentem incendia Pyrrbiim 
is^i^tiuuit toto maerens Oenotria histro, 146 

ISt pjn>pe t^r seuas Itali per graminis berbas 
Mi^i^ylus» Poeuo souipes Tastante cucurrit 
"'uuub^mque seuem tii ad sua reppulit arra 
Uihnx ^m |>atrum post belhoun nata iuTentus. 150 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 201 

Hic celer efPecit, bruma ne longior una 

Esset hieins renmi; primis sed mensibus aestas 

Temperiem caelo pariter belloque referret. 

Sed quid ego Hannibalem contra Pyrrhumque tot 

annis 
Certatum memorem, vilis cum Spartacus omne 166 
Per latus Italiae ferro bacchatus et igni 
Consulibusque palam totiens congressus inertes 
Exuerit castris dominos et strage pudenda 
Fuderit imbelles aquilas serviKbus armis. , 
Nos terrorum expers et lusu mollior aetas 160 

Deficimus queruli, si bos abductus aratro, 
Si libata seges. Non hanc ergastula nobis 
Inmisere manum nec coniurantis harenae 
Turba fuit; qualem Stilicho deiecerit hostem, 
Thraces et Haemonii poterunt Moesique fateri. 166 

Frigida ter decies nudatum frondibus Haemum 
Tendit hiems vestire gelu totiensque solutis 
Ver nivibus viridem monti reparavit amictum, 
Ex quo iam patrios gens haec oblita Triones 
Atque Histrum transvecta semel vestigia fixit 170 
Threicio funesta solo: seu fata vocabant 
Seu gravis ira deum, seriem meditata ruinis. 
Ex iUo, quocumque vagos impegit Erinys, 
Grandinis aut morbi ritu per devia rura, 
Praecipites per clausa ruunt, nec contigit ullis 176 
Amnibus aut scopulis proprias defendere terras. 
Nil Rhodope, nil vastus Athos, nil profoit Hebrus 
Odrysiis; facUi contemptum Strymona saltu 
Et frustra rapidum damnant Haliacmona Bessi. 
Nubibus intactum Macedo miratur Olympum 180 

More pererratum campi; gemit inrita Tempe 
Thessalus et domitis inrisam cautibus Oeten. 
Sperchiusque et virginibus dilectus Enipeus 



174 nira] ego; rerum. 



202 CLAVDII CLAVDIANI 

Barbaricas lavere comas. Non obice Pindi 

Servati Dryopes nec nubifer Actia texit 185 

Litora Leucates; ipsae, quae durius olim 

Restiterant Medis, primo conamine ruptae 

Thermopylae; vallata mari Scironia rupes 

Et duo contiuuo conectens aequora muro 

Isthmos et angusti patuerunt claustra Lechaei: 190 

Nec tibi Parrhasios licuit munire colonos 

Frondosis, Erymanthe, iugis, equitataque summi 

Culmina Tajgeti trepidae vidistis Amyclae. 

Tandem supplicium cunctis pro montibus Alpes 
Exegere Getas; tandem tot flumina victor 196 

Vinficat Eridanus. Docuit nunc exitus alte 
Fatorum secreta tegi. Quisquamne reclusis 
Alpibus ulterius Latii fore credidit umbram? 
Nonne velut capta rumor miserabilis urbe 
Trans freta, trans Gallos Pyrenaeumque cucurrit? 200 
Famaque nigrantes succincta pavoribus alas 
Secum cunctia trahens a Gadibus usque Britannum 
Terruit Oceanum et nostro procul axe remotam 
Insolito belli tremefecit murmure Thylen? 

Mandemusne Noti flabris quoscumque timores 205 
Pertulimus, festae doleant ne tristibus aures? 
An potius meminisse iuvat semperque vicissim 
Gaudia praemissi cumulant inopina dolores? 
Vtque sub occidua iactatis Pleiade nautis 
Commendat placidum maris inclementia portum, 210 
Sic Tnihi tunc maior Stilicho, cum laeta periclis 
Metior atque illi redeunt iu corda tumultus. 

Nonne videbantur, quamvis adamante rigentes, 
Turribus iuvalidis fragiles procumbere muri 
Ferrataeque Getis ultro se pandere portae? 215 

Nec vallum densaeque sudes arcere volantes 
Comipedum saltus? lamiam conscendere puppes 
Sardoniosque habitare sinus et inhospita Cyrni 
Saxa parant vitamque freto spumante tueri. 
Ipsa etiam diffisa brevi Trinacria ponto, 220 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO.;] 203 

Si renini natura sinat, discedere longe ;• 

Optat et lonium refugo laxare Peloro, ] 

Fnltaque despiciens auro laquearia dives 

Tutior Aeoliis mallet vixisse cavemis; 

lamque oneri creduntur opes tandemque libido 225 

Haesit avaritiae gravioribus obruta curis. 

Vtque est ingenioque loquax et plurima fingi 

Permittens credique timor, tunc somnia vulgo 

Narrari, tunc moustra deum monitusque sinistri: 

Quid meditentur aves, quid cum mortalibus aether 230 

Fulmineo veKt igne loqui, quid carmine poscat 

Fatidico custos Romani carbasus aevi. 

Territat adsiduus lunae labor atraque Phoebe 

Noctibus aerisonas crebris ululata per urbes. 

Nec credunt vetito fraudatam Sole sororem 236 

Telluris subeunte globo, sed castra secutas 

Barbara Thessalidas patriis lunare venenis 

Incestare iubar. Tunc anni signa prioris 

Et si quod fortasse quies neglexerat omen, 

Addit cura novis: lapidosos grandinis ictus 240 

Molitasque examen apes passimque crematas 

Perbacchata domos nullis iucendia causis 

Et numquam caelo spectatum impune cometem, 

Qui primum roseo Phoebi prolatus ab ortu, 

Qua micat astrigera senior cum coniuge Cepheus, 245 

Inde Lycaoniam paulatim expulsus ad Arcton 

Crine vago Getici foedavit sidera Plaustri, 

Donec in exiguum moriens vanesceret ignem. 

Sed gravius mentes caesorum ostenta luporum 
Horrificant. Duo quippe lupi sub principis ora, 250 
Dum campis exercet equos, violenter adorti 
Agmen et excepti telis inmane relatu 
Prodigium miramque notam duxere futuri. 
Nam simul humano geminas de corpore palmas 
Vtraque perfossis emisit belua costis: 265 

Illo laeva tremens, hoc dextera ventre latebat 
Intentis ambae digitis et sanguine vivo. 



204 CLAVDII CLAVDIANI 

Scrutari si vera velis, fera nmitia Martis 

Ora sub Augusti casurum prodidit hostem^ 

Vtque manus utero virides patuere retecto, 260 

Bomula post ruptas virtus sic emicat Alpes. 

Sed malus interpres rerum metus omne trahebat 

Augurium peiore via: truncataque membra 

Nutricemque lupam Bomae regnoque minari. 

Tunc reputant annos interceptoque volatu 265 

Vulturis incidunt properatis saecula metis. 

Solus erat Stiliclio, qui desperantibus augur 
Sponderet meliora manu, dubiaeque salutis 
Dux idem vatesque fuit. ^Durate parumper' 
Inquit *et excussis muliebribus ore querellis 270 

Fatorum toleremus onus. Nil nautica prosunt 
Turbatae lamenta rati nec segnibus undae 
Planctibus aut vanis mitescunt flamina votis. 
Nunc instare manu, toto nunc robore niti 
Communi pro luce decet: succurrere velis, 276 

Exhaurire fretum, varios aptare rudentes 
Omnibus et docti iussis parere magistri. 
Non, si perfidia nacti penetrabile tempus 
Inrupere Getae, nostras dum Raetia vires 
Occupat atque alio desudant Marte cohortes, 280 

Idcirco spes omnis abit. Mirabile posset 
Esse mihi, si fraude nova vel calle reperto 
Barbarus ignotas invaderet inscius Alpes; 
Nunc vero geminis clades repetita tyrannis 
Famosum vulgavit iter nec nota fefellit 285 

Semita praestructum bellis civilibus hostem. 
Per solitas venere vias, aditusque sequendos 
Barbarico Romana dedit discordia beUo. 

'Sed nec praeteritis haec res incognita saeclis: 
Saepe lacessitam, sed non impune, fatemur 290 

Ausoniam. Haec Senonum restinxit sanguine flammas^ 
Haec et Teutonico quondam patefacta farori 
Colla catenati vidit squalentia Cimbri. 
Yile decus^ quod non erexit praevius horror; 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 206 

Ingentes generant discrimina magna triumphos. 296 
^Quid turpes iam mente fagas^ quid Gallica rura 
Respicitis Latioque libet post terga relicto 
Longinquum profagis Ararim praecingere castris? 
Scilicet Arctois concessa gentibus urbe 
Considet regnum Bhodano capitique superstes 300 
Truncus erit? Vestros stimulant si pignora sensus, 
Me quoque non impar naturae cura remordet, 
Nec ferro sic corda rigent, ut nosse recusem, 
Quam sanctum soceri nomen^ quam dulce mariti^ 
Quantus prolis amor. Sed numquam oblita decoris 305 
Obscaenam latebram pietas ignaya requiret. 
Nec vobis fortis monitor, mihi cautior uni: 
Hic coniunx, hic progenies, hic carior omni 
Luce gener; pars nulla mei subducta procellae. 
Accipe tu nostrae, tellus Oenotria, mentis 310 

Vincula communes tecum subeuntia casus, 
Exiguamque moram muris impende tuendis, 
Pum redeo lectum referens in classica robur.' 

ffis dictis paTidi firmayit inertia YiJgi 
Pectora migrantisque fagam compescuit aulae; 815 
Ausaque tum primum tenebris emergere pulsis 
Hesperia, ut secum iunxisse pericula vidit 
Augustum, tantoque sui stetit obside fati. 
Protinus, umbrosa vestit qua litus oliva 
Larius 6t dulci mentitur Nerea fluctu, 320 

Parva puppe lacum praetervolat; ocius inde 
Scandit inaccessos brumali sidere montes 
Nil hiemis caelive memor. Sic ille relinquens 
leiunos antro catulos inmanior exit 
Hibema sub nocte leo tacitusque per altas 325 

Incedit furiale nives; stant colla pruinis 
Aspera; flaventes adstringit stiria saetas; 
Nec meminit leti nimbosve aut frigora curat, 
Dum natis alimenta parat. 

Sublimis in Arcton 
Prominet Hercyniae confinis Baetia aibreA, '^'^^ 



206 [CLAVDII CLAVDIANI l 

Quae se Danuvii iactat Rhenique parentem 

Vtraque Romuleo praetendens flumina regno: 

Primo fonte breves, alto mox gurgite regnant 

Et fluvios cogunt unda coeunte minores 

In nomen transire suum. Te Cimbrica Tethys 336 

Divisum bifido consumit, Rhene, meatu; 

Thracia quinque vadis Etistrum vorat Amphitrite: 

Ambo habiles remis^ ambo glacialia secti 

Terga rotis, ambo Boreae Martique sodales. 

Sed latus, Hesperiae quo Raetia iungitur orae, 340 

Praeruptis ferit astra iugis panditque tremendam 

Vix aestate viam. Multi ceu Gorgone visa 

Obriguere gelu; multos hausere proftindae 

Vasta mole nives, cumque ipsis saepe iuvencis 

Naufraga candenti merguntur plaustra barathro. 345 

Interdum subitam glacie labente ruinam 

Mons dedit et tepidis fimdamina subruit astris 

Pendenti male fida solo. 

Per talia tendit 
Frigoribus mediis Stilicho loca. Nulla Lyaei 
Pocula; rara Ceres; raptos contentus in armis 360 
Delibasse cibos madidoque oneratus amictu 
Algentem pulsabat equum. Nec moUia fesso 
Strata dedere torum; tenebris si caeca repressit 
Nox iter, aut spelaea subit metuenda ferarum 
Aut pastorali iacuit sub culmine faltus ' 356 

Cervicem clipeo. Stat pallidus hospite magno 
Pastor et ignoto praeclarum nomine vultum 
Rustica sordenti genetrix ostendit alumno. 
Illa sub horrendis praedura cubilia silvis, 
Illi sub nivibus somni curaeque laborque 360 

Pervigil hanc requiem terris, haec otia rebus 
Insperata dabant; illae tibi^ Roma^ salutem 
Alpinae peperere casae. ^ 

lam foedera gentes 
Exuerant Latiique audita clade feroces 
Vindelicos saitus et Norica rura tenebant. 366 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO.S 207 

Ac veluti fanmli, mendax quos mortis erilis 

Nuntius in luxum falso rumore resolvit, 

Dum marcent epulis atque inter vina chorosque 

Persult0.t vacuis efiErena licentia tectis, 

Si reducem dominum sors improvisa revexit, 370 

Haerent attoniti libertatemque perosus 

Conscia servilis praecordia concutit Lorror: 

Sic ducis adspectu cuncti stupuere rebelles, 

Inque uno princeps Latiumque et tota refulsit 

Roma viro. Frons laeta parum, non tristior aequo^ 

Non deiecta malis, mixta sed nobilis ira: 376 

Qualis in Herculeo, quotiens infanda iubebat 

Eurystheus, fait ore dolor vel qualis in atram 

Sollicitus nubem maesto love cogitur aether. 

^Tantane vos' inquit 'Getici fiducia beUi 380 

Erigit? binc animo frustra tumuistis inani? 
Non ita Romanum fati violentia nomen 
Opprimit, ut vestros nequeat punire tumultus 
Parte sui. Ne vos longe sermone petito 
Demorer, exemplum veteris cognoscite facti: 386 

Cum ferus Ausonias perfringeret Hannibal arces 
Et Trebiam saevo geminassent funere Cannae, 
Nequiquam Emathium pepulit spes vana Philippum, 
Vt velut adflictos ferro temptaret inerti. 
Bomanos conmiovit atrox iniuria patres, ^ 390 

Vrgerent maiora licet, graviterque tulere, 
Vrbibus inter se claris de culmine rerum 
Congressis, aliquid gentes audere minores. 
Nec poenam differre placet, sed bella gerenti 
Punica Laevino regis quoque proelia mandant. 396 
Paruit imperiis consul, fususque Philippus, 
Vilia dum gravibus populis interserit arma, 
Praetereunte manu didicit non esse potentum 
Temptandas, mediis quamvis in luctibus, iras.' 

Hoc monitu pariter nascentia beUa repressit 400 
Et bello quaesivit opes iegitque precantes 
Auxilio mensus numerum; qui congruus easft^i 



208 CLAVDn CLAVDIANI 

Nec gravis Italiae fonnidandiisve regenti. 

Nec minus accepto nostrae rumore cohortes 

iSic ducis urget amor) properantibus undique signis 
Wveniunt, visoque aninu StiUchone recepti 406 

Singultus varios lacrimosaque gaudia miscent: 
Sic armenta boum, vastis quae turbida silvis 
Sparsit hiems, cantus ac sibila nota magistri 
Certatim repetunt et avitae pascua vallis 410 

Inque vicem se voce regunt gaudentque fideles 
Beddere mugitus et, qua sonus attigit aurem, 
Rara per obscuras adparent comua frondes. 
Adcurrit vicina manus, quam Baetia nuper 
VandaUcis auctam spoliis defensa probavit; 416 

Venit et extremis legio praetenta Britannis, 
Quae Scotto dat frena truci ferroque notatas 
Perlegit exanimes Picto moriente figuras; 
Agmina quin etiam flavis obiecta Sygambris 
Quaeque domant Chattos inmansuetosque CheruBCOS^ 
Huc omnes vertere minas tutumque remotis 421 

Excubiis Bhenum solo terrore relinquunt. 
Vllane posteritas credet? Germania quondam 
nia ferox populis, quae vix instantibus olim 
Principibus tota poterat cum mole teneri, 426 

lam sese placidam praebet StiUchonis habenis, 
Vt nec praesidiis nudato limite temptet 
Expositum calcare solum nec transeat amnem, 
Incustoditam metuens attingere ripam. 

Celsior o cunctis umqtie aequande CamiUol 430 
Vestris namque armis Alarici fracta quievit 
Ac BrQnni rabies; confasis rebus uterque 
Divinam tribuistis opem, sed tardior iUe 
lam captae vindex patriae, tu sospitis ultor. 
quantum mutata tuo fortima regressul 436 

Vt sese pariter diffadit in omnia regni 
Membra vigor vivusque redit color urbibus aegris! 
Creditur Herculeis lucem renovasse lacertis 
Femma dilecti fatis impensa mariti. 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 209 

Et iuvenem spretae laniatuin fraude novercae 440 

Non sine Circaeis Latonia reddidit herbis. 
Cretaque, si verax narratur fabula, vidit 
Minoiini rupto puerum prodire sepulcliro, 
Quem senior vates avium clangore repertum 
Oramine restituit; mirae nam munere sortis 445 

Dulcia mella necem, vitam dedit horridus anguis. 
At tuus adventus non unum corpus ab umbris, 
Sed tot communi populos sub morte iacentes 
Totaque Tartareis e faucibus oppida traxit. 

Ipso Roma die (nec adhuc ostenditur auctor) 450 
Personuit venisse ducem, laetisque Quirites 
Vocibus auspicium certi plausere triumphi, 
Muniti StiUchone suo. Quis gaudia vero 
Principis, amplexus alacris quis disserat aulae? 
Pulveris ambiguam nubem speculamur ab altis 455 
Turribus incerti, socios adportet an hostes 
lUe globus. Mentem suspensa sUentia Ubrant: 
Donec pulvereo sub turbine sideris instar 
Emicuit StiUchonis apex et cognita falsit 
Canities. Gavisa repens per moenia clamor 460 

TolUtur Hpse venit'. Portas secura per omnes 
Turba salutatis effanditur obvia signis. 
Non iam dilectus miseri nec falce per agros 
Deposita iaculum vibrans isnobile messor 
Nec temptans cUpeum proiectis sumere rastris 465 
Bellona ridente Ceres humiUsque novorum 
Seditio clamosa ducum: sed vera iuventus, 
Verus ductor adest et vivida Martis imago. 

Prospera sed quantum nostrae spes addita menti, 
Tantum exempta Gretis. Qui vertice proximus astris 
Post Alpes iam cuncta sibi promisit apertas 471 

Nil superesse ratus, postquam tot lumina pubis, 
Tot subitos pedites, equitum tot conspicit alas 
Cinctaque fluminibus crebris ac moenibus arva 



465 .temptanB] Birtius; temptat. 

Clavdijlki Opp.f ed. Eooli. "V^ 



210 CLAVDn CLAVDIANI 

Seque velut clausum laqueis: sub pectore fmrtim 476 
Aestnat et YiiTnium prono fervore petitae 
lam piget Italiae^ sperataque Roma teneri 
Visa procul. Magni subeunt iam taedia coepti. 
Occultat tamen ore metum primosque suorum 
Consultare iubet bellis annisque verendos. 480 

Crinigeri sedere patres, pellita Getarum 
Curia, quos plagis decorat numerosa cicatrix 
Et tremulos regit hasta gradus et nititur altis 
Pro baculo contis non exarmata senectus. 
Hic aliquis gravior natu, cui plurima dictis 485 

ConsiUisque fides, defixus lumina terrae 
Concutiensque comam capuloque adclinis ebumo: 

^Si numero non fallor' ait Hricesima currit 
Bruma fere, rjgipidum postquam transnavimus Histrum^ 
Bomanamque manum tantis eludimus annis. .490 

Sed numquam Mavors adeo constrinxit in artum 
Res, Alarice, tuas. Per tot certamina docto 
Crede seni, qui te tenero vice patris ab aevo 
Gestatum parva soKtus donare pharetra 
Atque aptare breves umeris puerilibus arcus: 495 

Saepe . quidem ■ frustra monui, servator ut icti 
Foederis Emathia tutus tellure maneres; 
Sed quoniam calidae rapuit te flamma iuventae, 
Nunc saltem, si cura tibi manet uUa tuorum, 
His claustris evade, precbr, dumque agmina longe, 
Dum licet, Hesperiis praeceps elabere terris, 601 

Ne nova praedari cupiens et parta reponas 
Pastorique lupus scelerum deficta priorum 
Intra saepta luas. Quid palmitis uber Etrusci, 
Quid mihi nescioquam proprio cum Thybride Romam 
Semper in ore geris? Referunt si vera parentes, 606 
Hanc urbem insano nullus qui Marte petivit 
Laetatus violasse redit: nec numina sedem 
Destituunt: iactata procul dicuntur in hostem 
Fulnuna divinique volant pro moenibus ignes, 610 
Seu caelum seu Roma tonat. Si temnis Oljinpum, 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 211 

A magno StiKcLone cave, qui semper iniquos 
Fortnna famulante premit. Scis ipse, per oras 
Arcadiae quam densa rogis cumulaverit ossa, 
Sanguine quam largo Graios calefecerit amnes; 615 
Extinctusque fores, ni te sub nomine legum 
Proditio regnique favpr texisset Eoi.' 

Talia grandaevum flammata fronte loquentem 
Obliquisque tuens oculis non pertulit ultra, 
Sed rupit rabidas accensa superbia voces: 520 

^Si non mentis inops fraudataque sensibus aetas 
Praeberet veniam, numquam haec opprobria linguae 
Turpia Danuvius me sospite ferret inultus. 
Anne, tot Augustos Hebro qui teste fagavi, 
Te patiar suadente fagam, cum cesserit omnis 525 
Obsequiis natura meis? Subsidere nostris 
Sub pedibus montes, arescere vidimus amnes. 
Non ita di Getici faxint manesque parentum, 
Vt mea converso relegam vestigia cursii. 
Hanc ego vel victor regno vel morte tenebo 530 

Victus humum. Per tot populos urbesque cucurri, 
Fregi Alpes galeisque Padum victricibus hausi: 
Quid restat nisi Roma mihi? Gens robore nostra 
Tum quoque pollebat, nullis cum fideret armis. 
At nunc Illyrici postquam mihi tradita iura 535 

Meque suum fecere ducem: tot tela, tot enses, 
Tot galeas multo Thracum sudore paravi 
Inque meos usus vectigal vertere ferri 
Oppida legitimo iussu Romana coegi. 
Sic me fata fovent; ipsi, quos omnibus annis 540 

Vastabam, servire dati: nocitura gementes 
Arma dabant flammisque diu mollitus et arte 
In sua damna chalybs fabro lugente rubebat. 
Hortantes his adde deos. Non somnia nobis 
Nec volucres, sed clara palam vox edita luco: 545 
»Kumpe omnes, Alarice, moras; hoc impiger annO< 
»Alpibus Italiae ruptis penetrabis ad urbeM.« 
Huc iter usque datur. Quis iam post t«iia» ^«^^^sss. 



1 



212 CLAVDII CLAVDIANI . 

Ambigat aut caelo dubitet parere vocanti?' 

Sic ait hortatusque suos belloque viaeque 660 

Instruit. Attollunt vanos oracula fastus. 
semper tacita sortes ambage malignae 
Eventuque patens et nescia vatibus ipsis 
Veri sera fides! Ligurum regione suprema 
Pervenit ad fluvium miri cognominis *Vrbem', 6&5 
Atque illic domitus vix tandem interprete casu 
Agnovit dubiis inlusa vocabula fatis. 

Nec non et Stilicho pugnam poscentia movit 
Pleno castra gradu dictisque instigat euntes: 
^Nunc nunc, o socii, temeratae sumite tandem 660 
Italiae poenas^ obsessi principis armis 
Excusate nefas deploratumque Timavo 
Vulnus et Alpinum gladiis abolete pudorem. 
Hic est, quem totiens campis fudistis Achivis, 
Quem discors odiisque anceps civilibus orbis, 565 

Non sua vis tutata diu, dum foedera fallax 
Ludit et altemae periuria venditat aulae. 
Credite nunc omnes, quas dira Britannia gentes, 
Quas Hister, quas Rhenus alit, pendere paratas 
In speculis: uno tot proelia vincite bello. 670 

Romanum reparate decus molemque labantis 
Imperii falcite umeris; hic omnia campus 
Vindicat, haec mundo pacem victoria sancit. 
Non in Threiciis Haemi decemimus oris 
Nec super Alpheas umbrantia Maenala ripas 576 

Constitimus; non hic.Tegean Argosque tuemur: 
Visceribus mediis ipsoque in corde videtis 
Bella geri. Patrem clipeis defendite Thybrim.' 
Talia nunc pediti, turmae nunc mixtus equestri 
Dicta dabat. 

Simul extemis praecepta ferebat 680 
Auxiliis. Ibat patiens dicionis Alanus, 
Qua nostrae iussere tubae, mortemque petendam 



663 nescia] Gronovius; hoxvcl 



(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 213 

Pro Latio docnit gentis praefectus Alanae, 

Cm natura breves animis ingentibus artu^ 

Finxerat inmanique oculos infecerat ira; 685 

Vulneribus pars nulla vacat rescissaque contis 

Gloria foedati splendet iactantior oris. 

Ille tamen mandante procul Stiliclione citatis 

Acceleravit equis Italamque momordit harenam. 

Felix Elysiisque plagis et carmine dignus, 590 

Qui male suspectam nobis impensius arsit 

Vel leto purgare fidem; qui iudice ferro 

Diluit inmeritum laudato sanguine crimen! 

Morte viri turbatus eques flectebat habenas 

Totaque praeciso nutassent agmina comu, 695 

M celer instructa Stilicho legione secutus 

Subsidiis peditum pugnam instaurasset equestrem. 

Quis Musis ipsoque Kcet Paeane recepto 
Enarrare queat, quantimi Gradivus in illa 
Luce suae dederit fondator originis urbi? 600 

Altius haud umquam toto descendimus ense 
In iugulum Scythiae, tanta nec clade superbum 
Contudimus Tanain vel comua fregimus Histri. 
Invisum miles sitiens haurire cmorem 
Per varias vestes onerataque plaustra metallo 605 

Transit et argenti cumulos et caedis avams 
Contemptas proculcat opes; pretiosior auro 
Sanguis erat; passim neglecti prodiga lucri 
Turba furens strictis odium mucronibus explet. 
Purpureos cultus absumptique igne Valentis 610 

Exuvias miserisque graves crateras ab Argis 
Raptaque flagranti spirantia signa Corintho 
Callidus ante pedes venientibus obicit hostis 
Incassum; neque enim feraKs praeda moratur, 
Sed iustos praebent stimulos monumenta doloris. -615 

Adseritur ferro captivum vulgus, et omnes 
Diversae vocis populi, quos traxerat hostis 
Servitio, tandem dominorum strage redempti 
Blanda cmentatis adfigunt oscula de^txv^ 



1 



214 CLATDn CLAVDIANI (XXVI.) DE BBLLO GOTHICO. 

• 

Desertosque lares et pignora laeta revisunt. p20 

Miratur sua quemque domus cladesque renarrant 
Ordine; tum grati referunt . miracula belli. 

Quis tibi tunc, Alarice, dolor, cum Marte perirelit 
Divitiae spoliisque diu quaesita supellex 
Pulsaretque tuas ululatus coniugis aures, 625 

Coniugis, invicto dudum quae freta marito 
Demens Ausonidum gemmata monilia matrum 
Romanasque alta famulas cervice petebat; 
Scilicet Argolicas Ephyreiadasque puellas 
Coeperat et pulchras iam fastidire Lacaenas. 630 

Sed dea quae nimiis obstat Rhamnusia votis 
Ingemuit flexitqUe rotam: domat aspera victos 
Pauperies, unoque die Romana rependit 
Quidquid ter denis acies amisit in annis. 

celebranda mihi cunctis Pollentia saeclis! 635 
meritum nomen! felicibus apta triumphis! 
Virtutis fatale solum, memorabile bustum 
Barbariae! Nam saepe locis ac finibus illis 
Plena lacessito rediit vindicta Quirino. 
Illic Oceani stagnis excita supremis 640 

€imbrica tempestas alias emissa per Alpes 
Isdem procubuit campis. lam protinus aetas 
Adveniens gemrnae gentis permisceat ossa 
Et duplices signet titulos commune tropaeum: 
^Hic Cimbros fortesque Getas, Stilichone peremptos 
Et Mario claris ducibus, tegit Itala tellus. 646 

Discite vesanae Romam non temnere gentes.' 



634 amisit in] scripsi; amisimus. 



CAEMINVM MINORVM ET PRIVATORVM 

OORPySCVLVM MAIORIBVS NONNVLLIS 

CARMINIBVS DISTINCTVM. 

I. (xin.) 

AD STILICHONEM. 

Solitas galea fulgere comas, 
StilicLo, molli necte corona. 
Cessent litui saevnmque procul 
Martem felix taeda releget. 
Tractus 'ab aula rursus in aulam 5 

Redeat sanguis. Patris officiis 
lunge potenti pignora dextra. 
Gener Augusti pridem fueras, 
Nunc rursus eris socer Augusti. 
. Quae iam*rabies. livoris erit? ' lO 

Vel quis dabitur color invidiae? 
StiKcLo socer est, pater est Stiliclio. 

n. (LXXXV.) 
DESCRIPTIO POETVS SMYRNENSIS. 

Vrbs in conspectu montana cacumina velat 

Tranquillo praetenta mari. Ducentia portum 

Comua pacatas removent Aquilonibus undas. 

Hic exarmatum terris cingentibus aequor 

Clauditur et placidam discit servare quietem* '^ 



216 CLAVDII CLAVDIANt 



m. (Lxxxi.) 

AD AETEBNALEM. 

Quidqnid CastaKo de gurgite Phoebus anlielat, 
Quidquid fatidico mugit cortina recessu, 
Carmina sunt; sed verba negant commuma Musae. 
Carmina sola loquor: sic me meus implet Apollo. 

IV. (LIV.) 

DESCRIPTIO AEMENTL 

Non tales quondam species tuKt armentorum 

Tellus tergemino subdita Geryoni. 
Non tales, Clitunme, lavas in gurgite tauros, 

Tarpeio referunt quos pia vota lovi. 
Non talis Tyrias sparsisse iuvencus harenas 6 

Dicitur, optatum quando revexit onus. 
Non Cretaeus ager nec amati conscia tauri 

Gnosos nec similes paverit Ida feros. 
Ipse et dispariles monstro commissus in artus 

Qui crimen matris condidit ore novo 10 

Cres puer baud talem potuisset reddere formam, 

Portassent totum si fera membra patrem. 

V. (LXXXVL) , 

EST IN CONSPECTV LONGE LOCVS. 

Est procul ingenti regio summota recessu, 
Insula qua resides fluctus mitescere cogit 
In longum producta latus, fractasque per undas 
Ardua tranquillo curvantur brachia portu. 

VI. (LXXVni.) 
RIMANTI TELVM IRA FACIT. 

9 

In iaculum, quodcumque gerit, dementia mutat. 
Ommbus armatur rabies. Pro cuspide ferri 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. m-IX. 217 

Cuiicta volant, dum dextra ferox in vulnera saevit. 
Pro telo geritnr quidquid suggesserit ira. 

VII. (LXXXVIL) 

DE QVADRIGA MARMOREA. 

1. 

Quis dedit innumeros uno. de marmore vultus? 
Surgit in aurigam currus, paribusque lupatis 
Vnanimi frenantur equi: quos forma diremit/ 
Materies cognata tenet discrimine nullo. 

2. 

Vir redit in currum; ducuntur ab axe iugales; 
Ex alio se quisque facit. Quae tanta potestas? 
Vna silex tot membra ligat ductusque per artem 
Mons patiens ferri varios mutatur in artus. 

Vm. (LXIX.) 

DE POLYCASTE ET PERDICCA. 

Quid non saevus Amor flammarum numine cogat? 

Sanguinis en fetum mater amare timet. 
Pectore dum niveo miserum tenet anxia nutrix, 

Inlicitos ignes iam fovet ipsa parens. 
Vltrices pharetras tandem depone, Cupido. 5 

Consule iam Venerem: forsan et ipsa dolet. 

IX. (XLV.) 

DE HYSTRICE. 

Audieram memorande tuas StympLale volucres 
Spicula vulnifico quondam sparsisse.yolatu, 
Nec mihi credibilis ferratae fabula piimae 

VIII 2 en fetum] Birtius; effetum, affectvim. 



218 CLAVDII CLAVDIANI 

Visa diu. Datur ecce fides et cognitus hystrix 
Herculeas adfirmat aves. 

Os longius illi 6 

Adsimulat porcum. Mentitae cprnua saetae 
Summa fronte rigent. OqtiKs rubet igneus ardor. 
Parva sub hirsuto catuK vestigia dorso. 
Hanc tamen exiguam miro natura tueri 
Praesidio dignata feram: stat corpore toto lo 

Silva minax, iaculisque rigens in proelia crescit 
Picturata seges; quorum cute fixa tenaci 
Alba subit radix, altemantesque colorum 
Tincta vices, spatiis intemigrantibus, exit 
In solidae speciem pinnae, tenuataque fiirtim 16 

Levis in extremum sese producit acumen. 

Sed non haec acies ritu silvestris ecliini 
Fixa manet. Crebris propugnat iactibus ultro 
Et longe sua membra tegit, tortumque per aaraB 
Evolat excusgo nativum missile tergo. 20 

Interdum fagiens Parthorum more sequentem 
Vulnerat; interdum positis velut ordine castris 
Terrifioum densa mucronum verberat imda 
Et consanguineis hastilibus asperat armos: 
Militat omne ferae corpus vibrataque rauco 26 

Terga fragore sonant. Stimulis accensa tubarum 
Agmina conlatis credas confligere signis: 
Tantus in angusto strepitus furit. Additur armis 
Calliditas jparcusque sui tumor iraque numquam 
Prodiga telorum, caute contenta minari 30 

Necnisi servandae iactus impendere vitae. 
Error abest: certum sollertia destinat ictum 
Nil spatio fallente modum, servatque tenorem 
Mota cutis doctique regit conamina nisus. 

Quid labor humanus tantum ratione sagaci 36 
Proficit? Eripiunt tmcibus Gortynia capris 



13 Alba subit radix] Barthius; Albasubitraxit, alba Bub 
attraidt, altera, subtraxit. 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. IX— XII 219 

€omua; subiectis eadem lentescere cogunt 

Ignibus; intendunt taurino viscere nervos; 

Instruitur pinnis ferroque armatur harundo. 

Ecce brevis propriis munitur bestia telis 40 

Extemam nec quaerit opem; fert onmia secum: 

Se pharetra, sese iaculo, sese utitur arcu. 

Unum animal cunctas bellorum possidet artes. 

Quodsi omnis nostrae paulatim industria vitae 
Fluxit ab exemplis, quidquid procul appetit hostem, 
Hinc reor inventum, morem hinc traxisse Cydonas 46 
Bellandi Parthosque retro didicisse ferire 
Prima sagittiferae pecudis documenta secutos. 

X. (XCII.) 

BE BIERO CASTOREO. 

Nominis umbra manet veteris; nam dicere birmm, 

Si Castor iuret, castoreum nequeo, 
Sex emptus solidis! Quid sit, iam scire potestis: 

Si mihi nuUa fides, credite vel pretio. 

XI. (XCI.) 

IN SEPVLCHRVM SPECIOSAE. 

Pulchris stare diu Parcamm lege negatur. 

Magna repente munt; summa cadimt subito. 
Hic formosa iacet: Veneris sortita figuram 

Egregiumque decus invidiam meruit. 

xn. (Lxxxiv.) 

DE BALNEIS QVINTLAJ^IS QVAE IN VLi POSITA 

ERANT. 

Fontibus in liquidis paulum requiesce, viator, 
Atque tuum mrsus carpe refectus iter. 

Lymphamm dominum nimium miraberis, hospes, 
Inter dura viae bakiea qui posuit. 



220 CLAVDII CLAVDIANI 

XIIL (LXXIX.) 

IN PODAGEVM QVI CAEMINA SVA NON STAEE 

DICEBAT. 

Quae tibi cuin pedibus ratio? Quid carmina culpas? 

Scandere qui nescis, versiculos laceras? 
^Claudicat hic versus; haec' inquit ^syllaba nutat' 

Atque nihil prorsus stare putat podager. 

XIV. (LXXXn.) 

AD MAXIMVM QVI EI MEL MISIT. 

Dulcia dona Tnihi semper tu, Maxime, mittis, 
Et, quidquid mittis, mella putare decet. 

XV. (LXXXIX.) 

DE PAVPEEE AMANTE. 

Paupertas me saeva domat dirusque Cupido: 
Sed toleranda fames, non tolerandus amor. 

XVI. (XC.) 

DE EODEM. 

Esuriens pauper telis incendor amoris. 
Inter utrumque malum deligo pauperiem. 

XVn. (L.) 

DE PnS FEATEIBVS ET DE STATVIS EOEVM 
QVAE SVNT APVD CATINAM. 

Adspice sudantes venerando pondere fratres, 

Divino meritos semper honore coli, 
lusta quibus rapidae cessit reverentia flammae 

Et mirata vagas reppulit Aetna faces. 

Complexi manibus fultos cervice parentes 5 

Attolluiit vultus accelerantque gradus. 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. Xm-XVII. 221 

Grandaevi gemma sublimes prole feruntur 

Et cara natos implicuere mora. 
Nonne vides, ut saeva senex incendia monstret? 

Vt trepido genetrix invocet ore deos? 10 

Erexit formido comam, perque omne metallum 

Fusus in attonito palluit aere tremor. 
In iuvenum membris animosus cemitur horror 

Atque oneri metuens impavidusque sui. 
Reiectae vento chlamydes. Dextram exerit ille 15 

Contentus laeva sustinuisse patrem* 
Ast illi duplices in nodum colKgit ulnas 

Cautior in sexu debiliore labor. 
Hoc quoque praeteriens oculis ne forte relinquas, 

Artificis tacitae quod meruere manus: 20 

Nam consanguineos eadem cum forma figuret, 

Hic propior matri fit tamen, ille patri. 
Dissimiles annos sollertia temperat artis: 

Alter in alterius redditur ore parens, 
Et nova germanis paribus discrimina praebens 25 

Divisit vultus cum pietate faber. 

bene naturae memores, documenta supemae 

lustitiae, iuvenumnumina, vota senum: 
Qui spretis opibus medios properastis in ignes 

Nil praeter sanctam tollere canitiem. 30 

Haud equidem inmerito tanta virtute repressas 

Enceladi fauces obriguisse reor. 
Ipse redundantem frenavit Mulciber Aetnam, 

Laederet exempli ne monumenta pii. 
Senserunt elementa fidem. Patri adfuit aether 35 

Terraque maternum sedula iuvit onus. 
Quodsi notus amor provexit in astra Laconas, 

Aenean Phrygio raptus ab igne pater, 
Si vetus Argolicos inlustrat gloria fratres, 

Qui sua matemo coUa dedere iugo: 40 

Cur non Amphinomo, cur non tibi, fortis Anapi, 

Aetemum Siculus templa dicavit h.oivo^*i 



i 



222 CLAVPn CLAVDIANI 

Plura licet smnmae dederit Trinacria laudi, 

Noverit hoc maius se genuisse mhil. 
Nec doleat damnis, quae devius intulit ardor, 45 

Nec gemat exustas igne furente domos: 
Non potuit pietas flamma cessante probari. 

Emptum est ingenti clade perenne decus. 

• XVm. (LL) 

DE MVLABVS aALLICIS. 

Adspice morigeras Rhodani torrentis alumnas 

Imperio nexas imperioque vagas, 
Dissona quam varios flectant ad murmura cursus 

Et certas adeant voce regente vias. 
Quamvis quaeque sibi nullis discurrat habenis 5 

Et pateant duro libera colla iugo, 
Ceu constricta tamen servit paliensque laborum 

Barbaricos docili concipit aure sonos. 
Absentis longinqua valent praecepta magistri, 

Frenorumque vicem lingua virilis agit; lO 

Haec procul angustat sparsas spargitque coactas: ' 

Haec sistit rapidas, haec properare facit. 
Laeva iubet: laevo deducimt limite gressum. . 

Mutavit strepitum:. dexteriora petunt. 
Nec vinclis famulae nec libertate feroces, 15 

Exutae laqueis, sub dicione tamen 
Consensuque pares et fulvis pellibus hirtae 

Esseda concordes multisonora trahimt. 
Miraris, si voce feras pacaverit Orpheus, 

Cum pronas pecudes Gallica verba regant? 20 

XIX. (XLni.) 

EPISTVLA AD GENNADIVM EXPROCONSVLE. 

Italiae commune decus, Rubiconis amoeni 
Accola, Romani fama secimda fori, 

m 

XIX 2 accola,] Barthius; incola. • 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XVH-XX. 223 

Graiomm populis et nostro cognite Nilo 
(Vtraque gens fasces horret amatque tuos): 

Carmina ieiunas poscis solantia fauces? 5 

Testor amicitiam nulla faisse domi. 

Nam mihi mox nidum pennis confisa relinquimt 
Et lare contempto non reditura volant. 



XX. (LU.) 

DE SENE VERONENSI QVI SVPVRBIVM NVMQVAM 

EGRESSVS EST. 

Felix, qui propriis aevum transegit in arvis, 

Ipsa domus puerum quem videt, ipsa senem, 
Qui baculo nitens in qua reptavit harena 

Vnius numerat saecula longa casae. 
IUum non vario traxit fortuna tumultu, 5 

Nec bibit ignotas mobilis hospes aquas. 
Non freta mercator tremuit, non classica miles, 

Non rauci lites pertulit iUe fori; 
IndociKs rerum, vicinae nescius urbis 

Adspectu fruititr liberiore poli. 10 

Frugibus altemis, non consule computat annum: 

Autumnum pomis, ver sibi flore notat. 
Idem condit ager soles idemque reducit, 

Metiturque suo rusticus orbe diem, 
Ingentem meminit parvo qui germine quercum 15 

Aequaevumque videt consenuisse nemus, 
Proxima cui nigris Verona remotior Indis 

Benacumque putat litora Rubra lacum. 
Sed tamen indomitae vires firmisque lacertis 

Aetas robustum tertia cemit avum. / 20 

Erret et extremos alter scrutetur Hiberos: 

Plus habet hic vitae, plus habet ille viae. 



224 CLAVDII CLAVDIANI 

XXL (LXXX.) 

DE THEODOEO ET HADELANO. 

Manlius indulget somno noctesque diesque; 

Insomnis Pharius sacra profana rapit. 
Omnibus hoc, Italae gentes, exposcite votis, 

Manlius ut vigilet, dormiat ut Pharius. 

XXIL (XXXIX.) 

DEPEECATIO AB HADELAJSTM. 

Vsque adeone tuae producitur impetus irae? 
Nullus erit finis lacrimis? subitisque favorem 
Permutas odiis? Quo mens ignara nocendi, 
Quo sensus abiere pii? Tantunme licebit 
Invidiae? tantum strepitus valuere maligni? 5 

Me dolor incautus, me lubrica duxerit aetas, 
Me tumor impulerit, me devius egerit ardor: 
Te tamen haud decuit paribus concurrere telis. 
Humanae superos numquam tetigere querellae 
Nec vaga securum penetrant convicia caelum. lo 

Excessit iam poena modum. Concede iacenti. 
En adsum; veniam confessus crimina posco. 

Manibus Hectoreis atrox ignovit Achilles. 
Vltrices Furias matris placavit Orestes. 
Reddidit Alcides Priamo, quas ceperat, arces. 15 

Pellaeum iuvenem regum flexere ruinae: 
Darium famulis manibus doluisse peremptum 
Fertur et ingenti solatus fata sepulchro; 
Tradita captivo spatiosior India Poro. 
Conditor luc patriae; sic hostibus ille pepercit; ao 
Hunc virtus tua digna sequi. Quemcumque deorum 
Laesimus, insultet iugulo pascatque fororem. 

Gratia defluxit^ sequitur ferafis egestas; 
Desolata domus, caris spoliamur amicis: 
Hunc tormenta necant, Toic xmdicfi^ \?noLSiW ^toL. 26 
Quid superest damnis? quae ^aeva ^^iiss^^ x^^&WsTl 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XXI— XXm. 225 

Emollit rabiem praedae mortisque facultas. 
Praetereunt subiecta ferae, torvique leones, 
Quae stravisse calent, eadem prostrata relinquunt 
Nec nisi bellantis gaudent cervice iuvenci 30 

Nobiliore fame. Secuit nascentia vota 
Livor et ingesto turbavit gaudia luctu: 
lamiam suppliciis fessos humilesque serenus 
Respice. Quid tanta dignaris mole clientem? 
In brevibus numquam sese probat Aeolus undis, 35 
Nec capit angustus Boreae certamina collis: 
Alpes ille quatit, Rhodopeia culmina lassat. 
Incubuit numquam caelestis flamma salictis 
Nec parvi frutices iram meruere Tonantis: 
Ingentes quercus, annosas fulminat omos. 40 

Hoc pro supplicibus ramis, pro fronde Minervae, 
Hoc carmen pro ture damus. Miserere tuorum. 
Me, precor, heu, me redde mihi gravibusque medere 
Vulneribus vitamque iube famamque reverti. 
Quae per te cecidit, per te fortuna resurgat. 45 

Sanus Achilleis remeavit Telephus herbis, 
Cuius pertulerat vires, et sensit in uno 
Letalem placidamque manum; medicina per hostem 
Contigit, ei pepuKt quos fecerat ipse dolores. 

Quodsi nec precibus fletu nec flecteris ullo, 50 
Eripe calcatis non prospera cingula Musis, 
Eripe militiam, comitem me pelle sodali. 
Scihcet insignis de paupere vate triumphus. 
Scilicet egregiis omabere victor opimis. 
Inruat in miseros cognata potentia cives; 55 

Audiat haec commune solum longeque carinis 
Nota Pharos, flentemque attollens gurgite vultum 
Nostra gemat Nilus numerosis fonera ripis. 

XXm. (LXXIV.) 
DEPRECATIO m ALETmVM QVAESTOREK, 
Sic noii Aethiopum campoa ae^\ia\»% ^^?tOTt^\ss^ 
Nec Scythico brumam s\i\> lo^e iaxx.ftML^ ^"^^^-i 

Clavdiakj Opp.^ ed. Koch. ^^ 



226 CLAVDII CLAVDIANI 

Sic non imbriferam noctem ducentibus Haedis 

lonio credam turgida vela mari, 
Sic non Tartareo Furiarum verbere pulsus 5 

Irati relegam carmina granmiatici: 
Nulla meos traxit petulans audacia sensus, 

Liberior iusto nec mihi lingua fiiit. 
Versiculos, fateor, non cauta voce notavi, 

Heu miser! ignorans, quam grave crimen erat. lo 
Orpheos alii libros impime lacessimt 

Nec tua securum te, Maro, fama vehit; 
Ipse parens vatum, princeps Heliconis, Homerus 

Iu(ficis excepit tela severa notae. 
Sed non Vergilius, sed non accusat Homerus: 15 

Neuter enim quaestor, pauper uterque fiiit. 
En moveo plausus! en pallidus omnia laudo 

Et clarum repeto terque quaterque ^sophos'! 
Ignoscat placidus tandem flatusque remittat 

Et tuto recitet quod libet ore: placet. 20 

XXIV. (LXXXIII.) 

DE LVCVSTA. 

Horret apex' capitis; medio fera lumina surgunt 
Vertice; cognatus dorso durescit amictus. 
Armavit natura cutem dumique rubentes 
Cuspidibus parvis multos acuere rubores. 

XXV. (XXX. XXXI.) 

EPITHALAMIVM DICTVM PALLADIO V. C. TEIBVNO 
ET NOTAEIO ET CELERESTAE. 

PRAEFATIO. 

Carmina per thalamum quamvis festina negare 
Nec volui genero nec potui socero. 
JIjc socius^ dux ille mihi nostTic^yift i^^y mlam 
Ordixns hic consors emieat, iW.^ Tgr\Qt. 



CARMINVMMINORVMCORPVSCVLVM, c. XXIII— XXV. 227 

Hunc mihi coniungit studiis communibus aetas; 5 
Himc mihi praeponit vel senium vel honos. 

Carmen amor generi, soceri reverentia poscit 
Officio vatis, militis obsequio. 



Forte Venus blando quaesitimi frigore somnum 
Vitibus intexti gremio successerat antri 
Densaque sidereos per gramina fuderat artus 
Adclinis florum cumulo; crispatur opaca 
Pampinus et musto sudantem ventilat uvam. 5 

Ora decet neglecta sopor; fastidit amictum 
Aestus et exuto translucent pectore frondes. 
IdaKae iuxta famulae triplexque vicissim 
Nexa sub ingenti requiescit Gratia quercu. 
Pennati passim pueri quo quemque vocavit 10 

Vmbra iacent; fluitant arcus ramisque propinquis 
Pendentes placido suspirant igne pharetrae. 
Pars vigiles ludunt aut per virgulta vagantes 
Scrutantur nidos avium vel roscida laeti 
Mala legunt donum Veneri flexusque sequimtur 15 
Palmitis et summas pennis librantur in ulmos; 
Defendunt alii lucum Dryadasque procaces 
Spectandi cupidas et rustica numina pellunt 
Silvestresque deos longeque tuentibus antrum 
Plammea lascivis intendimt spicula Faunis: 20 

Cum subito varius vicina clamor ab urbe 
Et fausti iuvenum plausus mixtaeque choreis 
Auditae per rura lyrae. Celerina per omnes 
Italiae canitur montes omnisque maritum 
Palladium resonabat ager. 

Pervenit ad aures 26 

Vox iucunda deae strepituque excita resedit 
Et reliquum nitido detersit pollice somnum 
Vtque fiiit, turbata comas, intecta papillas, 

13 vagantea] Heinsius; vagaii\\iT. 



228 CLAVDII CLAVDIANl 

Mollibus exurgit stratis interque suorum 
Agmen et iimuineros Hymenaeum quaerit Amores 30 
(Himc Musa genitum legit Cytherea ducemque 
Praefecit thalamis; nullum iunxisse cubile 
Hoc sine nec primas fas est attollere taedas). 
Conspicitur tandem. Platano namque ille sub alta 
Pusus inaequales cera texebat avenas 35 

Maenaliosque modos et pastoralia labris 
Murmura temptabat relegens orisque recursu 
Dissimilem tenui variabat harundine ventum. 

Restitit ut vidit Venerem, digitisque remissis 
Ad terram tacito defluxit fistula flatu. 40 

Dulce mieant oculi; niveas infecerat igni 
Solque pudorque genas; dubiam lanuginis umbram 
Caesaries intonsa tegit. Prior ipsa silentem 
Compellat: 

'Numquamne, puer, dilecta relinques 
Carmina? matemis numquam satiabere donis 45 

Dedite Musarum studio nimiumque parentis 
Aemule? Quid medio tecum modularis in aestu? 
lamne tibi sordent citharae? iam lustra Lycaei 
Atque pecus cordi redituraque rupibus Echo? 
Huc ades et tantae nobis edissere causas 50 

Laetitiae, cui pompa toro tam clara resultet, 
Quae nova dotetur virgo: patriamque genusque 
Pande, quibus terris orti, quo semine ducti. 
Haud ignarus enim, nec te conubia fallunt 
Vlla; tuo primae librantur foedere noctes.' 55 

Ille refert: ^Equidem dudum te, diva, morantem 
Mirabar, quod adhuc tanti secura maneres 
Coniugii. Non parva tibi mandatur origo. 
Fascibus insignes et legum culmine fultae 
Convenere domus et qui lectissimus orbi 60 

Sanguis erat. Rubris quae fluctibus insula latrat, 
Qui locus Aethiopum, quae sic impervia famae 
Secessit regio, quo non rumore secundo 
PaJladh penetravit amor mentisque benigna 



CARM. MINOR. XXV (EPITHALAM. PALLADII). 229 

Temperies doctique sales et grata senectus? 65 

Per cunctos iit ille gradus aulaeque labores 

Emensus tenuit summae fastigia sedis 

Eoum stabili moderatus iure senatum. 

Hic splendor iuveni. Cimabula prima puellae 

Danuvius veteresque Tomi. Mavortia matris 70 

Nobilitas spoliis armisque exultat avitis 

Inmensamque trabit Celerini robore lucem, 

Qui quondam Meroen iussus Nilumque tueri, 

Cum sibi post obitus et Partbica ftdmina caro 

Sceptra daret miles rebusque imponere vellet, 75 

Despexit fremitus et praetulit otia regno; 

Respuit ingestum, quod vi, quod poscere ferro 

Posthabita pietate solent. Tum purpura primum 

Inferior virtute fiiit meruitque repulsam 

Obvia maiestas. Doluit Portuna minorem 80 

Se confessa viro. Magnum delata potestas, 

Maiorem contempta probat. 

^Cognomina sumpsit 
Plena ducum genitor. Paulatim vectus ad altum 
Princeps militiae, qua non inlustrior extat 
Altera, cunctorum tabulas adsignat honorum, 85 

Rectorum tractat numeros, constringit in imum 
Sparsas imperii vires cuneosque recenset 
Dispositos: quae Sarmaticis custodia ripis, 
Quae saevis obiecta Getis, quae Saxona frenat 
Vel Scottum legio, quantae cinxere cohortes 90 

Oceanum, quanto pacatur milite Rhenus. 
Casta domus, sincera fides, industria sollers. 
Elegit Stilicho; nihil ultra laudibus addi 
ludiciove potest. Tali nubente pueUa 
Nonne tibi cessare nefas? Duc protinus omnes, 95 
Duc age. Marcentes cupio quassare coronas 
Et vibrare faces et noctem ducere ludo. 
Haec quoque non vilem iam fistula commodat usum 
Responsura choris.' 

Vix haec Hymenae\La\ ^^ ^iJis^ 



230 CLAVDII CLAVDIANI 

Fontibus abluitur gelidis legemque capillo loo 

Reddit et oraatum foraiae prelisque solutae 

Mira Dioneae sumit velamina telae. 

Floribus extruitur curms; iuga floribus halant; 

Florea purpureas adnectunt frena columbas. 

Vndique concurrunt volucres, quaecumque frementem 

Permulcent Athesin cantu, quas Larius audit, 106 

Quas Benacus alit, quas excipit amne quieto 

Mincius: ereptis obmutuit unda querelKs. 

Eridani ripas et raucae stagna Padusae 

Diffagiens nudavit olor. Laetantur Amores iio 

Frenatisque traces avibus per nubila vecti 

Ostentant se quisque deae magnoque tumultu 

Confligunt pronique manus in verbera tendimt 

Atque impune cadimt: lapsus meliore volatu 

Consequitur vincitque suos auriga iugales. ii6 

Vt thalami tetigere fores, tum vere rubentes 
Desuper invertunt calathos largosque rosarum 
Imbres et violas plenis sparsere pharetris 
Collectas Veneris prato, quibus ipse pepercit 
Sirius et teneras clementi sidere fovit. 120 

Gemmatis alii per totum balsama tectum 
Effudere cadis, duro quae saucius ungue 
Niliacus piiigui desudat vulnere cortex. 
Adgreditur Cytherea nurum flentemque pudico 
Detraxit matris gremio. Matura tumescit 125 

Virginitas superatque nives ac lilia candor 
Et patrium flavis testatur crinibus Histrum. 
Tum dextram complexa viri dextramque puellae 
Tradit et his ultro sancit conubia dictis: 

^Vivite concordes et nostrum discite munus. 130 
Oscula mille sonent; livescant brachia nexu; 
Labra Kgent animas. Neu tu virtute proterva 
Confidas, iuvenis; non est terrore domanda, 
Sed precibus placanda tibi. Concede marito 
Tu quoque neu Scythicas infensis unguibus iras 135 
JExercere velis: vinci patiare, rogamus. 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XXV— XXVI. 231 

Sic nxor, sic mater eris. Quid Imnina tingiiis, 
Virgo? crede milii: quem nunc horrescis, amabis.' 

Dixit et aligera geminos arcuque manuque 
Praestantes e plebe vocat. Puer iKcet Aethon 140 
Et Pyrois rutilas respersi murice plumas 
Prosiliimt puroque imbutis melle sagittis 
Hic nuptam petit, ilk virum. Sonuere reducta 
Comua; certa notos pariter sulcavit harundo 
Et pariter fixis haeserunt tela meduUis. 145 



XX VI. (XLIX.) 

APONVS. 

Fons, Antenoreae vitam qui porrigis urbi 

Fataque vicinis noxia pellis aquis^ 
Cum tua vel mutis tribuant miracula vocem, 

Cum tibi plebeius carmina dictet honos 
Et sit nulla manus, cuius non pollice ductae 5 

Testentur memores prospera vota notae: 
Nonne reus Musis pariter Nymphisque tenebor, 

Si tacitus soli praetereare mihi? 
Ludibriimi quid enim fas est a vate relinqui 

Hunc qui tot populis pervolat ora locum? lo 

Alto colle minor, planis erectior arvis 

Conspicuo clivus molliter orbe tumet 
Ardentis fecimdus aquae; quacumque cavemas 

Perforat, oflfenso tmditur igne latex. 
Spirat putre solum, conclusaque subter anhelo 15 

Pumice rimosas perfodit imda vias. 
Vmida flammarum regio Vulcania; terrae 

Vbera sulphureae fervida regna plagae. 
Quis sterilem non credat humum? Fumantia vemant 

Pascua; luxuriat gramine cocta silex 20 



16 perfodit] ego; perforat. 



232 CLAVDir CLAVDIANI 

Et, cum sic rigidae cautes fervore liquescant, 
Contemptis audax ignibus herba viret. 

Praeterea grandes eflfosso marmore sulci 

Saucia longinquo limite saxa secant. 
Herculei (sic fama refert) monstratur aratri 25 

Semita, vel casus vomeris egit opus. 
In medio pelagi late flagrantis iinago 

Caerulus inmenso panditur ore lacus 
Ingenti fusus spatio; sed maior in altum 

Intrat et arcanae rupis inane subit: 30 

Densus nube sua tactuque inmitis et haustu, 

Sed vitreis idem lucidus usque vadis. 
Consuluit natura sibi, ne tota lateret, 

Admisitque oculos, quo vetat ire calor: 
Turbidus impulsu venti cum spargitur aer 35 

Glaucaque fumiferae terga serenat aquae, 
Tunc omnem liquidi vallem mirabere fundi, 

Timc veteres hastae, regia dona, micant 
(Quas inter, nigrae tenebris obscurus harenae, 

Discolor abruptum flumen hiatus agit; 40 

Adparent infra latebrae, quas gurges opacus 

Lnplet et abstrusos ducit in antra sinus); 
Tunc montis secreta patent, qui flexus in arcum 

Aequora pendenti margine summa Kgat. 

Viva coronatos adstringit scaena vapores, 45 

Et levis exili cortice terra natat 
Calcantumque oneri numquam cessura vironmi 

Sustentat trepidum, fida ruina, pedem. 
Facta manu credas: sic levis circuit oras 

Ambitus et tenuis perpetuusque riget. 60 

Haerent stagna lacu plenas aequantia ripas 

Praescriptumque timent transiluisse modum; 
Quod superat, fluvius devexa rupe volutus 

Egerit et campi dorsa recurva petit. 
Devehit exceptum nativo spina meatu. 55 

In patulas plumbi labitur inde vias; 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XXVI. 233 

Nullo cum strepitu madidis infecta favilKs 

Despumat myeum fistula cana salem. 
Multifidas dispergit opes artemque secutus, 

Qua iussere manus, mobile torquet iter 60 

Et iunctos rapido pontes subtermeat aestu 

Adflatasque vago temperat igne tholos. 
Acrior interius, rauci cum murmure saxi, 

Spumeus eliso pellitur amne vapor. — 
Hinc pigras repetunt fessi sudore lacunas, 6& 

Frigora quis longae blanda dedere morae. 

Salve Paeoniae largitor nobilis undae, 

Dardanii SEtlve gloria magna soK, 
PubKca morborum requies, commune medentum 

AuxiKum, praesens numen, inempta salus. 70- 

Seu ruptis infema ruunt incendia ripis 

Et nostro Pblegethon devius orbe calet, 
Sulphuris in venas geKdus seu decidit amnis 

Accensusque fluit (quod manifestat odor), 
Sive pares flammas undarum lance rependens 75. 

Arbiter in foedus mons elementa vocat, 
Ne cedant superata sibi, sed legibus aequis 

Alterius vires possit utrumque pati: 
Quidquid erit causae, quocumque emitteris ortu, 

Non sine consiKo currere certa fides. 80 

Quis casum meritis adscribere taKbus audet? 

Quis negat auctores haec statuisse deos? 
IUe pater rerum, qui saecula dividit astris, 

Inter prima poK te quoque sacra dedit 
Et fragilem nostri miseratus corporis usum 86 

Telluri medicas fundere iussit aquas, 
Parcarumque colos exoratura severas 

Flumina laxatis emicuere iugis. 

FeKces, proprium qui te meruere, coloni, 

Fas quibus est Aponon iuris habere sui. 90 

Non illis terrena lues corrupta nec Austri 
Flamina nec saevo Sirius igne nocet, 



234 CLAVDU CLAVDIANI 

Sed quamyis Lachesis letali stamine damnet^ 

In te fata sibi prosperiora petunt. 
Quodsi forte malus membris exuberat umor 95 

Languida vel nimio viscera felle rubent, 
Non venas reserant nec vulnere vulnera sanant 

Pocula nec tristi gramine mixta bibunt: 
Amissum lymphis reparant impune vigorem, 

Pacaturque aegro luxuriante dolor. 100 

XXVn. (XLIV.) 

PHOENIX. 

Oceani summo circumfluus aequore lucus 
Trans Lados Eurumque viret, qui primus anhelis 
Sollicitatur equis vicinaque verbera sentit, 
Vmida roranti resonant cum limina curru, 
Vnde rubet ventura dies longeque coruscis 6 

Nox adflata rotis refago pallescit amictu: 
Haec fortunatus nimium Titanius ales 
Regna colit solusque plaga defensus iniqua 
Possidet intactas aegris animalibus oras 
Saeva nec humani patitur contagia mundi. lo 

Par volucer superis, stellas qui vividus aequat 
Durando membrisque terit redeuntibus aevum, 
Non epulis saturare famem, non fontibus ullis 
Adsuetus prohibere sitim; sed purior illum 
Solis fervor alit ventosaque pabula potat 15 

Tethyos, innocui carpens alimenta vaporis. 
Arcanum radiant oculi iubar. Igneus ora 
Cingit honos. Rutilo cognatum vertice sidus 
AttoIIit cristatus apex tenebrasque serena 
Luce secat. Tyrio pinguntur crura veneno. 20 

Antevolant Zephyros pinnae, quas caerulus ambit 
Flore color sparsoque super ditescit in auro. 

Hic neque concepto fetu nec semine surgit, 
Sed pater est prolesque sui nuUoque creante 
jEmeritoa artus fecunda morte reformat 26 



OARMINVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXVI— XXVH. 235 

Et petit altemam totidem per fanera vitam. 
Namque ubi mille vias longinqua retorserit aestas, 
Tot ruerint hiemes, totiens ver cursibus actum, 
<3uas tulit autumnus, dederit cultoribus umbras: 
Tum multis gravior tandem subiungitur annis 30 

Lustrorum numero victus: ceu lassa procellis 
Ardua Caucasio nutat de culmine pinus 
Seram ponderibus pronis tractura ruinam; 
Pars cadit adsiduo flatu, pars imbre peresa 
Rumpitur, abripuit partem vitiosa vetustas. 35 

lam breve decrescit lumen languetque senili 
Segnis stella gelu, qualis cum forte tenetur 
Nubibus et dubio vanescit Cynthia comu. 
lam solitae medios alae transcurrere nimbos 
Vix ima tolluntur humo. Tum conscius aevi 40 

Defuricti reducisque parans exordia formae 
Arentes tepidis de collibus eligit herbas 
Et tumulum texens pretiosa fronde Sabaeum 
Componit, bustumque sibi partumque faturum. 

Hic sedet et Solem blando clangore salutat 45 
Debilior miscetque preces ac supplice cantu 
Praestatura novas vires incendia poscit. 
Quem procul adductis vidit cum Phoebus habenis, 
Stat subito dictisque pium solatur alumnum: 
*0 senium positure rogo falsisque sepulcris 50 

Natales habiture vices, qui saepe renasci 
Exitio proprioque soles pubescere leto, 
Accipe principium rursus corpusque coactum 
Desere. Mutata melior procede figura.' 

Haec fatus propere flavis e crinibus unum 65 

Concussa cervice iacit missoque volentem 
Vitali folgore ferit. lam sponte crematur 
Vt redeat gaudetque mori festinus in ortum. 
Fervet odoratus telis caelestibus agger 
Consumitque senem. Nitidos stupefacta iuvencos 60 
Luna premit pigrosque polus non concitat axes 
Parturiente rogo: curis Natura laborat^ 



236 CLAVDII CLAVDIANI 

Aetemam ne perdat avem, flammasque fideles 
Admonet, ut rerum decus inmortale remittant. 

Continuo dispersa vigor per membra volutus 65- 
Aestuat et venas recidivus sanguis inundat. 
Victuri cineres nullo cogente moveri 
Incipiunt plumaque rudem vestire favillam. 
Qui faerat genitor, natus nunc prosilit idem 
Succeditque novus: geminae confinia vitae 70- 

Exiguo medius discrimine separat ignis. 

Protinus ad Nilum manes sacrare patemos 
Auctoremque globum Phariae telluris ad oras 
Perre iuvat. Velox alienum pergit in orbem 
Portans gramineo clausum velamine fanus. 75^ 

Innumerae comitantur aves stipatque volantem 
Alituum suspensa cohors. Exercitus ingens 
Obnubit vario late conv^xa meatu. 
Nec quisquam tantis e miKbus obvius audet 
Ire duci, sed regis iter fragrantis adorant. 80 

Non fems accipiter, non armiger ipse Tonantis 
Bella movet: commune facit reverentia foedus. 
Talis barbaricas flavo de Tigride turmas 
Ductor Parthus agit: gemmis et divite cultu 
Luxurians sertis apicem regalibus omat; 85 

Auro frenat equum, perfasam murice vestem 
Assyria signatur acu tumidusque regendo 
Celsa per famulas acies dicione superbit. 

Clara per Aegyptum placidis notissima sacris 
Vrbs Titana coKt, centumque adcline columnis 90 
Invehitur templum Thebano monte revulsis. 
IlKc, ut perhibent, patriam de more reponit 
Congeriem vultumque dei veneratus erilem 
lam fiammae commendat onus^ iam destinat aris 
Semina reUiquiasque sui: mirata relucent 95- 

Limina; divino spirant altaria famo, 
Et Pelusiacas productus ad usque paludes 
Indus odor penetrat nares completque salubri 
Tempestate viros et nectare dulcior aura 



€ARMINVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXVII-XXVIIL 237 

Ostia nigrantis Nili septena vaporat. 100 

feKx heresque tui! Quo solvimur omnes, 
Hoc tibi suppeditat vires; praebetur origo 
Per cinerem, moritur te non pereunte senectus. 
Vidisti quodcumque foit; te saecula teste 
Cuncta revolvuntur; nosti quo tempore pon^us 105 
Fuderit elatas scopulis stagnantibus undas, 
Quis Phaetbonteis erroribus arserit annus, 
Et clades te nulla rapit solusque superstes 
Edomita tellure manes: non stamina Parcae 
In te dira legunt nec ius habuere nocendi. iio 

xxvnr. (XLViL) 

NILVS. 

Felix, qui Pharias proscindit vomere terras: 
Nubila non sperat tenebris condentia caelum 
Nec graviter flantes pluviali frigore Cauros 
Invocat aut arcum variata luce rubentem. 

Aegyptus sine nube ferax imbresque serenos 5 
Sola tenet; secura poK, non indiga venti 
Gaudet aquis, quas ipsa vehit, Niloque redundat: 
Qui rapido tractu mediis elatus ab Austris, 
Flammiferae patiens zonae cancrique calentis, 
Fluctibus ignotis nostrum procurrit in orbem lo 

Secreto de fonte cadens, qui semper inani 
Quaerendus ratione latet, nec contigit uUi 
Hoc vidisse caput: fertur sine teste creatus 
Flumina profondens alieni conscia caeli. 
Inde vago lapsu Libyam dispersus in omnem 15 

Aethiopum per mille ruit nigrantia regna 
Et loca continuo soKs damnata vapore 
Inrorat popuKsque salus sitientibus errat 
Per Meroen Blemyasque feros atramque Syenem. 
Hunc bibit infrenis Garamas domitorque ferarum 20 
Gyrraeus, qui vasta coKt sub rupibus antra, 
Qui ramos ebeni, dentes qui velKt eburnos^ 



238 CLAVDII CLAVDIANI 

Et gens compositis crinein velata sagittis. 

Nec vero similes causas crescentibus undis 
Aut tempus meruit. Glacie non ille soluta 25 

Nec circumfaso scopulis exuberat imbre. 
Nam cum tristis hiems aKas produxerit undas, 
Timc Nilum retinent ripae; cum languida cessant 
Flumina, tunc Nilus mutato iure tumescit. 
Quippe quod ex onmi fluvio spoKaverit aestas, 30 
Hoc Nilo natura refert, totumque per orbem 
Collectae partes unum revocantur in anmem; 
Quoque die Titana canis flagrantior armat 
Et rapit umores madidos venasque calore 
Compescit radiisque potentibus aestuat axis, 35 

Nilo bruma venit, contraria tempora mundo: 
Defectis soKtum referens cultoribus aequor 
Effluit Aegaeo stagnantior, acrior alto 
lonio seseque patentibus expKcat arvis: 
Fluctuat omnis ager; remis sonuere novales; 4o 

Saepius, aestivo iaceat cum forte sopore, 
Cemit cum stabuKs armenta natantia pastor. 

XXIX. (XLVIII.) 

MAGNES. 

Quisquis solKcita mundum ratione secutus 
Semina rimatur rerum, quo luna laborat 
Defectu, quae causa iubet paUescere solem, 
Vnde rubescentes feraK crine cometae, 
Vnde fluant venti, trepidae quis viscera terrae 5 

Concutiat motus, quis fulgura ducat hiatus, 
Vnde tonent nubes, quo lumine floreat arcus: 
Hoc mihi quaerenti, si quid deprendere veri 
Mens valetj expediat. 

Lapis est cognomine magnes 
Decolor obscurus viKs. Non ille repexam 10 

Caesariem regum, non candida virginis omat 
CoUa nec insigni splendet per cingula morsu; 



CARMINVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXVIII—XXIX. 239 

Sed nova si nigri videas miraciila saxi, 

Tunc pulchros superat cultus et quidquid Eois 

Indus litoribus Rubra scrutatur in alga. 15 

Nam ferro meruit vitam ferrique rigore 

Vescitur; lioc dulces epulas, hoc pabula novit; 

Hinc proprias renovat vires; hinc fasa per artus 

Aspera secretum servant alimenta vigorem; 

Hoc absente perit: tristi morientia torpent 20 

Membra fame, venasque sitis consumit apertas. 

Mavors, sanguinea qui cuspide verberat urbes, 
Et Venus, humanas quae laxat in otia curas, 
Aurati delubra tenent communia templi. 
Effigies non una deis: sed ferrea Martis 25 

Porma nitet, Venerem magnetica gemma figurat. 
Dlis conubium celebrat de more sacerdos. 
Ducit flamma choros; festa frondentia myrto 
Limina cinguntur, roseisque cubilia surgunt 
Ploribus, et thalamum dotalis purpura velat. 30 

Hic mirum consurgit opus: Cytherea maritum 
Sponte rapit caelique toros imitata priores 
Pectora lascivo flatu Mavortia nectit 
Et tantum suspendit onus galeaeque lacertos 
Implicat et vivis totum complexibus ambit. 36 

Ille lacessitus longo spiraminis actu 
Arcanis trahitur gemma de coniuge nodis. 
Pronuba fit Natura deis ferrumque maritat 
Aura tenax: subitis sociantur numina fortis. 

Quis calor infadit geminis altema metallis 40 

Poedera? quae duras iungit concordia mentes? 
Plagrat anhela silex et amicam saucia sentit 
Materiem placidosque chalybs cognoscit amores. 
Sic Venus horrificum belli compescere regem 
Et vultum mollire solet, cum sanguine praeceps 45 
Aestuat et strictis mucronibus asperat iras. 
Sola feris occurrit equis solvitque tumorem 
Pectoris et blando praecordia temperat igni. 
Pax animo tranquilla datur, pugnasque calentes 



240 CLAVDII CLAVDIANI 

Deserit et rutilas declinat in oscula cristas. 50 

Quae tibi, saeve puer, non est permissa potestas? 
Tu magnum superas fulmen caeloque reKcto 
Fluctibus in mediis cogis mugire Tonantem. 
lam gelidas rupes vivoque carentia sensu 
Membra feris, iam saxa tuis obnoxia telis, 55 

Et lapides suus ardor agit, ferrumque tenetur 
Inlecebris; rigido regnant in marmore flammae. 

XXX. (XXIX.) 

LAVS SERENAE. 

Dic, mea Calliope, tanto cur tempore differs 
Pierio meritam serto redimire Serenam? 
Vile putas donum, solitam consurgere gemmis 
Et Rubro radiare mari si floribus omes 
Reginae regina comam? sed floribus illis, 6 

Quos neque frigoribus Boreas nec Sirius tirit 
Aestibus, aetemo sed veris honore mbentes 
Pons Aganippea Permessius educat unda: 
Vnde piae pascuntur apes et prata legentes 
Transmittunt saeclis Heliconia mella fiituris. lo 

Dignius an vates alios exercuit unum 
Femineae virtutis opus? Quod sponte redempto 
Casta maritali successit Thessala fato 
Inque suos migrare virum non abnuit annos, 
Hoc Grai memorant. Latiis movet ora Camenis 15 
Praescia fatorum Tanaquil rediensque per undas 
Cloelia Thybrinas et eodem flumine ducens 
Claudia virgineo cunctantem crine Cybeben. 
Anne aliud toto moKtur carminis actu 
Maeonii mens alta senis? Quod stagna Charybdis 20 
Armavit, quod Scylla canes, quod pocula Circe, 
Antiphatae vitata fames surdoque carina 
Remige Sirenum cantus transvecta tenaces, 
Lumine fraudatus Cyclops, contempta Calypso: 
Penelopae decus est atque uni tanta paratur 25 



CARMINVM MINOE. CORPVSCVLVM, c. XXIX-XXX. 241 

Scaena pudicitiae. Terrae pelagique labores 
Et saevi totidem bellis quot fluctibus anni 
Coniugii docuere fidem. Sit Claudia felix 
Teste dea castosque probet sub numine mores 
Absolvens puppisque moras crimenque pudoris: 30 
Penelope trahat arte procos fallatque furentes 
Stamina noctumae relegens Laertia telae: 
Non tamen audebunt titulis certare Serenae. 

Quodsi nobilitas cunctis exordia pandit 
Laudibus atque onmes redeunt in semina causae, 35 
Quis venerabilior sanguis, quae maior origo 
Quam regalis erit? non hoc privata dedere 
Limina nec tantum poterat contingere nomen 
Angustis laribus; patruo te principe celsam 
Bellipotens inlustrat avus, qui signa Britanno 40 

Intulit Oceano Gaetulaque reppuKt arma. 
Claram Scipiadum taceat ComeKa gentem 
Seque minus iactet Libycis dotata trophaeis; 
Cardine tu gemino laums praetendis avitas: 
Inde Caledoniis, Australibus inde parentum 45 

Cingeris exuviis. Necdum moderamina mimdi 
Sumpserat illa domus, cum te Lucina beatis 
Adderet astromm radiis, o maxima remm 
Gloria: post genitam didicit regnare Serenam. 

Quid dignum memorare tuis, Hispania, terris 50 
Vox humana valet? Primo lavat aequore solem 
India: tu fessos exacta luce iugales 
Proluis inque tuo respirant sidera fluctu. 
Dives equis, fmgum facilis, pretiosa metallis; 
Principibus fecunda piis: tibi saecula debent 65 

Traianum; series his fontibus Aelia fluxit. 
Hinc senior, pater, hinc iuvenum diademata fratmm. 
Namque aKae gentes, quas foedere Roma recepit 
Aut armis domuit, varios aptantur in usus 
Imperii; Phariae segetes et Punica messis 60 

Castromm devota cibo; dat GalKa robur 
Militis; lUjricis sudant equitatibus alae: 

Clavczam Opp., ed. Koch. "V^ 



242 CLAVDII CLAVDIAISI 

Sola novum Latiis vectigal Hiberia rebus 
Contulit Augustos. Fruges, aeraria, miles 
Vndique conveniunt totoque ex orbe leguntur: 65 

Haec generat qui cuncta regant. Nec laude virorum 
Censeri contenta fiiit, nisi matribus aeque 
Vinceret et gemino certatim splendida sexu 
Placcillam Mariamque daret pulchramque Serenam. 

Te nascente ferunt per pinguia culta tumentem 70 
Divitiis undasse Tagum; CaUaecia risit 
Floribus et roseis formosus Turia ripis 
Vellere purpureo passim mutavit ovile. 
Cantaber Oceanus vicino litore gemmas 
Expuit; effossis nec pallidus Astur oberrat 76 

Montibus: oblatum sacris natalibus aurum 
Vulgo vena vomit, Pyrenaeisque sub antris 
Ignea flumineae legere ceraunia Nymphae; 
Quaeque relabentes undas aestumque secutae 
In refluos venere palam Nereides amnes 80 

Confessae plausu dominam cecinere faturis 
Auspicium thalamis. Alio tum parvus in axe 
Crescebat Stilicho votique ignarus agebat, 
Debita cui longe coniunx, penitusque remoto 
Orbe parabatur tanti concordia fati. 85 

Nec tua mortalis meruit cunabula nutrix. 
Vbera prima dabant gremio redolente Napaeae 
Ternaque te nudis innectens Gratia membris 
Adflavit docuitque loqui. Quacumque per herbam 
Reptares, ftilgere rosae, candentia nasci 90 

Lilia-, si placido cessissent lumina somno, 
Purpura surgebat violae, factura cubile 
Gramineum, vematque tori regalis imago. 
Omina non audet genetrix tam magna fateri 
Successusque suos arcani conscia voti 95 

Spe trepidante tegit. 

Gestabat Honorius arto 

72 TuriaJ Stoeckerus; Duria. DO falgere] BurmanmLS; 

Suxere. 



CARM. MIN. XXX (LAVS SERENAE). 243 

Te pater amplexu. Quotiens ad limiiia princeps 

Theodosius privatus adhuc fratema veniret, 

Oscula libabat teque ad sua tecta ferebat 

Laetior; in matrem teneris conversa querellis: lOO 

*Quid me de propriis auferre penatibus?' inquis: 

^lmperat hic semperl' Praesagia luserat error 

Et dedit augurium regnis infantia linguae. 

Defuncto genitore tuo sublimis adoptat 

Te patruus magnique animo solacia luctus 105 

Restituens propius quam si genuisset amavit 

Defuncti fratris subolem; nec carior olim 

Mutua Ledaeos devinxit cura Lacones: 

Addidit et proprio germana vocabula nato 

Quaque datur fratris speciem sibi reddit adempti. 110 

Denique cum rerum summas electus babenas 

Susciperet, non ante suis intendit amorem 

Pignoribus quam te pariter fidamque sororem 

Litus ad Eoum terris acciret Hiberis. 

Deseritur iam ripa Tagi Zephyrique reKctis 115 

Sedibus Aurorae famulas properatur ad urbes. 

Licedunt geminae proles fratema puellae: 
Inde Serena minor, prior hinc Thermantia natu, 
Expertes thalami, quarum Cythereia necdum 
Sub i^ga cervices niveas Hymenaeus adegit. 120 

Vtraque luminibus timidum micat, utraque pulchro 
Excitat ore faces. QuaKs Latonia virgo 
Et solo love nata soror cum forte revisunt 
Aequorei sortem patrui (spumantia cedunt 
Aequora castarum gressus venerata dearum; 125 

Non ludit Galatea procax, non improbus audet 
Tangere Cymothoen Triton totoque severos 
Indicit mores pelago pudor ipsaque Proteus 
Arcet ab amplexu turpi Neptunia monstra): 
Tales sceptriferi visurae tecta parentis 130 

Limen Honoriades penetrant regale sorores. 
Ambas iUe quidem patrio complexus amore, 
Sed merito pietas in te procKvior iWt-^ 



244 CLAVDn CLAVDIANI 

Et quotiens, rerum moles ut publica cogit, 

Tristior aut ira tumidus flagrante redibat, 135 

Cum patrem nati fagerent atque ipsa timeret 

Commotum Placcilla virum, tu sola frementem 

Frangere, tu blando poteras sermone mederi; 

Adloquiis haerere tuis, secreta fateri. 

Prisca puellares reverentia transiKt annos. 140 

Non talem Triviae confert laudator Homerus 

Alcinoo genitam, quae dum per litora vestes 

Explicat et famulas exercet laeta choreis, 

Auratam iaculata pilam post naufraga somni 

Otia progressum foKis expavit VKxen. 146 

Pierius labor et veterum tibi carmina vatum 
Ludus erat: quos Smyma dedit, quos Mantua Kbros 
Percurrens damnas Helenam nec parcis EKssae. 
NobiKora tenent animos exempla pudicos: 
Laodamia sequens remeantem rursus ad.umbras 160 
Phylaciden et prona ruens Capaneia coniunx 
Communes ardente viro mixtura faviUas 
Et gravis incumbens casto Lucretia ferro, 
Vulnere quae proprio facinus testata tyranni 
Armavit patriae iustos in beUa dolores 155 

Exule Tarquinio memorandaque concidit uno 
Vlta pudicitiam Kbertatemque cruore. ^ 

TaKa facta Kbens non tu virtute minore, 
Sed fato meKore legis. 

lam nubilis aetas 
Principe soUicito votis erexerat aulam 160 

Licertis, quem tanta tori fortuna maneret. 
Antiquos loquitur Musarum pagina reges, 
Quod dura sub lege procos certare iuberent, 
Empturos thalamum dubii discrimine leti, 
Et sua crudeles gauderent pignora mortis 165 

Ambitione peti. Curru Pisaea marino 
Fugit praeda Pelops; nam perfidus obice regis 

139 faterij Birtius; fideli. 



CARM. MIN. XXX (LAVS SERENAE). 245 

Prodidit Oenomai deceptus Myrtilus axem. 

Hippomenes trepidus cursu ferroque secutam 

Aurato volucrem flexit Schoeneida pomo. 170 

Herculeas vidit Fluvio luctante palaestras 

Moenibus ex altis Calydon pretiumque labori 

Deianira fuit, cum pectore victor anhelo 

Alcides fremeret retroque Acheloius iret 

Decolor: attonitae stringebant vulnera Nymphae; 175 

Saucia truncato pallebant flumina comu. 

Te non Hesperidum pomis, non amne subacto, 

Non socerum fallente rota, sed iudice dignus 

Augusto variis Stilicho spectatus in armis 

Accipit et regni dotes virtute paravit. 180 

Saepe duces meritis bello tribuere coronas: 

Himc cingit muraKs honos; hunc civica quercus 

Nexuit; hunc domitis ambit rostrata carinis. 

Solus, militiae mira mercede, iugalem 

Promeruit Stilicho socero referente coronam. 18B 

Agnovit patrui similem Thermantia curam; 
Nupsit et illa duci; sed longe fata sororis 
Inferiora tuis. Alio tibi numine taedas 
Accendit Romana Salus magnisque coronis 
Coniugium fit causa tuum. Dilectus equorum, 190 
Quos Phrygiae matres Argaeaque gramina pastae 
Semine Cappadocum sacris praesaepibus edunt, 
Primus honor. Gemino mox inde e germine duxit 
Agmina commissosque labor sic gessit honores, 
Vt semper merito princeps cum magna dedisset, 195 
Deberet maiora tamen. Si bellica nubes 
Ingrueret, quamvis annis et iure minori 
Cedere grandaevos equitum peditumque magistros 
Adspiceres totumque palam permittere Martem, 
Nec gradus aetatisque pudor senioribus obstat, 2oa 
Ne iuveni parere veKnt. Ceu flamine moUi 
TranquilKsque fretis clavum sibi quisque regendum 
Vindicat; incumbat si turbidus Auster et unda 
Pulset utrumque latus, posito certamine liftxviAft. 



246 CLAVDII CLAVDIANI 

Contenti meliore manu seseque ratemque 205* 

Unius imperiis tradunt, artemque pavore 205^ 

Confessae finem studiis fecere proeellae: 

Haud aliter Stiliclio, fremuit cum Thracia belli 

Tempestas, cunctis pariter cedentibus imus 

EUgitur ductor; suffragia quippe peregit 

ludex vera timor; victus ratione salutis 210 

Ambitus et pulsus iacuit formidine livor. 

Quis tibi tunc per membra tremor quantaeque 

cadebant 
Vbertim lacrimae, cum saeva vocantibus arma 
lam lituis madido respectans lumine vultus 
Optares reducem galeaeque inserta minaci 215 

Oscula cristati raperes festina mariti! 
Gaudia quae rursus, cum pbst victricia tandem 
CJassica sidereas ferratum pectus in ulnas 
Exciperes, castae tuto per dulcia noctis 
Otia pugnarum seriem narrare iuberes! 220 

Non iUo nitidos umquam beUante capUIos 
Comere, non soUtos gemmarum sumere cultus: 
Numinibus votisque vacas et suppUce crine 
Verris humum: teritur neglectae gratia formae 
Cum proprio reditura viro. 

Nec deside cura 225 

Segnis marcet amor: laudem prudentia belU 
Feminea pro parte subit. Dum gentibus ille 
Confligit, vigiU tu prospicis omnia sensu, 
Ne quid in absentem virtutibus obvia semper 
Audeat invidiae rabies neu fervor iniquus, 230 

Ne qua procul positis farto subsederit armis 
CaUiditas nocitura domi. Tu sedula quondam 
Rufino meditante nefas, cum quaereret artes 
In ducis exitium coniuratosque foveret 
Contra pUa Getas^ motus rimata latentes 235 

Mandatis tremebunda virum scriptisque monebas. 

^Od* ratemque] Livineius; patremque. 214 lumme vultus] 
*ymy lumina vnltvL. 



CARMINVM MINOR. CORPVSCVLVM, o. XXX-XXXI. 247 

XXXI. (XL.) 

EPISTVLA AD SERENAM. 

Orphea cum primae sociarent nmnina taedae 

Ruraque compleret Thracia festus Hymen, 
Certavere ferae picturataeque volucres, 

Dona suo vati quae potiora darent, 
Quippe antri memores^ cautes ubi saepe sonorae 5 

Praebuerant dulci mira tbeatra lyrae. 
Caucasio crystalla ferunt de vertice lynces, 

Grypes Hyperborei pondera fulva soK. 
Furatae Veneris prato per inane coliimbae 

Florea conexis serta tulere rosis, 10 

Fractaque nobilium ramis electra sororum 

Cycnus oloriferi vexit ab amne Padi, 
Et Nilo Pygmaea grues post bella remenso 

Ore legunt Rubri germina cara maris. 
Venit et extremo Pboenix longaevus ab Euro 15 

Adportans unco cinnama rara pede. 
Nulla avium pecudumque fuit, quae ferre negaret 

Vectigal meritae conubiale lyrae. 

Tunc opibus totoque HeKconis sedula regno 

Omabat propriam CalKopea nurum. 20 

Ipsam praeterea dominam steUantis Olympi 

Ad nati thalamos ausa rogare parens. 
Nec sprevit regina deum vel matris bonore 

Vel iusto vatis ducta favore pu, 
Qui sibi carminibus totiens lustraverat aras 26 

lunonis blanda numina voce canens 
ProeKaque altisoni referens Phlegraea mariti, 

Titanum fractas Enceladique minas. 
IKcet adventu noctem dignata iugalem 

Addidit augendis munera sacra toris, 30 

Munera mortales non admittentia cultus, 

Munera^ quae solos fas habuisse deos. 



248 CLAVDII CLAVDIANI 

Sed qnod Threicio Iiino placabilis Orphei, 

Hoc poteris votis esse, Serena, meis. 
Illiiis expectent famulantia sidera nntum; 35 

Sub pedibus regitur terra fretumque tuis. 
Non ego, cum peterem, sollemni more procorum 

Promisi gregibus pascua plena meis 
Nec, quod miUe mibi lateant sub palmite coUes 

Fluctuet et glauca pinguis oKva coma, 40 

Nec, quod nostra Ceres numerosa falce laboret 

Aurataeque ferant culmina celsa trabes. 
Suffecit mandasse deam: tua littera nobis 

Et pecus et segetes et domus ampla foit. 
Inflexit soceros et maiestate petendi 45 

Texit pauperiem nominis umbra tui. 
Quid non perficeret scribentis voce Serenae 

Vel genius regni vel pietatis amor? 

Atque utinam sub luce tui contingeret oris 

Coniugis et castris et solio generi 50 

Optatum celebrare diem! me iimgeret auspex 

Purpura, me sancto cingeret aula chorol 
Et milii quam scriptis desponderat ante puellam, 

Coniugiis eadem pronuba dextra daret! 
Nunc medium quoniam votis maioribus aequor 55 

Invidet et Libycae dissidet ora plagae, 
Saltem absens, regina, fave reditusque secundos 

Adnue sidereo laeta supercilio. 
Terrarum tu pande vias, tu mitibus Euris 

Aequora pacari prosperiora iube, 60 

Vt tibi Pierides doctumque fluens Aganippe 

Debita servato vota cHente canant. 

XXXIL (XCV.) 

DE SALVATOKE. 

Christe potens rerum, redeuntis conditor aevi, 
Vox summi sensusque dei, quem fadit ab alta 



CARMIN. MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXXI— XXXIV. 249 

Mente pater tantique dedit consortia regni, 

Impia tu nostrae domuisti crimina vitae 

Passus coi^porea numen vestire figura b 

Adfarique palam populos hominemque fateri. 

[Quem verbo infusum Mariae mox numine viso] 

Virginei tumuere sinus, innuptaque mater 

Arcano stupuit compleri viscera partu 

Auctorem paritura suum: mortalia corda 10 

Artificem texere poli, mundique repertor 

Pars fuit humani generis, latuitque sub imo 

Pectore, qui totum late complectitur orbem, 

Et qui non spatiis terrae, non aequoris imda 

Nec capitur caelo, parvos confluxit in artus. 15 

Quin et supplicii nomen nexusque subisti, 

Vt nos subriperes leto mortemque fugares 

Morte tua, mox aetherias evectus in auras 

Purgata repetens laetum tellure parentem. 

Augustum foveas, festis ut saepe diebus 20 

Annua sinceri celebret ieiunia sacri. 

XXXIII— XXXIX. 
DE CRYSTALLO CVI AQVA INERAT. 

XXXm. (LVI.) 

Possedit glacies naturae signa prioris 
Et fit parte lapis, frigora parte negat. 

SoUers lusit liiems, imperfectoque rigore 
Nobilior vivis gemma tumescit aquis. 

XXXIV. (LVn.) 

Lymphae, quae tegitis cognato carcere lymphas^ 
Et, quae nunc estis quaeque fuistis, aquae, 

Quod vos ingenium iimxit? qua frigoris arte 
Torpuit et maduit prodigiosa silex? 

XXXII, 5 numen"! scripsi; munduro. 



250 CLAVDII CLAVDIANI 

Quis tepor inclusus securas vindicat undas? 5 

Interior glacies quo liquefacta Noto? 
Gemma quibus causis arcano mobilis aestu 

Vel concreta fiiit vel resoluta gelu? 

XXXV. (LVIII.) 

Solibus indomitum glacies Alpina rigorem 

Sumebat nimio iam pretiosa gelu 
Nec potuit toto mentiri corpore gemmam, 

Sed medio mansit proditor orbe latex. 
Auctus honor; liquidi crescunt miracula saxi, 6 

Et conservatae plus meruistis aquae. 

XXXVI. (LIX.) 

Adspice porrectam splendenti fragmine venam, 

Qua trahitur Kmes lucidiore gelu. 
Hic nullum Borean nec brumam sentit opacus 

Vmor, sed varias itque reditque vias. 
Non iUum constrinxit hiems, non Sirius auxit, 6 

Aetatis spatium non tenuavit edax. 

XXXVIL (LX.) 

Clauditur inmunis convexo tegmine rivus, 

Duratisque vagus fons operitur aquis. 
Nonne vides, propriis ut spumet gemma lacunis 

Et refluos ducant pocula viva sinus 
Vdaque pingatur radiis obstantibus Iris, 5 

Secretas hiemes solKcitante die? 
Mira silex mirusque latex. Et flumina vincit 

Et lapides merito, quod fluit et lapis est. 

XXX VnL (LXL) 

Dum crystalla puer contingere lubrica gaudet 
Et geKdum tenero polKce versat onus, 

XXXIV 7 causis] idem; claustris. XXXVI 5 auxit] 

idem/ axia^ ardena. 



CARM[NVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXXV-XL. 251 

Vidit perspicuo deprensas marmore lymphas, 
Dura quibus solis parcere novit hiems, 

Et siccum relegens labris sitientibus orbem 5 

Inrita quaesitis oscula fixit aquis. 

XXXIX. (LXIL) 

Marmoreum ne speme globum: spectacula transit 

Regia nec Rubro vilior iste mari. 
Informis glacies, saxum rude, nuUa figurae 

Gratia: sed raras inter habetur opes. 

XL. (XLT.) 

EPISTVLA AD OLYBRIVM. 

Quid rear, adfatus quod non mihi dirigis uUos 

Nec redit alterno pollice ducta salus? 
Scribendine labor? Sed quae tam prona facultas, 

Carmina seu ftmdis seu Cicerone tonas? 
Cedere divitiis animi fortuna fatetur 5 

Et tantas dris copia vincit opes. 

An rarus qui scripta ferat? Quin tempore nullo 

Cessant Flaminiae pulverulenta viae. 
Cum fluat ingenium, cum sit qui dicta reportet, 

Quae, nisi contemnor, causa reKcta tibi? lo 

Despicis ergo tuum, si fas est credere, vatem 

Perfidus, et spatio debilitatur amor. 

Excidimusne tibi? Lucem iam condet Hydaspes, 

Et Tartesiaco, Sol, oriere vado, 
Candescet Geticis Meroe conversa pruinis 15 

Claraque se vetito proluet Vrsa mari, 
Efc, si iam nostros fastidit Olybrius ignes, 

Constat Oresteam nil valuisse fidem. 

Quin age rumpe moras solaturusque sodalem 

Absens eloquio fertiliore doce, '^ 



252 CLAVDII CL AVDIANI 

Crebraque facundo festinet littera cursu 

Libris atque aniinis insinuanda meis. 
Dignatus tenui Caesar scripsisse Maroni, 

Nec tibi dedecori Musa futura. Vale. 

XLL (XLIL) 

AD PROBmVM. 

Quem, precor, inter nos habitura silentia finem? 

Quando dabit caras Httera grata vices? 
Me timidum vel te potius dixisse superbum 

Convenit: alterius crimen utrumque tenet. 
Transfluxere dies et, dum scripsisse priorem 5 

Paenitet, aQ.temas itur in usque moras. 
Sed quid agam? Coepisse vetat reverentia vestri; 

Hinc amor hortatur scribere. Vincat amor. 
Tors iuvat audentes' prisci sententia vatis. 

Hac duce non dubitem te reticente loqui; 10 

Audax aut si quid penitus peccasse videbor, 

Arguar, ingrati non subiturus onus. 
Romanos bibimus primum te consule fontes 

Et Latiae accessit Graia Tbalia togae, 
Incipiensque tuis a fascibus omina cepi 15 

Fataque debebo posteriora tibi. 
Ergo lacessitus tandem rescribe roganti 

Et patria florens sorte, Probine, vale. 

XLII. (LIII.) 

DE APEO ET LEONE, 

Torvus aper fulvusque leo coiere siiperbis 

Viribus, hic saeta saevior, ille iuba; 
Hunc Mars, hunc laudat Cybele. Dominatur uterque 

Montibus; Herculeus sudor uterque fait. 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XLI-XLV. 253 

XLIIL (LXXV.) 

IN CYREXrVM. 

Fallaces vitreo stellas componere nnmdo 

Et vaga Satumi sidera saepe queri 
Venturumque lovem paucis promittere nummis 

Cureti genitor noverat Vranius. 
In prolem dilata ruunt periuria patris 5 

Et poenam merito filius ore luit. 
Nam spurcos avidae lambit meretricis hiatus 

Consumens luxu flagitiisque domum 
Et, quas fallacis coUegit lingua parentis, 

Has eadem nati lingua reftindit opes. lo 

XLIV. (LXXVI.) 

IN EVNDEM CYRETIVM. 

Si tua, Cureti, penitus cognoscere quaeris 

Sidera, patre tuo certius ipse loquar. 
Quod fiiris, adversi dedit inclementia Martis; 

Quod procul a Musis, debilis Arcas erat; 
Quod turpem pateris iam cano podice morbum, 5 

Femineis signis Luna Venusque fait; 
Attrivit Satumus opes. Hoc prorsus in uno 

Haereo: quae cunnum lambere causa facit? 

XLV. (LV.) 

DE CONCHA. 

Transferat huc Hquidos fontes Heliconia Nais 

Et patulo conchae divitis orbe fluat. 
Namque latex doctae qui laverit ora Serenae, 

Vltra Pegaseas numen habebit aquas. 



254 CLAVDn CLAVDIANI 

XLVL (LXXII.) 

DE CHLAMYDE ET PEENIS. 

Non semper clipei metuendum gentibus orbem 
Dilecto studiosa parens fabricabat Acliilli,' 
Lemnia nec semper supplex ardentis adibat 
Antra dei nato galeam factura comantem, 
Sed placidos etiam cinctus et mitia pacis 5 

Omamenta dabat, bello quibus ille peracto 
Conspicuus reges inter falgeret Achivos. 
Ipsa manu chlamydes ostro texebat et auro, 
Frenaque, quae volucrem Xanthum Baliumque decerent, 
Aequore quaesitis onerabat sedula gemmis. lo 

At tibi diversis, princeps altissime, certant 
Obsequiis soceri. Stilicho Mavortia confert 
Munera: barbaricas strages Rhenique triumphos. 
Reginae contenta modum servare Serena 
Li tua sollicitas urget velamina telas. 15 

XLVII. (LXXm.) 

DE EQVO DONO DATO. 

felix sonipes, tanti cui frena mereri 
Numinis et sacris licuit servire lupatis, 
Seu tua per campos vento iuba lusit Hiberos, 
Seu te Cappadocum gelida sub valle natantem 
Argaeae lavere nives, seu laeta solebas 5 

Thessaliae rapido perstringere pascua cursu: 
Accipe regales cultus et crine superbus 
Erecto virides spumis perfonde smaragdos. 
Luxurient tumido gemmata monilia coUo, 
Nobilis auratos iam purpura vestiat armos, lo 

Et medium te zona Kget variata colorum 
Floribus et castae manibus sudata Serenae, 
Persarum gentile decus. Sic quippe laborat 
Matemis studiis nec dedignatur equestres 
Moliri pbaleras genero latura decorem, 15 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XLVI— XLIX. 265 

XLVIII. (LXX.) 

DE ZONA EQVI REGH MISSA HONORIO AVGVSTO 

A SERENA. 

Accipe parva tuae, princeps venerande, sororis 

Munera, quae manibus texuit ipsa suis, 
Diunque auro phalerae, gemmis dum frena renident^ 

Hac uterum zona cinge frementis equi, 
Sive iUum Armeniis • aluerunt gramina campis 5 

Turbidus Argaea seu nive lavit Halys, 
Sanguineo virides morsu versare smaragdos 

Et Tyriodignum terga rubere toro. 
quantum formae sibi conscius erigit armos 

Spargit et excussis coUa superba iubis! lO 

Augescit brevitas doni pietate Serenae, 

Quae volucres etiam fratribus omat equos, 

XLIX. (XLVL) 

DE TORPEDINE. 

Quis non indomitam dirae torpedinis artem 
Audiit et merito signatas nomine vires? 

Illa quidem moUis segnique obnixa natatu 
Reptat et attritis vix languida serpit harenis. 
Sed latus armavit geKdo natura veneno, 5 

Et fiigus, quo cuncta rigent armata, medullis 
Miscuit et proprias biemes per viscera duxit. 
Naturam iuvat ipsa dolis et conscia sortis 
Vtitur ingenio longeque extenta per algas 
Attactu confisa subit. Inmobilis haeret: 10 

Qui tetigere iacent. Successu laeta resurgit 
Et vivos impune ferox depascitur artus. 

Si quando vestita cibis incautior aera 
Hauserit et curvis frenari senserit hamis, 
Non fugit aut vano conatur vellere morsu, 15^ 

10 subit] Birtius; suo. 



256 CLAVDII CLAVDIANI 

Sed propius nigrae iungit se callida saetae 
Et meminit captiva sui loiigeque per undas 
Pigra venenatis eflfundit flamina venis. 
Per saetam vis alta meat fluctusque relinquit 
Absentem victura virum: metuendus ab imis 20 

Emicat horror aquis et pendula fila secutus 
Transit harundineos arcano frigore nodos 
Victricemque Hgat concreto sanguine dextram. 
Damnosum piscator onus praedamque rebellem 
lactat et amissa redit exarmatus avena. 25 



L. (LXXVIL) 

IN lACOBVM MAGISTEVM EQVITVM. 

Per cineres Pauli, per cani limina Petri, 

Ne laceres versus, dux lacobe, meos. 
Sic ope sanctorum non barbarus inruat Alpes, 5 

Sic tibi det vires sancta Susanna suas; 6 

Sic tua pro clipeo defendat pectora Thomas 3 

Et comes ad bellum Bartholomaeus eat; 4 

Sic quicumque ferox geKdum transnaverit Histrum, 7 

Mergatur volucres ceu Pharaonis equi; 
Sic Geticas ultrix feriat romphaea catervas 

Romanasque regat prospera Thecla manus; 10 

Sic tibi det magnum moriens conviva triumphum 

Atque tuam vincant dolia fusa sitim; 
Sic numquam hostili maculetur sanguine dextra: 

Ne laceres versus, dux lacobe, meos. 

• 

LI. (LXVm.) 

m SPHAERAM AECHIMEDIS. 

luppiter in parvo cum cemeret aethera vitro, 
Risit et ad superos talia dicta dedit: 

r. 6, 6 transposui. 



CARMINVM MINORVW COftPVgCVLVM, c. L-LIH. 257 

^Hucine mortojyig; progress^ potei^^ii^ qw^? 

lam meus in fragiU luditviv orbe If^lntNl?? 
lura poli rerumq^ue fidw lege^^u^ dQormu 5 

Ecce Syracijtaius tr^tuiit arW miieq^ 
Inclusus yariis fai^iiklatur ^iri^ ^stxi^ 

Et yiyum ceirtis mo^hMS urget op^. 
Percurrit propriiiim me^titus Signifer ippjum, 

Et sii^ulata i^yo O^fiitlw m^n^e redit^ >0 

lamque suim yQlyei]LS ai^di^s: indu^tna ^un^^ 

Gaudet et huoD^mt. sidQl?ik vm^ X^S^- 
Quid falso in^onjbem tov^x^ Salmo&ea wror? 

Aemula n^turc^e p%rya rep^FtQ m{mu9.' 



LII. (L^KXVIII.) 

DB LANAEIO. 

Sordidus ex umeris nodo dependet ^pii^us; 
Exercentxu* equis ^t coU^ eomwtiA pee^i^lf. 

LIIL (XXXVn.) 

GIGANTOMACHIA. 

Terra parens quo^daBft caele^^bi^ inyida regois 
Titanumque simul crebros mifiiertatiik 4olores 
Omnia monstrifearo complebi^t TjMttai^ f^ 
Inyisum genitura n.efas Phjiegrauitiqu^ iretesit 
Tanta prole tumens et ijOL aetbje^ proitujiit Uoi^tes. 5 
Fit sonus: erumpunt crebri necdui3a.que creati 
lam dextras in bella para^t superosque l^c^ssunt 
Stridula yolyentes gemino yesti^ lapsu. 
Pallescunt subito stell^ie i^^titque ruba^it^ 
Phoebus equos docuitque t^nor reyoeare ijaeatu3. lo 
Oceanum petit Arctos i^oeciduique Triones 
Occasum didieere p^ti. Tum feryi4a n^^iio^ 
Talibus hortat^r gOQietri^ in proeU^ dicitis: 

Clavdiani Orr., e<L Koolu W 



258 CLAVDII CLAVDIANI 

*0 pubes domitura deos, quodcumque videtis, 
Pugnando dabitur; praestat victoria munduni. 16 

Sentiet ille meas tandem Satuinius iras^ 
Cognoscet, quid Terra potest, si viribus ullis 
Vincor, si Cybele nobis meliora creavit! 
Cur nullus Telluris honos? cur semper acerbis 
Me damnis urgere solet? Quae forma nocendi 20 

Defait? Hinc volucrem vivo sub pectore pascit 
Infelix Scytliica fixus convalle Prometheus; 
Hinc Atlantis apex flammantia pondera fiilcit 
Et per canitiem glacies asperrima durat. 
Quid dicam Tityon, cuius sub vulture saevo 25 

Viscera nascuntur gravibus certantia poenis? 
Sed vos, o tandem veniens exercitus ultor, 
Solvite Titanas vinclis, defendite matrem. 
Sunt freta, simt montes: nostris ne parcite membris; 
In lovis exitium telum non esse recuso. 30 

Ite, precor, miscete polum, rescindite turres 
Sidereas. Rapiat fulmen sceptrumque Typhoeus; 
Enceladi iussis mare serviat; alter habenas 
Aurorae pro Sole regat: te Delphica laurus 
Stringet, Porphyrion, Cirrhaeaque templa tenebis.' 35 

His ubi consiliis animos elusit inanes, 
lam credunt vicisse deos mediisque revinctum 
Neptunum traxisse fretis; hic stemere Martem 
Cogitat, hic Phoebi laceros divellere crines; 
Hic sibi promittit Venerem speratque Dianae 40 

Coniugium castamque cupit violare Minervam. 

Interea superos praenuntia convocat Iris. 
Qui fluvios, qui stagna colunt, cinguntur et ipsi 
Auxilio Manes; nec te, Proserpina, longe 
Vmbrosae tenuere fores; rex ipse silentum 45 

Lethaeo vehitur curru lucemque timentes 
Insolitam mirantur equi trepidoque volatu 
Spissas caeruleis tenebras e naribus efflant. 
Ac velut hostilis cum machina terruit urbem, 
Vndique concurrunt arcem defendere cives: 50 



CARM. MIN. Liri (GIGANTOMACHIA). 259 

Haud secus onmigenis coeuntia nuiniiia turmis 
Ad patris venere domos. Tum luppiter infit: 

'0 numquam peritura cohors, o debita semper 
Caelo progenies, nullis obnoxia fatis: 
Cemitis ut Tellus nostrum coniuret in orbem 55 

Prole nova dederitque alios interrita partus? 
Ergo quot dederit natos, tot funera matri 
Reddamus. Longo maneat per saecula luctu 
Tanto pro numero paribus damnata sepulcris.' 

lam tuba nimborum sonuit^ iam signa ruendi 60 
Ilis Aether, bis Terra dedit confasaque rursus 
Pro domino Natura timet. Discrimina rerum 
Miscet turba potens: nunc insula deserit aequor, 
Nunc scopuli latuere mari. Quot litora restant 
Nuda! quot antiquas mutarunt flumina ripas! 65 

Hic rotat Haemonium praeduris viribus Oeten; 
Hic iuga conixus manibus Pangaea coruscat; 
Hunc armat glacialis Athos; hoc Ossa movente 
ToUitur; hic Rhodopen Hebri cum fonte revellit 
Et socias truncavit aquas sunmiaque levatus 70 

Rupe Giganteos umeros inrorat Enipeus: 
Subsedit patuKs Tellus sine cuhnine campis 
In natos divisa suos. 

Horrendus ubique 
It fragor et pugnae spatium discriminat aer. 
Primus terrificum Mavors non segnis in agmen 75 
Odrysios impellit equos, quibus ille Gelonos 
Sive Getas turbare solet: splendentior igni 
Aureus ardescit clipeus, galeamque nitentes 
Adrexere iubae. Tum concitus ense Pelorum 
Transigit adverso, femorum qua fine volutus 80 

Duplex semifero conectitur ilibus anguis, 
Atque imo temas animas interficit ictu. 
Tum super insultans avidus languentia curm 
Membra terit multumque rotae sparsere cmorem. 

Occurrit pro fratre Mimas Lemnumque calentem 
Cum lare Vulcani spumantibus eruit un.di& "^^ 



260 CLAVDH CLAVDIANI 

Et prope torsiasety si uon Mavortia cu3pis 

Ante reYolako cerebinmi fiidisset ab ore. 

Ule^ vira toto moriens, aerpe^tibua imis 

Vivit adhuc stridore ferox et parte rebelli 90 

Yictoreni poat &ta petit. 

Tritonia virgo 
Prosilit ostendens rutUa cnm Gorgone pectus; 
Adspectu eon;benta suo non utitur basta 
(Nam satia eat vidisse semel) primumque furentfim 
Lon^a in faciem saxi Pallanta reformat. 95 

Hle procul subitis fizus sine Tulnere nodis 
Vt se letijero sensit durescere visu 
(Et steterat iam paene lapia) *Quo vertimur?' iuquit, 
*Quae serpit per membra silex? qui torpor inertem 
Marmorea me peste Kgat?' Vix pauca locutus, 100 
Quod timuit, iam totus erat; saevusque Damastor, 
Ad depellendos^ iaculum cum quaereret bostes, 
Germani rigidum misit pro rupe cadaver. 

Hic vero interitum fratris miratua Echion 
Inscius, auctorem dum vult temptare nocendo, 105 
Te, Dea, respexit, solam quam cemere nulli 
Bis licuit. Meruit sublata audacia poenas 
Et didicit cum morte deam. Sed turbidua ira 
Palleneus, oculis aversa tuentibus atrox, 
Ingreditur caecasque manus in Pallada tendit. 110 
Hunc mucrone ferit dea comminus; ac aimul angues 
Gorgoneo riguere gelu corpusque per unum 
Pars moritur ferro, partes periere videxido. 

Ecce autem medium spiris delapsus in aequor 
Porphyrion trepidam conatur rumpere Delon, 115 

Scilicet ad superos ut tor<^ueat improbus axes. 
Horruit Aegaeua; stagnantibus exilit antris 
Longaevo cum patre Tbetis desertaque mansit 
Begia Neptuni famulis veneranda profandia. 
Exclamant placidae Cynthi de vertice Nymphae, uo 
Njmphae, quae rudibus Phoebum docuere aagittis 
Errantes agitajce feras prixaumque gementi 



CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. Lin. 261 

Latonae struxere torum, cum Imnina caeli 

Parturiens geminis omaret fetibus orbem. 

Implorat Paeana suum conterrita Delos 125 

Auxiliumque rogat: ^Si te gratissima fadit 

In nostros Latona sinus, succurre precanti. 

En iterum convulsa feror/ 



CLAVDII CLAVDIANI 
DE RAPTV PROSERPINAE. 

PRAEPATIO. 

(XXXII.) 

Inventa secuit primus qui nave profimdum 

Et rudibus remis sollicitavit aquas, 
Qui dubiis ausus committere flatibus abium 

Quas natura negat praebuit arte vias: 
. Tranquillis primum trepidus se credidit undis 5 

Litora securo tramite summa legens; 
Mox longos temptare sinus et linquere terras 

Et leni coepit pandere vela Noto. 
Ast ubi paulatim praeceps audacia crevit 

Cordaque languentem dedidicere metum, 10 

lam vagus inrumpit pelagus caelumque secutus 

Aegaeas hiemes loniumque domat. 

LIBER PRIMVS. 
(XXXIII.) 

Infemi raptoris equos adflataque curru 
Sidera Taenario caligantesque profundae 
lunonis thalamos audaci promere cantu 
Mens congesta iubet. Gressus removete profani. 
lam furor humanos nostro de pectore sensus 5 

Expulit et totum spirant praecordia Phoebum; 
lam mihi cemimtur trepidis delubra moveri 
Sedibus et claram dispergere limina lucem 
Adventum testata dei; iam magxiM^ ^ imis 



(XXXIII.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER PRIMVS. 263 

Auditur fremitus terris templumque remugit lo 

€ecropium sanctasque faces extollit Eleusis. 

Angues Triptolemi strident et squamea curvis 

CoUa levant attrita iugis lapsuque sereno 

Erecti roseas tendunt ad carmina cristas. 

Ecce procul temis Hecate variata figuris 15 

Exoritur, levisque simul procedit lacchus 

Crinali florens hedera, quem Parthica velat 

Tigris et auratos in nodum colligit ungues: 

Ebria Maeonius firmat vestigia thyrsus. 

Di, quibus innumerum vacui famulatur Avemi 20 
Vulgus iners, opibus quorum donatur avaris 
Quidquid in orbe perit, quos Styx liventibus ambit 
Interfiisa vadis et quos fumantia torquens 
Aequora gurgitibus Phlegethon perlustrat anhelis — 
Vos mihi sacrarum penetralia pandite remm 25 

Et vestri secreta poli: qua lampade Ditem 
Flexit Amor; quo ducta ferox Proserpina raptu 
Possedit dotale Chaos quantasque per oras 
Sollicito genetrix erraverit anxia cursu; 
Vnde datae populis frages et glande relicta 30 

Cesserit inventis Dodonia quercus aristis. 

Dux Erebi quondam tumidas exarsit in iras 
Proelia motums superis, quod solus egeret 
Conubiis sterilesque diu consumeret annos 
Impatiens nescire torum nullasque mariti 35 

Inlecebras nec dulce patris cognoscere nomeu. 
lam quaecumque latent ferali monstra barathro 
In turmas aciemque munt contraque Tonantem 
Coniurant Furiae, crinitaque sontibus hydris 
Tesiphone quatiens infausto lumine pinum 40 

Armatos ad castra vocat pallentia Manes. 
Paene reluctatis iterum pugnantia rebus 
Rupissent elementa fidem penitusque revulso 
Carcere laxatis pubes Titania vinclis 
Vidisset caeleste iubar mrsusque cmentus 45 

Aegaeon positis aucto de corpore nodia 



264 GLAVDH CLAVDIANI 

Obyia cente^o rexliSBet falmiiia motu. 

Sed PatiMie yeti^te minas orbiqtie timented 
Ante ped^s soliturftqtie dncis fudere setei^ 
Canitiem genibusqne suas cum supplioe fletu §o 

Admovere ma&ust quarum sub iure telieiiftiia' 
Omnia, quae seriem fatorum pollice da^uift 
Longaque fei^tis evolvtmt saieoula fadiD. 
Prima fero Lachesis clamabat talia tegi 
Licultas dispersia coitias: 

^O maxime nodtici to 

Arbitei' umbrarumque potens^ oui nostf^ lnborafilt 
Stamina^ qui finem cunctis et semina priaei^ 
Nftso^dique vices altema morte i^ep^idis^ 
Qui vitam letumque regis (nam quidquid ubique 
Gigmt tniateries^ boc te do&aaite creattdr M 

Debeturque tibi cettisque ambagibus tievi 
Rursus corporeos animae mittuntur in ai4;us): 
Ne pete finnata^ pacis dife^olvere leges^ 
Quas dedimus nevitque oolus^ neu foedel«, fra(tt«adi 
Civili converte tuba. Cur impia tollis 66 

Signa? quid incestis aperis Titanibus am^as? 
Posce lovem; dabitur cc^unx.' 

Vix ille pdperdt 
Erubuitque preces^ animusque relanguit ^Jtir^K 
Quamvis indocilis flecti: ceu turbii^ ii^u>eo 
Cum gravis aamatur Boread glacieque nivali ^o 

Hispidus «t Getica ooncretus gran^me pe^bnns 
Disrumpit^ j^lagus^ siivas camposique sonoro 
Mamine rapturus; si forte adversus a^okos 
Aeolus obiecit postes^ vanescit inanis 
Impetus et fractae r^unt in claui^ra proc^iiaie. tr5 
Tunc Maia g^tum^ qui fervida dieta reportet^ 
Imperat acciri. CyUenius adstitit ales 
Somniferam quatiens virgam tectus^fne gnlero. 
Ipse rudi fultus solio nigraque v^^oduS 
Jtfaiestate sedet: i^uid(^ ilonania foedo 80 

Sceptra aitu • sublime <^ui mae^^aievBSL^^ tiubes 



(XXXIII.) DE RAPTV PROSERPINAE LlbER PRIMVS. 266 

Asperat et dirae riget inclementia formae;; 

Terrorem dolor augebact. Tunc t«^a ceteo 

Ore tonat (tremeibcta dilient dicente tjrraimo 

Atria: latratum triplicem compesctdt ingeiiid 85 

lanitor et presso lacrimarom fonte resedit 

Cocytos tacitisque Achercm obmntxiit nndis 

£t Phlegetlionteae reqnierunt murmura ri|»ae): 

^Atlantis Tegeaee nepos^ commune profuadis- 
Et superis numen, qui fas per limen utruitoqtEe 90 
Solus habes geminoque facis commercia mundo^ 
I celer et pt^o^dnde Notos et iussa superfoo 
Redde lovi: ^Tantumne tibi^ saetissime frat^^ 
In me iuris mt? sic nobis noxia tires 
Gum caelo Fortuna tulit? num robur et arma 05 

Perdidimus^ si rapta dies? An forte iac^tes 
Ignavosque puta^^ quod non Cyclopia tela 
Stringimus aut vanas tonitru deludimus ausras? 
Nonne satis tisum^ grati quod luminis expers 
Tertia supremae patior dispendia sortis 300 

Informe&que plagas^ cum te laetissaanus omet 
Signifer et vario cingant splendore Triones; 
Sed thalamis etiam prohibes? Nereia giaueo 
Neptunum gremio complectitur Amphitrite*, 
Te consanguineo recipit post folmina fesram 105 

luno sinu. Quid emm narrem Latonia furta^ 
Quid Cererem magnamque Themin? Tibi tsnta ereaaidi 
Copia; te felix n&torum turba coronat. 
Ast ego deserta maerena inglorius «ula 
Implacidas nullo solabor pignore cuiras? 110 

Non adeo toieranda quies. Primordia testor 
Noctis et horrendae stagna inteiBerata pahLdift: 
Si dicto parere negas^ potefaota debo 
Tartara^ Satumi v^eres laxabo catenas^ 
Obducam tenebris solem, compage soluta 115 

Lucidus umbroso misoebitur axia Aver^^i:' 

Yix ea fatus erat^ iam nuntius astra tenebat. 
Audierat mandata Pater seciiaaiquA xol»:^ 



266 CLAVDII CLAVDIANI 

Diversos ducens animos, quae tale sequatur 
Coniugiuin Stygiosque velit pro sole recesstis. 120 

Certa requirenti tandem sententia sedit. 

Hennaeae Cereri proles optata virebat 
Vnica, nec iaibuit subolem Lucina secundam 
Fessaque post primos haeserunt viscera partus; 
Infecunda quidem, sed cunctis altior extat 125 

Matribus et numeri damnum Proserpina pensat. 
Hanc fovet, hanc sequitur: vitulam non blandius ambit 
Torva parens, pedibus quae nondum proterit arva 
Nec nova lunatae curvavit germina frontis. 
lam matura toro plenis adoleverat annis 130 

Virginitas, tenerum iam pronuba flamma pudorem 
Sollicitat mixtaque tremit formidine votum. 
Personat aula procis: pariter pro virgine certant 
Mars clipeo melior^ Phoebus praestantior arcu; 
Mars donat Rhodopen, Phoebus largitur Amyclas 135 
Et Delon Clariosque lares; hinc aemula luno, 
Hinc poscit Latona nurum. Despexit utrumque 
Flava Ceres raptusque timens (heu caeca futuri!) 
Commendat Siculis furtim sua gaudia terris 
[Infidis Laribus natam commisit alendam, 140 

Aethera deseruit Siculasque relegat in oras] 
Ingenio confisa loci. 

Trinacria quondam 
Italiae pars iuncta fuit; sed pontus et aetus 
Mutavere situm. Rupit confinia Nereus 
Victor et abscissos interluit aequore montes, 145 

Parvaque cognatas prohibent discrimina terras. 
Nimc illam socia ruptam tellure trisulcam 
Opposuit Natura mari: caput inde Pachyni 
Respuit lonias praetentis rupibus iras; 
Hinc latrat Gaetula Thetis Lilybaeaque pulsat 150 
Brachia consurgens; hinc indignata teneri 
Concutit obiectum rabies Tyrrhena Pelorum. 



14S iuDcta] Birtius; iina, magn^. 



(XXXIII.) DE RAFTV PROSERPINAE LIBER PRIMVS. 267 

In inedio scopulis se porrigit Aetna perustis, 

Aetna Giganteos numquam tacitura triumphos, 

Enceladi bustum, qui saucia terga revinctus 155 

Spirat inexhaustum flagranti vuLaere sulphur 

Et, quotiens detractat onus cervice rebelli 

In laevum dextrumque latus, tunc insula fundo 

Vellitur et dubiae nutant cum moenibus urbes. 

Aetnaeos apices solo cognoscere visu, 160 

Non aditu temptare licet. Pars cetera frondet 
Arboribus; teritur nuUo cultore cacumen. 
Nunc movet indigenas nimbos piceaque gravatum 
Foedat nube diem, nunc motibus astra lacessit 
Terrificis damnisque suis incendia nutrit. 165 

Sed quamvis nimio fervens exuberet aestu, 
Scit nivibus servare fidem pariterque favillis 
Durescit glacies tanti secura vaporis, 
Arcano defensa gelu^ fumoque fideli 
Lambit contiguas innoxia flamma pruinas. 170 

Quae scopulos tormenta rotant? quae tanta cavemas 
Vis glomerat? quo fonte ruit Vulcanius anmis? 
Sive quod obicibus discurrens ventus opertis 
Offenso rimosa furit per saxa meatu, 
Dum scrutatur iter, Ubertatemque reposcens 175 

Putria multivagis populatur flatibus antra; 
Seu mare sulphurei ductum per viscera montis 
Oppressis ignescit aquis et pondera librat. 

Hic ubi servandum mater fidissima pignus 
Abdidit, ad Phrygios tendit secura penates 180 

Turrigeramque petit Cybelen sinuosa draconxmi 
Membra regens, volucri qui pervia nubila tractu 
Signant et placidis umectant frena venenis: 
Frontem crista tegit; pingunt maculosa virentes 
Terga notae; rutilxmi squamis intermicat aurum. 185 
Nunc spiris Zephyros tranant; nunc arva volatu 
Inferiore secant. Cano rota pulvere labens 
Sulcatam fecundat humum: flavescit aristis 
Orbita; surgentes condunt vestigia fni%<aa\ 



268 CLAVMI CLAVWANI 

Vestit iter comitata seges. 

lam linqtdtar A^ekia ito 
Totaque decrescit refago Trinacria visu. 
Heu quotiens praesaga mali violayit oborto 
Rore genas! quotiens oculos ad tecta retorsdt 
Talia TOce movens: ^Salve, gratissima tellus, 
Quam nos praetulmius caelo^ tibi gaudia nostri 195 
Sanguinis et caros uteri commendo labores. 
Praemia digna manent: nullos patiere ligones 
Et nullo rigidi versabere vomeris ictu. 
Sponte tuus florebit ager; cessante iuvenco 
Ditior oblatas mirabitur incola messes.' 200 

Sic ait et ftilvis tetigit serpentibus Idam. 

Hic sedes augusta deae templique colendi 
Relligiosa silex, densis quam pinus obumbrat 
Frondibus et nulla lucos agitante procella 
Stridula coniferis modulatur carmina ramis. 206 

Terribiles intus thiasi vesanaque mixto 
Concentu delubra gemunt; ululatibus Ide 
Bacchatur; tumidas inclinimt Gargara silvas. 
Postquam visa Ceres, mugitum tympana frenimt; 
Conticuere chori; Corybas non impidit ensem; 210 
Non buxus^ non aera sonant blandasque leones 
Summisere iubas. Adytis gavisa Cybebe 
Exilit et pronas intendit ad oscula turres. 

Yiderat haec dudum simmia speculatus ab aree 
luppiter ac Veneri mentis penetralia pandit: 215 

^Curarum, Cytherea, tibi secreta fatebor. 
Candida Tartareo nuptum Proserpina regi 
lam pridem decreta dari: sic Atropos urget; 
Sic cecinit longaeva Themis. Nunc matre remota 
Rem peragi tempus. Fines invade Sicanos 220 

Et C«r6ris proi^n patulis inludere campis^ 
Crastina puniceos cum lux detexerit ortus^ 
Coge tuis armata dolis^ quibus urere concta^ 



212 Cjhehe] cybele. 



(XXXIII.) DE RAPTV PROSBBPIlSrAE LIBER PRIMVS. 269 

Me quoque saepe soles. Gur ultima regna qmeseusit? 
Nulla sit imnuTiis regio uuUumquie sub umbris 325 
Pectus inacceusuui Yeiieri. lam tristis Erinysi 
Sentiat ardores; Acherou Ditisque seyeri 
Ferrea lasciyis moliescant corda sagittis/ 

Accelerat praecepta Yeuus; iussuque pare^tis 
Pallas et infiexo quae terret MaemUai comu &90 

Addunt se comites. DiyiHO semita gressu 
Claruit^ augurium qualis laturus ioiquum 
Praepes sanguiBeo diJiabitur igue oometes 
Prodigiale rubeus: uon illum ua^rita tuto^ 
Non impune vident populi, sed orijie mijiaci W 

Nuntiat aut iratibu^ yentos aut urbibus hostea. 
Devenere locum; Gereris quo teota nitebaai 
Gyclopum firmata manu: stant ardua ferro 
Moeuia, ferrati postes, inmensaque ujectit 
Claustra chalybs. NuUum tanto sudore Fyragmoa aio 
Nec Steropes construzit opu^:. ^n tatibus umquiam 
Spirayere Notis apimae nec flumine tauto 
Incoctum maduit lassa cervice metallum. 
Atria cingit ebur; trabibus solidatur aeaods 
Culmen ^ in celsas ^surgunt electra eolumna^. 2i6 

Ipsa domum tenero mulcei^B Proserpi^^ c«2itu 
Inrita texebat rediturae muuera matri. 
Hic elementorum seriem sedesque patemas 
Insignibat acu, yetejem qua lege tunpmltum 
Discrevit Natura parens et semiua iu«tis 2ao 

Discessere locis: quidquid leve, fertur ip. altum; 
In medium graviora cadunt; incanduit aer; 
Legit fiamma polum; fiuxit mare; terra pependit. 
Nec color uuus erat: steUas acqendit in auro, 
Ostro fandit aquas. Attollit litora gemmis 255 

Filaque mentitos iamiam caelantia fiuctus 
Arte tument: eredas inlidi cautibus algam 
Et raucum bibulis inserpere munnur hareni£L 
Addit quinque plagas: mediam .subtegmine rubro 
Obsessam fervore notat; squalebat inustus ^eA 



270 CLAVDIl CLAVDIANI 

Limes et adsiduo sitiebant stamina sole. 
Vitales utrimque duas, quas mitis oberrat 
Temperies habitanda viris; in fine supremo 
Torpentes traxit geminas brumaque perenni 
Foedat et aetemo contristat frigore telas. 265 

Nec non et patrui pingit sacraria Ditis 
Fatalesque sibi Manes; nec defiiit omen: 
Praescia nam subitis maduenmt fletibus ora. 

Coeperat et vitreis summo iam margine texti 
Oceanum sinuare vadis; sed cardine verso 270 

Cemit adesse deas imperfectumque laborem 
Deserit et niveos infecit purpura vultus 
Per liquidas succensa genas castaeque pudoris 
Inluxere faces: non sic decus ardet ebumum, 
Lydia Sidonio quod femina tinxerit ostro. 275 

Merserat unda diem; sparso nox umida somno 
Languida caeruleis invexerat otia bigis, 
lamque viam Pluto superas molitur ad auras 
Germani monitu. Torvos invisa iugales 
Allecto temone ligat, qui pascua mandunt 280 

Cocyti pratisque Erebi nigrantibus errant 
Stagnaque tranquillae potantes marcida Lethes 
Aegra soporatis spumant oblivia linguis: 
Orphnaeus cmdele micans Aethonque sagitta 
Ocior et Stygii sublimis gloria Nycteus 285 

Armenti Ditisque nota signatus Alastor. 
Stabant ante fores iuncti saevumque fremebant 
Crastina venturae spectantes gaudia praedae. 



PRAEPATIO LIBRI SECVNDI. 

(XXXIV.) 

Otia sopitis ageret cum cantibus Orpheus 
Neglectumque diu deposuisset opus, 

284 Orphnaeus] ed, vet; Oreneus, Orineus, Oriieus. — 
Aethonqup] ed. vet; ethonusque. 



(XXXIV.) DE RAPTV PROSERPiNAE PRAEF. LIBRI II. 271 

Luffebant erepta sibi solacia Nymphae, 
Quaerebant dulces flumina maesta modos. 

Saeva feris natura redit metuensque leonem 5 

Implorat citharae vacca tacentis opem. 

Illius et duri flevere silentia montes 
Silvaque Bistoniam saepe secuta chelyn. 

Sed postquam Inachiis Alcides missus ab Argis 

Thracia pacifero contigit arva pede 10 

Diraque sanguinei vertit praesaepia regis 

Et Diomedeos gramine pavit equos, 
Tunc patriae festo laetatus tempore vates 

Desuetae repetit fila canora lyrae 
Et resides levi modulatus pectine nervos 15 

Pollice festivo nobile duxit ebur. 
Vix auditus erat: venti frenantur et undae, 

Pigrior adstrictis torpuit Hebrus aquis, 
Porrexit Rhodope sitientes carmina rupes, 

Excussit gelidas pronior Ossa nives; 20 

Ardua nudato descendit populus Haemo 

Et comitem quercum pinus amica trahit, 
Cirrhaeasque dei quamvis despexerit artes, 

Orpheis laurus vocibus acta venit. 
Securum blandi leporem fovere molossi 26 

Vicinumque lupo praebuit agna latus. 
Concordes varia ludunt cum tigride dammae; 

Massylam cervi non timuere iubam. 

IUe novercales stimulos actusque canebat 

Herculis et forti monstra subacta manu, 30 

Quod timidae matri pressos ostenderit angues 

Intrepidusque fero riserit ore puer: 
^Te neque Dictaeas quatiens mugitibus urbes 

Taurus nec Stygii terruit ira canis, 
Non leo sidereos caeli rediturus ad axes, 36 

Non Erymanthei gloria montis aper. 
Solvis Amazonios cinctus, Stymphalidas arcu 

Adpetis, occiduo ducis ab orbe gregBs 



272 CLAVDII CLAVDIANI 

Tergemiiiique ducis numerosos deicis veism 

Et totiens uxio yictor ab hoste redis. 40 

Non cadere Autaeo, nou crescere profoit liy^fiie» 

Nec cervam volucres eripuere pedes. 
Caci flamma perit; rubuit Busiride Nilus; 

Prostratis maduit nubigenis Pholoe. 
Te Libyci stupuere sinus, te ma;Kima Tethys 45 

Horruit, imposito cum premerere polo: 
Firmior Hercidea mundus cervice pependit; 

Lustrarunt umeros Phoebus et astra tuos.* 

Thracius haec vates. Sed tu Tirynthius aiter, 

Florentine, mihi: tu mea plectra moves 50 

Antraque Musarum longo torpentia somno 
Excutis et placidos ducis in orbe choros. 



LIBER SECVNDVS. 

(XXXV.) 

tnpulit lonios praemisso lumine fluctus 
Nondum pura dies; tremulis vibratur in undis 
Ardor et errantes ludunt per caerula flammae. 
lamque audax animi fidaeque oblita parentis 
Fraude Dionaea riguos Proserpina saltus 5 

(Sic Parcae iussere) petit. Ter cardine verso 
Praesagum cecinere fores; ter conscia fati 
Flebile terrificis gemuit mugitibus Aetna. 
NuUis illa tamen monstris nulloque tenetur 
Prodigio. Comites gressum iunxere sorores. xo 

Prima dolo gaudens et tanto concita voto 
It Venus et raptus metitur corde faturos, 
lam dirum flexura chaos, iam Dite subacto 
Ingenti famulos Manes ductura triumpho. 
Illi multifidos crinis sinuatur in orbes 15 

Idalia divisus acu; sudata marito 
Fjbula purpureos geuuna suspendit amictus. 



(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 273 

Candida Parrhasii post hanc regina Lycaei 
Et Pandionias quae cuspide protegit arces, 
Vtraque virgo, ruunt: haec tristibus aspera bellis, 20 
Haec metuenda feris. Tritonia casside fulva 
Caelatum Typhona gerit, qui summa peremptus 
Ima viget, parte emoriens et parte superstes; 
Hastaque terribili surgens per nubila ferro 
Instar habet silvae-, tantum stridentia colla 25 

Gorgonis obtentu pallae fulgentis inumbrat. 
At Triviae lenis species et multus in ore 
Frater erat, Phoebique genas et lumina Phoebi 
Esse putes, solusque dabat discrimina sexus. 
Brachia nuda nitent; levibus proiecerat auris 30 

Indociles errare comas, arcuque remisso 
Otia nervus agit; pendent post terga sagittae. 
Crispatur gemino vestis Gortynia cinctu 
Poplite fusa tenus, motoque in stamine Delos 
Errat et aurato trahitur circumflua ponto. 35 

Quas inter Cereris proles, nunc gloria matris, 
Mox dolor^ aequali tendit per gramina passu 
Nec membris nec honore minor potuitque videri 
Pallas, si clipeum ferret, si spicula, Phoebe. 
Collectae tereti nodantur iaspide vestes. 40 

Pectinis ingenio numquam felicior artis 
Contigit eventus; nuUi sic consona telae 
Fila nec in tantum veri duxere figuras. 
Hic Hyperionio Solem de semine nasci 
Fecerat et pariter, forma sed dispare, Lunam^ 45 

Aurorae noctisque duces; cunabula Tethys 
Praebet et infantes gremio solatur anhelos 
Caeruleusque sinus roseis radiatur alumnis. 
Invalidum dextro portat Titana lacerto 
Nondum luce gravem nec pubescentibus alte 60 

Cristatum radiis: primo clementior aevo 



23 sic scripsi; ima viget parte moriens; ima parte viget 
moriens. 

Clavdiani Off.j ed. Kooh. "V^ 



274 CLAVDII CLAVDIANI 

Fingitur et teneruin vagitu despuit ignem. 
Laeya parte soror vitrei libamina potat 
Vberis et parvo signatur tempora comu. 

• TaK luxuriat cultu. Comitantur euntem 66 

Naides et socia stipant utrimque caterva, 
Quae fontes, Crinise, tuos et saxa rotantem 
Pantagiam nomenque Gelam qui praebuit urbi 
Concelebrant, quas pigra vado Camerina palustri, 
Quas Arethusaei latices, quas advena nutrit 60 

Alpheus (Cyane totum supereminet agmen): 
Qualis Amazonidum peltis exultat aduncis 
Pulchra cohors, quotiens Arcton populata virago 
Hippolyte niveas ducit post proelia turmas, 
Seu flavos stravere Getas seu forte rigentem 66 

Thermodontiaca Tanaim fregere securi; 
Aut quales referunt Baccho sollemnia Nymphae 
Maeoniae, quas Hermus alit, ripasque patemas 
Percurrunt auro madidae: laetatur in antro 
Amnis et imdantem declinat prodigus umam. 70 

Viderat herboso 3acrum de vertice vulgus 
Henna parens florum curvaque in valle sedentem 
Compellat Zephyrum: Tater o gratissime veris, 
Qui mea lascivo regnas per prata meatu 
Semper et adsiduis inroras flatibus annum, 76 

Respice Nympharum coetus et celsa Tonantis 
Germina per nostros dignantia ludere campos. 
Nunc adsis faveasque, precor; nunc omnia fetu 
Pubescant virgulta velis, ut fertilis Hybla 
Invideat vincique suos non abnuat hortos. 80 

Quidquid turiferis spirat Panchaia silvis, 
Quidquid odoratus longe blanditur Hydaspes, 
Quidquid ab extremis ales longaeva colonis 
Colligit optato repetens exordia leto, 
In venas disperge meas et flamine largo 86 

Rura fove. Sferear divino poUice carpi 

84 leio] Heinsim; seclo. 



(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 275 

Et nostris cupiant omari numina sertis.' 

Dixerat; ille novo madidantes nectare pennas 
Concutit et glaebas fecnndo rore maritat, 
Quaque volat vemus sequitur mbor; omnis in herbas 
Turget humus medioque patent convexa sereno. 91 
Sanguineo splendore rosSjS^ vaccinia nigro 
Imbuit et dulci violas fermgine pingit. 
Parthica quae tantis varianfcur cingula gemmis 
Regales vinctura sinus? quae vellera tantum 95 

Ditibus Assyrii spumis fucantur aeni? 
Non tales volucer pandit lunonius alas, 
Nec sic innumeros arcu mutante colores 
Incipiens redimitur hiems, cum tramite flexo 
Semita discretis interviret umida nimbis. 100 

Forma loci superat flores: curvata tumore 
Parvo planities et mollibus edita clivis 
Creverat in coUem; vivo de pumice fontes 
Roscida mobilibus lambebant gramina rivis, 
Silvaque torrentes ramorum frigore soles 106 

Temperat et medio bmmam sibi vindicat aestu: 
Apta fretis abies, bellis accommoda comus, 
Quercus amica lovi, tumulos tectura cupressus, 
Ilex plena favis, venturi praescia laums; 
Fluctuat hic denso crispata cacumine buxus, iio 

Hic hederae serpunt^ hic pampinus induit ulmos. 
Haud procul inde lacus (Pergum dixere Sicani) 
Panditur et nemorum frondoso margine cinctus 
Vicinis pallescit aquis: admittit in altum 
Cementes oculos et late pervius umor 115 

Ducit inoffensos liquido'sub flumine visus 
Imaque perspicui prodit secreta profundi. 
[Huc elapsa cohors gaudet per florida mra.] 

Hortatur Cytherea: legant. ^Nunc ite, sorores, 
Dum matutinis praesudat solibus aer, 120 

Dum meus umectat flaventes Lucifer agros 
Roranti praevectus equo.' Sic fata doloris 
Carpit signa sui. Varios tum cetera aalW% 



276 CLAYDII CLAVDIANI 

* 

Invasere cohors: credas examina fimdi 
Hyblaeum raptura thymum, cum cerea reges 126 

Castra movent fagique cava dimissus ab alvo 
Mellifer electis exercitus obstrepit herbis. 

. Pratorum spoliatur honos: haec lilia fascis 
Intexit violis; hanc mollis amaracus omat; 
Haec graditur stellata rosis, haec alba ligustris. 130 
Te quoque, flebilibus maerens Hyacinthe figuris, 
Narcissumque metunt^ nunc inclita germina veris, 
Praestantes olim pueros: tu natus Amyclis^ 
Hunc Helicon genuit; disci te perculit error, 
Hunc fontis decepit amor; te fronte retusa 135 

Delius, hunc fracta Cephisus hanmdine luget. 

Aestuat ante alias avido fervore legendi 
Frugiferae spes una deae: nunc vimine texto 
Ridentes calathos spoliis agrestibus implet; 
Nunc sociat flores seseque ignara coronat, 140 

Augiirium fatale tori. Quin ipsa tubarum 
Armorumque potens dextram, qua fortia turbat 
Agmina, qua stabiles portas et moenia vellit, 
lam levibijs Jaxat stucfiis hastamque reponit 
Insuetisque docet galeam mitescere sertis; 146 

Ferratus lascivit apex hqrrorque recessit 
Martius et cristae pacato fulgure vemant. 
Nec^ quae Parthenium canibus scmtatur odorem, 
Aspemata choros libertatemque comarum 
Iniecta voluit tantum frenare corona. 150 

Talia virgineo passim dum more genmtur, 
Ecce repens mugire fragor, confligere turres 
Pronaque vibratis radicibus oppida verti. 
Causa latet; dubios agnovit sola tumultus 
Diva Paphi mixtoque metu perterrita gaudet. 155 

lamque per anfractus animarum rector opacos 
Sub terris quaerebat iter gravibusque gementem 
Enceladuin calcabat equis: inmania findunt 
Membra rotae pressaque Gigas cervice laborat 

Sicaniam cum Dite ferens temptatque moveri 160 



(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 277 

DebiKs et fessis serpentibus impedit axem: 

Fumida sulphureo praelabitur orbita dorso. 

Ac velut occultus securum pergit in hostem 

Miles et effossi subter fandamiiia campi 

Transilit inclusos arcano limite muros 165 

Turbaque deceptas victrix erumpit in arces 

Terrigenas imitata viros: sic tertius heres 

Satumi latebrosa vagis rimatur habenis 

Devia, fratemum cupiens exire sub orbem. 

lanua nulla patet; prohibebant undique rupes 170 

Oppositae duraque deum compage tenebant: 

Non tulit ille moras indignatusque trabali 

Saxa ferit sceptro. Siculae sonuere cavemae; 

Turbatur Lipare; stupuit fomace relicta 

Mulciber et trepidus deiecit foLmina Cyclops. 175 

Audiit et si quem glacies Alpina coercet 

Et qui te, Latiis nondum praecincte tropaeis 

Thybri, natat missamque Pado qui remigat alnum. 

Sic, cum Thessaliam scopulis inclusa teneret 
Peneo stagnante palus et mersa negaret 180 

Arva coli, trifida Neptunus cuspide montes 
Lnpulit adversos: tunc forti saucius ictu 
Dissiluit gelido vertex Ossaeus Olympo; 
Carceribus laxantur aquae factoque meatu 
Redduntur fluviu^que mari tellusque colonis. 185 

Postquam victa manu duros Trinacria nexus 
Solvit et inmenso late discessit hiatu, 
Adparet subitus caelo timor; astra viarum 
Mutavere fidem; vetito se proluit Arctos 
Aequore; praecipitat pigrum formido Booten; 190 

Horruit Orion. Audito palluit Atlas 
Hinnitu: mtilos obscurat anhelitus axes 
Discolor et longa solitos caligine pasci 
Terruit orbis equos; pressis haesere lupatis 
Attoniti meliore polo rursusque verendum 195 

Li chaos obliquo certant temone reverti. 
Mox ubi pulsato senserunt verbera tex^c^ 



278 CLAVDH CLAVDIANI 

Et solem didicere pati, torrentius amne 

Hibemo tortaque ruimt pemicius hasta: 

Quantum non iaculum Parthi, non impetus Austri, 

Non leve sollicitae mentis discurrit acumen. aoi 

Sanguine frena calent; corrumpit spiritus auras 

Letifer; infectae spumis vitiantur harenae. 

DiJBFagiunt Nymphae: rapitur Proserpina curra 
Imploratque deas. 

lam Gorgonis ora revelat 205 

Pallas et intento festinat Delia telo 
Nec patmo cedunt: stimulat communis in arma 
Virginitas crimenque feri raptoris acerbat. 
IUe velut stabuli decus armentique iuvencam 
Cum leo possedit nudataque viscera fodit 210 

Vnguibus et rabiem totos exegit in armos: 
Stat crassa turpis sanie nodosque iubarum 
Excutit et viles pastorum despicit iras. 

^gnavi domitor vulgi, deterrime fratrum', 
Pallas ait 'quae te stimulis facibusque profanis 215 
Eumenides movere? tua cur sede relicta 
Audes Tartareis caelum incestare quadrigis? 
Sunt tibi deformes Dirae, sunt altera Lethes 
Numina, sunt tristes Furiae, te coniuge dignae. 
Fratris linque domos, alienam desere sortem; 220 

Nocte tua contentus abi. Quid viva sepultis 
Admisces? nostrum quid proteris advena mundum?' 

Talia vociferans avidos transire minaci 
Comipedes umbone ferit clipeique retardat 
Obice Gorgoneisque premens adsibilat hydris 226 

Praetentaque operit crista; libratur in ictum 
Fraxinus et nigros inluminat obvia curras 
Missaque paene foret, ni luppiter aethere summo 
Pacificas rabri torsisset fQlminis alas 
Confessus socerum: nimbis hymenaeus hiulcis 230 

Intonat et testes firmant conubia flammae. 

Invitae cessere deae. Compescuit arcum 
Cum gemitvL talesque dedit Latoma voces: 



(XXXV.) DE RAPTVPROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 279 

'Sis meinor o longumque vale. Reverentia patris 
Obstitit auxilio, nec nos defendere contra 235 

Possumus: imperio vinci maiore fatemur. 
In te coniurat genitor populoque silenti 
Traderis, heu! cupidas non adspectura sorores 
Aequalemque chorum. Quae te fortuna supemis 
Abstulit et tanto damnavit sidera luctu? 240 

lam neque Partheniis innectere retia lustris 
Nec pharetram gestare libet: securus ubique 
Spumet aper saevique fremant impune leones. 
Te iuga Taygeti, posito te Maenala flebunt 
Venatu maestoque diu lugebere Cyntho. 245 

Delphica quin etiam fratris delubra tacebunt.' 

Interea volucri fertur Proserpina curru 
Caesariem diflFasa Noto planctuque lacertos 
Verberat et questus ad nubila tendit inanes: 

^Cur non torsisti manibus fabricata Cyclopum 260 
In nos tela, pater? Sic me crudelibus umbris 
Tradere, sic toto placuit depeUere mundo? 
Nullane te flectit pietas nihilumque patemae 
Mentis inest? Tantas quo crimine movimus iras? 
Non ego, cum rapido saeviret Phlegra tumultu, 265 
Signa deis adversa tuK; non robore nostro 
Ossa pruinosum vexit glacialis Olympum. 
Quod conata nefas aut cuius conscia culpae 
Exul ad inmanes Erebi detmdor hiatus? 
fortunatas alii quascumque tulere 260 

Raptores! saltem communi sole fruuntur. 
Sed mihi virginitas pariter caelumque negatur, 
Eripitur cum luce pudor, terrisque relictis 
Servitum Stygio ducor captiva tyranno. 
male dilecti flores despectaque matris 265 

ConsiKa! o Veneris deprensae serius artes! 
Mater, io! seu te Phrygiis in vaUibus Idae 
Mygdonio buxus circumsonat horrida cantu, 
Seu tu sanguineis ululantia Dindyma Gallis 
Incolis et strictos Curetum respicis enaea: *=i\^ 



280 CLAVDII CLAVDIANI 

Exitio succurre meo! compesce furentem! 
Comprime ferales torvi praedonis habenas!' 

Talibus ille ferox dictis fletuque decoro 
Vincitur et primi suspiria sensit amoris. 
Tunc ferrugineo lacrimias deterget amictu 276 

Et placida maestum solatur voce dolorem: 

^Desine ftmestis animum, Proserpina, curis 
Et vano vexare metu. Maiora dabuntur 
Sceptra nec indigni taedas patiere mariti. 
Ille ego Satumi proles, cui machina rerum 280 

Servit et inmensum tendit per inane potestas. 
Amissum ne crede diem: sunt altera nobis 
Sidera, sunt orbes alii, lumenque videbis 
Purius Elysiumque magis mirabere solem 
Cultoresque pios; illic pretiosior aetas, 285 

Aurea progenies habitat, semperque tenemus 
Quod superi meruere semel. Nec mollia desunt 
Prata tibi; Zephyris illic melioribus halant 
Perpetui flores, quos nec tua protulit Henna. 
Est etiam lucis arbor praedives opacis 290 

Fulgentes viridi ramos curvata metallo: 
Haec tibi sacra datur fortunatumque tenebis 
Autumnum et folvis semper ditabere pomis. 
Parva loquor: quidquid liquidus complectitur aer, 
Quidquid aKt tellus, quidquid maris aequora verrunt, 
Quod fluvii volvunt, quod nutrivere paludes, 296 

Cuncta tuis pariter cedent animalia regnis 
Lunari subiecta globo, qui septimus auras 
Ambit et aetemis mortalia separat astris. 
Sub tua purpurei venient vesfigia reges 300 

Deposito luxu turba cum paupere mixti 
(Omnia mors aequat); tu damnatura nocentes, 
Tu requiem latura piis; te iudice sontes 
Improba cogentur vitae commissa fateri. 
Accipe Lethaeo famulas cum gurgite Parcas, 306 



275 deterget] Birtius; detergit, deterait. 



(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 281 

Sitque ratuiii quodcuiiique voles.' 

Haec fatus ovantes 
Exhortatur equos et Tartara mitior intrat. 
Conveniunt animae, quantas violentior Auster 
Decutit arboribus frondes aut nubibus imbres 
Colligit aut frangit fluctus aut torquet harenas; 310 
Cunctaque praecipiti stipantur saecula cursu 
Insignem visura nurum. Mox ipse serenus 
Ingreditur facili passus mollescere risu 
Dissimilisque sui. Dominis intrantibus ingens 
Adsurgit Phlegethon: flagrantibus hispida rivis 315 
Barba madet totoque fluunt incendia vultu. 

Occurrunt properi lecta de plebe ministri: 
Pars altos revocant currus frenisque solutis 
Vertunt emeritos ad pascua nota iugales; 
Pars aulaea tenent; alii praetexere ramis 320 

Limina et in thalamum cultas extoUere vestes. 
Reginam casto cinxerunt agmine matres 
Elysiae teneroque levant sermone timores 
Et sparsos reKgant crines et vultibus addunt 
Flammea sollicitum praevelatura pudorem. 325 

Pallida laetatur regio gentesque sepultae 
Luxuriant epulisque vacant genialibus umbrae. 
Grata coronati peragunt convivia Manes; 
Rumpunt insoliti tenebrosa silentia cantus; 
Sedantur gemitus. Erebi se sponte relaxat 330 

Squalor et aetemam patitur rarescere noctem, 
Vma nec incertas versat Minoia sortes. 
Verbera nulla sonant nulloque frementia luctu 
Lnpia dilatis respirant Tartara poenis: 
Non rota suspensum praeceps Ixiona torquet; 335 

Non aqua Tantaleis subducitur invida labris. 
Solvitur Ixion et Tantalus invenit undas 
Et Tityos tandem spatiosos erigit artus 
Squalentisque novem detexit iugera campi 

Santus erat), laterisque piger sulcator opaci 340 

vitus trahitur lasso de pectore vultur 



282 CLAVDII CLAVDIANI 

Abreptasque dolet iam non sibi crescere fibras. 

Oblitae scelerum formidatique furoris 
Eumenides cratera parant et vina feroci 
Crine bibunt flexisque minis iam lene canentes 346 
Extendunt socios ad pocula plena cerastas 
Et festas alio succendunt lumine taedas. 
Tunc et pestiferi pacatum flumen Avemi 
Innocuae transistis, aves, flatumque repressit 
Amsanctus: fixo tacuit torrente vorago. 350 

Tunc Acheronteos mutato gurgite fontes 
Lacte novo tumuisse ferunt, hederisque virentem 
Cocyton dulci perhibent undasse Lyaeo. 
Stamina nec rumpit Lachesis; nec turbida sacris 
Obstrepitant lamenta choris. Mors nulla vagatur 356 
Li' terris, nullique rogum planxere parentes. 
Navita non moritur fluctu, non cuspide miles; 
Oppida ftmerei pollent inmunia leti, 
Lnpexamque senex velavit harundine frontem 
Portitor et vacuos egit cum carmine remos. 360 

lam suus inferno processerat Hesperus orbi: 
Ducitur in thalamum virgo. Stat pronuba iuxta 
Stellantes Nox picta sinus tangensque cubile 
Omina perpetuo genitalia foedere sancit; 
Exultant cum voce pii Ditisque stib aula 366 

Talia pervigili sumunt exordia plausu: 

^Nostra potens luno tuque o germane Tonantis 
Et gener, unanimi consortia discite somni 
Mutuaque altemis innectite vota lacertis. 
lam felix oritur proles; iam laeta futuros 370 

Expectat Natura deos. Nova-numina rebus 
Addite et optatos Cereri proferte nepotes.' 



(XXXVL) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 283 

LIBER TERTIVS. 

(XXXVI.) 

luppiter interea cinctam Thaumaiitida nimbis 
Ire iubet totoque deos arcessere mundo. 
lUa colorato . Zephyros inlapsa volatu 
Numina conclamat pelagi Nymphasque morantes 
Increpat et Fluvios umentibus evocat antris. 5 

Ancipites trepidique ruunt, quae causa quietos 
Excierit, tanto quae res agitanda tumultu. 
Vt patuit stellata domus^ considere iussi, 
Nec confasus honor: caelestibus ordine sedes 
Prima datur; tractum proceres tenuere secundum io 
Aequorei, placidus Nereus reverendaque Phorci 
Canities; Glaucum series extrema biformem 
Accipit et certo mansurum Protea vultu. 
Nec non et senibus Fluviis concessa sedendi 
Gloria; plebeio stat cetera more iuventus, 16 

Mille Amnes. Liquidis incumbunt patribus udae 
Naides et taciti mirantur sidera Faimi. 

Tum gravis ex alto genitor sic orsus Olympo: 
'Abduxere meas iterum mortalia curas 
lam pridem neglecta mihi, Satumia postquam 20 

Otia et ignavi seniimi cognovimus aevi; 
Sopitosque diu populos torpore patemo 
Sollicitae placuit stimulis impellere vitae, 
Incultis ne sponte seges grandesceret arvis, 
Vndaret neu silva favis, neu vina tumerent 26 

Fontibus et totae fremerent in pocula ripae 
(Haud equidem invideo — neque enim livescere fas est 
Vel nocuisse deos — sed, quod dissuasor honesti 
Luxus et humanas oblimat copia mentes), 
Provocet ut segnes animos rerumque remotas 30 

Ingeniosa vias paulatim exploret egestas 
Vtque artes pariat sollertia, nutriat usus. 

'Nunc mihi cum magnis instat Naturo» <ijvsx.<^izss!. 



284 CLAVDH CLAVDIANI 

Humaiiuin relevare genus, durumque tyrannum 

Imnitemque vocat regnataque saecula patri 35- 

Conmiemorat parcumque lovem se divite clamat, 

Qui campos horrere situ dumisque repleri 

Rura velim, nuUis exomem fructibus aimum. 

Se iam, quae genetrix mortalibus ante fnisset, 

In dirae subito mores transisse novercae; 40 

«Quid mentemtraxisse polo, quid profuit altum 

Erexisse caput, pecudum si more pererrant 

Avia, si frangunt conmnmia pabula glandes? 

Haecine vita iuvat silvestribus addita lustris, 

Indiscreta feris?« Tales cum saepe parentis 45 

Pertulerim questus, tandem clementior orbi 

Chaonio statui gentes avertere victu: 

Atque adeo Cererem, quae nunc ignara malorum 

Verberat Idaeos torva cum matre leones^ 

Per mare, per terras avido discurrere luctu 50 

Decretum, natae donec laetata repertae 

Indicio tribuat fruges, currusque feratur 

Nubibus ignotas populis sparsurus aristas 

Et iuga caerulei subeant Actaea dracones. 

Quodsi quis Cereri raptorem prodere divum 55 

Audeat, imperii molem pacemque profimdam 

Obtestor rerum, natus Kcet ille sororve 

Vel coniunx fuerit natarumve agminis una, 

Se licet illa meo conceptam vertice iactet: 

Sentiet iratum procul aegide, sentiet ictum 60 

Pulminis et genitum divina sorte pigebit 

Optabitque mori: tunc vuLiere saucius ipsi 

Tradetur genero, passurus prodita regna, 

Et sciet an propriae conspirent Tartara causae. 

Hoc sanctum; mansura fluant hoc ordine fata.' 65 

Dixit et horrendo concussit sidera motu. 

At procul armisoni Cererem sub rupibus antri 
Securam placidamque diu iam certa peracti 
Terrebant simulacra mali, noctesque timorem 
Ingenunaiit omjiique perit Proaerpina somno. 70 



<XXXVL) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 285 

Namque modo adversis invadi viscera telis, 
Nuiic sibi mutatas horret nigrescere vestes, 
JNTuiic stenles mediis frondere penatibus omos. 
Stabat praeterea luco dilectior onmi 
Laurus, virgineos quondam quae fronde pudica 75 
Vmbrabat thalamos: hanc imo stipite caesam 
Vidit et incomptos foedari pulvere ramos 
Quaesivitque nefas. Dryades dixere gementes 
Tartarea Furias debeUavisse bipenni. 

Sed tunc ipsa sui iam non ambagibus ullis 80 

Nuntia matemo facies ingesta sopori: 
Namque videbatur tenebroso obtecta recessu 
Carceris et saevis Proserpina vincta catenis, 
Non qualem Siculis olim mandaverat arvis 
Nec qualem roseis nuper convallibus Hennae 85 

Suspexere deae: squalebat pulchrior auro 
Caesaries et nox oculorum infecerat ignes 
Exhaustusque gelu pallet mbor, ille superbi 
Flammeus oris honos, et non cessura pminis 
Membra colorantur picei caligine regni. 90 

Ergo hanc ut dubio vix tandem agnoscere visu 
Evaluit: ^Cuius tot poenae criminis?' inquit 
^Vnde haec informis macies? cui tanta potestas 
In me saevitiae? Rigidi cur vincula ferri 
Vix aptanda feris molles memere lacerti? 95 

Tu mea, tu proles? an vana fallimur umbra?' 

Illa refert: 'Heu dira parens nataeque peremptae 
Lmiemor! heu folvas animo transgressa leaenas! 
Tantane te nostri tenuere oblivia? tantum 
Vnica despicior? Certe Proserpina nomen loo 

Dulce tibi, tali quae nunc, ut cemis, hiatu 
Suppliciis inclusa teror! Tu saeva choreis 
Indulges? Phrygias vel nunc interstrepis urbes? 
Quodsi non omnem pepulisti pectore matrem, 
Si tua nata, Ceres, et non me Caspia tigris 105 

8^ Hennae] Puhnannus; ethne. 

i 



286 CLAVDII CLAVDIANI 

Edidit, liis, oro, miseram defende cavemis 
Inque supema refer. Prohibent si fata reverti, 
Vel tantum visura veni/ 

Sic fata trementes 
Tendere conatur palmas. Vis improba ferri 
Impedit et motae somnum solvere catenae. iio 

Obriguit visis; gaudet non vera fiiisse; 
Complexu caruisse dolet. Penetralibus amens 
Prosilit et tali compellat voce Cybeben: 

^am non ulterius Phrygia tellure morabor, 
Sancta parens: revocat tandem custodia cari 115 

Pignoris et cunctis obiecti fraudibus anni. 
Nec mihi Cyclopum quamvis extructa caminis 
Culmina fida satis. Timeo ne fama latebras 
Prodiderit leviusque meum Trinacria celet 
Depositum. Terret nimium vulgata locorum 120 

Nobilitas. Aliis sedes obscurior oris 
Exquirenda mihi; gemitu flammisque propinquis 
Enceladi nequeunt umbracula nostra taceri. 
Sonmia quin etiam variis infausta figuris 
Saepe monent, nullusque dies non triste minatur 126 
Augurium. Quotiens flaventia serta comarum 
Sponte cadunt! quotiens exundat ab ubere sanguisl 
Larga vel invito prorumpunt flumina vultu 
Iniussaeque manus mirantia pectora tundunt.. 
Si buxus inflare velim, ferale gemiscunt; 130 

Tympana si quatiam, planctus mihi tympana reddunt. 
Ah vereor, ne quid portendant omina veril 
Hae longae nocuere morae!' 

Trocul inrita venti 
Dicta ferant' subicit Cybele; 'nec tanta Tonanti 
Segnities, ut non pro pignore fiilmina mittat. 135 
I tamen et nullo turbata revertere casu.' 

Haec ubi, digreditur templis. Sed nulla ruenti 
Mobilitas: tardos queritur non ire dracones 



113 Cjrbeben] cybelen. 



L . 



(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 287 

Iimieritasque movens altemo verbere pennas 

Sicaniam quaerit, CTim necdum absconderit Idam. 140 

Cuncta pavet speratque nihil. Sic aestuat ales, 

Quae teneros humili fetus commiserit omo 

Adlatura cibos, et plurima cogitat absens: 

Ne gracilem ventus decusserit arbore nidum, 

Ne fortum pateant homini, ne praeda colubris. 145 

Vt domus excubiis incustodita remotis 
Et resupinati neglecto cardine postes 
Flebilis et tacitae species adpamit aulae: 
Non expectato respectu cladis amictus 
Conscidit et fractas cum crine avellit aristas. 150 

Haeserunt lacrimae; nec vox aut spiritus oris 
Redditur, atque imis vibrat tremor ossa medullis; 
Succidui titubant gressus; foribusque reclusis, 
Dum vacuas sedes et desolata pererrat 
Atria, semimtas confaso stamine telas 155 

Atque interceptas agnoscit pectinis artes. 
Divinus perit ille labor, spatiumque relictum 
Audax sacrilego supplebat aranea textu. 

Nec deflet plangitve malum*, tantum oscula telae 
Figit et abmmpit mutas in fila querellas; 160 

Attritosque manu radios proiectaque pensa 
Cunctaque virgineo sparsa oblectamina ludo 
jCeu natam ^pressat gremio; castumque cubile 
Desertosque toros et, sicubi sederat olim, 
Perlegit: attonitus stabulo ceu pastor inani, 165 

Cui pecus aut rabies Poenomm inopina leonum 
Aut populatrices infestavere catervae; 
Sems at ille redit vastataque pascua lustrans 
Non responsuros ciet imploratque iuvencos. 

Atque ibi secreta tectomm in parte iacentem 170 
Conspicit Electram^ natae quae sedula nutrix 
Oceani priscas inter notissima Nymphas. 
Par Cereri pietas; haec post cunabida dulci 
Ferre sinu summoque lovi deducere parvam 
Sueverat et genibus ludentem aptare ^^twsia»* n^^ 



288 CLAVDII CLAVDIANI 

Haec comes, haec custos, haec proxima, mater haberi. 
Tunc laceras ejBfasa comas et pulvere cano 
Sordida sidereae raptus lugebat alumnae. 

Hanc adgressa Geres^ postquam suspiria tandem 
Laxavit frenosque dolor: 'Quod cemimus' inquit 180 
'Excidium? Cui praeda feror? Regnatne maritus 
An caelum Titanes habent? Quae talia vivo 
Ausa Tonante manus? rupitne Typhoia cervix 
Inarimen? fractane iugi compage Vesevi 
Alcyoneus Tyrrhena pedes per stagna cucurrit? 185 
An vicina mihi quassatis faucibus Aetna 
Protulit Enceladum? nostros an forte penates 
Adpetiit centum Briareia turba lacertis? 
Heu, ubi nunc es, nata, mihi? quo, mille ministrae, 
Quo, Cyane? volucres quae vis Sirenas abegit? 190 
Haecine vestra fides? sic fas aliena tueri 
Pignora?' 

Contremuit nutrix, maerorque pudori 
Cedit, et adspectus miserae non ferre parentis 
Emptum morte velit longumque inmota moratur 
Auctorem dubium certumque expromere fonus. 195 
Vix tamen haec: 

'Acies utinam vesana Gigantum 
Hanc dederit cladem! Levius commimia tangunt. 
Sed divae, multoque minus quod rere, sorores 
Li nostras (nimium!) coniuravere ruinas. 
Lisidias superum, cognatae vulnera cemis 200 

Lividiae. Phlegra nobis infensior aether. 

Tlorebat tranquilla domus; nec limina virgo 
Linquere nec virides audebat visere saltus 
Praeceptis obstricta tuis. Telae labor illi; 
Sirenes requies. Sermonum gratia mecum, 205 

Mecum somnus erat cautique per atria ludi: 
Cimi subito (dubium quonam monstrante latebras 
Rescierit) Cytherea venit suspectaque nobis 
Ne foret^ hinc Phoeben comites, hinc Pallada iunxit. 
Protinua effiiso laetam se fingei^ riau 210 



<XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 289 

Nec semel amplecti nomenque iterare sororis 
Et dura de matre queri, quae tale recessu 
Maluerit damnare decus vetitamque dearum 
Colloquio patriis procul amandaverit astris. 
Nostra rudis gaudere malis et nectare largo 215 

Instaurare dapes. Nunc arma habitumque Dianae 
Induitur digitisque attemptat mollibus arcum, 
Nunc crinita iubis galeam, laudante Minerva, 
Implet et ingentem clipeum gestare laborat. 

Trima Venus campos Hennaeaque rura maligno 
Ingerit adflatu. Vicinos caUida flores 221 

Ingeminat meritumque loci velut inscia quaerit 
Nec credit, quod bruma rosas innoxia servet, 
Quod gelidi rubeant alieno germine menses 
Vema nec iratum timeant virgulta Booten. 225 

Dum loca miratur, studio dum flagrat eundi, 
Persuadet; teneris heu lubrica moribus aetas! 
Quos ego nequidquam planctus, quas inrita fudi 
Ore preces! Ruit illa tamen confisa soronun 
Praesidio; famulae longo post ordine Nymphae. 230 

'Itur in aetemo vestitos gramine coUes 
Et prima sub luce legunt, cum rore serenus 
Albet ager sparsosque bibunt violaria sucos. 
Sed postquam medio sol altior institit axi, 
Ecce polum nox foeda rapit tremefactaque nutat 235 
Insula comipedum pulsu strepituque rotarum. 
Nosse nec aurigam licuit: seu mortifer iUe 
Seu Mors ipsa fuit. Livor permanat in herbas; 
Deficiunt rivi; squalent mbigine prata 
Et nihil adflatum vivit: paUere Ugustra, 240 

Expirare rosas, decrescere UUa vidi. 
Vt rauco reduces tractu detorsit habenas, 
Nox sua prosequitur curmm, lux redditur orbi. 
Persephone nusquam. Voto rediere peracto 
Nec mansere deae. Mediis invenimus arvis 245 



220 Hennaeaque] FarrJumus; ethneaque. 

Clatdiahi Opp., ed. Koch. V^ 



290 CLAVDII CLAVDIANI 

ijxanimein Cyanen: cervix redimita iacebat 

Et caligantes marcebanl^ fronte coronae. 

Adgredimur subito et casus scitamur eriles 

(Nam propior cladi steterat): quis vultus equorum? 

Quis regat? Illa nikil^ tacito sed laesa yeneno -250 

Solvitur in laticem: subrepit crinibus umor; 

Liquitur in roremque pedes et brachia manant 

Nostraque mpx lambit vestigia perspicuus fons. 

Discedunt aliae. Rapidis Acneloides aKs 

Sublatae Siculi latus obsedere Pelori 265 

Accensaeque malo iam non impune canoras 

In pestem vertere lyras: vox blanda carinas 

AdKgat; audito frehantur carmine remi. 

Sola domi luctu senium tractura relinquor.' 259 

Haeret adbuc suspensa Ceres et singula demens 
Ceu nondum transacta timet; mox lumina torquens 
Vultu ad caelicolas furiato pectore fertur. 
Arduus-Hyrcana quatitur sic matre Niphates, 
Cuius Achaemenio regi ludibria natos 
Advexit tremebundus eques: fremit illa marito 265 
Mobilior Zephyro totamque virentibus iram 
Dispergit maculis nimiumque hausura profando 
Ore virum vitreae tardatur imagine formae. 

Haud aliter toto genetrix bacchatur Olympo 
^Reddite' vociferans. ^Non me vagus edidit amnis; * 
Non Dryadum de plebe sumus. . Turrita Cybebe 271 
Me quoque Satumo genuit. Quo iura deorum, 
Quo leges cecidere poli? Quid vivere recte 
Proderit? En audet noti Cytherea pudoris 
Ostentare suos post Lemnia vincula vultus. 275 

Hos animos bonus ille sopor castumque cubile 
Praebuit? amplexus hoc promeruere pudici? 
Nec mirum, si turpe nihil post talia ducit. 
Quid vo§ expertes thalami? tantunme relictus 
Virginitatis honos? tantum mutata voluntas? 280 



271 Cybehe] cjbele. 



(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBEE TERTIVS. 291 

« 

lam Veiieri iimctae, sociis raptoribus, itis? 

temt)Ks Scythiae atque hominem sitientibus aris 

Vtraque digna coU! Tanti quae causa faroris? 

Quam mea. vel tenui dicto Proserpina laesit? 

Scilicet aut caris pepulit te, Delia,. silvis 285 

Aut tibi conmiissas rapuit, Tritonia, pugnas. 

An gravis eloquio? vestros an forte petebat 

Importuna choros? Atqui Trinacria longe/ 

Esset ne vobis oneri, deserta colebat. 

Quid latxiisse iuvat? Rabiem livoris acerbi 290 

NuUa potest placare quies.' 

His increpat omnes 
Vocibus. Ast illae (prohibet sententia patris) 
Aut reticent aut nosse negant responsaque matri 
Dant lacrimas. Quid agat? Rursus se victa remittit 
Inque humiles devecta preces: 

'Ignoscifce, si quid 295 
Intumuit pietas, si quid flagrantius actum, 
Quam miseros decuit. Supplex miserandaque vestris 
Advolvor genibus: liceat cognoscere sortem. 
Hoc tantum liceat: certos habuisse dolores. 
Scire peto, quae forma mali; quamcumque dedistis 
Fortunam, sit nota: feram' fatumque putabo, 301 

Non scelus. Adspectum, precor, indulgete parenti; 
Non repetam. Quaesita manu securus habeto 
Quisquis es; adfirmo praedam; desiste vereri. 
Quodsi nos aliquo praevenit foedere raptor, 305 

Tu certe, Latona, refer: cbnfessa Diana 
Forte tibi. Nosti quid sit Lucina, quis horror 
Pro genitis et quantus amor, partusque tulisti 
Tu geminos: haec una mihi. Sic crine fruaris 
Semper Apollineo, sic me felicior aevum 310 

Mater agas.' 

Largis tunc imbribus ora madescunt. 
^Quid? tantum dignum fleri dignumque taceri? 
Hei mihi, discedunt omnes. Quid vana moraris 
Vlterius? non bella palam caelestia aeiLtis»*? 



292 CLAVDII CLAVDIANI 

Quin potius natam pelago terrisque requiris? 316 

Accingar lustrare diem, per devia rerum 

Indefessa ferar. NuUa cessabitur hora, 

Non requies, non somnus erit, dum pignus ademptum 

Inveniam, gremio quamvis mergatur Hiberae 

Tethyos et Rubro iaceat vallata profundo. 320 

Non Rheni glacies, non me Riphaea tenebunt 

Frigora; rion dubio Syrtis cunctabitur aestu. 

Stat finem penetrare Noti Boreaeque nivalem 

Vestigare domum; primo calcabitur Atlas 

Occasu facibusque meis lucebit Hydaspes. 326 

Impius errantem videat per rura, per urbes 

luppiterj extincta satietur paelice luno. 

Insultate mihi, caelo regnate superbi, 

Ducite praeclarum Cereris de stirpe^ triumphum!' 

Haec fatur notaeque iugis inlabitur Aetnae 330 
Noctivago taedas informatura labori. 

Lucus erat prope flumen Acin, quod candida praefert 
Saepe mari pulchroque secat Galatea natatu, 

^Densus et innexis Aetnaea cacumina ramis 
Qua licet usque tegens. lUic posuisse cruentam 335 
Aegida captivamque pater post proelia praedam 
Advexisse datur. Phlegraeis silva superbit 
Exuviis totumque nemus victoria vestit. ' 

Hic patuli rictus et prodigiosa Gigantum 
Tergora dependent, et adhuc crudele minantur 340 
Adfixae truncis facies^ inmaniaque ossa 
Serpentum passim cumulis 'exanguibus albent, 
Et rigidae multo suspirant fulmine pelles; 
Nullaque non magni iactat se nominis arbor: 
Haec centumgemini strictos Aegaeonis enses 345 

Curvata vix fronde levat; liventibus illa 
Exultat Coei spoliis; haec arma Mimantis 
Sustinet; hos onerat ramos exutus Ophion. 
Altior at cunctis abies umbrosaque late 
Ipsius Enceladi fumantia gestat opima^ 350 

Summi terrigenum regis, caderetque gravata 



(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBEB TERTIVS. 293 

Pondere, ni lassam fiilciret proxima quercus. 
Inde timor numenque loco, nemorisque senectae 
Parcitur, aetheriisque nefas nocuisse tropaeis. 
Pascere nuUus oves nec robora laedere Cyclops 355 
Audet et ipse fagit sacra Polyphemus ab umbra. 

Non tamen hoc tardata Ceres. Accenditur ultro 
Relligione loci vibratque infesta securim 
Ipsum etiam feritura lovem: succidere pinus 
Aut magis enodes dubitat prostemere cedros 360 

Exploratque habiles truncos rectique tenorem 
Stipitis et certo pertemptat brachia nisu. 
Sic, qui vecturus longinqua per aequora merces 
Molitur tellure ratem vitamque procellis 
Obiectare parat, fagos metitur et ahios 365 

Et varium rudibus silvis accommodat usum: 
Quae longa est, tumidis praebebit comua velis; 
Quae fortis, clavo potior; quae lenta, favebit 
Remigio; stagni patiens aptanda carinae. 

Tollebant geminae capita inviolata cupressus 370 
Caespite vicino: quales n,on mpibus Idae 
Miratur Simois, quales non divite ripa 
Lambit Apollinei nemoris nutritor Orontes. 
Germanas adeo credas; sic frontibus aeqms 
Adstant et socio despectant vertice lucum. 875 

Hae placuere faces. Pemix invadit utramque 
Cincta sinus, exerta manus, armata bipenni 
Altemasque ferit totisque obnixa trementes 
Viribus impellit. Pariter traxere ruinam 
Et pariter posuere comas campoque recumbunt, 880 
Faunorum Dryadumque dolor. Complectitur ambas, 
Sicut erant, alteque levat retroque solutis 
Crinibus ascendit fastigia montis anheli 
Exu^)eratque aestus et nulli pervia saxa 
Atque indignantes vestigia calcat harenas: 885 

Qualis pestiferas animare ad crimina taxos 
Torva Megaera ruit, Cadmi seu moenia poscat 
Sive Thyesteis properet saevire Myc«in&\ 



294 CLAVDII CLAVDIANI 

Dant tenebrae manesque locum plantisque resultant 
Tartara ferratis, donec Phlegethontis ad undam 390 
Constitit et plenos excepit lampade fluctus. 

Postquam perventum scopuK flagrantis in ora, 
Protinus arsuras aversa fronte cupressus 
Faucibus iniecit mediis lateque cavemas 
Texit et undantem flammarum obstruxit hiatum. 396 
Compresso mons igne tonat claususque laborat 
Mulciber: obducti nequeunt exire vapores. 
Coniferi micuere apices crevitque faviUis 
Aetna novis stridentque admisso sulphure rami. 
Tum, ne deficerenib tantis erroribus, ignes 400 

Semper inocciduos insopitosque manere 
lussit et arcano perfadit robora suco, 
Quo Phaethon inrorat equos, quo Luna iuvencos. 

lamque soporiferas noctuma silentia terris 
Explicuere vices: laniato pectore longas 405 

Inchoat illa vias et sic ingressa prqfatur: 

'Non tales gestare tibi, Proserpina, taedas 
Sperabam; sed vota mihi communia matrum 
Et thalami festaeque faces caeloque canendus 
Ante oculos hymenaeus erat. Sic numina fatis 4lo 
Volvimur et nullo Lachesis discrimine saevit? 
Quiam nuper sublimis eram quantisque procorum 
Cingebar studiis! Quae non mihi pignus ob imum 
Cedebat numerosa parens! Tu prima voluptas, 
Tu postrema mihi*, per te fecunda ferebar. 415 

decus, requies, o grata superbia matris, 
Qua gessi florente deam, qua sospite numquam 
Inferior lunone ftii: nunc squalida, vilis. 
Hoc placitum patri. Cur autem adscribimus illum 
His lacrimis? Ego te, fateor, cmdelis ademi, 420 
Quae te deserui solamque instantibus ultro 
Hostibus exposui. Baucis secura fmebar 
Kimirum thiasis et laeta sonantibus armis 



399 stridentqne] BirtiiAS; atrideiit. 



(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 295 

lungebam Phrygios, cum tu raperere, leones. 
Accipe quas merui poenas. En ora fatiscunt 425 

Vulneribus grandesque rubent in pectore sulci. 
Inmemor en uterus crebro contunditur ictu. 

^Qua ^e parte poli, quo te sub cardine quaeram? 
^ms monstrator erit? quae me vestigia ducent? 
Qui currus? ferus ipse quis est? terraene, marisne 430 
Incola? jQuae volucrum deprendam signa rotarum? 
Ibo, ibo quocumque pedes, quocumque iubebit 
Casus; sic Venerem quaerat deserta Dione. 

'Efficietne labor? Rursus te, nata, licebit 
Amplecti? Manet ille decor, manet ille genarum 435 
Fulgor? an infelix talem fortasse videbo, 
Qualis nocte venis, qualem per somma vidi?* 

Sic ait et prima gressus molitur ab Aetna 
Exitiique reos flores ipsumque rapinae 
Detestata locum sequitur dispersa viarum • 440 

Indicia et pleno rimatur lumine campos 
Inclinatque faces. Omnis madet orbita fletu; 
Omnibus admugit. Quocumque it in aequore, fulvis 
Adnatat umbra fretis extremaque lucis imago 
Italiam Libyamque ferit: clarescit Etruscum 445 

Litus et accenso resplendent aequore Syrtes. 
Antra procul Scyllaea petit canibusque reductis 
Pars stupefacta silet^ pars nondum exterrita latrat. 



FRAGMENTVM INCERTVM INCERTAE 

SEDIS. 

Rus istud pretio constat yili. 



CARMINVM MINORVM APPENDIX 
VEL SPVRIA VEL SVSPECTA CONTINENS. 

I. (C.) 

m SIRENAS. 

Dulce malum pelago Sirenae volucresque puellae 
Scyllaeos inter fremitus avidamque Charybdin 
Musica saxa fretis habitabant: dulcia monstra, 
Blanda pericla maris, terror quoque gratus in undis. 
Delatis licet huc incumberet aura carinis 5 

Implessentque sinus venti de puppe ferentes, 
Figebat vox una ratem. Nec tendere certum 
Delectabat iter reditus, otiumque iuvabat, 
Nec dolor ullus erat: mortem dabat ipsa voluptas. 

II. (CI.) 

LAVS HERCVLTS. 

Pieridum columen, cuius Pamasia magno 
Numine templa sonant, Phoebe, precor, huc age laeto 
Tecum cuncta choro. Penetralia sancta sororum 
Et nova Castalios latices per rura petentem 
Hippocrenaeon victorem siste refotum 5 

Mente faveque. Tuam non nunc novus advena turbam 
Ligredior, laurusque gerens et florea sertis 
Tempora vincta tuis, doctorum munera vatum, 
Testor adhuc veteres quamvis desuetus honores. 

Alcides mihi carmen erit, Romana Tonantis la 

II 5 siste refotum] Birtius; Bistere fontem. 6 Mente 
faveque] idetn; Me fameque. 



298 • CLAVDn CLAVDIANl 

Progenies^ dignus credi post viscera mimen 

Cui super inmensos invicti roboris aestus 

Nec nasci potuisse vacat: nam lucis in ipsis/ 

Inclite, primitiis tardo vix editus ortu 

Fecisti de patre fidem. Sed cur mihi lentis 16 

Ludis adhuc, Cirrhaee, modis tenerumque resultans 

Luxuriante leves impellis pollice chordas? 

Pone habitum, quo molle canis, et frondis amatae 

Linque nemus mollique exutus tempora lauro 

Populea mecum carmen luctare sub umbra. 20 

lam grave plus etiam, quam ventris tempora vellent, 
Alcmenam tendebat onus. Sed regia Iimo 
Impedit et partus prohibet nascique vetabat, 
Vt metus ipse deum monstret; nec vivida caeli 
Semina mortales norunt sentire latebras 26 

Nec possunt sufferre moras. Datur inde novercae 
Materies', gravibusque odiis augmenta ministrat, 
Quod vinci coepisse pudet. 

Mox improba binos 
In tua membra iubet, dum nasceris, ire dracones. 
Incumbunt celeres illi, squamosaque iussus 30 

Armat colla furor, nec, quamvis maxima tractu, 
Tardata spiris sequitur pars cetera pectus; 
Tristis TA4;area vibratur sibilus aura; 
Morte rubent oculi, trifidisque horrentia linguis 
Ora sonant, nigrumque fremens levat ira venenum. 35 

Quid nunc invictis fraudes innectere fatis, 
Caelicolum regina, iuvat? cur obicis angues, 
Cur parvo geminos? Anne unum posse necari 
lam strato Pythone times? Licet omnia mundi 
Monstra voces ipsamque armes serpentibus hydram, 
Defendet natura deum patremque probabit, 41 

Quod non vis constare, lovem. 

lamque inrita taetri 



12 Cui super] lAvineius; cui semper. 32 Tardata] Biese; 
tarddtam. 



CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. H. 299 

lussa parant implere angues miseroque fiirore 
In sua fata tument. Cemit tua membra petentes 
Horrescitque parens; numen quae ignara creasset, 45 
Mortali pietate timet. Nil, sancta, superbae 
Paelicis insidias caelo modo freta tremescas, 
Neve haec monstra tibi faciant, Alcmena, pavorem. 
Sic mater potes esse dei. lam tolle serenum 
Laeta animum tantoque libens haec adspice vultu, 50 
Vt deceat genuisse lovem. Depone pavorem 
Indignum partu. Natum quae exemplar habebat? 
Cui metuis, nihil ipse timet. Nam numine recto 
Ridebas tu, dive, truces animosque superbos 
De genitore tenes, votisque aptissimus orbis 66 

Gaudebas tantum iam tum meruisse novercam: 
Corripis exiguis mox grandia guttura pabnis 
Et quamvis teneri cogens in brachia pondus 
Corripis impressos relevans tellure dracones. 

Efferat aetherium, quantum volit, orbis in axem 
Latoidas verosque probet sila fabula divos, 61 

Quod Delo iam stare licet. Non aequa laborum 
Gloria, nec parili serpentes sorte necarunt: 
Illi unum ferro; geminos inermis et unus! 

His coeptis ncJu ulla parat cunabula partus, 65 
Dive, tibi; sed cum totis iam bruma rigeret 
Imbribus et solidis haererent flumina lymphis, 
Nudum praegelidis durando firmat in undis. 
Vtque rudes primo temptasti robore gressus, 
Frondosae defferta vagus penetralia silvae 70 

Secura iam matre petis telisque tremendis 
Ludis et aerias adducto deicis arcu 
Aut fonda violentus ayes noctemque sub astris 
Exigis et puram fractis bibis amnibus undam. 

Inmanem interea Nemeae per lustra leonem 75 
Ipsa Chimaeraea cretum de gente noverca 



45 numen quae] scripsi; numenque, nomenqn^. 69 rele- 
vans] Birtius; liuens. 



300 CLAVDH CLAVDIANl 

In tua depastis armabat vota iuvencis, 
Augebatque fero vires rabiemque iuvabat 
Naturam minus esse putans. Quantaque virorum 
Funera, quam multos stravit cum dentibus apros! 80 
Non illum magnae viduatis moenibus urbes 
Armorum fregere minis, Martique domando 
Adsuetas morsu fadit graviore catervas. 
Hunc gravis Eurystheus (nam te, quo cuncta levares^ 
Imperium duri voluit sufiferre tyranni 85 

Sic mundo Fortuna favens), hunc stemere leto 
Imperat. Tum (nullum virtus reticenda per aevum 
Dignaque sidereos post membra intrare recessus!) 
Posse mori quam vile putas! Namque impiger ultra 
Vadis inmensae scrutatus invia silvae; 90 

In nova sanguineos armantem vulnera rictus 
(Admonita feritate iubas visuque cruentus 
Excussis movet arma toris dubiumque residens 
Infremit) invadis trepidum solisque lacertis 
Grandia corripiens eluso guttura morsu 95 

Imbellem fractis prostemis faucibus hostem; 
Quin et flavicomis radiantia tergora vilKs 
Ceu spolium faso victor rapis. Emicat onmis 
In laudes mox turba tuas longoque* relicta 
Currit in arva metu. luvat ire et libera rura loo 

Defensosque videre locos silvamque iuvencis 
lam facilem et nulli resonantes fletibus agros. 

Maenalium petis inde nemus fletamque colonis 
Arcadiam et raro steriles iam robore silvas. 
Namque hic inmensa membrorum mole cmentus 105 
Indomitus regnabat aper soloque tremendus 
Corpore lunatis fondebat dentibus omos 
Stemebatque suis lugentia rura colonis. 
Hqrrebant rigidis nigrantia corpora saetis 
Duratosque armos scopulis totosque per artus iio 
Difficilis potuisse mori. Non spicula in illum 
Nodosumve rapis gravato pondere robur. 
Armati viduatur honos*, nec vulnera virtus 



CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. II— III b. 301 

Exemplo tibi facta timet. lamque adripis ultro 
Spumantem cogisque diem sufiferre tuendo 116 

Atque supinando mirantem lumina vinci 
Argolici victpr portas sub tecta tyranni. 

Fama celer toto victorem sparserat orbe, 
Auxiliumque dei poscebat Creta crudeli 
Victa malo. Taurus medio nam sidere lunae 120 

Progenitus Dictaea lovis possederat arva. 
Fulmen ab ore venit, flammisque furentibus ardet 
Spiritus, et terram non caeli flamma perurit, 
Sed flatus monstri: dextro iam Siria cessent* 
Sidefe solque, licet glaciali frigore victor, 125 

Abstrusum mundo claudat iubar, aurea coridens 
Lumina, et ignifluo stupefactus in orbe tepescat. 
Aestus habet Cretain. Pereunt silvaque lacusque 
Graminaque et fontes sacri, montesque perurit 
Flamma ferox. Idam superis spectantibus ignis 130 
Dissipat, et magno cunabula grata Tonanti 
Igne suo monstrum, si fas est dicere, vincit. 

Tandem fama celer Dictaea ad litora magnum 
Duxerat Alciden: cum taurum dira minantem 
Accipit et saevum comu flammasque vomentem 135 
Corripit atque artus constringens fortibus ulnis 
Ignifluos flatus animamque in pectore clausit. 

ma. 

DE DVLCIO. 
Nectareo muro dulces cinguntur harenae. 

III b. 

DE DVLCIO. 

Suave tibi nomen; sed si te talia tangunt, 
Moribus atque animo postea dulcis eris. 



302 CLAVDII CLAVDIANI 

IV. (LXXI.) 

DE ZONA MISSA AB EADEM ARCADIO AVGVSTO. 

Staniiiie resplendens et mira textilis arte 

Balteus alipedis regia terga ligat 
Quem decus Eoo fratri pignusque propinqui 

Sanguinis Hesperio misit ab orbe soror. 
Hoc latus adstringi velox optaret Arion, 5 

Hoc proprium vellet cingere Castor equum. 

V. 

EPITHALAMIVM LAVRENTH. 

In primis te, sponse, precor: patiare canentem; 
Teque, puella, magis: tacito mihi carmine parcas. 
Scimus enim, scimus vobis nunc canmna nostra 
Doctiloquique etiam linguam solidare Maronis. 
Sed breviter strictimque duos dicemus amantes, 6 

Ma[te]ria [at]qu[e li]cet plus quaerat, pauca loquemur. 

Principio generis simili vos stirpe creatos 
Florenti Florique patrum sat nomina produnt. 
Matribus et pariter respondet fetus uterque: 
Nam decuit Mariam sapientem fandere [natam lo 

Calliopenque simul iuvenem proferre to[gatum. 
similes multumque pares! Te prima iuventus 
Insignem vegetumque tenet; nam nuper [opertus 
Flore genas plenaque decens lanugine malas 
Mollia votifero dempsisti vellera ferro. 15 

Egregio falges cultu totusque decorus, 
Ex facie mores patriamque ex nomine pandens: 
Nam quae primates quondam genuere Latinos 
Antiquaeque urbi proprium tribuere vocamen, 
Dant tibi, Laurenti, Laurentes nomina Nymphae. 20 



8 patmmj Hauptius; patris. produntl Eiesius; prodet. 
J4 Flore genas] Jeepius; Florigeiias. \1 Ex"^ Birtius; Bt. 



CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. IV— V. 305 

Quid memoreiii mores iuveniK in corde seniles 
Atque Ithacum ingenium Bomana fervere lingua? 
Tu fora, tu leges celebras sanctumque tribunal 
Promptaque impavidus tu suetus dicere dextra. 
Te insontes palmam semper tenuere patrono, 25 

Te contra adstantem semper timuere nocentes. 
Prorsus habes iuvenis totum quod Tullius auctor 
Causidicos retinere iubet: nam, ftdtus utroque, 
Vir bonus es nimium, fandi pariterque peritus. 

Ad te nunc breviter (nam sic te velle putamus) 
Verba, puella, feram, pulchro formosa colore. 31 

Lilia ceu niteant rutilis commixta rosetis, 
Sic rubor et candor pingunt tibi florida vultus. 
Denique miramur quod colla monilia gestant; 
Ex umeris frustra phaleras imponis ebumis. 35 

Non tibi nam gemmae, sed tu das lumina gemmis, 
Atque alias comit, per te componitur aurum. 
Ips]a loqui, scriptique tenax veloxque legendi, 
Scis] tamquam talis faeris praesaga mariti 
Et] Musea tuis insedit cura medullis. 40 

Nec mrnus in propriis studium: nam vellera lanae 
Textilibus calathis semper tractare perita • 
Inque globos teretes coeuntia volvere pensa 
Compositas tenui suspendis stamine teltfs, 
Quas cum multiplici frenarint licia gressu 45 

Traxeris et digitis cum mollia fila gemellis, 
Serica Arachneo densentur pectrne texta 
Subtilisque seges radio stridente resultat. . 

Sed. iam sufficiat de magnis pauca locutum, 
Nec sinit hoc tempus, totas nunc pandere laudes. 50 
Quin magis, o pueri, vosque exaucQte, puellae, 
Quas optare pares thalamos taedasque iugales 



22 Ithacum] Birtius; Ithalum, Italom. 29 pariterque] 

Heinsius; patq). 30 Ad] At. 43 Yolyere] Buechelerus; 
yellera. 45 frenarint] Muellerus; frenarunt. 47 Arachneo] 
araneo. 



304 CLAVDIl CLAVDIANI 

Sensibus ex imis suspiria ducta fatentur. 
Consertas prensate manus magnumque per orbem 
Dextra liget laevam. Festos celebrate hymenaeos 56 
Ac, modidante melos pariter caesoque pavinto, 
Cum pede vox resonet: persultent atria larga, 
Quae virides cingunt hederae laurique coronant 
Votigerique ignes, stellantia lumina, complent. 
Tympana, chorda simul symphonia, tibia, buxus, 60 
Cymbala, bombylium cornus et fistula, sistrum, 
Quaeque per aeratas inspirant carmina voces, 
Vmida folligenis exclament - organa ventis. 

Surge age iam iuvenis: dextram complectere sponsae. 
Tuque pueUa caput niveo velamine tecta 65 

Non cunctante gradu gressum comitare mariti. 
Teque etiam paucis moneamus, pronuba, verbis. 

Cum fuerit ventum ad thalamos primumque cubile, 
Sit tibi cura vigens innoxia reddere membra 
Virginis, ut totum, quod possit laedere, demas. 70 
NuUum sit capiti quo crinis comitur aurum 
Nec collo maneant, nisi quae sunt levia, fila 
Anulus et digitis toUatur moUibus asper 
Ac niveos.auro propera spoUare lacertos, 
Ne, dum par ludunt atque oscula dulcia iactant 75 
Exercentque toris Veneris luctamen anhelum, 
Cuncta per amplexus foedentur membra mariti 
Atque invita viri maculet quae diUgit ora. 

Ite pares tandemque toro recubate potito. 
MeUea tunc roseis haerescant basia labris 80 

Et compressa suis sudet per pectora membris 
Per] niveosque umeros coUumque per os[que marita: 
Dextera cervicem roseam subiecta retentet 
Turgentesque simul constringat laeva papiUas. 



61 bombylium] Birtius; bambilmm. 63 foUigenis] Bur- 
man/ms; foUigeria. exclament] Wemsdorfiu8; exclamant. 
TentisJ Muellerus; vocis. 75 Ne] Nec. par ludunt] Birtius; 
faro luda. Si sudet per^ Birtius; iaBudent. 



CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. V~VIII. 305 

Vivite felices quam longaque carpite saecla. 86 
Vivite concordes, donec premat una senectus 
Ambo et] vestra habeant natorum vota nepotes. 

VI. 

DE LIBERALIBVS. 

Lenaee vitisator Bromie Semeleie Bacche 
Thyrsitenens bimater trieterice Nysie Liber, 
Flos Ariadnaee, Corybantice laete Thyoneu, 
Da reditum nobis: sic totis dulcia rivis 
Musta fluant spumetque cavis vindemia labris. 5 

vn. 

LAVS MARTIS. 

Mars, pater armorum, fortissime beUigerator, 
Esto volens mitis facilis deus, esto benignus: 
Sic tibi post pugnas et pastos sanguine campos 
Ajnplexus tribuat vincli secura Cythere. 

Tu crista galeaque rubes, tu pulcher in aere; 5 
Licutis e vultu radiantia lumina ferro. 
Te thorax galeaque tegunt, non quo tibi terror 
Hostilis subeat, sed quod decor exit ab armis. 
Tu cum pulsatum clipei concusseris orbem, 
Tnmugit mundus, tellus tremit, aequora cedunt. 10 

Da nobis reditum. Patriam repetamus ovantes: 
Sic tibi lascivae celebrentur in urbe kalendae. 

VIII. 

DE rVNONALIBVS. 

luno] poK domina, cui vincla iugalia curae, 
Supremi caeli regis coniunxque sororque, 
Da reditum nobis: sic regnum transeat orbis 



VI 3 Corjbanticel Buechelerus; coriatice. 6 musta] 

Biesius; musa. VUI 3 Da] L. Muellerus; det. 

Glatoiaiyi Opp., ed. Kooli. ^ 



306 CLAVDII CLAVDIANl 

IX. (XCIII.) 

PE HIPPOPOTAMO ET CROCODILO. 

Vtraque fecundo nutritur belua Mlo, 

Quaeque vorat morsu quaeque sub ore fremit. 

X. (XCIV.) 

DE AQVILA QVAE IN MENSA DE SARDONYCHE 

LAPIDE ERAT. 

Mensa coloratis aquilae sinuatur in alis, 
Quam floris distinguit honos, similisque figura 
Texitur: implumem mentitur gemma volatum. 

xr. 

DE ISIDIS NAVIGIO. 

Isi, fruge nova quae nunc dignata videri 
Plena nec ad Cereris munera poscis opem 

(Nam tu nostra dea es nec te deus ipse tacendi 
Abnegat expertus, quis tua vela ferat; 

Namque tibi Zephyrus favet ac Cyllenius ales): 
Ne nostra referas de regione pedem. 

XII. 

DE LAVACRO. 

Qui splendere cupis claro tenuique lavacro, 
Pontica succedas in balnea nobilis undae, 
Quam nec Alexandri mater sub sole cadenti 
Emeruit (non si varia se aspergine Gai 
Effondat per aperta latex e sedibus imis i 

Cum Syrio unguento), semper cui roscidus umor. 
Hic femora et suras et brachia molliter ambit 
Et rigat in pluviam sensimque ad colla resultans 

m 4 GaiJ Caii. 



CARMmVM MINORVM APPENDIX, c. IX— XIV. 307 

Tangit odore levi et grato spiramiiie nares 

L.enis et extemas admittere nescius artes. lo 

Huc ades o Florens et festa luce relaxa 
Mentis onus nebulasque fuga, quae frontis honorem 

xni. 

DE VINALIBVS. 

Non tibi vina placent, o insanabilis hospes? 
Nec mens est Thebana tibi, licet aggere celso 
Dircaeae rupis dicas fluxisse parentes? 

Vertice de Nysae per rura et nostra Lyaeus 
Transiit implevitque vias nigrantibus uvis. 6 

Musta siti posuit pater, et non tempore ab illo 
Desierant haec sacra coli vatumque sonoro 
Carmine Mincius et strepuit circumsita ripa 
Fluminis Etrusci quem non aequabit Orontes. 

XIV. 
DE CYTHERA. 

Forte erat Aurorae tempus Solisque quadriga 
Fecerat et ventum et sonitum per nobile marmor 
Adstantis pueri, cum te, mea bella Cythere, 
Adspicio venientem et tu mea limina grato 
Introitu dignata rosas et lenis amomi 5 

Delicias miras tecum adlicis, unde secutae 
Palladis et frondes nulKusque inscia laurus. 
Atria nostra virent, et agunt in limine primo 
Radicem platani; ad portam venit arbutus ipsam. 
Felix multa arbos, imitans miracula Pindi 10 

Quae non delebit livor nec sera vetustas. 

iucunda nimis, tenui quae visa poetae, 
Dum credis vitium non auscultare Camenis. 



XIII 6 siti] Birtius; Bibi. 



308 CLAVDII CLAVDIANI 

XV. 

DE CEREO. 

Flora venit. Quae Flora? dea. An de gente Latina? 

Non reor; at Chloris dicta per arva foit. 
Huius in adventum radiant de nocte lucemae; 

Nam nitet atque hilarat lumine cuncta suo. 
Cerea materies apibus debetur amicis. 5 

Floribus atque hortis sit, precor, aequa meis 
Non, ut mel rapiam, cuius non tangor amore^ 

Sed cera in talem fiat ut alba diem. 

XVI. xvn. 

DE IRVNDINE. DE MERGO. 

periit periit 

XVIII. XIX a. 

DE VITVLIS MARmiS. DE PAVPERE SINGVLARL 

periit periit 

XlXb. 

DE APE. 
periit 

XX. (XCVIII.) 

MEROBAVDIS LAVS CHRISTL 

Proles vera dei cunctisque antiquior annis, 
Nunc genitus, qui semper eras, lucisque repertor 
Ante tuae matrisque parens; quem misit ab astris 
Aequaevus genitor verbumque in semina fusum 

XIX a hic titulus hoc loco inter XVIII et XIX b scriptus 
est in M catalogo; Birtius omisit; cf. eius praef. p. GLXIX. 
XX 4 verbumqae] Birtius; verbique. 



CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. XV-XXI. 309 

Virgineos habitare sinus et corporis arti 5 

lussit inire vias parvaque in sede morari, 

Quem sedes non ulla capit; qui lumine primo 

Vidisti, quidquid mundo nascente crearas; 

Ipse opifex, opus ipse tui, dignatus iniquas 

Aetatis sentire vices et corporis huius lO 

Dissimiles perferre modos hominemque subire, 

Vt possis monstrare deum, ne lubricus error 

Et decepta diu varii sollertia mundi 

Pectora tam multis sineret mortalia saeclis 

Auctorem nescire suum: 

Te conscia partus 15 

Mater et attoniti pecudum sensere timores. 
Te nova soUicito lustrantes sidera visu 
In caelo videre prius, lumenque secuti 
Invenere magi. Tu noxia pectora solvis 
Elapsasque animas in corpora functa reducis 20 

Et vitam remeare iubes. Tu lege recepti 
Muneris ad Manes penetras mortisque latebras 
Inmortalis adis. Nasci tibi non ftiit uni 
Principium jBnisque mori, sed nocte refusa 
In caelum patremque redis rursusque perenni 25 

Ordine purgatis adimis contagia terris. 
Tu solus patrisque comes, tu spiritus insons 
Et toties unus triplicique in nomine simplex. 

Quid, nisi pro cunctis, aliud quis credere possit 
Te potuisse mori, poteras qui reddere vitam? 30 

XXI. (XCIX.) 

MIRACVLA CHRISTI. 

Angelus adloquitur Mariam, quo praescia verbo 

Concipiat salva virginitate deum. 
Dant tibi Chaldaei praenuntia munera reges: 

Myrrham homo, rex aurum, suscipe tura deus. 

XX 9 tui] Scaliger; sui. 23 tiot3l\ Gt^-i^^tu^^^wsss^. 



310 CLAVDIANI CARM. MIN. APPENDIX, c. XXI-^XXII. 

Permutat lymplias in vina liquentia Christus, 6 

Quo primum facto se probat esse deum. 
Quinque explent panes, pisces duo milia quinque 

Et deus ex parvo plus superesse iubet. 
Editus ex utero caecus nova lumina sentit 

Et stupet ignotum se meruisse diem. 10 

Lazarus e tumulo Christo inclamante resurgit 

Et durae mortis lex resoluta perit. 
Nutantem quatit unda Petrum, cui Christus in alto 

Et dextra gressus firmat et ore fidem. 
Exanguis Christi contingit femina vestem: 16 

Stat cruor in venis, fit medicina fides. 
lussus post multos graditur paralyticus annos 

(Mirandum) lectus portitor ipse sui. 

XXII. 

Marcus amans puerum natum mentitur amare 

Vultque pater dici nescius esse pater 
Et pietate nefas et amorem velat amore. 

Se pietas umbram criminis esse dolet. 
^Nate' dies audit, nox et torus audit ^amice', 6 

Et pro temporibus nomina mutat ei. 
Stulte, qiiid ignaro non dicit Cynthia fratri? 

Ne credas nocti digna latere diem! 



Qui pater est, huic filius est. A lumine primo 

Filius a thalamis incipit esse puer. 10 

XXI 9 sentit] Birtius; sensit. XXI [ 5 tonis] Binetus; 
totus. 9 lumine] Patissoniiis ; limine. 



CARMINA GRAECA. 

riyavtoiicxY^Ca. 

Fr. I. 

El' TtotB ^oi xvav&itcv BTtvJtXciOvtL d^ccla^^av 
Tcal q)Qs6l d^a^Pnl^avti xvxtbfisva ^ivd^sa Ttdvtov 
ev^aed^at, fiaxdQ666cv i6if^kv%^ev elvaXCoL6v^ 
ipcovrlg Sh otta^evYjg dve^otQBtphg i^peto xvfia^ 
X6q)r}6ev d' avi^iOLO /Joiji, yild^ri^e Sh vavtr^g 6 

6666fievog ^eydkoio d^eov naQeov6av &QC3y7lv' 
G)g xal vvv Sii Qol^e (pi) yStQ d^ebg litXev aoiS^g^ 
e^ifOinaf, aiSrlevta xat&nloov eiemcicov. 
tAa-d^fc xac ^ev ccxov^ov^ ijiel ^id^ev ev^eviovtog 
TtavQdteQOV Siog i6tlv iit^ ik7tC6v kcavtiQy^LV. 10 

mg y&Q S'^ nilayog (ihv ^jiXe^dvSQOLO TcdXrjog 
Ttdvtobev ixtitatac^ td Sh ^vQCa x^ifiata Xacbv 
^QVVt^ ii^ dXXiilXov6LV^ iyh Si te Seuvog docSbg 
^ov6on;6log vaiitrjg ^EhxaivCSv vrjl %v%if^6ag 
Id^vvG) TtQbg Hed^Xa^ ipiQO) S^ Im <p6Qtov dovSif^v, 15 
el S^h d^s&v ^ovlfl^cv 'btp* i^eCcDv id^el^vtc^v 
^HLetiQOig vfivov6iv iitiitvev^evav iitaLvov 

Fr. n. 

eiQ^bv ig ald^iQa Tti^ite d^erjfidxov^ 'fj Sh §L(pet6a 

rifpQrj yCvetav al^a 6vvavtifi6a6a xeQavvdi' 

HXXog d' ^HeXCoLO xatavtCov L6tat\ d^tevi&v 20 

5 Xmq)ricsv] XiiMprias. 7 Si} ^ot§s] Birtius; Si^ fi€. av 
yag] idem; av yccQ S^q. 13 9i ti] KoeMy; Si xoi. 15 id^vvcai] 
idem; Id^vvav. 18 QKpstaa] qitp^Biaa. 19 ylvstoci altpa'] 
Schenkl; yivstai. 



312 CLAVDII CLAVDIANI 

liaQtlfSfievaL^ Xo^y^L (pdog yXnjvrj^t SeSoLxmg^ 
t^ d' iq^BiqH^ &HQLV^ yXavxd^g S' ixdXvipev dncoTtdg' 
viil<pQOvsgj oiS^ fid^ov tiXog ^Ss^av^ akkd 7ts66vt6g 
aitatg alg q)0Qis6K0v itv^^s^iovto ^oXfi6i, 

^crl;ij6ag Sl ylyag (TtuisLV d^iXs vijxvtov vScoq) 25 
tfj^s fidX' ig Ttota^ibv tdvv6sv 7to}^v%avSia SslqtIv^ 
shts S\ xsiifiata Ttdvta xvXivSofiivoco ^doco^ 
axQv S^k TCriydcDv iitsSi^ato ihvqCov vScjq 
667t6fisvog otQoxofl^LV aTtoXkvinivov otota^oto. 
al^og d' av TtQrjvi^g ts 7t66hv inl xri^ata 7t6vtov 30 
7ttv6V {)7tb 6to^dt666L 7tot6v' xsXdQv^s S^ latfibg 
NrjQiog ccXfivQOV olS^a dt' dvd^SQsmvog bSsvov. 
7tLVOfiivov Sh ^v%oto xal iiSatog dXkv^ivoco 
yv^vmd^rj iniya pivd^og^ ixsQ^d^d^r] Sl %dka66a, 

KoiiQrjg d' dvta di5a) ykavx^TtLSog &tQvtd)vrjg 36 
yriysvisg ^dQvavto' cpiQSv d' 6 ^hv ovQ6og axQrjv^ 
aitdQ 8 y' '^li^atov TtitQrjv &vd6LQ6 ii6^aQ7t6g, 
roi)g Ss d^^d xati7t6(pv6 SoQv666og oix ivl 7t6tfip' 
tov ^lv ydQ 6tiQV0L0 SLijla66 ihsCXlvov iyx^g^ 
t^ d' ccQa Mlvov SQyov iiC &67tLSog 6ii(paXoi66rjg 40 
FoQyovg S6t^6 xdQrjvov 6 d' Sg tS6 yvta Tt^Srjd^^lg 
y (piQ6V iv 7takd(irj6LV d^oCLog L6tato TtitQrj, 

Kv7tQLg d' ovt6 piXog (piQ6v ov-d*' StcXov^ <JAa' ix6^L^6v 
dylatrjv ^6^ivrj yaQ iit^ 6^iia6LV ayy^kov aiyijv 
7tQG)ta fihv a7Cl6xiag 7t6Q6vri SL6XQCvato ;|ratTrag 46 

xal 7tX6Xtdg i6(pLy^6 7tvxv& 7t6QL7tkiy^tL 66LQdg^ 
6tCXp6L d' d^pd^aXfi&v iQatoi)g {)7t6yQdil)ato xav&o^dg^ 
l6ittdg d' ^iavifiOLO ^a(pdg x(^Xd6a6a ;|rtr©voff 
7tOQ(pvQic9v o{) XQV7tt6v icp' 6L^a6Lv dvd^^a fia^CJV 
b(i^atog 6lg &yQrjv &7tlL6^ivrj' 61^6 yaQ aitij 50 

21 Xo^fjaC] M. Schmidt; S6^rig, 22 icp^ri%'] Ludwich; 
iq>rj%'. ciyiQLv] Birtius; &%xlva. 26 tdvvasv] rdvvas. 

28 'bnsds^aro] Koechly; ^sSixsxo. 29 kanoiLSvoq] M. Schnei- 
der; iaTcifisvov. 32 Nri(fiog] NsisQog. dSsHov] Koechly; 
dhs^da^v. 40 in'] idem; ^n . 43 oW] Heinsius; 0^)%. 
45 8is%(ilvaxo] Gesnerus; disnQlvsxo. 46 hq)iy^s] iatpi^s. 
48 Xsnxccg S'] Xsnxccg. xix&vog] %ix&voig. 49 oi)] 8' oif. 
60 cb^Xiafisvrf] Meinsitis; eb7tJliaji8VT\r. 



CARMINA GRAECA. 313 

Ttlsy^ia x6qvv^ 86qv ^a^6v^ 6q)Qvv fielog^ a67tC8a ocdXXog^ 
Znka ^eXrj^ d^eXyr^tQov iv akye6LV' el Se tcg aitf^ 
&^^a ^&koL^ SeS^rjto^ ^ekog d' &'jth %eLQog id6ag 
hg"AQe(og alx^i^ tfi K^^TCQidog '6lh)to iiOQtpfj. 

Kal tbv fihv %av&tov ve(pog evwev alXoi Tv(p(oei)g 
&Qto no^evSdcDvog ivavtCa' tov S\ tQuaCvri 56 

6teQva no6et,Soi(ov ^ Zeifg d' f^ka^e XQccta xeQavva. 

'EyxekaSog d' oi M{ye ^dxVSj «^«^ Sl i]Q7ta6e vfj^ov 
7tQ6^QLtov 7toXee66LV iQecSofievrjv 6Qee66L^ 
Seivk d' &7teLkifi6ag Zrjvbg xativavtL ^e^ifixeL^ 60 

6tevto S\ yatav Slrjv fihv dva^^rj^aL xeve^vcov^ 
a6tQa Sh 6vyxevaL^ Zrjvbg Sh ^ikad^QOv iQv66aL' 
tola d' a7trj7teCkeL, t^ Sh 6%evog ioQOQe iir^trjQ 
"fjfihv &va6xo^ivrj (p6vLOv fiiXog^ riekCov te 
vfj^og iveQXO^ivri 6xCa6ev (pdog^ iv Si te vri6(p 65 
SivSQea xal 7tota^ol d^riQig t i6av ^QVLd^ig te. 
xal rdr' avaxta d^ewv x^^og a67tetog i6tv(piXL^e' 
^fjl^ev ydQ tetv(pcog vetpikag ^hv totg te xeQavvotg 
a6^i6tovg 7tvQ6evtag i7t' 'EyxeldSci ;|r££i/ b^^QOvg 
(i^d^eX' d^aXSvveLv)' 6 Sl ^ie^^^d^ev ivd^OQe 7t6vtov 70 
ald^^fievog^ tm d' «fiqpl 7teQLtjeCov6a d^dXa^^a 
SeLvbv 7ta(pkdtjE6xe xvxco^iivr] d)g 7teQl QiJQag' 
oiSh KqovCg}v ^fjye^ AvxaovCr^g d' &7tb yaCrjg 
7titQ0v d^tOQ^Tliag dXop i^tid^r^xe yCyavtL 
&6xeta inrivL^Gyv' i^tl d' aiftS vfj^og &Q0v6ev^ 75 

rjv aitbg 7tQoiii]xev ig oiQav^v [&(ig)6teQ0v Sh 
xal 7tvQl xal vov6(p 6tvyeQovg teCQ0v6L yCyavtag]. 

65 ivvvsv] Ludwich; ^vrvsv. 57 Zsvg d'] Koechly; 
Zei}g. nQ&ta] idem; %d^a. 62 &aTQa'] Koechly; &arv. 
63 toia d* &7crinelXei] idem; toia Sh inrineiXei. 64 cp6viov] 
SchenJcl; cpolviov. 65 a%laasv] aniaae. 68 tetvcpmg] Birtius; 
t£ nvQbg. 69 nvQdevtag] Koechly; nvQoevtog. 70 ^vd^oQs] 
idcm; ^yid^OQS. 72 mg nsQl GrJQag] BuecheUrus; nsQl ^fiQag. 
7S S* &nb] Koechly; &nb. 74 nstQov] nstQav. 75 vfiaog] 
Koechly; voHaog. 76 ig] Iriarte; slg tbv. 



i 



312 CLAVDn CLAVDIANI 

liaQtl^efisvaL^ Xo^fj6L (pdos yXrjvr]6L SeSotxd)^^ 
ta d' ig^ErjTt* &71qiv^ yXavTiccg d' iTuikv^Bv 67t(07tdg' 
vilipQOvegj o{>Sh [idd^ov tikog ^Se^av^ &kkd 7t666vt6g 
aitatg alg g)OQi66xov itv^ip^^dovto pokfj6L. 

^ctl;ij6ag S^ yiyag (Tni^vv d^iX^ v/^xvtov vScdq) ^5 
r^Af ^dX^ ig noraiibv tdw66v nokv%avSia S^lqtIv^ 
6hi6 S\ %6viiLata itdvta xvXLvSo(iivoLO q6oio^ 
a%Qv S% otrjydcov {)7t6Si^ato [ivQiov vScjq 
667t6(i6vog nQO%of]6iv aTtoXkvyiivov otota^ioto. 
&kXog d' av TCQrjvTlg t6 7t66G}v iitl XTiiiata Ttovtov 30 
ntv6V i)7tb 6t0(idt666i 7tot6v' X6XdQv^6 S^ Xat^fibg 
NrjQiog &X(ivQbv olS^ia dt' &v^6Q6G)vog 6S6vov, 
7tLVO[iivov Sh ^v^olo xal iiSatog 6Xlv(iivoco 
yvfivmd^rj (liya fiivd^og^ i^^Q^d^d^rj Se bdXa^^a, 

Ko^^Qrjg d' ccvta Sv(o ykav7c67tiSog &tQvtd)vrjg 36 
yrjy6vi6g (idQvavto' (piQ6v d' 6 [ihv ovQ6og axQrjv^ 
ait&Q 8 y' riU^atov ^titQrjv &vd6LQ6 (i6fLaQ7t6g. 
toi)g Sl d^^d xati7t6g)V6 SoQv666og ai)% ivl 7t6t(iG)' 
tov fihv y&Q 6tiQV0L0 SLtlXa^^ iieilLvov ^y%og^ 
t(p d' (XQa XdLVOV iQyov iit* &67tLSog 6(KpaXoi66rjg 40 
FoQyovg S6t^6 xdQrjvov' 6 d' d}g tS6 yvta ^t^Srjd^^lg 
y (piQ6v iv 7takd(iy6LV 6(io(Log L6tato 7titQy, 

K^TtQLg d' ovt6 ^iXog (piQ6v oiid'^ S^tXov^ &XX' i7e6(iL^6v 
&ylatriv' d^^^iivrj y&Q i7t' ii(i(ia6LV ayy^kov avy^v 
7tQa)ta (ihv &7tX6xiag 7t6Q6vri SL6KQCvato %altag 46 

%a\ 7tX67et&g l6q)Ly^6 7tvxvp 7t6QL7tXiy(jLatL 66LQdg^ 
6tLk^6L d' ^(p^^al^iL&v iQatoi)g {)7t6yQdtl)ato xavd^oiig^ 
X67tt&g d' 6{)avi(iOLO §ag)&g %akd6a6a %Lt^vog 
^OQqyvQicov ot) XQti^tt^v i^p* 6l!(ia6Lv avd^^a (la^&v 
b(i(iatog 6lg &yQrjv &7tXL6(iivrj' 6l%6 y&Q aitii 66 

21 Xo||crt] M. Schmidt; S6^rig, 22 ^qptijx'] Ludwich; 
i(p7}}i'. &HQLv] Birtiua; &%rZva. 26 tdvvG6v'\ tdvvas. 

28 'bnBds^ato] Koechly; 'bnsdix^to. 29 ienofisvog] M. SeJmei- 
der; ianifisvov. 32 iWj^iogl Nsis(fog. ddsvov] Koechly; 
6$sv<ov. 40 in'] idem; ^n . 43 oiJ-d-'] Heinsitis; oifx- 
45 dLSKgivato] Gesnerus; disnQlvsto. 46 hcpiy^s] iatpL^s. 
48 Xsntag d'l Xsntag. ;|^ir&yog] jjtrwvofff. 49 0-6] S' 0^6 . 

60 cbyrXifffi£V7j] Heinsius; Mkie^ivr^ . 



CARMINA GRAECA. 313 

TtXsy^a x6qvv^ S6qv ^a^6v^ 6g)Qvv ^iko^^ &6ni8a xdXXog^ 
^TtXa ^eXri^ d^eXyr^tQov iv akys6LV' sl Si rcg airfj 
a^^a ^dkoL^ SiSfirjro^ fii^og d' aTtb x^^Q^S id6ag 
&}g"AQS(og cclx^^ rfi KTjTtQcSog '6lkvro iiOQtpfj. 

Kal rbv ^sv d^avdrov vitpog svvvsv &klct Tv(pG)Svg 
&Qro no6sLSd(ovog ivavrCa* rov Ss rQuaCvri 56 

6riQva Ilo^scSdcjv^ Zshg d' ijla6s xQccra xsQavvp, 

^EyxiXaSog d' o^ Xrjys iidxr^g^ dvd Sl ViQ7ta6s vr]6ov 
7tQ6^^L^OV 7toXis66LV iQSiSofiivrjv 6Qis66L^ 
SsLvd d' &jtsLk')fi6ag Zrjvbg xarivavn fis^ilxsL^ 60 

6rsvro Sh yaZav Slrjv ^hv &va^^fi^aL xsvs(bvcov^ 
a6rQa Sh 6vyxevaL^ Zrjvbg Sh (liXad^QOV iQv66aL' 
rota S' &7trj7tsCXsL, rc3 Sh ^d^ivog &qoqs ^rirrjQ 
ijfiit/ &va6xo^ivrj g)6vL0v fiilog^ ^^sXCov rs 
vfi6og &vsQxo^ivrj 6xCa6sv cpdog^ iv Si rs vri6Gi 65 
SivSQsa xal jtora^ol ^rjQig r' S6av ^QVLd^ig rs, 
xal r6r' iHvaxra d^s&v ;|j(5Aog a67tsrog i6rv(pikL^s' 
^fj^sv ydQ rsrv(pijg vs(pikag 6vv rolg rs xsQavvolg 
&6^i6rovg 7tvQ6svrag i7t* ^EyxsXdSo) ;u£5i/ bii^QOvg 
(^-d-fiA' dfiaWvvsLvy 6 Sh ^is^^^d^sv ivd^OQS 7t6vrov 70 
ald^^fisvog^ r^ d' &^(pl 7tSQL^sCov6a d^dla^^a 
SsLvbv 7ta(pkd%s6xs xvxG}(iivri d)g TtSQl ©fiQag' 
ovSh KqovCcov ^fjys^ AvxaovCrig S' &7tb yaCrjg 
7tirQov &7to^Qr]^ag dXop i7ti%^xs yCyavrL 
a6xera fir]VL6c3V' i7tl d' a-fircS vfj6og bQ0v6sv^ 75 

rjv a^drbg 7tQoirjxsv ig oiQav^v \&iiL(p6rsQ(yv S\ 
xal ^vqI xal vo^i^co 6rvysQoi)g rsCQ0v6L yCyavrag\ 

65 SvvvBv] Ludwich; ivxvsv. 57 Zsvg 8'\ Koechly; 
Zfuff. %^&xa] idem; Tidgta. 62 &atQa'] Koechly; &gzv. 
63 tola 8* &fcrinslXeL] idem; xoia 8h inrinsiXsi. 64 (p6viov] 
SchenJcl; (poiviov. 65 G%iaGSv] aniaas. 68 xsxvtpmg] Birtius; 
xs TCVQbg. 69 nvQ6svxag] Koechly; nvQ^svxog. 70 ^vd^OQs] 
idem; ^yid^OQS. 72 ag nsQl GrJQag] BuecheUrus; nsQl d"i^Qag. 
73 8' &n6] Koechly; &nh. 74 w«rpov} nsxQav. 76 vfioog] 
Koechly; voHaog. 76 ig] Iriarte; sig xbv. 



314 CLAVDII CLAVDIANl 



EPIGRAMMATA. 

L (LXV.) 

YAa-^fc fiofc (fL^s ^otps' 6v y^Q ^"0^ td^a tLta(v(ov 
ipXrjd^rjg Ttot^ "EQCotog im^ g}Xv^6qol6lv 6L6totg. 



<•/! 



II. (Lxvn.) 

Eig Sovlov tLva tvg^&evta %aq avtov Slo: tb 
fi^ iitLSovvaL 6bXXlov iv axQod6£L» 

"ESqtjv xakxs^TtBlov inl TtQodvQOLg 'EXLXwvog 

£i6t7}X£L d'£Q(i7t(0V tLg iltlQ V(OtOLO fl£fiaQ7thg 
O^d' Id^^l^V ^OyioVtL 7tOQ£LV ijtL^ad^QOV &OLSfig' 

tovv£xA yL£v d^aQrj^^v Ihv Ttolv^rjtLg avdyxrj. 

in. (LXVI.) 

Elg fiLficiSa yriQ(x6a6av xal xa^,Xci)7tL^oiiivrjv 
ijyovv aX£L(po^ivriv tic t&v yvvaLX&v [layyavev- 

[lata, 

Ma%k&g £ixQOtccXoL6LV &v£vci^ov6a xoQBLaLg 
Si^vya TtaHofiivoL^L tLvdy^a6L xakxov aQd66£L^ 
trjg ^lv {)7toxXi7ttG)v Ttohiiv tQL%a y^itova MoiQrjg 
'/jl^fidtOLg &xtl6L %aQd66£taL Hfiiiatog aiiQrj^ 
xl;^S6ii£vov d' iQTjdifj^a xatiyQa(p£v &XQOog aiS(bg 6 
ayXatri 6tiilfa6a v6d7j X£xaXv(ifiiva ftiJAo:. 

IV. (LXIII.) 

Eig xQv6takkov IvSov vSoq S%ov6av. 

XLOvirj XQii^taXXog -6«' AviQog a6xri%£l6a 
S£t^£v axrjQa^LOLO Ttavaiokov £ix6va x66^ov^ 
ovQavbv dyxdg i^ovta paQvxtv7tov ivSod^L 7t6vtov, 

I 2 wot'] Birtius; ^n\ II 1 xaX%B6nB}^ov] Brunckius; 



CARMINA GRAECA. 315 

V. (LXIV.) 

ECg tb ai)t6. 

EHtc^ ccye ^ol^ KQTi^talks^ ki&o) otS7tvxa6^Bvov vScjq 
tCg Ttfj^sv BoQdr^g; t) tCg Slv6s N6tog; 

VI. (XCVI.) 
Elg tbv ^cotrJQa. 

^Sl TCVQbg asvdoco '^oqpi)i/ mStva <pvkd66G)v 
s^^s^ahg 7i66^ot,o naXivSCvritov avdyxrjv 
XQL6th d^so^Qi^tOLO fiCov (pv6C^os otrjyrj 
TtatQbg d^rjfidvtOLO d^sov 7tQC9t66X0QS cpcovr^^ 
bg ^sta ^rjtQcicav toxst&v iyxv^ova g)6Qtov 6 

xal y6vov a^btotiXs^tov dw^tpsvtcov iiisvaCcov 
6tYi6ag ^A66vQCrig ysvsrjg stsQ6g)Q0va kv66av 
'6Qyia S* siSd)XG)v xsvs&v tpsvS^owfia kv6ag 
albiQog &iig)tpiprjxag i(p^ sntd^cDvov h%r{a 
dyysXixalg TttSQ^vys^^iv iv &^§rltoi,6L %^ad66(ov' 10 

ikad^L Ttayysvitao d^sov TtQS^firlLOv 8(i^a^ 
(pQOVQ^ pCov^ 6G)tsQ fiSQ^TtcDV^ al&vog &vd66C3V, 

VII. (XCVU.) 

Elg tbv avt6v. 

'AQtLtpavlg 7toXLOv%s TtakaLysvhg vCk vsoyvi 
allv ihv 7tQ0sd)v ts VTtiQtats v6tats XQL6ti 
dd^avdtOLO itatQ6g ts 6^6xqovs^ Ttd^^av 6^ols, 

VI 5 ftfxra] lacohsitLS; (Aiya, 



SERIES CARMINUM HXnUS EDITIONIS 
NUMERIS GESNERIANIS ADPOSITIS. 



Panegyricus Probini et Olybrii I 

In Rufinum I praef. II 

In Bnfinum I III 

In Rufinum II praef. IV 

In Rufinum II V 

Bellum Gildonicum I XV 

In Eutropium I XVIII 

In Eutropium II praef XIX 

In Eutropium II XX 

Fescennina de nuptiis Honorii I XI 

Fescennina II XII 

Fescennina III XIII 

Fescennina IV XIV 

Epithalamii de nuptiis Honorii praef. IX 

Epithalamium de nuptiis Honorii X 

De tertio consulatu Honorii praef.' VJ 

De tertio consulatu Honorii VII 

De quarto consulatu Honorii VIII 

Panegyrici Manlii Theodori praef. XVI 

Panegyricus Manlii Theodori XVII 

De consulatu Stilichonis I XXI 

De consulatu Stilichonis II XXII 

De consulatu Stilichonis III praef. XXIU 

De consulatu Stilichonia III XXIV 

De sexto consulatu Honorii praef. XXVIl 

De sexto consulatu Honorii XXVIH 

De bello Gothico praef. XXV 

De bello Gothico XXVI 

c. m. I: Ad Stilichonem XIII 

c. m. II: Descriptio portus Smymensis LXXXV 

c. m. III: Ad Aetemalem LXXXI 

c. m. IV: Descriptio armenti LIV 

c. m. Y: Eat in conspectu 1. I LXXXVI 



SERIES CARMINUM HUIUS EDITIOl^IS. 



317 



c. m. VI: Rimanti telum ira facit LXXVIII 

c. m. VII: De quadriga marmorea LXXXVII 

c. m. VIII: De Polycaste et Perdicca LXIX 

c. m. IX: De hystrice XLV 

c. m. X: De birro castoreo XCII 

c. m. XI: In sepulchrum speciosae XCI 

c. m. XII: De balneis Quintianis LXXXIV 

c. m. Xni: In podagrum LXXIX 

c. m. XIV: Ad Maximum LXXXII 

c. m. XV: De paupere amante LXXXIX 

c. m. XVI: De eodem XC 

c. m. XVII: De piis fratribus L 

c. m. XVIII: De mulabus Gallicis LI 

c. m. XIX: Ad Gennadium XLIII 

c. m. XX: De sene Veronensi LII 

c. m. XXI: De Theodoro et Hadriano LXXX 

c. m. XXII: Deprecatio ad Hadrianum .... XXXIX 

c. m. XXIII; Deprecatio in Alethium LXXIV 

c. m. XXIV: De locusta LXXXIII 

c. m. XXV: Epithalamium Paliadii XXX. XXXI 

c. m. XXVI: Aponus . . . . ^ XLIX 

c. m. XXVU: Phoenix XLIV 

c. m. XXVIH: Nilus XLVII 

c. m. XXIX: Magnes XLVIII 

c. m. XXX: Laus Serenae XXIX 

c. m. XXXI: Epistula ad Serenam .^ . . . . XL 

c. m. XXXII: De Salvatore XCV 

c. m. XXXIII-- XXXIX: De cryataUo LVI-LXII 

c. m. XL: Epistula ad Olybrium XLI 

c. m. XLl: Ad Probinum XLII 

c. m. XLII: De apro et leone LIII 

c. m. XLIII: In Curetium •. . LXXV 

c. m. XLIV: In eundem Curetium LXXVI 

c. m. XLV: De concha LV 

c. m. XLVI: De chlamyde et frenis LXXII 

c. m. XLVIl: De equo dono dato LXXIII 

c. m. XLVIII: De zona equi regii LXX 

c. m. XLIX: De torpedine XLVI 

c. m. L: In lacobum LXXVII 

c. m. LI: In sphaeram Archimedis LXVEI 

c. m. LII: De lanario LXXXVIII 

c. m. LHI: Gigantomachia XXX VII 

De raptu Proserpinae I praef. XXXII 

De raptu Proserpinae I XXXIII 

De raptu Proserpinae H praef. XXXIV 

De raptu Proserpinae II XXXV 



318 SEJRIES CARMINUM HUIDS EDITIONIS. 

De raptu Proserpinae III XXXVI 

Fragmentum incertum 

App. I: In Sirenas C 

II: Laus Herculis CI 

Illa: De dulcio 

Illb: De dulcio 

IV: De zona missa ab eadem LXXI 

V: Epithalamium Laurentii 

VI: De Liberalibus 

VII: Laus Martis 

VIII: De lunonalibns 

rX: De hippopotamo et crocodilo XCIII 

X: De aquila quae in mensa erat XCIV 

XI: De Isidis navigio 

XII: De lavacro 

XIII: De vinalibus 

XrV: De Cytbera 

XV: De cereo 

XVI: De irundine 

XVII: De mergo 

XVllI: De vitulis marinis 

XlXa: De paupere singulari . 

XlXb: De ape 

XX: Laus Christi XCVDI 

XXI: Miracula Christi XCIX 

XXII: Marcus amans puerum 

carm. gr. riyavtoiba%Ca 

epigr. I: "iXaO^l fioi cpiXs ^oZ^s .... * LXV 

II : Eig dovXdv tiva tvtp^svra LXVII 

III: Eig iJLifidSa yriQaaaaav LXVI 

IV: Eig %QvaxaXXov LXIII 

V: Eig xb aiytd LXIV 

VI: Eig tbv acatfjQa XCVI 

VII: Eig tbv aMv XCVII 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 

(Numeri Gesneriani sunt praeterquam in carminibus 
minoribus, Graecis et in appendice; in his cf. conspec- 

tum praecedentem.) 



Abundantius] XVm 154. 
Academia] XVII 94. 
Achaemenius] X 224; XXXVI 

264. 
Acheloides] SirenesXXXYl 254. 
AcheloiuB]_c. m. 30, 174. 
Acheron] XXXIII 87, 227. 
Acheronteus] XXXV 351. 
Achilles] V 180; XI 7; IX 19 

X 16; VII 60; Vni367, 667 

XXI 99, 268; c. m. 22, 13 

46, 2. 
Achilleus] odfi. c. m. 22, 46. 
AchiYus] adi. XX 214; XXVEI 

440; iXVI 664; c. m. 46, 7. 

subst. V 426; X 179. 
Acis] flumen XXXVI 332. 
Actaeon] V 419. 
Actaeus] -a iuga XXXVI 64. 
Actius] XXVI 186. 
Addua] XXVIII 196, 458, 488. 
Adherbal] XV 409. 
Adonis] XI 16. 
Adriacus] V 39. 
Aeacidesl Pyrrhus XXVI 126. 
Aeacus] V 456. 
AeetesJ XXVI 3. 
Aegaeus] cuZi. XX246; X 133; 

XXI 287; suhst pro mari 



-4e^a€0: I190;XX333;X162 

c. m. 28, 38; 63, 117. 
Aegaeon] gigas XXXEE 46 

XXXVI 346. 
Aegyptlus] semper adi. XV 61 

XVni 312 ; XX 262 ; VIII 676 
Aegyptus] III 148; XXVI 67 

c. m. 27, 89; 28, 6. 
Aelius] -a series XXVIII 420 

proles c. m. 30, 66; cf, Tra 

ianus, Ulpius. 
Aemilius Paullus'] XXVIII439 

PaulluB XXIV BB; XXVI 126 
Aeneas] XXI 98; c. m. 17, 38 
Aeolius] XXVI 224. 
Aeolus] V 23; VII 97; c. m 

22, 35; XXXm 74. 
Aetemalis] c. m. 3 inscr. 
Aether] c. m. 53, 61. 
Aethiops] XV 192; XVm 179; 

Vm36; XVIT 196; XXI 180, 
263, 361; XXIV 337; C. m. 

23, 1; 26, 62; 28, 16. 
Aethon] cgtm8Vm561 ;XXXin 

284(?). tmus Amorum c. m. 
26, 140. 
Aetna] VII 161; XXVII 18; c. 
m. 17, 4, 33; XXXIII 1.5.^^ 



320 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



154, 190; XXXV 8; XXXVI 

186, 330, 399, 438. 
AetnaeuBl XVII 72; XXXIU 

160; XXXVl 334. 
Afer] XV 84, 610. 
Africa] I 60; XV 136, 205, 207, 

283, 324, 374, 453; VIII 25; 

XXI 19, 275; XXII 257, 392; 

XXIV 105; XXVm 367. 
Agamemnoniual III82; XV 484. 
Aganippe] XVII 272; c. m. 31, 

61. 
Aganippeus] c. m. 30, 8. 
Agaue] pantomimus XX 364. 
Aiax] XX 386. 

Alamannia] VEI 449 ; XXI 234. 
Alamanni] XXIV 17. 
Alanus] adi. XXVI 583; mhst, 

m 312; V 271; VIII 487; 

XXI 109; XXVm 224; XXVI 

581. 
AlaricusJ XXVIII 105, 154, 180, 

223; XXVI 431, 492, 546, 623. 
Alastor] eqvm XXXIII 286. 
Albis] X 278; VIU 452; XXI 

226. 
Alcides] XV 418; VIII 533; 

XVII 288; c.m. 22, 15; 30, 

174; XXXIV 9 ;app. II 10, 134. 
Alcinous] c. m. 30, 142. 
AlcmenaJ VIII 536; app. II 

22, 48. 
Alcyoneus] gigas XXXVI 185. 
Alethius] c. m. 23 inscr. 
Alexander Magnus] XXI 268; 

cf. 8. V. Pellaeus et Porus. 
Alexander Severus] app. XII 3. 
Allectol Furia UI 26, 41; 

XXXlU 280. 
Allia] XV 124. 
Almon] rivus XV 119. 
Aloeusj gigas XXVI 68. 
Aloidae] XXVI 74. 
Alpheus] flumen IV 9 ; XXI 186 ; 

XXXV 61; adi. XV 483; 
XXVI 676. 



Alpinus] I 255; V 304; XV 295; 

XII 9; VU 99; VIU 106, 637; 

XVU 308; XXI 317; XXIV 

241; XXVI 363, 563; c. m. 

35, 1; XXXV 176. 
Alpis] sgl et pl, I 74, 105; V 

1, 124, 389 ; XV 82, 230, 376 ; 

XVIII 432; XX 505; X 185; 

VU 89; VIU 93, 357, 390, 

442; XXII 411; XXIV 285, 

307; XXVm 266, 442; XXVI 

194, 198, 261, 283, 471, 532, 

547, 641; c. m. 22,87; 50, 3. 
Amazon] XVIII 240; XI 32; 

XXXV 62. 
Amazonius] XVm 499 ; XX 264 ; 

XXXIV 37. 
Ambitio] XXU 114. 
AmbitusJ VII 186. 
Amniadae] I 9. 
Amnis] deu8 XXXV 70; XXXVI 

16. 
Amor] sgl. et pl XIX 63; X 7, 

47, 73, 97, 140, 153; XXU 

356; c. m. 8,1; 25,30,110; 

XXXm 27. 
Amphinomus] c. m. 17, 41. 
Amphion] XXII 170. 
Amphionius] VUI 532. 
Amphitrite] X 175; XXVI 337 

(pro mari); XXXUI 104. 
Amsanctus] XXXV 350. 
Amyclaej XXVI 193; XXXm 

135; XXXV 133. 
Anapis] c. m. 17, 41. 
Ancus Marcius'] XV 109. 
Ancyra] XX 98. 
Ancyranus] XX 416. 
Anguis] sidus XXU 458. 
AnnusJ aureus XXII 474. 
Antaeus] gigas m 288; XXXIV 

41. 
Antenoreus] -a urbs Padua 

c. m. 26, 1. 
Antiochus] XVm 216; XX 570; 

XXI 871, 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



321 



Antiphates] rex Laestrygonum 

c. m. 30, 22. 
Aonius] IV 8; V418; XX 622; 

XVn 271; XXII 171. 
Apisl Vni 6T6. 
Apollineus] XX 267; VIElSS; 

XXXVI 310, 378. 
Apollo] XI8; VIII 687; XXIV 

60; XXVm 26; c. m. 3, 4; 

cf. etiam Phoebus et Delius. 
A-ponus] fons c. m. 26 inscr., 90. 
Appenninigena] XXVIII 606. 
AppenninusJ Vm 106; XXII 

273; XXIV 807; XXVIII 286. 
Aquarius] sidus XXII 462. 
Aquiloim 242; XV 616; X 

186;VII93; XXn396; XXVI 

60; c. m. 2, 3. 
Aquilonius] XII 41. 
Arabs] XVIII 226; VII 71; 

VIII 268; XXI 166. 
Arachneus] app. V 47. 
Arar vel Ararisl^V 111 ; XVHE 

406; XX 269; XVII 63; XXVI 

298 
Araxes] 1 160; III 376; XV 81; 

XX 669; VIII 887. 
Arcadia] m 286; V 189; XXVI 

614; app. II 104. 
Arcadius] Imperator V 143 ; XV 

226; Vll 179; Vm 663; XXH 

79; app. IV inscr. 
Arcas] VII 166; VIII 471; c. 
. m. 44, 4. 

Archimedes] c. m. 61 inscr. 
Arctos] sidus I 26; XV 601; 

Vm 190(?); XXVI 66, 246; 

XXXV 189. pro zona septen- 

trionali vel gentihus eius 

regionis: III 326; XV 611 

ViU 61; XXI 246; XXIV 93 

XXVIII 336, 466; XXVI 329 

c. m. 63, 11; XXXV 63. 
Arctous] V 601; XVIU 403; 

XX 168, 262; VII 26, 170; 

VIII 24, 629; XXVI 299. 

Claydiaki Opp., ed. Kooh. 



Arcturus] I 26. 
Arethusa] IV 11. 
Arethusaeus] XXXV 60. 
Argaeus] mons V 31; XVm 

248; XX 114; adi. c. m. 30, 

191; 47, 6; 48, 6. 
Argi] XXVI676, 611 ; XXXIV 9. 
Argiva] femina XX 200. 
Argo] XXVI 2. 
Argolicus] XXVI 629; c. m. 

17, 89. 
Argous] XXVI 16. 
Argus] XXI 312. 

Ariadnaeus] Bacchus app. VI 3. 
Aries] sidus XXII 463. 
Arinthaeus] XVm 63, 478. 
Arion] VIII 566; XVII 284; 

app. IV 6. 
Armenius] suhst. V 174; XVm 

47; XIX 66; X 222; VH 72; 

Vm 631; XXI 167; adi. V 

29, 108; XV 243; XX 307; 

VIII 307; c. m. 48, 6. 

Arsaciusj XVm 416; Vm 216. 
Ascanius] VIII 193. 
Asia]ini76;V36; XVini99; 
XX 678; XXI 88. 

Assyrius] suhst. XVm 840; 

XXrV 164; XXVm 86; adi. 

XVm 68; Vn 36; VHI 308; 

XXI 62 ; c. m. 27, 87 ; XXXFV 

96. 
Astur] c. m. 30, 76. 
Athamanteusl -a dextra m 81. 
Athenae] XV 406; XV H 94, 

162; XXIV 162. 
Athesis] XH 11; XXVIII 196, 

209; c. m. 26, 106. 
Athos] III 836; XX 162; VIII 

476; XXI 127; XXVI 177; 

c. m. 63, 68. 
Atlanteus] I 36; X 280. 
AtlasJ XV 168, 316; VII 108; 

VIII 36 ; XXI 147, 249 ; XXTV 

336; XXVm 104^ aaQ^ <5,.x£^. 



322 



INDEX I^OMINUM ET RERDM. 



53, 23; XXXm 89; XXXV 
191; XXXVI 324. 

Atreus] XV 400. 

Atropos] XV 203; XXXII 218. 

Attalusl XVIII 216. 

Attis] XX 362. 

Avaritia] mater Gurarum III37 ; 
scelerum mater XXII 113. 

Avarities] VII 185. 

Auchenius] I 8, 21. 

Audacia] III 34; X 81. 

Aventinusl XXII 405. 

Avemus] V602; XV383; XVIII 
450; XXXIII 20, 116; XXXV 
348. 

Augustd] legio XV 422. 

Augustus Octaviawus] XVIII 
218; Vin 642; XXVHI 117; 
cf. 8. V. Caesar. 

Augustus] de Theodosio Ho- 
norio Arcadio imperatorihus: 
174, 108; II 17; UI 246; V 
157,366; 382; XV 604; XIII 
8, 9; IX inscr.; X 2; VI 
inscr., 18; VII 109; VIII 
mscr.,4; XVn266; XXI 78 
XXII 166, 233, 289, 657 (6is) 
XXIV 122,178;XXVIUnscr. 
XXVIII 17, 362, 393, 617 
658; XXVI 269, 318, 624 
c. m. 1, 8, 9; 30, 64, 179 
32, 20; 48 inscr.; app. IV 
inscr 

Augustus] adi. XX 63; VIU 95, 
189; XXI 113; XXVIil 10, 
563. 

Aulis] XV 486. 

Auriga] sidus XXVIII 172. 

Aurora] V 100; XV 61; XVIU 
427; XX 627; X 270; Vn69; 
Vm 130, 661 ; XXI 166; XXU 
473; XXVIII 84; c. m. 30, 
116; 53,34; XXXV 46; app. 
XIV 1. 
Ausonia] XXVI 291. 
AuBODis] 'idea XXVI 627. 



AusoniusJ I 130; V 82; Vm 

566; XXIV 186; XXVTII 208, 

273; XXVI 386. 
Auster] III 90, 364; V 348; 

XV 1, 487, 515; XX 261; 

Xn 43; Vm 29, 889, 428; 

XVII 119; XXI 269; XXH 

285, 396; XXIV 71, 103, 845; 

XXVIII 329, 641; XXVI 69; 

c.m. 26, 91; 28, 8; 80, 203; 

XXXV 200, 308. 
Australis] XVIR 408; XX 242; 

Vni71;XXl248;XXIVl7; 

c. m. 30, 46. 
Autololes] Gaetulorum pars 

XXI 356. 
Autumnus] III 364; XVII 119. 

BabylonJ XVI II 335; XX 476; 

VII 201; Vm 663; XXI 64. 
Babylonius] suhst. YIU 146; 

adi. XXVIII 18. 
Baccha] X 217; XXIV 865. 
Bacchus] X271; VII 208; VIII 

604; XXII 467; XXIV 227; 

XXXV 67; app. VI 1 cf. Bro- 

mius, Euhius, lacchus, Li- 

ber, Lyaeus. 
Bactra] VII 202; VIII 666. 
Baetis] XII 31 ; XVII 286; XXII 

238. 
Balearis] VII 60. 
Balius] equus c. m. 46, 9. 
Barce] XV 169. 
Bartholomaeusj Sanctus Ec- 

clesia^ c. m. 50, 6. 
Bastamae] VIU 450; XXI 96. 
Belga] pecus XXI 226. 
Bellerophonteus] VIU 660. 
Bellona] I 121 (bis); III 342; 

V 263; XVm 314; XX 110, 

145; VIU 12; XXU 371; 

XXVI 34, 466. 
Belus?] XXI 62. 
Benacus] lacvs c. m. 20, 18; 

25, 107. 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



323 



Berecynthius] -a iugaXX 300. 
Bessus] XVII 41; XXVI 179. 
Bisaltae] XXI 134. 
Bistonius] subst, XX 565 ; adi. 

VII 111; Vm 54; XXVHI 

441; XXXI V 8. 
Bithynia] XX 247. 
Bithyni] XVIII 201; XX 239, 

467. 
Blemyes] c. m. 28, 19. 
Bocchus] XV 94, 342; VHI 40 

XXVm 388. 
Bootes] XV 501; X 274; VH 

170; VIII 186; XXI 123 

XXXV 190; XXXVI 225. 
Boreasl VIII 29, 181; XXI 217 

XXn 285; XXVI 339; c m 

22, 36; 30, 6; 36, 3; XXXIII 

70; XXXVI 323. 
Bosphorusl III 174; XV 225 

XX 28, 340; VIII 129, 177 

XXI 87; XXVIII 81. 
Brennus] XV 126 ; XXVI 432 
Briareius] -aturba XXXVI 188 
Briareus] XXI 304. 
Britannia] m 131 ; XVIII 393 

Vm73; XVII 51 ; XXII 247 

XXVI 568. 
Britannus] subst. V 149; XV 

19; XXIV 149; XXVI 416 

adi. Vm 28; XXrV 301; 

XXVI 202; c. m. 30, 40. 
Britomartis] Nympha XXIV 

251, 303. 
Bromius] siibst. YTL 132; VIII 

132; app. VI 1; adi. XXIV 

365. 
Brontes] Cyclops VII 193. 
Bructerusl VHI 451. 
Brutus] VIII 440, 460; XX 141; 

Vm 401; XVn 163; XXII 

322, 323, 325, 383 ; XXIV 1 92 ; 

XXVIII 642. 
Busiris] III 254; XVm 161; 

XXIV 43. 
Byzantinus] XX 136. 



Byzantius] adi. XIX 57 ; XX 415. 
Byzas] XX 83. 

Cacus] Vulcani filius XXXV 43. 

Cadmeius] X 155. 

Cadmus] XVI1I293; XXI 318; 

XXX Vl 387 
Caesar] C. lulius: XV 49; VIII 

31 1 ; XXVIII 400 ; Augustus: 

c. m. 40, 23. pro Imperatore: 

Vm 169. 
Caesareus] XVm458; XIl 29; 

Vm 313. 
Calchedon] X 27, 451; VIII 

177. 
Calchedoniusl V 56. 
Caledonius] Vm 26 ; XXII 247 ; 

c. m. 30, 45. 
Callaecia] c. m. 30, 71. 
Calliope] XVII 288 ; c. m. 30, 

1; app. V 11. 
Calliopea] c. m. 31, 20. 
Calydon] c. m. 30, 172. 
Calypsol c. m. 30, 24. 
Camena] c. m. 30, 15; app. 

xrv 13 

Camerinaj XXXV 59. 
Camillus] 1149; XV 274; XVIII 

439, XX 54, 598; VHI 408; 

XXII 390; XXVI 430. 
Campanus] XV 110. 
Cancer] sidtM XXII 460; c. m. 

28, 9. 
Canis] sidus c. m. 38, 33. 
Cannae] XXIV 145; XXVI 387. 
Cannensis] XV 79. 
Cantaber] Oceanus c. m. 30, 74. 
Capaneius] -a coniunx c. m. 

30, 151. 
Capitolium] Vm318; XXIV 32. 
Cappadox] V 31; XVm 246; 

XX 114; c.m. 30, 192; 47,4. 
Capreae] XX 61; Vm 314. 
Caralis] XV 521. 
Carmani] gens orientalis XVIII 

354. 



324 



INDEX NOMINUN ET RERUM. 



Carpathius] X 137. 
Cartliago]XV 77, 87, 190, 618; 

XVIII 334; XXI 343, 383. 
Cartliago nova] XXIU 15. 
Carm'] ludiim' in nomine eius 
XXV 74. 
Caspius] V 28; Vn 7 ; VIII 607 

XXXVI 106. 
CastaUus] IV 7; XXVin 27 

c. m. 3, 1; app. II 4. 
Castor] I 244; m 108; XI 6 

VIII 656; c. m. 10, 2; app 

IV 6; cf, Lacones. 
Catina] c. m. 17 inscr. 
Catol XVIII 469; VIH 411 

XVII 166; XXII 382. 
Caucasius] XVni 247 ; XX 162 

Vm 108; XXVI 69; c. m 

27, 32; 31, 7. 
Caucasus] m 152; XX 574 

XI 31; VII 20. 
Caucus] VIII 379; XXI 226. 
Caurus] 1 132 ; V 222 ; XV 496 

XX 6; XII 42; c. m. 28, 3 
Cecropius] V 191; XVII 67 

XXXm 11. 
Celaenae] urbsPhrygiaeXX^SS. 
Celaena^us] XXVIII 278. 
Celaeno] Harpyia XX 378. 
Celerina] c. m. 25 inscr.<, 23. 
Celerinus] ib. 72. 
Centaurus] IX 13. 
Cepheus] sidus XXVI 245. 
Cephisus] II 10; XXXV 136. 
Cerauniaj V 221; XXI 174. 
Cerberust V 457 et cf. XXXIH 

86 et XXXIV 34 
Ceres] m327; XVm325; XX 

270; XXII 394; XXVI 350, 

466; c. m. 31, 41; XXXIII 

107, 122, 138,209,221, 237; 

XXXV 36, 372; XXXVI 48, 

66, 67, 106, 173, 179, 260, 

329, 357; app. XI 2. 
Ohalcedon et Chalcedonius] vide 

Calchedon et Calchedonius. 



Chaldaens] m 148; Vm 147; 

XXI 61; XXVm 348; app. 

XXI 3. 
Chaones] gens Epvri XXVI 135. 
Chaoniusl VII 118; XXXVI 47. 
Chaos] V 625; XV 383; XXH 

9 ; XXXm21 ; XXXV 13, 196. 
Charybdis] c. m. 30, 20; app. 

I 2. 
Chatti] XXVI 420. 
Chelae] sidus XVII 120. 
Cheruscus]VlIl452; XXVI 420. 
Chimaera] III 296. 
Chimaeraeus] app. II 76. 
Chiron] Centau/rus IX 5. 
Chloris] app. XV 2. 
Christus] c. m. 32, 1; app. 

XX inscT.'^ XXIiwscr., 5, 11, 

13, 15. 
Chrysippus] Stoicus XVII 89. 
Chrysogonus] -is potestas datur 

XVm 440. 
Chunus] XX 338; XXI 110; cf. 

Hunus. 
Cicero] c. m. 40, 4. 
Cilixl V 33; XVm 220; XX 

468. 
Cimber] VII 462; XXVI 293, 

645. 
Cimbricus] XXVI 335, 641. 
Cimmerius] XVIII 249 ; XXI129. 
Cinna] III 266. 

Cinyphius] XV 9; XVIII 405. 
Cinyps] fluvius XXI 251. 
Circaeusl XXII 134; XXVI 441. 
Circe] m 153; c. m. 30, 21. 
Cirrhaeus] II 2; c. m. 53, 35; 

XXXIV 23; app. n 16. 
Clarius] -os Lares XXXm 136. 
Claudia] virgo c. m. 30, 18, 28. 
Claudius] -a gens XVIII 456. 
Cleantheus]-ae turbaeXVIl88. 
Clementia] dea XVII 166 ; XXII 

6, 9. 
Cleonaeus] -um leonem III 285. 
Clio"\ XVII 291. 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



325 



Clitumnus] XXVIII 506; c. m. 

4, 3. 
Cloelia] XVIII 447; c. m. 80,17. 
Coclesl XVIII 445; VIII 406; 

XXVIII 487. 
Cocytius] V 471. 
Cocytus] V 467; XXXIII 87, 

281; XXXV 363. 
Coeus] Titanum unm XXXVI 

347 
Colchus] XXI 155; XXVI 3. 
CollinusJ -a pro turre de porta 

ColUna XV 86. 
Concordia] dea III 52; X 208. 
Constantia] dea XXU 108. 
Constantinus] XX 83. 
Corinthus] V 190; VIII 462; 

XXVI 612; cf. Ephyre. 
Comelia] Gracchonm mater 

c. m. 30, 42. 
Corona] sidus X 272 ; XXIV 208. 
Corsica] XV 506; c/". Cymos. 
Corvinus] XVIII 460. 
Coms] vide Caurus. 
Corybanticus?] app. VI 8. 
Corybas] XX 285; VIII 150; 

XXXIII 210. 
Crassus] XVm 503. 
Cres] puer de Minotauro c. m. 

4, 11. 
Cressus] Siesccanes XXIV 300. 
Creta] III 289; XVm 218; VIII 

134; XXVI 442; app. H 119, 

128. 
Cretaeus] XXIV 251 ; c. m. 4, 7. 
CTimsuBj fluvim XXXV 57. 
Croesus] m 198 ; XVm 213. 
Cumanus] XVm 11 ; VUE 147. 
Cupidineus] X 71. 
Cupido] c. m. 8, 5; 15, 1. 
Curae] Avaritiae filiae U[ 38. 
Curetes] XX 281; XXXV 270. 
Curetius] c. m. 43 inscr.y 4 ; 44, 1. 
Curius] UI 203; XV 111 ; XVIU 

457; VUI 413; XXU 379; 

XXVI 124, 132; cf. Dentatus. 



CyaneJ Nympha XXXV 61; 

XXXVI 190, 246. 
Cybebe] XV 120; XVIII 277; 

XX 280; XVII 301; c. m. 

30,18; XXX1II212; XXXVl 

113, 271; cf Cybele. 
Cybele] XV 130; XVIII 325; 

c. m. 42, 3; 53, 18; XXXIU 

181; XXXVI 134. 
Cybeleius] VIU 149; XXVIII 

259. 
Cyclopius] XX 377; XXXIU 97. 
Cyclops] VU 192; XXII 27; 

c. m. 30, 24 (de Polyphemo); 

XXXm 239; XXXV 175,250; 

XXXVI 117, 355. 
Cydon] VIU 530; c. m. 9, 46. 
Cygnus] sidus XXVIII 173. 
Cyllaras] equus \U1 557. 
Cyllenius] Mercwrius XXU 440 ; 

XXXIU 77; app. XI 5. 
Cymothoe] Nereis X 138, 143, 

166; c. m. 80, 127. 
Cynthia] IHana XV 228; XI 

17; VIII 427; c. m. 27, 38; 

51, 10; app. XXU 7. 
Cynthos] VIU 137; XXIV 259; 

c. m. 53, 120; XXXV 245. 
Cyprosl XIX 52, 72, 76; XX 

21; X 49, 254. 
Cyraaeus] XXIV 314. 
Cymos] Corsica XVII 203; 

XXVl 218 
Cyrus] UI 198; XVUI 213. 
Cythere] app. VII 4; app. XIV 

inscr., 3. 
Cytherea] XV 128; XIX 62; 

X 122, 251; XXII 439; c. m. 

25, 31, 124; 29, 81; XXXIII 

216; XXXV 119; XXXVI 

208, 274. 
Cythereius] c. m. 30, 119. 

Dacicus] XXVIIl 335. 
Dacus] lU 310; VU 28; VIII 
318. 



326 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Dalmatia] V38; Vn 120; XXIV 

302. 
Damastorl cfioos c. m. 53, 101. 
Danae] xVlIl 82. 
Danaus] -i fugere XVm 833. 
Danuvius] V27; XX 683; VIII 

62, 623; XVII 235; XXI 126; 

XXVIII228; XXVI 331, 523; 

c. m. 25, 70; cf. Hister. 
Dardanius] c. m. 26, 68. 
Darius] c. m. 22, 17. 
Dea] Minerva c. m. 53, 106. 
Decius] I 47; XVHI 451; VIII 

404; XXVI 130. 
Deianira] c. m. 30, 173. 
Delia]D*ana XXIV 261; XXXV 

206; XXXVI 286. 
Delius] Apollo IV 6; XXXV 

136; adi. XXIV 69. 
Delos] 1 186; XI 8; VHI 133, 

136; XXIV 256; C. m. 68, 

116,125; XXXnil36; XXXV 

34; app. II 62. 
Delphi] IV 6; XVm 328; VHI 

144; XXVIII 26, 36. 
Delphicus] c. m. 63, 34; XXXV 

246. 
Democritus] XVll 90. 
Dentatus] XVIII 437 cf. Curius. 
Diana] X 270; VIII 160; XXIV 

268; c m. 63, 40; XXXVI 

216, 306; cf Cynthia, Delia, 

Latonia , Luna , Phoebe , 

Trivia. 
Dictaeusl VIII 135; XXIV 208; 

XXXIV 33; app. II 121, 138. 
Dictynna] Lycaste XXIV 276. 
Dindyma] XX 173, 262; XXXV 

269. 
Diomedes] III 264 cf Tydides. 
Diomedeus] XXVIII 479 ; 

XXXIV 12. 

Dionaeus] c. m. 26 , 102 ; 

XXXV 6. 
Dione] XXXVI 433. 

Dirae]deae mfemae XXXV 218. 



Dircaeus] Thehanus VIII 688; 

XXI 320; app. Xin 8. 
Dis] in69; V622; XXXIII 26, 

227, 266, 286; XXXV 18, 

160, 366 ; cf Pluto. 
Discordia] nutrix belli m 30. 
Dodonaeus] XXVI 136. 
Dodone] VII 117. 
Dodonius] XXXIII 31. 
Dolon] XXVIII 471. 
Doris] XVII 46. 
Doto] Nereis X 169. 
Drusus] VIII 466; XXI 193. 
Dryas] XI 22; XX VIII 200; c. 

m. 26, 17 ; XXXVI 78, 271, 381. 
Dryopes] XXVI 186 
Duria] vide Turia. 

Echion] giaas c. m. 63, 104. 
Echo] XXVIII 33, 617; c. m. 

26, 49. 
Edonus] -as hiemes XXI 128. 
Egestas] comes Luxus III 36. 
Electra] nutrix Proserpiime 

XXXVI 171. 
Eleus] -0 Tonanti XVII 290. 
Eleusis] XXXIII 11. 
Elissa] JDido c. m. 30, 148. 
Elusa] Bufini patria III 137. 
Elysius] XVIII 464; X 301; 

XXII 378; XXVI 690; XXXV 
284, 323. 

Emathius] V44; XXVI 388, 497. 

Enceladus) gigas VII 161; 
XXVII 17; c. m. 17, 32; 81, 
28;53.33;XXXIII156;XXXV 
168; XXXVI 123, 187, 350. 

Enipeus] VII 116; XXVri88; 
c. m. 63, 71, 

Ennius] XXin 12. 

EnyoJ XVIII 238. 

Eous] III 172; V 106, 161, 217; 
XV 226, 430; XVHI 106, 164, 
239, 371, 400; XIX 36; XX 
1, 113, 350, Vn 8; VIII 216, 
ai4-, XVI 14^ XVII 151; 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



327 



XXI 8, 270, 296; XXII 292, 
306; XXIV 36; XXVIII 90, 
617; C. m. 26, 68; 29, 14; 
30, 114; app. IV 3. 

Ephialtes] gigas XXVI 76. 
EphyreJ V III 471 ; cf. Corinthus. 
Ephyreias] -adas puellas XXVI 

629. 
Ephyreius] XXVUI 90. 
Epidaurius] hospes sc. anguis 

Aesctdapii XXIV 171. 
Epimetheus] XX 497. 
Epirus] XX 216; XXVI 136. 
Erato] comes Uranias XVII 283. 
Erebus] III 29 ; V 623; XXVIII 

184; XXm 32, 281; XXXV 

259, 330. 
Erechtheus] XVIII 292. 
Eridanus] Padus et flwoius et 

deus I 269 ; VII 123 ; VIII 17 ; 

XXII 274; XXVIIl 148, 175; 
XXVI 195; c. m. 26, 109. 
cf. Padus. 

Erinys] XXVI 173; XXXIII 226. 
Erymantheus] VIII 468 ; XXXIV 

36. 
ErymanthuslJXXVI 192. 
Ery thraeus] vni 606; XXVIII 

563; cf. Rubrnm mare. 
Etruria] XV506;XVI1I12, 443. 
Etruscus] sewpcr adi. XV 110, 

417; Vlll 146; XXI 241; 

XXVm 489; XXVI 604; 

XXXVI 445; app. XIII 9. 
EuandriusJ mons XXVm 11. 
EucheriusJ Stilichonis filius X 

338 ; XXI 120 ; XXII 362, 368 ; 

XXIV 177; XXVIII 562. 
Euhiusl Bacchm XXIV 62. 
Eumenides] XX 484; XXXV 

216, 344. 
Euphrates] VII 70; VIII 388; 

XXI 64; XXVIIl 415. 
Earipusl III 91. 
Europal V 36; XV 4; XXI 88; 

XXIV 281; XXVm 104. 



Eurotas] 1 237 ; VIII 211; XXI 

181. 
Euras] 1100; XVIH 604; VIII 

649; XXII 417; XXVI 58; 

c. m. 27,2; 31, 15,69. 
Eurystheus] XXVI 378; app. 

II 84. 
Eutropius] XVm 23. 33, 70, 

98, 167. 219, 228, 286, 360, 

373, 414, 440, 448, 469, 472; 

XX 21, 178, 304, 346, 366, 

386, 481. 
Excubiae] vino madentes X 80. 



Fabius Ounctator] XV89 ; XVm 

437; Vm 407; XXI 382 

XXVI 139 
Pabricius] 111 201; XV 272 

XVIII 453; Vm 414; XVH 

165; XXn 380; XXIV 32 

XXVI 131 
Pama] dea XVII 270; XXII 

408; XXVI 201. 
Pamesl m*cr pestes Erebi III 

31; XXVm 322. 
Panum Portunae] recipit Au- 

gustum XXVm 600. 
Faunus] IX 13; XXVHI 200; 

c. m. 26, 20; XXXVI 17, 381. 
Pavonius] I 272. 
Felix] cohortis cognomen X V42 1 . 
FidesJ dea m 63; XVII 171; 

XXn 30. 
Pirmus] frater GildonisXY SSS^ 

343, 347. 
Flaccilla] Theodosii Magni 

uxor X 43; c. m. 30, 69, 137. 
Plaminia via] XXII 397 ; c. m. 

40, 8. 
Plora] app. XV 1 (bis). 
Florens] app. XII 11. 
Plorentinus] XXXIV 50. 
Florentius] app. V 8. 
Florus] app. V 8. 
Pluvius] deus I 254; c. m. 30, 

171; XXXVI 6, 14. 



328 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Formido] comes Martis III 343 ; 
XXII 876. 

Fortuna] dea I 11; ni 148; V 
194,421; XV 604; XVIIl 24, 
121; XIX 6; XX 651; X328; 

VII 13; VIII 214; XVE 2; 
XXI 368; XXVIII 1, 88,341, 
500, 678; XXVI 613; c. m. 
26, 80 ; XXXm 96 ; app. II 86, 

Francial XXI 237. 

FrancusJ XVin394; VIII 447; 

XXI 189, 227; XXH 243. 
Frigidus] amnis VII 99. 
Furia] sgl, III 172; pl I 138; 

ni 60, 869 ; XX 39 ; XVII 170 ; 

XXn 84; XXVIII 106; c. m. 

22, 14; 28, 5; XXXIII 39; 

XXXV 219; XXXVI 79. 

Oabinus] VH 3; Vm 6; XXH 

307; XXIV 83; XXVIII 594. 

GadesJ XV 169; XVHI 363; 

VIII 43; XXVI 202. 
Gaetulia] XVII 306. 
Gaetulus] suhst. III 226; adi, 

XV 67, 357; VII 81; VIII 
438; XXI 268; XXVI 60; c. 
m. 30, 41; XXXIII 160. 

Gaius] ignotus app. XII 4. 

Galaesus] fluvius 1 260. 

Galata] XVIII 69, 203; XX 240, 
467. 

Galatea] Nereis X 166; c. m. 
80, 126; XXXVI 333. 

Gallia] IH 123; V 147; VIII 
892, 682; XVI 8; XXI 20, 
817; XXII 241; XXIV 63; 
c. m. 30, 61. 

Gallicus] V 106; XVII 808; 
XXI 227; XXn 394; XXIV 
91, 303; XXVIII 899; XXVI 
296; c. m. 18 inscr., 20. 

Gallus] adi. VUI 469; suhst, 

I 149; V 110, 166, 174; XV 

431; XX 248, 639; X 119, 

182; VIII 408; XXI 850; 



XXn 186 ; XXIV 143 ; XXVHI 

232; XXVI 200. 
Gallus] fiuvius XX 263. 
Gallusj Oyhehes sacerdosXXXY 

269. 
Ganges] 1 163 ; III 293 ; VII 203 ; 

VIII610; XVn236; XXI 266. 
Garamas] gens Afrorum XXI 

266, 866; c. m. 28, 20. 
Garganusiyin 106; XXIV 308. 
Gargara] XXVIII 389; XXXIH 

208. 
Garunna] V 113. 
Gela] urbs XXXV 68. 
Gelonus] I 119; III 318, XV 

246; XX 103; XI 3; X 221; 

VII 27; Vni 486; XXI 110; 

c. m. 63, 76. 
Gennadius] c. m, 19 inscr. 
Germania] XV 372; VII 18; 

XXI 192; XXII 286; XXIV 

26; XXVI 423. 
Germanicus] adi, VIII 455. 

suhst.? XVni 396. 
Germanus] XVIII 379; VIII 74; 

XVn 60; XXI 209; XXII 

243; XXIV 304. 
Geryon] III 294; c. m. 4, 2. 
Geta] III 308, 819; V83, 235; 

XV 37, 246; XVIU 242 ; XXI 

111; XXVUI 123, 179, 236, 

274,304, 632; XXV 6; XXVI 

99, 195, 216, 279, 470, 481, 

646; c. m. 26, 89; 30, 285; 

58, 77; XXXV 66. 
Geticus] I 120; III 316; IV 12; 

V 36 ; XX 176, 274 ; VH 147 ; 

vm 53; XXI 186; xxvm 

201, 384, 490, 647; XXVI 

30, 247, 380, 628; c. m. 40, 

16; 50, 9; XXXIII 71. 

Gigantomachia] c. m. 63 vnscr, 

Giganteus] XXVIII 186; c. m. 

63, 71; XXXIII 164. 
Gigasl Vm 534; XXVHI 46; 
XXXV 169 ; XXXVI 196, 339. 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



329 



Gildo] XV 10, 66, 86, 90, 93, 
118, 144, 145, 158, 238, 279, 
335, 343, 383, 410, 427, 489 ; 

XVIII 399, 505; XIX 70; 
XXI 4, 249, 269; XXII 258; 
XXVm 105; cf, Maurus. 

Gildonicus] XV inacr. 

Gir] notissiinQS amnis XXI 252. 

Glaucus] deu8 X 158; XXXVI 

12. 
Gnosos] c. m. 4, 8. 
GorgoJ m 280; XXIV 168; 

XXVI 342; C. m. 53, 92; 

XXXV 26, 205. 
Gorgoneusl VDI 37; c. m. 53, 

112; XXXV 225. 
Gortynius] Vm 527; XXVm 

634; c.m. 9,36; XXXV 33. 
Gothicus] XXVI inscr, 
Gradivus] JlfarsI120; III 350 

XIX 61; XX 103; X 190 
VII 167; VIII 14; XXII 368 
XXVI599; c/:Marsc«Mavors. 

Graecial V 187; XV 484; XX 

246; VIII 478; XXI 184. 
Graecus] subst. et adi. destmt,; 

cf. I 198 et Graius. 
Graius] suhst. XX 497; XVII 

84; C. m. 19, 3; 30, 16; adi. 

1 198; XV 268; XX 136, 250; 

X 233 ; VIU 398, 460 ; XXVIII 

474; XXVI 515; c. m. 41, 14. 
Gratia] X 202; c. m. 25, 9; 

30, 88. 
Gruthungus] XX 163, 196, 899, 

576; Vlll 623, 635. 
Gyrrhaeus] gens Afronm c. 

m. 28, 21. 



Hadrianus] c. m. 21 inscr.; c. 

m. 22 inscr. 
Haedi] sidusXY 4t91 ; c.m.23,8. 
Haemonius] adi. V 278; c m. 

53, 66; suhst XXVI 165. 
Haemus] lU 334, 340; V 290, 

336; XVm 196; XX 106, 



162, 565; X 309; VIII 107; 

XXI 131; XXVI 166, 674; 

XXXIV 21. 
Haliaemon] XXVI 179. 
Halys] V 32; XVIII 434; XX 

251; VH 70; c. m. 48, 6. 
Hammon] XVIII 180 ; VIII 143 ; 

XXI 265. 
Hannibal] XV 83; XVIH 463; 

XXIII 22; XXVI 149, 154, 

386; cf Poenus. 
Harpyiae] XXVI 22, 28; cf 

Celaeno. 
Hasta] urhs XXVIH 203. 
Hebrus] I 123; III 332; XX 

165, 414; VH 147; XXI 22; 

XXVIII 108; XXVI 177, 524; 

c. m. 53, 69; XXXIV 18. 
Hecaerge] Nympha XXIV 263, 

308. 
Hecate] III 155, XXXIII 15. 
Hector] XXI 98. 
Hectoreus] c. m. 22, 13. 
Helena] c. m. 30, 148. 
Heliades] -um rami XXVHI 164. 
Helice] sidus XVII 299. 
Helicon] IV 1; XVII 272; c. m. 

23, 13; 31, 19; XXXV 134. 
Heliconiusl c. m. 30, 10; 45, 1. 
Hellespontiacus] XVIII 256. 
Henna] XXXV 72,289; XXXVI 

85(?). 
Hennaeus] XXXIH 122 ; XXXVI 

220(?). 
Hercules] HI 79; XVHI 332; 

XI 38; Vm 132; XXI 148; 

XXXIV 80; app. II inscr. cf. 

Alcides, Herculeus et reliqua 

nomina. 
Herculeus] III 284; V292; XV 

418; Vll 115, 208; XVn302; 

XXVI 377, 438; c. m. 9, 5; 

26,26; 30,171; 42, 4; XXXIV 

47. 
Hercynia silva] VUI 451; XXI 

228; XXVI 330. 



330 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Hermus] I 53; ni 103; XVIII 
214 ; XX 172 ; XXIV 228, 232 ; 

XXXV 68. 

Hesperia] 1 168; V 2; XV 326; 

XX 537; XXVm 91, 841; 

XXVI 317. 
Hesperides] Vm38; XXI 262; 

XXIV 335; c. m. 30, 177. 
Hesperius] V 266; XIX 36; 

XX 124; VII 66; VIII 129; 

XXVI 340, 501; app. IV 4. 
Hesperus] XIV2;IX16; XXXV 

361. 
Hiberia] XXI 19 ; c. m. 30, 63; 

cf. Hispania. 
Hibemia] mV?c Hiverne. 
Hiberus] flumen X 40 ; XVII 53. 
Hiberus] adi. I 48 ; XVIII 407 ; 

V1I120,587; XX11236; XXIV 

309; c. m. 30, 114; 47, 3; 

XXXVI 319; subst. III 293; 
Xn21; VIII 393; XXI 166; 
XXIV 147; c. m. 20, 21; cf. 
Hispanus. 

Hippocrenaeus] app. II 5. 
Hippolyte] Amazonum reqina 

XVI1I333; XI 35; XXXV 64. 
Hippomenes] Schoeneida flexit 

c. m. 30, 169. 
Hispania] VII 177; VIII 127; 

XXII 230; XXIV 53; c. m. 

30, 60; c/: Hiberia. 
Hispanus] suhst. V 155; adi. 

XV 81; XX 353; XVII 50; 

XXni 8; XXIV 142; cf Hi- 

bsrus 
Hister] I 135; III 184, 308; 

XV312; XX 166,203; X277; 

VII 26, 160; VIII 636; XXI 

215; XXII 199, 367; XXIV 

13; XXVIII 220, 413. 648; 

XXVI 81, 170, 337, 489, 569, 

603; C. m. 25, 127; 50, 7. 
Hiveme] VIH 33; XXII 261. 
Homeras] c. m. 23, 13, 15; 

SO, 141. 



Honor] ambit Virtutem XVII 8. 
Honoriades] nom, sgl. X 841. 
Honoriades] sorores c. zn. 30, 

131. 
Honorius] III 872; XV 205, 

327, 381, 499; XIV 87; X 

118, 268; Vn 180; VIII 448; 

XXII 62; XXVm 648; c. m. 

30, 95 ; 48 inscr. c/l Augustus, 

Caesar et reliqua nomina. 
Horae] te scribent I 278. 
Hosius] satelles Eutropii XX 

346, 446, 559. 
Hunus] III 321; V 270; cf. 

Ghunus. 
Hyacinthus] XXXV 131. 
Hyas] sidus XV 398; XXVIII 

173. 
Hybla] XXXV 79. 
Hyblaeus] XIV 8; XXVm 260; 

XXXV 125 
Hydaspesl 1 80; V 248; VIH 

601; XVII 29; C. m. 40, 13; 

XXXV 82; XXXVI 325. 
Hydaspeus] VII 4» 
Hymen] X 312; c. m. 31, 2. 
Hymenaeus] cantus IX 21 ; VIII 

649; deus X 202; c' m. 26, 

30, 99; 30, 120. 
Hypanis] fluvius XXVIII 337. 
Hyperbofeus] V 240; VII 66; 

XXIV 256; XXVIII 26; c. m. 

31, 8. 

Hyperionius] -o de semine 

XXXV 44. 

Hyrcanus] adi. ni227; VII 85; 

XXXVI 263. 

lacchas] XXXm 16. 
lacobus] magister equituna c. 

m. 50 inscT.\ 2, 14. 
laniculus] XVIII 443. 
lanus] XVIII 319; XXII 287; 

XXVIII 638. 
lapetionides] XX 491 cf. Pro- 

metheus et Epimetheus. 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



331 



Icarius] -m pelagus XX 265. 
Ida et Ide] Fhrygia: XV 118; 

XX 279; X 18; XXI 264; 

XXXIII 201, 207 ; XXXV 267 ; 
XXXVI 140, 371 ; app. II 130. 
Cretensis : XX1V261 ; c. m. 4, 8. 

Idaeus] VIH 197; XXXVI 49. 
Idalius] XrV 1; X 101; c. m. 

25, 8; XXXV 16. 
llia] I 225. 
Illyricum] XX 216; XXI 172; 

XXVI 536. 
Illyricusl senvper adi. I 60; V 

161, 201; XV 453; XX 111; 

VII119; XVIl202;XXn207; 

XXVIII 92; c. m. 30, 62. 
Impetus] famulus Martis I 78. 
Inachides] Thehanae feminae 

XV 407. 
Inachius] I 196 ; III 278 

XXXIV 9. 

Inarime]^ insula XXVII 18 
XXXVl 184 

India] XV 456; XVIIl 225, 357 
c. m. 22, 19; 30, 52 

Indus] flumen XX 102. 

IndusJ adi, VHI 585; XXIV 
349; c. m. 27,98. subBt.lllO\ 
III 374; V 242; XV 206; XX 
331; X 217; VII 211; VIII 
257, 609 ; XXI 158, 266 ; XXIV 
62; XXVjn 415; XXVI 58; 
c. m. 20, 17; 27, 2; 29, 15. 

Insani montes] in Sardinia 
XV 413. 

Invicti] cohortis Eomanae co- 
gnomen XV 423. 

locasta]^ XVIU 290. 

lones] XX 239. 

lonium] sc. mare VIII 461; 

XXI 174; XXVI 222; c. m. 
28, 39; XXXII 12. 

lonius] X 49; Vlt 197; XVII 
205; XX Vm 209; C. m. 23, 4; 
XXXm 149; XXXV 1. 

lovius] -a cohors XV 418. 



Irae] in regia Veneris X 79. 
Irisl c. m. 37, 6; 53, 42; cf. 

Tnaumantis. 
Isauri] XVIII 217. 
Isis] app. XI inscr.^ 1. 
Isthmiacus] III 262; VIII 464. 
Isthmos] XXVI 190. 
Italia] I 59; V 103, 154, 307; 

XV 88; XVm 430; XX 527; 
X 120; VU 121; VUI 360; 
XVII 201 ; XXII 304; XXVIII 
142, 289, 319; XXVI 79, 111, 
166, 403, 477, 547, 561; c. 
m. 19,1; 25, 24; XXX1II143; 
XXXVI 446; cf. Oenotria. 

Italus] subst. XV 609. adi. I 
254; V 221; XV 224; XXm 
1; XXVm 24, 181; XXVI 
126, 147, 589, 646; c. m.21,3. 

Ithacus] XXVIll 471; app. V 
22(?); cf mixes. 

luba] XV 332; VIII 39. 

ludaea] XVIIl 220. 

ludaicus] XVIII 367. 

lugurtha] XV 92; XXI 371; 
XXVI 128. 

lugurthinus] XXVHl 381. 

luleus] -os manes XXVIII 116. 

luno] I 196; XV 130; XVIII 
326; XX 330; c. m. 31, 33; 
XXXIII 3, 106, 136; XXXV 
367; XXXVI 327, 418; app. 
II 22; VIll 1(?); cf. Lucina. 

lunonalial^app. Vlll inscr. 

Iunonius]XXViII 575; XXX 97 

luppiter] I 37; III 50; XV 29 
140,201,217; XVIll 6; 1X6 
X 196; VII 167; VIII 197 

XVI 11; XVII 282; XXII 7 
XXIV 41, 168, 210, 227 
XXVII, 14,19; XXVIII149 
328, 375, 504; XXVI 18, 63 
101, 379; c. m. 4, 4; 23, 2 
30, 123; 48, 3; 51, 1; 53 
30; 52 ; XXXllI 67, 93, 216 
XXXV 108, 228 V XILWI ^., 



332 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



86, 174, 327, 369; app. II 

42, 61, 121; cf. Tonans et 

reliqua nomina. 
luBtitia] dea Hl 66, 366; XVH 

117, 190; XXII 103. 
luventas] petulans alta cervice 

X 84. 
Ixion] XXXV 336, 337. 

Lacaena] femina XX 201 ; XXVI 

630; canis XXV 300. 
Lacedaemon] V 189; V1I[ 608; 

XVJI 166. 
Lachesis] XV 203; XX 288; 

XXII 336; XXVI 66; c. m. 

26, 93; XXXm 64; XXXV 

364; XXXVI 411. 
Laconesl Castor et Pollux XV 

222; VIII 206; C m. 17, 37; 

30, 108. 
Lacrim ae] inregia Veneris X 80. 
Ladon] fluvius XXI 186 ; XXIV 

260. 
Laertius] c. m. 30, 32. 
Laevinus] M, Valerius XXVI 

396. 
Lais] Ephyreia XVIII 90. 
Laodamia] c. m. 30, 160; cf. 

Phylacides. 
Lares] XXI118; XXXIII 140(?); 

reliquis locis lar sive lares 

praetuli. 
Larius] la^nis XXVI 320; c. m. 

26, 106. 
Latiniis] app. V 18; XV 1. 
Latium] 1137; V 84; XV 336; 

XVIII 432; XX 130, 699; 

VIII 678; XVII 94; XXI 18 

{his), 296; XXIV 92, 212, 

264; XXVIII 89, 94, 130, 

361; XXVI 30, 198, 297, 364, 

374, 683. 
Latius] 1198; III 292; XV 44, 

464; XVIII 161, 466; XX 

237; X 232; VII 6; VJII 16, 
400, 487; XVil 267; XXI 



368; XXII 866; XXIV 34; 

XXVllI 22, 396, 607 ; XXVI 

141; c. m. 80, 16, 63; 41, 14; 

XXXV 177. 
Latoides] app. II 61. 
Latona] I 184; XVIII 326; X 

236 ; c. m. 68, 123, 127 ; XXXm 

187; XXXVl 306. 
Latonia] V 420; XVII 293; 

XXIV 238, 346; XXVI 441; 

XXXV 233; cf Diana. 
Latonius] adi. VIII 133; c. m. 

30, 122; XXXm 106. 
Laurentes] Nymphae app. V 20. 
Laurentius] app. V inscr., 20. 
Lazarus] app. XXI 11. 
Lechaeum] XXVI 190. 
Leda] XI 6. 
Ledaeus] I 239; XV 222; VIII 

207 ; c. m . 30, 108 ; cf. Lacones. 
LejnniusJ Vulcanus X 87; adi. 

XXVIU 672; C. m. 46, 3; 

XXXVI 276. 

Lemnus] gigas c. m. 68, 86. 

Lenaeus] app. VI 1. 

Leo] satelles Eutropii XX 377, 

379, 432, 440, 463, 669. 
Leo] sidus I 26; III 366; XXII 

460; XXIV 209. 
L eones] cohors Borrt oMa XV 428. 
Leontodame] Nympha XXIV 

249, 304. 
Lemaeus] -am paludem III 290. 
Lethaeus] V 492; XV 213; c. 

m. 63, 46; XXXV 306. 
Lethe] XXXIII 282; XXXV218. 
Leucates] promwnturium XXI 

175; XXVI 186. 
Leucothoe] X166 ; cf. Palaemon. 
Liber] XI 9; VIII 607; app. 

VI 2. cf. Bacchus. 
Liberalia] app. VI inscr, 
Libral sidus III 366. 
LibyaJ III 288; V41, 164, 241; 

XV 4, 62, 63, 113 146, 282, 

834, 462, 603, 620; XVOI 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



333 



32, 408; XX 310; VII 53, 206; 

VIII 27, 436; XVII 24; XXI 

7, 272, 334, 378; XXII 385; 

XXIII 17; XXIV 13, 82, 100, 

280, 333; XX VIII 104, 110, 

873, 429; XXV 6; C.m.28, 15; 

XXXVl 445. 
Libycus] I 131; XV 536; XX 

255; Xl32;XXl280;XXin 

10; XXIV 24, 856; XX VIII 

620; c m. 30, 43; 31, 56; 

XXXIV 45. 
Libyes] XVH 201(?). 
Licential Veneris comes X 78. 
Ligus, Ligures] XV 505; XII 6; 

X 180; Vni 567; XVII 124; 

XXVIIl 193, 288, 363, 443; 

XXVI 554. 
Lilybaeus] -a brachia XXXIII 

150. 
Lingonicus] -o vomere XXIV 94. 
Lipare] VII 196; XXXV 174 
Liris] flumen I 260. 
Livia] Augusti uxor X 13. 
Livor] inter pestes Erebi III 32. 
Lucifer] V 866; VH 131; VIII 

563; XXII 472; XXXV 121. 
Lucina] 1 145; XVITl 74; XXII 

342; c. m. 80, 47; XXXIII 

123; XXXVI 307. 
Lucretia] XVIII 446; c. m. 30, 

153. 
Luctus] maerens III 33; lividus 

XXVIII 323. 
Luna] I 22; XV 223; X 114; 

XXII 438; XXrV 288; c. m. 

27, 61; 44, 6; XXXV 45; 

XXXVI 403. 
Lutatius Catulus^ XVTII 455. 
Luxuries] saevior ardet XV 

183. 
Luxus] populator opum III 35. 
Lyaeus] XV 445; XX 294, 435; 

X 216; XXIV 362; XXVIII 

562; XXVI 349; XXXV 853; 

app. XIII 4; cf. Bacchus. 



Lycaeus] adi. XXVIII 199. 

&ubst. VIII 467; XXI 181; 

XXIV 249; c. m. 25, 48; 

XXXV 18. 
Lycaoniusl XVII299 ; XXVI246. 
Lycaste] Nympha XXIV 252, 

276, 292. 
Lycia] XVIII 204. 
Lycurgusl VIII 509; XVni53. 
Lydia]III197; XVIII 203; XX 

295; XI 9; X215; VIII 603; 

XXIV 62 cf. Maeonius. 
Lydius] I 53; XXXIII 275. 
Lydus] XX 241, 578. 

Macedo] XXIV 165; XXVI 180. 
Macetae] V 279; XX 147; 

XVII 28. 
MaeanderJ XX 266, 268, 292. 
Maeandrius] XXVm 635. 
Maenades] V 419; XX 523; 

VIII 609; cf Pentheus. 
Maenala] 1 187; VIH 470; XVH 

291; XXI 182; XXIV 250; 

XXVI 575; XXXin 230; 

XXXV 244. 
Maenalius] VIII 161; c. m. 

25, 36; app. II 103. 
Maeon] XX 245. 
Maeones] XX 246. 
Maeonius] III 166; XX 464; 

X 234; VIII 602; c. m. 30, 

20; XXXm 19; XXXV 68; 

cf. Lydia. 
Maeotia?] I 36. 
Maeotis] adi. XV 243; stibst. 

III 312; XXVI 57. 
Maeotiusl XX 334; VIII 180; 

XXVIII 388. 
Magnes] c. m. 29 inscr. 
Magnusl Pompeius XVIU 502. 
Maia] XXXm 76. 
Manes] V 165; c. m. 53, 44; 

XXXm 41, 267; XXXV 14, 

328; app. XX 22. 
Manliua T^odorus\X.y 'w\.vk%w .^ 



334 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



135, 275; c. m. 21, 1, 4;adt. 

Manlia proles XVII 840; cf, 

Theodorus. 
Mantua] c. m. 80, 147; c/ 

Vergilius. 
Marcellus] M. Claudius XV 89; 

XVm 456; XXVI 140. 
Marcomeres] Francorum prin- 

ceps XXI 241; cf. Sumio. 
Marcus Au^^elius Imp.'] XXVIII 

340, 350. 
Marcus] ignotus app. XXII 1. 
Maria] mater Christi c. m. 

XXXII 7(?); app. XXI 1. 
Maria] mater^ Serenae c. m. 30, 

69 ; filia Stiiiconis et Serenae: 

XV 528; XIV 37; X 11, 37, 

119, 173, 251, 275, 840; 

XXII 239, 342. 
Maria] ignota app. V 10. 
Marica] Nympha I 259. 
Marius] XV 92 ; VIII 641 ; XXIV 

35; XXVI 126, 646. 
Marmaricus] Hammon XVIII 

180. 
Maro] Vergilius c. m. 23 12; 

40, 23; app. V 4; cf Ver- 

gilins. 
Mars] V 56, 188, 351, 501 ; XV 

85, 273, 415; XVIIl 277; 

XIX 20; XX 567; XIII 4; 

VII 73; VIII 18, 90, 321, 456, 

526; XVII 163; XXI 190, 

336; XXII 15, 276, 437; XXIV 

35, 211; XXVIII 10, 91, 210, 

283, 307, 624; XXVI 26, 69, 

258, 280, 339, 468, 507, 623; 

C. m. 1, 4; 29, 25; 30, 199; 

42, 3; 44, 3; 53, 38; XXXIU 

134, 135; app. II 82; VII 

inscr.,1] c/*.Mavors,Gradivus, 

et reliqua nomina. 
Marsya ] flu/vius in Maeandrum 

influens XX 2Q6(bis). 
Marsjaa] cf. Celaenae. 
Martius] Xyill 438, 605; VHl 



589; XXII 349; XXIII 20; 

XXXV 147. 
Mavor8]_I 96, 99; III 384; IV 

17; XV 129; XVHI 238; 

XXI 270; XXVI 491; c. m. 

29, 22; 53, 75; cf Mars, 

Gradivus et r. 
Mavortius] X 187; VII 135; 

XXIV 191; XXVI 35; c. m. 

25, 70; 29 33; 46,12; 53,87. 
Mascezel] Gildonis frater XV 

390. 
Massagetes] III 312; VIII 542. 
Mas8ylu8] XV 284; XVIII 389; 

VIII 25; XXII 394; XXVIH 
. 377; XXVI 148; XXXIV 28. 
Maurus] adi. XV 452; XXIV 

344. suhst. XV 95, 189, 288, 

330, 351, 433; XVIIl 400, 

505; X 219; VII 54; Vin28; 

XXI 19,249, 357; XXII 261; 

XXIV 19; absol.de Gildone: 

XV 70, 286, 283, 388, 380; 

XIX 71; XXI 383; XXII 286; 

XXVm 122. 
Maurusius] XV 344; VIII 39; 

XXIV 278; XXVni 104. 

Maximus] amicus Claudiani 
ignotus c. m. 14 inscr.^ 1. 

Mazax] Maurus XXI 356. 

Medea] III 353. 

Medus] I 161; m 335, 374 
XVIII 321; XX 102, 478 
X 224; VII 71; VIII 258 
XVII 152; XXI 67, 157 
XXIV 163, 164; XXVm 415 
XXVI 187. 

Medusa] III 281; cf Gorgo. 

Megaera] III 74, 354; XXXVI 

387. 
Melampusl vates XVIII 815. 
Memnon] XX 530 ; XXI 266, 268. 
Memphis] XV 56; VIII 670; 

XVn 127. 
NLfttOft^ 1 185^ XV 454; XVIII 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



335 



178; X 223; VII 21; XXI 261; 

c. m. 26, 73; 28, 19; 40, 15. 
Metaurus] XXVIII 501. 
Metellus] 1147; XV 91; XVIII 

218 
Mettius Fufetiu8\ VHI 402. 
Metus] persona 1 78; X 82; 

XXII 373. 
MidaJ XX 261; XXIV 230, 232. 
Mimas] aigas c. m. 53, 85; 

XXXVI 347. 
Mincius] XII 13; XXVIII 197; 

c. m. 25, 108; app. XIII 8. 
Minerva] 184; XVIII 273, 328; 

XX 256,591; VIII 162; XXII 

228, 340; XXIV 226; XXVI 

16; c. m. 22, 41; 53, 41; 

XXX VI 218; cf. Pallas, Tri- 

tonia. 
Minoiusl XXXV 332. 
Minos] III 114; V 477. 
Minous] puer XXVI 443. 
Mithras] XXI 63. 
Mnemosyne] X 237. 
Moesia] VIlI 53. 
Moesi] V 46; XXVI 165. 
Molossi] XXVI 135; canes: 

V420; XXII215; XXIV 293. 
Morbus]per5(malll32; XXVIII 

323. 
Mors] persona III 238. 
Mucius Scaevola] XVIII 445; 

VIII 406. 
Mulciber] I 95; XX 33; X 58; 

VII 191; XVII 327; XXI 104; 

c. m. 17, 33; XXXV 175; 

XXXVI 397; cf. Vulcanus. 
Mulvius] pons XXVIII 544. 
Murcial vallis XXll 404. 
Musa] II 13; IV 16; VIII896; 

XVII 66, 138; XXI 181; XXII 

5, 127; XXIII 5, 19; XXVII 

11; XXVIII 125, 475; XXV 

10; XXVI 598; c. m. 3, 3; 

22, 51; 25,81, 46; 26, 7; 80 

162; 40, 24; 44, 4; XXXIV 51. 



Museus] app. V 40. 
Musicus] app. I 3. 
Mycalaeus] -a litora XX 265. 
Mycenae] XV 287, 399 ; XXXVI 

388. 
Mygdonius] Phrygius XX 1, 

408; XVII 300; XXXV 268. 
Myrtilus] c. m. 30, 168. 
Mysi, My sialtnV^eMoesifMoesia. 
Mytilenaeus] -o pectine X 235. 

Naias] XXVIE 153. 

Nais] I 249; XI 24; c. m. 45, 1; 

XXXV 56; XXXVI 17. 
Napaeae] c. m. 30, 87. 
Nar] flumen I 256; cf XXVIII 

516. 
Narcissus] fl^s XXXV 132; 

Claudii libertus XVIH 441. 
Namia] urhs XXVIII 515. 
Nasamon] aens Afrorum XV 

192; XXl 256, 354. 
Natura] persona VIII 199 ; XXII 

432, 442 ; c. m. 27, 62 ; 29, 38 ; 

53, 62; XXXIII 148, 250; 

XXXV 371; XXXVI 33. 
Nebrophone] Nympha XXIV 

250, 815. 
Nemea] app. II 75. 
Neptunius] c. m. 30, 129. 
Neptunus] III 279; XX 37; X 

155; VII 197 ;VIII 463; XXIV 

265 ; c. m. 53, 38, 119 ; XXXIII 

104; XXXV 181. 
Nereis] 1202; XIX 68, X 159, 

283; VIII 555; c. m. 30, 80. 
Nereiufl] VIII 592 ; XXXIII 103. 
Nereus]III 183; V 303; XX 34; 

X 157; XXIV 360; XXVIII 

496; XXVI 320; XXXIII 144; 

XXXVI 11. 

Nereus] -is toris VII 116. 
Nero] XX 61; VIE 313. 
Nerva] XXVIU 420. 
Nervius] miles XV 421. 
NiliacuB] XV 59; c. m. 26^^^^ 



336 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Niloticus] Vm 674 

Nilusl 1 38, 169; m 185; V244; 
XV 52, 114, 158, 456, 476; 
XVm 14, 316; XIX 39; X 51, 
223; VII 207; Vm 44, 388; 
XVII 232; XXI 179, 253; 
XXII 416; XXVIII 86; XXVI 
57; C. m. 19, 3; 22, 58; 25, 
73; 27,72,100; 28 inscr., 7, 
28, 29, 31, 36; 31, 13; 

XXXIV 43. 
Niobe] XX 405. 
Niphatesl mons XVIII 16; VII 

72; XXXVI 263. 
Noricus] -a rura XXVI 365. 
Notus] 1 271; V 244; XV 64, 

459; VII 140; VIII 173; XXI 

179; XXVm 176; XXVI 205; 

c. m. 25, 144; 34, 6; XXXII 

8; XXXI II 92, 242; XXXV 

248; XXXVI 323. 
Nox] personalll 30 ; XXXV 363. 
Nuba] XXI 254. 
Numa] III 114 ; VIII 493 ; XXIV 

167; XXVI 101. 
Numida] adi. XXI 257; suhst 

XV 93, 409; XXIV 35. 
Ny cteus] eqvmsPlutonis XXXIII 

285. 
Njmpha] I 213, 263; X 74; 

XXn345; XXIV 258; XXVIII 

158; c.m. 26,7; 30, 78, 175; 

53, 120, 121; XXXIV 3; 

XXXV 67, 76, 204; XXXVI 
4, 172, 230; app. V 20; cf. 
Napaeae. 

Nysa] Vm 604; app. XIII 4. 
Nysaeus] XX 171. 
Nysius] app. VI 2. 

Occidens] XII 37. 
Occiduus] -is plagis XVI 14. 
Oceanus] I 216; III 124, 197; 
V 114; XV 455; XVIII 492; 
XX 23, 248; XII 34; X 161, 
281; VII 176; VlII 22, 4^-, 



XVII 108; XXI 160, 216; 
XXII 249, 409; XXJII 8; 

xxrv 148; xxvm 499; 

XXVI 203, 640; c. m. 26, 91; 

27, 1; 30, 41, 74; 53, 11; 

XXXm 270 ; XXXVI 172, 269. 
Odothaeus] VIII 626, 632. 
Odrysius] adi. III 175; IV 18; 

VII 147 ;*C. m. 53, 76; subst. 

V 425; XXVI 178. 
Oebalia] I 260. 
Oebalius] XVII 168. 
Oedipodes] lE 84; XVtll 289. 
Oenomausl c. m. 30, 168. 
Oenotria] XXII 262; XXVI 146. 
Oenotrius] -a tellus XXVI 310. 
Oeta] VII 114; XXVi 182; c. 

m. 63, 66. 
Oetaeusj V 181 ; IX 8; XXII 29. 
Olbia] XV 519. 
Olybrius] I inscr., 30, 243; c. 

m. 40 inscr., 17. 
Olympus] m 50; V 182; XV 

18, 148; XVm 140j IX 21; 

X 300; VII 33; VTII 230; 

XVII 79, 206; XXIV 136; 

XX Vn 23; XX Vm lOl, 169, 

351 ; XXVI 180, 611 ; c. m. 

31, 21; XXXV 183, 257; 

XXXVI 18, 269. 
Ophionl gigas III 348. 
Opis] Nympha XXIV 254, 277, 

292. 
Orcades] VIII 32. 
Orcus] III 294. 
Orestes] III 107; XXVm 113; 

c. m. 22, 14. 
OresteusJ c. m. 40, 18. 
Oriens] V 30; XVIII 17, 396 

XX 131, 566; XII 36; VIII 

70; XXI 8, 277; XXTV 81 

XXVIII 92 
Orion] sidus I 28; XV 498 

VII 171; XXI 287; XXVIII 

177; XXXV 191. 
OtOTi\.^^"\^ V^\ XVm 434; XX 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



337 



115; VII 70; XXIV 158; 

XXXVI 373; app. XIII 9. 
Orpheus] X 234; c. m. 18, 19; 

31, 1, 38; XXXIV 1. 
OrpheusJ adi. VII 114; XVH 

252; XXJI 172; c. m. 23,11; 

XXXIV 24. 
Orphnaeus] egwus Plutonis 

XXXin 284. 
Ossal V182; 1X22; Vm 108; 

XXI 12; XXVI 76; c. m. 53, 
68; XXXrV 20; XXXV 257. 

Ossaeus] XXXV 183. 
Ostrogothil XX 153. 
Othrys] IX 22. 
OtusJ gigas XXVI 74. 

TB,chynxim]promimtu/rium XV 

142; XXXIII 148. 
Pactolus] fluvius 1 54; ni 108; 

XVin 214; XX 172 ; XXIV 61. 
Padiis] fluvius XVIH 376; XII 

14; XVII 200; XXVm 212, 

303, 495 ; XXVI 532 ; c. m. 31, 

12; XXXV 178; cf. Eridanus. 
Padusa] c. m. . 25, 109 ; et cf. 

c. m. 26, 1. 
Paean] Hll; XXVI 598; c.m. 

53, 125. 
Paeonius] XX 12; XXIV 173; 

XXVI 121; c. m. 26, 67. 
Paestanus] -a iugera X 237. 
Palaemon] X 156; VIII 465; 

cf Leucothoe. 
Palaemonius] XVII 289. 
Palatinus] XV 118; VIII 11; 

XXII 228; XXVm 35, 543. 
Palatium] s. v, palatium. 
PalladiusJtKmien c.m.25 inscr.^ 

25, 64. 
Palladiusl adi. -a hirundine 

XX VIII 378 
Pallanteus] XXH 405 ; XXVIII 

644; cf. Palatinus. 
Pallas] Euandri fllius XXI 97. 
Pallas] dea XVm 272; XXII 

CLAVD7JL17Z Opp., ed. Eooh. 



275; XXrV 210; c. m. 53, 
110; XXXm 230; XXXV 
39, 206. 215; XXXVI 209; 
app. XIV 7; c/*. Minerva. 

Pallas] gigas c. m. 53, 95. 

Palleneus] giga^s c. m. 53, 109. 

Pallor] persona X 81 ; XXVIII 
322. 

Pamphyhn XX 466. 

PanJ XXVm 199. 

Panchaeus] -a cinnama X 94. 

Panchaia] Arahia YU. 211 

XXXV 81. 
Pandionius] XV 406; VIII 608 

XXXV 19. 
Pangaea] m 337; XX 105 

Vm 179; XXI 134; adi. iuga 

c. m. 58, 67. 
Pannonia] V 45. 
Pannonius] suhst. XXII 19e. 

Pantagias] flwoius Siciliae 

XXXV 58. 
Paphius] XIX 65; X 148, 264. 
Paphos] XXXV 155. 
Paraetonius] -um litus XV 160. 
Parcae] IH 167; XV 121; XX 

461; c. m. 11, 1; 26, 87; 27, 

109; XXXni 48; XXXV 6, 

305 ; cf Atropos et Lachesis. 
Pamasius] XXVIII 122; app. 

n 1; suhst. Pamasia I 71. 
Pamasus] II 5; XVI 15. 
Parrhasius] XXI 185 ; XXVI191 ; 

XXXV 18. 
PartheniusJ XXI 183; XXXV 

148, 241. 
Parthia] XV 88; XVIE 416; 

X 225. 
Parthicus] XVm 342; c. m. 

25, 74; XXXm 17; XXXV 94. 
Parthus] adi. c. m. 27, 84. 

subst. I 80; XX 476; XI 2; 

VII 72, 201; Vm 214, 317, 

531; XXI 55, 68; c.m. 9,21, 

47; XXXV 200; cf Perses. 



1 



338 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Pater] luppiter I 207; XXXm 

118. 
Patientia] persona XXII 105. 
Faullus] vide Aemilius. 
Paolus] apostolus c. m. 60, 1. 
Pavor] persona III 343; XXII 

373. 
Pax] exultat cumFide XVII 171. 
Pegaseus] III 263; c. m. 45, 4. 
Pegasus] Vin 558. 
Telion] I 203; V 44; IX 1; 

Vn 115; Vni 108; XXI 12; 

XXVI 74. 
Pella] XVn 28. 
Pellaeus] subst. de Alexandro 

Vm 374. adi. XV 269; XVHI 

483; XXIV 33; c. m. 22, 16. 
Pelopea] XVm 291. 
Pelopeius] V 188. 
Pelops] X 216; c. m. 30, 167. 
Pelorum] promunturium 

XX Vm 287; XXVI 222; 

XXXIII 152; XXXVI 255. 
Pelorus] gigas c. m. 53, 79. 
Pelusiacus] -as paludes c. m. 

27, 97. 
Penates] s. v, penates. 
Penelope] c. m. 30, 25, 31. 
Peneus] IX 7; XXXV 180. 
Penthesilea] XVIII 334. 
Pentheus] V 418. 
Pentheus] adi. XX 523; XXII 

213. 
Perdicca] c. m. 8 inscr, cf, 

Polycaste. 
Ferfidia] persona XVII 169. 
PergamaJ VIII 366. 
Pergus] lacus XXXV 12. 
Ferithous] HI 107. 
Periurium] -a lasciva in comi- 

tatu Veneris X 83. 
Permessius] fons c. m. 30, 8. 
Persephone] XXXVI 244; vide 

Proserpina. 
Perses] rex XXI 372. 
FersesJ Pma XX 482; VIII 



145 ; XXrV 164, 165; XXVni 

70; c. m. 47, 13; c/*. Parthus. 
Perseus] III 278, 280. 
Persisl terra VII 204; femina 

XXI 57. 
Petrus] apostolus c. m. 60, 1; 

app. XXI 13. 
Peuce] VIII 630; XXVm 106. 
PhaethonJ V 211; Vm 63; 

XXVm 166, 187 ; XXXVI 403. 
Phaethonteus] I 268; VII 124; 

XXVII 107. 
Phalaris] III 253; XV 186. 
Pharao] c. m. 50, 8. 
PKarius] suhst. de Hadriano 

c. m. 21, 2, 4; adi. XV 57 

XVm482; X50; VIII 675 

XXVm 86; c. m. 27, 73 

28, 1; 30, 60. 
Pharos] XVm 218; c. m. 22, 67. 
Pharsalicus] XXVIU 400. 
Pharsalius] X 291. 
Phasis] m 376; XVIII 246; 

XX 575; VII 72. 
PhilippusTjpater Alexandri XV 

268; Vni 375; XVII 31; 

Philippus Urtius XXI 372; 

XXVI 388, 396. 
Phlegethon] m 119; V 467; 

C. m. 26, 72; XXXIII 24; 

XXXV 315; XXXVI 390. 
Phlegethonteus] XXXm 88. 
Phlegra]^c. m. 53, 4; XXXV 

255; XXXVI 201. 
Phlegraeus] XXVII 20; c. m. 

31, 27; XXXVI 337. 
Phoebe] IH 9 ; XVIII 324; X 15 ; 

XVII 130; XXIV 295; XXVI 
. 233; XXXV 39; XXXVI 209; 

cf. Diana et Luna. 
Phoebeus] n 1. 
Phoebus] I 56, 188, 268; 11 11; 

m 129; V 104; XVTO 327, 

397; XX 46; XII 40; IX 

17; Vn 9, 166; VIII 175, 

286; XXII 302, 440; XXIV 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



339 



42, 334; XXVIII 30, 412; 

XXVI 75, 244; c m. 8, 1; 

27, 48 ; 53, 10, 39, 121 ; XXXIII 

6, 134, 1 35 ; XXXIV48 ; XXXV 

28(&ts); app. II 2. 
Phoenices] VIII 601. 
Phoenix] avis XXII 417; c. m. 

27 in8cr.\ 31, 16. 
Pholoe] XXXIV 44. 
Pholus] Centaurus IX 14. 
Phorcus] Neptuni filius XXXVL 

11. 
Phrixeusl^XXII 463. 
Phrygia]"XX 170, 238,274, 289, 

296, 356. 
Phrygius] XV 119; XVin280; 

XX 254, 401, 530; IX 20; 
VII 120; VIII 194; XXIV 170; 
c. m. 17, 38 ; 30, 191 ; XXXIII. 
180; XXXV267; XXXVI103, 
114, 424. 

Phryxl acit. ager XX 154. sulst, 

XVm 205; XX 244, 252. 
Phylacides) c. m. 30, 151; c/". 

Laodamia. 
Pictus] XVm 393; VII 24; 

VIII 82 ; XXII 254 ; XXVI 418. 
Pierides] III 24; c. m. 31, 61; 

app. n 1. 
Pierius] I 150; IV 20; VI 15,' 

XXI 23; XXIII 3; XXVIH 
123; c. m. 80, 2, 146. 

Pietas] dea m 53; XVH 168. 
PinciusJ -a culmina XXII 401. 
PindusJ XXIV 302; XXVI 184; 

app. XIV 10. 
Pisae] Alpheae XV 483. 
Pisaeus] c. m. 30, 166. 
Pisidae] XX 241, 465. 
Pii Tranquilli] XXVlII 421. 
Plato] XVn 149. 
Plaustrum] sidus 1 26 ; XV 501 ; 

XXVI 247. 
Pleias] sidus VIH 438; XXVI 

209. 
Pluto] XXXIII 278 c/: Dis. 



VoQmxq^adi. XXI 258; XXIV 

102 ; XXXVI 166. mbst 1 148 ; 

XV 83, 509 ; XVIIl 455; XVII 

201; XXII 190, 383; XXIV 

8, 71, 143; XXVI 138, 148; 

cf. Punicus. 
Pollentia] XXVIII 202, 281; 

XXVI 635. 
Pollentinus] XXVm 127. 
Pollux] I 244; m 108; cf. La- 

cones. 
Polycaste] c. m. 8 inscr. cf. 

Perdicca 
Polyphemus] XXXVI 356; cf, 

Cyclops. 
Pompeianus] XVIII 221 ; XXII 

403. 
Pompeius] XXIV ;36; cf.XYUl 

481 sq. et Ma^ns. 
Ponticu8]^app. XII 2. 
Pontus] V 38; XV 225; XVm 

203; XX 264; XXI 129, 370. 
Porphyrion] gigas c. m. 53, 35, 

115. 
Porsenna] XV 123; XVm444; 

XXVni 488. 
Porus] VIII 375; XVn 32; XXI 

267, 268; c. m. 22, 19. 
Pothinus] XVm 481. cf. Pom- 

peius. 
PnamusJ c. m. 22, 15. 
Proba] I 192. 
Probinus] I inscr., 244; c. m. 

41 inscr., 18; veteris Probini 

facta I 29. 
Probus] I 32, 57, 62, 75, 143, 

167, 178, 199. 
Prometheus] XX 492 ; Vm 229; 

c. m 53, 22 ; cf, lapetionides. 
Promotusi XXI 95. 
PropontisJ XX 333. 
Proserpina] c. m. 53,44; XXXII 

inRcr. XXXm 27, 126, 217, 

246; XXXV 5, 204, 247, 277; 

XXXVI 70, 88, 100, 284, 407. 

cf, Persephone» 



340 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Proteusl X 61; c. m. 30, 128; 

XXXVI 18. 
Prudentia] persona XXn 107. 
Psamathe?] Nereis X 167. 
Ptolomaeus] mil es domiwus 

Eutropii XVm 61, 66, 480 

(uhi ad Ptolomaetm regem 

adluditwr). 
Pudicitial jpersona I 195. 
PunicusT^XV 59; Vm 410; XXI 

880; XXin 2; c. m. 30, 60; 

c/". Poenus. 
PygmaeusJ-a bella c.m. 31, 18. 
Pylades] m 108. 
Pjragmon] Cyclops YTL 195; 

XXXIII 240. 
Pyrenaeusl suhst. XXVI 200. 

adi. XVln 406; XXIV 313; 

c. m. 30, 77. 
Pyrois] Amorum umus c. m. 

25, 141. 
Pyrrha] -ae saecula XV 48. 
Pyrrhus] XV 125; XVIII 463; 

Vm 414; XXI 371; XXIV 

82; XXVI 125, 128, 132, 145, 

154; Achillis fUius VHI 866. 
Pythagoras] XVTI 91, 157. 
Pythius] adi. XVI 16; XXV 4. 
Python] 1 189 ; II 1, 15 ; VIII 537 ; 

app. II 39. 

^uintianusl c. m. 12 inscr. 

Quinctius Oi nciwn atus'] X V 1 1 1. 

QuirinalislXVm 28; Vm 157. 

Quirinus] VIII 8, 492; XXH 
870; XXIV 99; XXVm 9, 
642, 652; XXVI 101, 639. 

Quiris, Quirites] sgl. XII 17; 
pl. XVm 409 ; XX 136 ; XXH 
391; XXIV 54; XXVm 687, 
652; XXVI 451. 

Eaetia] Vm 442; XXVI 279, 

330, 340, 414. 
Raeti] XXVIII 232. 
Bavennal XXVIII 494. 
Bedux] FortunsL R. XXVIU 1. 



Regulus] XV 79; VIII 411; 

XXI 881. 
Rhadamanthys] V 480. 
Rhamnusius] -a dea XXVI 631. 
Rhenus] 1 161 ; III 133; V 112; 

XV 312, 874; XVIII 396; 

XX 251; X 278; VII 18; 
VIII 440, 457, 662; XVII 54; 

XXI 20, 196, 202, 220 ; XXH 
246; XXrV 13, 25, 805; 
XXVm413; XXVI 331, 336, 
422, 569; c. m. 25, 91; 46, 
13; XXXVI 321. 

Rhesus] XXVIII 473, 482. 
Rhodanus] V 111; XVIII 404; 
XX 269; XVII 53; XXI 159 ; 

XXII 393; XXIV 158; XXVI 
300; c. m. 18, 1. 

^Rhqdius] XXIV 226. 
Rhodope] IH 335; V 291; XX 

163; VHI 50; XXI 130; 

XXVI 177; c. m. 53, 69; 

XXXIII 135; XXXIV 19. 
Rhodopeius] VII 113; VIII 626; 

c. m. 22, 37. 
Rhoetos] IX 13 
Riphaeus] m 242; XX 161; 

Vn 149; XXI 124; XXVIU 

31; XXXVI 321. 
Roma] I 19, 79, 133; V 54 

XV 17, 60, 181, 204, 207, 208 

460; XVm 372, 384, 485 

XX 128, 339; XII 20; VI 16 
Vm 361, 603, 683 ; XVH 269 

XXI 309, 376, 385; XXII 224 
269, 377, 408; XXIII 23 
XXrV 2, 27, 51, 78, 96, 180 
225; XX Vm 78, 87, 192 
211, 295, 360, 432, 438, 461 
492, 630, 602; XXVI 61, 77 
96, 264, 362, 375, 450, 477 
606,611,533,647; c.m.30,68 

Romanusl suhst. XV 270; XX 
229; VIII 309; XXI 348 
XXIV 166; XXVIII 298. adi. 
1 163, 198; in 288, 307; V 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



341 



4, 52, 206; XV 95, 242,457; 
XVIII 221, 374, 462; XX 169, 
226, 477, 676; X 225, 316; 
VII 67; Vni 59, 219, 398, 
622; XVI 7; XVII 37, 84; 
XXI 1, 224, 240, 374; XXII 
206, 402; XXIV 8, 30, 84, 
160; XXVm 12, 76, 150, 418, 
651, 598; XXV 2; XXVI 84, 
232, 288, 382, 390, 490, 539, 
671, 633; C. m. 19, 2; 30, 189; 
41,13; 60,10; app.niO;V22. 
Romuleus] I 97, 226; XV 75; 

XX 62; Vn 1; Vm 619; 

XXI 331; XXII 366; XXIV 
124; XXVm67; XXVI 332. 

Romulus] XX 142; a(i*. -avir- 
tus XXVI 261. 

Rubicon]XXVIIl365;c.m.l9,l. 

Rubrum mare] III 278; V242; 
XV 33, 464; XVIII 16; Xl68; 
Vn 210; VIII 600; c. m. 25, 
61; 29, 15; 30, 4; 31, 14; 
39, 2; XXXVI 320. 

Rufinus] III 20, 92, 140, 189, 
256, 314, 361 ; V 7, 92, 130, 
212, 219, 294, 319, 338, 367, 
424, 496, 613; XV 304; XX 
639, 650; c. m. 30, 233. 

Sabaeus] suhst. XVIII 321; 

Vm 806. adi. X 210; XXI 

68; c. m. 27, 43. 
Sabinusl XV 106. 
Saces] XXI 157. 
Sacra vial XXVIII 604. 
Salius] XXI 222. 
Salmoneus] V 514; c. m. 61, 13. 
Salvator] Christiis c. m. 32, 

inscr. 
Salus] Romana c. m. 30, 189. 
Sangarius] /Iwmen XX 263, 291. 
Sapor] XX 481. 
Sappho] X 23. 

Sardinia] XV 508; XVII 208. 
Sardonius] XXVI 218. 



Sarmata] III 310; XX 338; 

XIV 15; VIII 485; XXI 111. 
Sarmaticus] I 132; VII 148; 

c. m. 26, 88. 
Saturnius] »iibst. ille S. c. m. 

53, 16. adi. VII 168; XXI 

178; XXXVI 20. 
Satumus] XXII 439 ; c. m. 43, 2 ; 

44, 7; XXXIII 114; XXXV 

168, 280; XXXVI 272. 
SatyriJ VTII 608; XXIV 364. 
SavusJ XXII 192. 
Saxo] XVIII 392; X 219; VIII 

31; XXII 226; C m. 25, 89. 
Schoeneis] c. m. 30, 170. 
Scipiades] I 149; XVIII 456; 

XXI 381; XXII 384; XXIII 

1, 21 ; XXVI 141 ; c. m. 30, 42. 
Scipio] XV 95. 
Sciron] III 253. 
Scironius] XXVI 188. 
Scorpius] sidus XXII 465. 
Scotticusl XXII 264. 
Scottus] Vn 65 ; VIII 33; XXII 

261; XXVI 417; c. m. 26, 90. 
Scylla] m 296; XVIII 294; c. 

m. 30, 21. 
Scyllaeus] XXXVI 447 ; app. 1 2. 
Scyrius] -a virf?o Deidamia X 16. 
Scytba] adi. XVm 508; suhst. 

XI 26. 
Scythial m 308,323; XVI 1197; 

XXIV256 ; XXVI 602 ; XXX VI 

282. 
Scyticusl I 160; m 152; XVIII 

248; XX 180, 238; VII 27; 

VIII 474; XXII 368; c. m. 

23, 2; 25, 136; 63, 22. 
Semeleius] app. VI 1. 
Semiramis] XVIII 339. 
Semiramius] I 162. 
Senectus] persona III 31. 
Senium] exeluswm a luventute 

X 85. 
Senonesl m 132; XV 126; 

XXIV 92; XXVI m. 



342 



INDEX NOMIJ^UM ET RERUM. 



Serena] Stiliconis uxor XV 

310; X 120, 252; XXI 73; 

XXVIII 93; c. m. 30 inscr., 

2, 33, 49, 69, 118; 81 inscr., 

34, 47; 45, 3; 46, 14; 47,12; 

48 inscr.^ 11. 
Seres] I 179; XVIII 226, 304; 

X 211 ; VII 211 ; Vm 258, 601. 
Sericus] vide sericus. 
Serranus] III 202; XVIII 454; 

Vm 415. 
Servilius] Isauricm XVIII 217. 
Severi] bellatores XXVIII 421. 
y Sibylla] XV 29; XIX 38; Vm 

148; XXIV 166. 
Sibyllinus] cf. Cumanus. 
Sicania] XVIII 456; XVII 204; 

XXXV 160; XXXVI 140; cf. 

Trinacria. 
Sicanus] adi. XXXIII 220 ; subst, 

XXXV 112. 

Siculus] IV 9; XV 81, 187; 
XVm 165; Vn 192; XXI 
187; XXIV 142, 314; XXVIII 
287; c. m. 17, 42; XXXm 
139, 141(?); XXXV 173; 

XXXVI 84, 255. 
Sidonius] V 450; XV 191; X 

113, 212; Vlil 600; XXII 88; 

XXXIII 275. 
Signifer] zodiacus I 241; m 

365; XVn 120; XXI 145; 

XXVIII 22; c. m. 51, 9; 

XXXIII 102. 
Silenus] XXIV 363. 
Simois] IX 20; XXI 264; 

XXXVI 372. 
Sinis] III 252. 
Sirenes] c. m. 30, 23; XXXVI 

190, 206; app. I inscr.^ 1; cf 

Acheloides. 
Siriusl sidus IH 241; XI 20; 

XXII466; c. m. 25, 120; 26, 

92; BO, 6. odi. C m. 36, 5; 
app. II 124. 



Smyma] c. m. 30, 147. 

Smymensis] c. m. 2 inscr. 

Socraticus] XVII 87. 

Sol] II; III 10; VII 131; Vm 
66; XXI 84; XXII 419, 422, 
441, 470; XXVm 192; XXVI 
235; C. m. 27, 45; 40, 14; 
53,34; XXXV 44; app.XIV 1. 

Solon] Vm 507. 

Somnus] persona XV 213. 

Sophene] XVIII 220. 

Spartacusl III 255; XXVI 165. 

Spartanus"] adi. I 237; XVII 
153. mhst. Vm 471; XXIV 
162. 

Sperchius] XXVI 183. 

Steropes] Cyclops VII 196; 
XXXIII 241. 

Stilicho] III 269, 345, 350; 
IV 13; V 4, 96, 101, 146, 
171, 246, 275, 302, 402; XV 
289, 318, 323, 379; XVIII 
378, 500;fXX 126, 413, 602, 
517, 531, 644, 592; XlH 2, 
12(&^s); X 34, 220, 302, 319; 
Vn 144, 162; VIII 432, 459, 
481; XVII 162, 265, 279(?); 
XXI 9, 39, 65, 132, 160, 196, 
291, 328, 385; XXII 58, 82, 
204, 231, 251, 264, 279, 316, 
322, 326, 348, 461, 476 ; XXIII 
21; XXIV 64, 107. 174, 194, 
213, 238, 283; XXVIII 100, 
210, 301, 318, 320, 431, 466, 
579; XXV 15; XXVI 14, 133, 
142, 164, 211, 267, 349, 406, 
426, 453, 459, 512, 558, 588, 
596, 647; c. m. 1 inscr.. 2, 
12{bis)', 25, 93; 80, 83, 179, 
185, 207; 46, 12. 

Stilichoniusl -a virgo X 177. 

Strymon] XV 476; X 310; 
XXVI 178. 

Stygius] III 62, 304; V167, 494; 
XX 31 ; VII185; XXXIII 120, 
•285-, XXXIV 34; XXXV 264. 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



343 



Stymphalis] XXXIV 37. 
Stymphalos] c. m. 9, 1. 
Styx] V 623; XXXIII 22. 
Suebus] XV 37; XVIII 380, 

394; VII 28; VIII 655; XXI 

190. 
Sulci] insulae XV 518. 
SuDno] Francorum princeps 

XXI 241; cf. Marcomeres. 
Superbia] Virtutum ingrata 

comes XXU 160. 
Susa] XV 33. 
Susanna] Sancta Ecclesiae c. 

m. 50, 4. 
Syene] c. m. 28, 19. 
Sygambrus] XV 373; X 279; 

VIII 446 ; XXI 222 ; XXIV 18 ; 

26 419 
Sygambria] XVin 383. 
Sylla] pro Sulla Ul 253 ; XXVIII 

383. 
Symplegas] III 173; XX 30; 

XXVI 9. 
Synnada] XX 273. 
Syphax] XV 91. 
Syracusius] senex Archimedes 

c. m. 51, 6. 
Syria] V 33; XVIII 200, 250; 

XX 571. 

Syrius] adi. app. XII 6. 
Syrtis, Syrtes] sgL XXXVI 322 
pl. XV 143, 316; Vin 438 

XXI 257, 334; XXIV 276 
XXXVI 446. 



Tabraca] XVIII 410; XIX 71; 

XXI 359. 
Taenarius] XXXEI 2. 
Tagus] I 61; III 102; XII 32; 

VIII 582; XVII 287; XXH 

230; XXIV 311; C. m. 30, 71, 

116. 
Tanais] HI 324; VII 206; VIII 

44; XXVI 57, 603 ; XXXV 66. 
Tanaquil] c. m. 30, 16. 
Tantaleus] XXXV 336. 



Tantalus] V 614; XXXV 337. 
Tarbigilus] XX 176, 399, 432, 

466. 
Tarentum] XVIf 168. 
Tarpeius] XV 30; XXI 214; 

XXVIII 45, 375; c. m. 4, 4. 
Tarquinias]XVl24; XVni449; 

VIII 310; XXVm 487; c. m. 

30, 166. 
Tartara] m 122 ; c. m. 53, 3 ; 

XXXin 114; XXXV 307, 334; 

XXXVI 64, 390. 
Tartareus] V 525; XV 180; 

XX 145; XXVI 449; c. m. 

23, 6; XXXIII 217; XXXV 

217; XXXVI 79; app. II 33. 
Tartarus] XXII 110. 
TartesiacuslIII 101 ; c. m 40, 14. 
Tartesius] X 161. 
Tauri] gens XVIII 249. 
Taurus] mons XVIII 216; XX 

468. 
Taurus] sidus XV 497. 
Taygetus] XVII 291 ; XXIV 259 ; 

XXVI 193; XXXV 244. 
Tegea] XXVI 576 
Tegeaeus] XXXIII 89. 
Telepbus] c. m. 22, 46. 
Tellus] persona c. m. 53, 19, 

65, 72; cf. Terra. 
Tempe] XXVI 181. 
Tempferies] (^ea XXII 107. 
Tereus] XVlII 293; XX 363. 
Terpsichore] IX 9. 
Terra] persona XVHI 325 ; c. 

m. 63, 1, 17, 60; cf. Tellus. 
Tesiphone] XXXim 40. 
Tethys] I 36; m 132; V 148; 

XVIII 392; Vn 68; Vm 597; 

XVn 60; XXII 252; XXVI 

335; c. m. 27, 16; XXXFV 

46; XXXV 46; XXXVI 820. 
Teutonicus] XVHI 406; XXVI 

292. 
Thalia] X 237 ; XVI 2 ; XXV 2 ; 

c. m. 41., 14, 



344 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Thaumantis] XXXVI 1 ; cf. Iris. 
Thebael XV 287; XVIH 291; 

XX 522; VIII 132; XXIV 163; 

cf. Dircaeus, Cadmus. 
Thebanus] c. m. 27, 91; app. 

XIU 2. 
Thecla] c. m. 60, 10. 
ThemisJ H 14 ; XXXIII 107, 2 1 9. 
Theodorus] Flavius Mnnlius 

Th. XVI iwscr.; XVII 14, 

173; c. m. XXI inscr. 
Theodosiusl Magnus III 61; 

XV 216; XXII 62, 422; c. m. 

30, 98 ; pater TheodosiiMagni 

nominatwr XV 216; XXII 

422, saepe tangitur. 
Thermantia] soror Serenae c. 

m. 30, 118, 186; filia Serenae 

et Stiliconis X339 ; XXII 369. 
Thermodontiacus] -a securi 

Amazonum XXXV 66. 
Thermopylae] XXVI 188. 
Thero] Nympha XXIV 260, 309. 
Theseus] III 107. 
Thessalia] V 179; c. m. 47, 6; 

XXXV 179. 
Thessalicus] HI 174; X 19. 
Thessalis] XX 201 ; XXVI 237. 
Thessalonica] V 280. 
Thessalus] adi. V 43; VIII 543. 

subst. m. XXVI 182^ fem, 

III 146; c. m. 30, 13. 
Thetis] XI 7; IX 22; X 176; 

c. m. 63, 118; XXXIII 150. 

Thomas] Sanctus Ecclesiae c. 
m. 50, 5. 

Thraca?] V 160. 

Thrace] VUI 179, 475; XXI 
21, 107. 

Thracius] XV 476; XX 104 
X 234; XXI 132; XXVIII 
473; XXVI337; c. m. 30,207 
31, 2; XXXIV 10, 49. 

Thrax) III 338; V 45, 291 
XX 147, 247, 412; XXVIII 



107, 488 {his) ; XXVI 165, 

637. 
Threicius] Vin 626; XXVI 171, 

674; c. m. 81, 88. 
Thybrinua] XXVm 182; c. m. 

30, 117; cf. Tiberinus. 
Thybris] I 226; XVHI 436, 447; 

XX 127; Xn 17; VIII 678; 
XVn 200; XXn 189; XXIV 
98; XXVm 12, 366, 426, 
486, 520, 641; XXVI 605, 
678; XXXV 178; cf Tiberis. 

Thyestes] m 84; XVIII 289. 
Thyesteus] 1 171; XXXVI 388. 
Thyestiades] Agamemnon 

XXVm 113. 
Thyle] V 240; VH 58; VIII 32; 

XXIV 156; XXVI 204. 
Thyni] Thraces XX 247. 
Thyoneus] Bacchus app. VI 3. 
Tiberinus] detis I 209; adi, 

XVm» 404; XXrV 173; cf. 

Thybrinus. 
Tiberis] I 98; cf Thybris. 
Ticinus] XXVIII 196. 
Tigranes] XXI 870. - 
Tigris] III 90; XVIH 196; XX 

484; X 224; VIII 43, 316; 

XXI 53; XXVIII 86, 416; c. 
m. 27, 83. 

Timavus] VII 120; XXVm 197; 

XXVI 662. 
Timor] inter pestes Erebi III 34. 
Tingi?! XV 160. 
TiphysJ Argus guberyiator 

XXVI 4, 11. 
Tiresias] XVIII 816. 
Tirynthius] flcrcM?esXXXIV49. 
Titan, Titanesl^ I 94; V 338, 

624;X114;XXU460;XXVI1I 

169; c. m. 27, 90; 28, 83; 

31, 28; 63, 2, 28; XXXIII 
66; XXXV 49; XXXVI 182. 

Titaniuslc. m. 27, 7 ; XXXIII 44. 
Tityos] V 616; VII 160; c m. 
53, 25^ XXXV 8Ste. 



INDEX NOMD^UM ET RERUM. 



345 



Tomarus] luppiter XXVI 18. 
Tomi] c. m. 25, 70. 
Tonans] Ium>iUr l 128; XV 

26,467; XVmi60; XX 293; 

IX11;X112; VII 132; Vm 

184, 209; XVH 290; XXU 

437; XXIV 232; XXVHI 44, 

349; c. m. 22, 39; 27, 81; 

29, 53; XXXm 38; XXXV 

76, 367; XXXVI 134, 188; 

app. II 10, 131. 
TorquatuslXVm 462 ; Vm 408. 
Traianus] VIII 316; XXI198; 

c.m. 80,56; c/lAeliuSjUlpius. 
Tranquilli]^ wdfe Pii. 
Trebia] XXIV 146; XXVI 887. 
Trinacria] XV 467 ; XXVI 2^0 ; 

c. m. 17, 43; XXXIIl 142, 

191; XXXV 186; XXXVI119. 
Trinacrius] -a deserta XXXVI 

288 
Triones] XX 238; VII 206; 

VIII 429, 474; XXI 217; 

XXII 458; XXVI 169; c. m. 

63, 11; XXXIII 102. 
Triptolemusl XXXIII 12. 
Triton] XIX 67; X 129, 137, 

180; Vm 36; XXVm 378 i 

c. m. 80, 127; de lctcu Tri- 

tonis XXI 262. 
Tritonia] XV 129; XVIII 824; 

XX 396; XXn 832; XXIV 

168 ; XXXV 21 ; XXXVL 286 ; 

cf. Minerva. 
Tritonius] -a virgo c. m. 63, 91. 
Trivia] X 236 ; XVn 292 ; XXVIII 

328 ; c. m. 80, 141 ; XXXV 27 ; 

cf, Diana. 
TroasJ XX 406. 
Troia] XVEII 291. 
Troianus] XVIII 328; cf Pria- 

mus. 
Tullius] app. V 27. 
Tullus] rex XV 264. 
Turia?] c. m 30, 72. 
Tumus J Eutulorum rex XXI 97 . 

Claydiani Opp. , ed. Kooh. 



Tuscusl adi. XXVIII ISS^subst. 

XXII 273 
Tydides] XXVIII 470; cf Dio- 

medes 
Typlioeus]Vn 159; XXVII 17; 

XXVI 63; c. m. 68, 32. 
Typhoiusl-a cervix XXXVI 183 
Typhon] XXXV 22. 
Tyrius] subst. XV 520. adi. m 

207; XV 327; XVm 422 

XIV 26; Vn 15; VIII 140 

XXI 79, 818, 844; XXHI 9 

XXIV 179; c.m.4,6; 27,20 

48, 8. 
Tyrrhenum] mbst. XXI 333. 
aS^henus] XV 456, 482; XVII 

204; XXlV 366; XXVI II 486; 

XXXIII 152; XXXVI 186. 



Valens] XXI 87; XXVI 610. 

Vandalicus] XXVI 416. 

Veii] XV 107. 

Venetus] XII .7; XXVm 193. 

VenusJ V 486; XV 182, 450; 
XVm 346, 468; XIX 60; XI 
16; XIV 2, 12; X 54, 65, 74, 
99, 152, 171, 184, 241; VII 
166; Vm 266; XXH 354; c. 
m. 8, 6; 11, 3; 26, 1, 16, 39, 
119; 29, 23, 26, 44; 31, 9; 
44, 6; 63, 40; XXXIII 215, 
226, 229; XXXV 12, 266; 
XXXVI 220, 281, 488; app. 
. V 76 ; cf Cytherea et reliqua 
nomina* 

Vergilius] c. m. 23, 16; cf. 
Maro et Mantua. 

Verona] XXVm 201; c. nu 
20, 17. 

Veronensisl c. m. 20 inscr. 

Vesevusl XXXVI 184. 

Vesta] XV 129; XXFV 169. 

Vestalis] XVIII 329. 

Ufens] I 267. 

Victoria] dea XXIU 19; XXIV 



346 



INDEX NOMINUM ET RERUM. 



Vindelicus] -ob saltiis XXVI 

365. 
Vindex] VIII 613. 
Virbiusl XI 17; cf. XXVI 440. 
Virgo] lusHtia XVU 132 ; sidus 

XXU 466. 
Virtusl persona III 52 ; XVII 1 ; 

XXll 162 
Viai] Vmaothae XXI 94. 
Ulixes] in 124; c. m. 30, 145; 

cf. itliacuB, LaertiuB. 
Ulpiusl VIII 19; XXVIII 646; 

cf TraianuB. 
Voluptas] persona X 82. 
Uranie] kusa XVII 274. 
Uranius] pater Cureti c. m. 43, 4. 
Urbs] fluvius XXVI 255. 
Ursa] sidus XXII 459; XXVI 

135; c. m. 40, 16. 
VulcaniuB] XXVI 17; XXXIII 

172. 
VulcanuB] c. m. 53, 86; cf, 

Lemnius, Mulciber dlia. 
Vullumus] rapax I 256. 

Xanthus] equ/us Achillis VIII 

557; e. m. 46, 9. 
Xerxes] V 120. 

Zephyrus] I 101, 218; V 101; 
XV 526; XX 95; XII 44; 



X 61; VIII 649; XXIV 262; 
XXVIII 476; XXVI 58; c. m. 
27, 21; 80, 115; XXXIII 186; 
XXXV 73, 288; XXXVl 3, 
266; app. XI 5. 



'AXi^avdQog] g. 11. 

*'AQri9] g' 54:. 
'AaavQia] 6, 7. 

'AtQVtmvri] g. 35. 
BoQhisl 5, 2. 
FoQyA] g. 41. 

'EyniXaSos] g. 58, 59. 
'EXi%Av] 2, 1. 
^EXi%a}vtg] g. 14. 
*!E^ais] 1, 2. 
Za^ff] g. 57, 60, 62. 
'HiXtos] g. 20.' 
0T}pa] 72. 
Kqovio^v] g. 73. 
K6nQtg] g. 43, 54. 
Av%a6viog] g. 73. 
MoiQTi] 3, 3. 
NvQS^g] g. 32. 
N&tog] 5, 2. 
IloasiSciatv] g. 56, 57. 
Tvtpa^s^g] g. 55. 
^ot§og] g. 7(?); 1, 1. 
XQiat6g] 6, 3; 7, 2. 



1 



Js book should be letiinied to the 
Libraiy on or befeie the last date stamped 
below. « 

A fine of five cents a day is incurred by 
retaining it beyond the spedfied time. 

Please retum promptly. 



^ ^* » 



vr»v -O^bl H 



■'^ 



mt^3H 



JDH 18*65 H 



■ ^-m t 



'^(T^/i^ y. 







^ 




c 



iOl 



\ 



.'. . 4..., -ILl-.'?' 

••.•.v:£